Қазақстан тарихы кафедрасы

75 
Қазақстандағы азамат соғысының алғашқы ошақтарының бірі 
1917 ж. қарашасында Торғай облысының ҽкімшілік орталығы 
Орынборда қалыптасты, мҧнда Орынбор казактары ҽскерінің атаманы 
Дутов совет ҿкіметін қҧлатып, Кеңестердің Бҥкілресейлік съезінің 
делегаты С.Цвиллинг бастаған революциялық комитетті тҧтқынға 
алады. Кеңес ҿкіметімен кҥресудің Қарулы орталығы Жетісуда да 
болды, 1917 ж. қарашасында Жетісу казактары ҽскерінің ҽскери кеңесі 
Ҽскери ҥкімет дегенді ҧйымдастырады. Верныйға кеңес ҥкіметіне қарсы 
кҥресу мақсатымен ақгвардия офицерлері мен юнкерлер жиналды. 1917 
ж. қарашасында революцияға қарсы ошақ Оралда қҧрылады. Осында 
қҧрылған облыстық ҽскери ҥкімет ҧзамай жергілікті Кеңесті таратып, 
ҿкіметті басып алады. Осынау ҽскери ҥкіметтер Қазақстандағы 
революцияға қарсы ақгвардияшылар қозғалысының басты кҥші болды. 
Кеңес ҿкіметін қҧлату ҥшін ел ішіндегі ақгвардияшылармен бірігіп 
алған империалистік мемлекеттердің белсенділік кҿрсетуіне орай, 1918 
жылы жазында азамат соғысы кең кҿлемде жайылып кетеді. Олардың ең 
басты пҽрменді кҥші Чехословак корпусы болады, ол революцияға
дейін Австро-Венгрияның тҧтқын солдаттары – чехтар мен словактар 
қатарынан қҧрылған еді. Осы корпустың бҿлімдері революцияға қарсы 
ішкі кҥштерімен қоян-қолтық бірлесіп, Ақмола, Петропавл, Атбасар, 
Қостанай қалаларын басып алады, 1918 ж. 11 маусымында Семейдегі 
кеңес ҿкіметі қҧлатылады.
Азамат соғысы жағдайында Қызыл Армияны қҧру ісі де ойдағыдай 
жҥзеге асырылды. Орыстармен бірге Қызыл Армия қатарына қазақ 
еңбекшілері де бара бастайды. Бҥкілресейлік Атқару Комитетінің 1918 
ж. мамырдағы жарлығымен ҽскерге еркімен бару ісі жалпыға міндетті 
ҽскери борышты орындаумен алмастырылады. 1918 ж. жазында 
бірыңғай Қызыл Армияның қҧрамды бҿлігі ретінде ҧлттық ҽскери 
бҿлімдер 
қҧрыла 
бастайды. 
Қызыл 
Армияның 
Қазақстан 
территориясындағы ҧлттық бҿлімдерін жасауға Сырдария, Жетісу 
облыстары, Бҿкей Ордасы мен Торғай облысының кеңестік уездері 
негізгі тірек болды. 
Қазақстанның ақгвардияшылар басып алған жерлерінде партизан 
қозғалыстары мен халық кҿтерілістері кеңінен ҿріс алды. Партизан 
қозғалысының аса ірі ошағы – Қостанай уезі болды. Павлодар, Ҿскемен, 
Бҧқтырма мен Зайсан уездерінде, ҽсіресе Зырян, Қатон Қарағай, 
Шыңғыстау, Шемонайха болыстарында партизандар қозғалысы елдің 
едҽуір бҿлігін қамтиды. 
Черкас қорғанысы, Тарбағатай мен Алтайдың 
«Тау қырандары» отрядтарының қозғалысы сияқты оқиғалар 
Қазақстандағы азамат соғысы тарихынан тиянақты орын алады
. 22 
жҽне 25-ші Чапаев дивизияларының ерен ерлігі, Орал мен Орынборды 
қаһармандықпен қорғау – тарихи атақ-даңққа бҿленді. 
1919 жылы жазында Шығыс майданындағы Колчак армиясының 
негізгі кҥшінің кҥйретілуі Батыс, Солтҥстік, Солтҥстік – Шығыс 

76 
Қазақстан мен Жетісуды азат етуге қажетті жағдай жасады. 1919 ж. 
аяғында Қазақстанның негізгі территориясы ақгвардияшылардан 
босатылды. 1920 ж. наурызында азамат соғысының Қазақстандағы ең 
соңғы майданы – Солтҥстік Жетісу майданы жойылды.

жүктеу/скачать 1,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: