2 Қазақстанда орта білім беру (бастауыш, негізгі және жалпы орта):
жағдайы, проблемалары және дамуының басым бағыттары
2.1 Білім беру жүйесінің көрсеткіштері
Қазақстанда орта білім алу міндетті болып табылады және оқушылардың
мемлекеттік мектептерде тегін оқуға құқылары бар. Оқушылар өздері білім
алғысы келген мектептерді таңдауы мүмкін, мұндай жағдайда басымдылық
мектеп бекітілген шағын аудандарда тұратын тұрғындарға беріледі.
Оқушылардың мектепке баруы жүз пайыз болып табылады. 2013-2014 оқу
жылында бастауыш, негізгі және жалпы орта білім берудің бағдарламаларын
іске асыратын 7648 мектепте 2 571 989 оқушы оқыды. Білім беру жүйесіне
мектептердің әртүрлі типтері мен түрлері кіреді, оның басым бөлігі (95,5%)
мемлекеттік және ҚР БҒМ ведомствалық ұйымдарына бағынысты мектептер
болып табылады (1-кесте).
1-кесте – Негізгі білім беру статистикасы, 2013-2014 оқу жылы
Жалпы білім беретін орта мектеп
Мектеп саны
%
Мемлекеттік мектептер
7 307
95,5
Жекеменшік мектептер
107
1,4
Кешкі мектептер
81
1,1
Назарбаев Зияткерлік мектебі (НЗМ)
15
0,2
Басқа мектептер
138
1,8
Барлығы
7 648
100
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
Соңғы он жылда мемлекеттік емес мектептердің саны көбейе түсті, бірақ
олар еліміздегі барлық мектептердің 1,4% құрайды, онда 0,8% оқушы білім
алуда. Елімізде 2013-2014 оқу жылында жұмыс істеген 107 мемлекеттік емес
мектептердің жартысынан астамы Алматы және Астана қалаларына тиісті.
Мемлекеттік емес мектептер халықаралық іс-тәжірибелерді ескере отырып
әзірленген оқу бағдарламаларымен оқытады, оқу үшін төленетін ақыны өздері
белгілейді және олар мемлекет тарапынан қаржыландырылмайды.
Мектептердің басым бөлігі жалпы білім беретін күндізгі мектептерге
жатады, оларда балалар 1-сыныптан 11 немесе 12-сыныпқа дейін оқиды;
күндізгі мектептердің 13%-ы тек бастауыш сыныпта, яғни 1-ден 4-ке дейін;
мектептердің 15%-ы 5-9-сыныптарда ғана оқытуды жүзеге асырады. Жалпы
білім беретін күндізгі мектептердің жартысынан астамы (52%) қазақ тілінде,
18,4% - орыс тілінде білім береді және 28,5% мектеп «аралас тілде оқытатын»
мектептердің қатарына жатады; одан басқа жалпы білім беретін күндізгі 3
мектеп - тәжік тілінде, 14 – ұйғыр тілінде , 57 – өзбек тілінде білім береді (2-
кесте).
18
2-кесте – Білім беру статистикасы, 2013-2014 оқу жылы
Мемлекеттік күндізгі жалпы білім
беретін мектептер
Мектеп саны
%
Бала саны
%
Қазақ тілінде оқытатын
3 800
52
1 649 059
65,3
Орыс тілінде оқытатын
1 345
18,4
779 748
30,8
Басқа тілде оқытатын
74
1
96 240
3,8
Бір тілден артық тілде оқытатын
мектептер
2 088
28,5
34 807
1,4
Қалалық мектептер
1 605
22
1 403 377
55,6
Ауылдық мектептер
5 702
78
1 121 670
44,4
Барлығы
7 307
100
2 525 047
100
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
Дарынды балаларға арналған мектептер мен пәнді тереңдетіп оқытатын
(мысалы, математика, жаратылыстану ғылымдары, әлеуметтік ғылымдар,
гуманитарлық пәндер, музыка, өнер) мектептердегі оқушылар саны өсуде.
Гимназиялар мен лицейлер пәндерді тереңдетіп оқыту бойынша басқа
мектептерге үлгі бола алады. Алайда, Қазақстан Республикасы Президентінің
бастамасымен құрылған Назарбаев Зияткерлік мектептері (НЗМ) жаңа білім
беру практикаларын дамытуға арналған алдыңғы қатарлы, беделді білім беру
ұйымдары болып табылады.
2014-2015 оқу жылында 7563 мектеп жұмыс істеді, оның ішінде 7 517-і ҚР
Білім және ғылым министрлігіне және жергілікті атқарушы органдарға, 5-еуі –
ҚР Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігіне, 1 мектеп ҚР
Қорғаныс министрлігіне қарасты білім беру ұйымдары (4-сурет).
7 517
6
14
16
10
ҚР БҒМ және
ЖБО
ҚР басқа
министрліктер
Спорт және дене
тәрбиесі ісі
жөніндегі
комитеті
АҚ «НЗМ»
басқа
ведомствалар
(халықаралық
мектептер)
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
4-сурет – Ведомствалық ұйымдарға қарасты білім беру ұйымдарының желісі
Жергілікті атқарушы органдарға қарасты білім беру ұйымдарының
желісіне (7 504), мемлекеттік емес (99), кешкі (79), мемлекеттік күндізгі жалпы
білім беретін мектептер (7 222), арнайы білім беру ұйымдары (97) және
девиантты мінез-құлықтағы балаларға арналған (7) мектептер кіреді. ҚР БҒМ
Барлығы
7 563
мектеп
19
ведомствалық бағынысты ұйымдарына 13 білім беру ұйымы кіреді, оның
ішінде, 8 мектеп республикалық мәртебеге ие және 5 мектеп еліміздің
колледждері және жоғары оқу орындарының қасында жұмыс істейді (3-кесте).
3-кесте – негізгі білім беру статистикасы, 2014-2015 оқу жылы
Жалпы білім беретін орта мектептер
Мектеп саны
%
Мемлекеттік мектептер
7 222
95,5
Жекеменшік мектептер
99
1,3
Кешкі мектептер
79
1
Назарбаев Зияткерлік мектебі (НЗМ)
16
0,2
Басқа мектептер
147
2
Барлығы
7 563
100
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
Елімізде мемлекеттік мектептермен қатар жекеменшік мектептер де жұмыс
істейді. Бұл мектептер жекелеген пәндерді тереңдетіп оқытумен қатар, түрлі
әлемдік педагогикалық әдістемелерді, оқытудың эксклюзивті авторлық
бағдарламаларын пайдаланады.
Талдау деректері бойынша 2013 жылы 7648 білім беру ұйымы, 2014 жылы
7563 білім беру ұйымы жұмыс істеді. Мектептер санынан оң өзгерісті байқауға
болады. Халықтың табиғи өсуіне байланысты халық санының өсу динамикасы
жоғары екені көрінеді.
Ауылдық білім беру ұйымдарының саны қалалық білім беру ұйымдарына
қарағанда басым түседі (4-кесте).
4-кесте – Облыстар бойынша білім беру ұйымдарының саны, 2014-2015 оқу жылы
Облыс
Барлық
мектептер
Оның ішінде:
Қалалық мектептер
Ауылдық мектептер
Ақмола
613
98
515
Ақтөбе
443
99
344
Алматы
757
107
650
Атырау
199
61
138
Шығыс Қазақстан
709
180
529
Жамбыл
464
98
366
Батыс Қазақстан
411
72
339
Қарағанды
563
225
338
Қостанай
565
95
470
Қызылорда
306
63
243
Маңғыстау
145
52
93
Павлодар
418
96
322
Солтүстік Қазақстан
558
65
493
Оңтүстік Қазақстан
1053
261
792
Астана қ.
96
96
0
Алматы қ.
263
263
0
Барлығы
7563
1931
5632
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
20
2014 жылы ауылдық білім беру ұйымдарының үлесі 5632 мектепті (75%)
құрады. Ауылдық мектептердің басым бөлігі Солтүстік Қазақстан (88,3%),
Алматы (85,8%), Ақмола (84%), Оңтүстік Қазақстан (75,2%) облыстарына
тиесілі.
2014 жылы қала мектептерінің үлесі 1931 (25%) құрады (5-сурет).
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
5-сурет – Облыстар бойынша білім беру ұйымдарының саны, 2014-2015 оқу
жылы
Бірқатар басымдылықтарға ие болуына байланысты, жекеменшік
мектептер ерекше танымалдық танытуда, оның ішінде: жеке көңіл бөлу
(сыныпта 15 адамнан көп емес), жақсы тамақтандыру, қолайлы орта, беделдің
болуы. Бүгінде мұндай мектептер саны – 99 (2013 жыл – 106), бұл жалпы білім
21
беретін мектептер санының 1,3% құрайды. Онда 18,5 мың оқушы оқиды, жалпы
оқушылар санының 7% құрайды (2013 жыл – 19,5 мың).
ҚР мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының талаптарын
ескере отырып өз бетінше әзірленген кіріктірілген білім берудің оқу
бағдарламаларын және халықаралық білім беру бағдарламаларын халықаралық
мектептер іске асырады. Мұндай мектептердің қатарына «НұрОрда» (Астана,
Алматы, Өскемен), «Мирас» (Астана, Алматы), «Хэйлибэри» (Астана, Алматы),
«Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББҰ (Астана), Алматы қаласындағы
халықаралық мектептер (МША) және басқалары жатады.
Жастар мен жасөспірімдерге үздіксіз білім беру жүйесінің маңызды бөлігі
кешкі мектептер болып табылады, кезінде түрлі себептермен орта білім ала
алмаған барлық санаттағы азаматтарға білім алуға кең мүмкіндік береді.
2014 жылы оқытудың әртүрлі нысандары бойынша (күндізгі, сырттай,
жеке, экстернат) 79 кешкі мектепке 11 825 адам қамтылды (2013 жылы – 81
мектеп, контингент – 12 661 адам). Кешкі мектептер Ақмола (11), Қарағанды
(9), Қызылорда (8), Оңтүстік Қазақстан (8) және Шығыс Қазақстан (8 мектеп)
облыстарына барынша қажет.
7 222 мемлекеттік күндізгі білім беру ұйымдарының басым бөлігі ауылдық
жерлерге тән (5 569 мектеп), 869-ы - бастауыш мектеп, 1 075-і - негізгі мектеп,
5 278-і - орта мектеп. Оның ішінде, 231-і - гимназия, 95-і лицей және 1 270-і -
пәндерді тереңдетіп оқытатын мектептер.
Мемлекеттік күндізгі білім беру ұйымдарының жалпы санынан 3 794
мектеп оқытуды қазақ тілінде жүргізеді, 1 291 мектеп – орыс тілінде, 2 100
мектеп – орыс-қазақ тілдерінде (аралас), 19 мектеп – өзбек тілінде, 13 мектеп –
ұйғыр тілінде және 4 мектеп – тәжік тілінде білім береді. 29 мектепте
этникалық тұрғындарға ана тілінде білім беретін сыныптар бар (шешен,
әзірбайжан, дүнген, поляк, курд, түрік т.б.) (5-кесте).
5-кесте – Білім беру статистикасы, 2014-2015 оқу жылы
Мемлекеттік күндізгі жалпы білім
беретін мектептер
Мектеп саны
%
Бала саны
%
Қазақ тілінде оқытатын
3 794
52,5
1 716 110
65,6
Орыс тілінде оқытатын
1 291
17,8
802 096
30,6
Басқа тілде оқытатын
37
0,5
97 692
3,7
Бір тілден артық тілде оқытатын
мектептер
2 100
29
36 336
1,4
Қалалық мектептер
1 653
22,9
1 339 936
51,2
Ауылдық мектептер
5 569
77,1
1 275 962
48,8
Барлығы
7 222
100
2 615 898
100
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
2013-2014 оқу жылының көрсеткіштерін салыстырып қарағанда, 2014-2015
оқу жылында жабылған және жаңадан ашылған мектептерді есепке алғанда,
22
жалпы елімізде күндізгі мемлекеттік білім беру ұйымдары желісінің азаюы 85
бірлікті құрады.
Жыл сайынғы мектептер желісінің қысқаруының аясында оқушылар саны
өсуінің оң өзгерістерін байқауға болады. 2013 жылғы көрсеткіштермен
салыстырғанда күндізгі жалпы білім беретін мектептердегі оқушылар
контингенті көбейді және 2,6 млн. адамды құрады (90 851 адам), бұл оң
демографиялық және көші-қон процестерімен байланысты (6-сурет).
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
6-сурет – Күндізгі жалпы білім беретін мектептер желісі және контингенті
Облыстарда күндізгі жалпы білім беретін мектептер желісі санының
қысқару үрдісі байқалады, бұл сыныптардың толмау себебі олардың
жабылуымен байланысты болған (7-сурет). Мысалы, Ақмола облысында 2013
жылы 621 мектеп жұмыс істесе, ал 2014 жылы – 592 мектеп, бұл 29 мектепке аз.
Батыс Қазақстан облысында 2013 жылы 407 мектеп болса, ал 2014 жылы – 397
мектеп.
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
7-сурет– Облыстар бойынша күндізгі жалпы білім беретін мектептер саны
23
Атап айтқанда, бір жылдың ішінде ауылдық мектептер саны 133 бірлікке
азайған. Осыған байланысты, қала мектептерінің саны 48-ге, оның ішінде
Алматы (Наурызбай ауданы) және Оңтүстік Қазақстан (Сайрам, Ордабасы,
Төле би аудандары) облыстарындағы ауылдық жерлердегі мектептердің бір
бөлігінің, тиісінше Алматы және Шымкент қалаларына берілуі есебінен өскен
(8-сурет).
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
8-сурет – Қала және ауылдық жалпы білім беретін мектептердің желісі
Талдау деректері бойынша 2014 жылы 7222 мемлекеттік күндізгі жалпы
білім беретін мектептер жұмыс істеді. Мектеп санының өсуі оң өзгерісті
байқатады.
Пайыздық арақатынаста ауылдық мектептердің үлесі қала мектептері
санына қарағанда басым түседі. Төменде күндізгі мемлекеттік жалпы білім
беретін қала және ауыл мектептерінің саны көрсетілген (6-кесте).
6-кесте – Облыстар бойынша күндізгі мемлекеттік жалпы білім беретін
мектептер саны, 2014-2015 оқу жылы
Облыстар
Барлық мектеп
Оның ішінде:
Қала мектептері
Ауыл мектептері
Ақмола
592
84
508
Ақтөбе
428
86
342
Алматы
734
91
643
Атырау
193
57
136
Шығыс Қазақстан
676
151
525
Жамбыл
450
87
363
Батыс Қазақстан
397
58
339
Қарағанды
531
206
325
Қостанай
548
80
468
Қызылорда
292
56
236
Маңғыстау
130
41
89
Павлодар
405
85
320
Солтүстік Қазақстан
547
58
489
Оңтүстік Қазақстан
1021
235
786
Астана қ.
77
77
0
Алматы қ.
201
201
0
ҚР
7222
1653
5569
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
24
2013 жылы ауыл мектептерінің үлесі 5702 (78 %), ал 2014 жылы 5569
(75%) мектепті құрады. Ауыл мектептерінің басым бөлігі Солтүстік Қазақстан
(88,3%), Алматы (85,8%), Ақмола (84%), Оңтүстік Қазақстан (75,2%)
облыстарына тиесілі болып отыр.
2013 жылы қала мектептерінің үлесі 1605 мектеп (22%), ал 2014 жылы
1931 (25%) мектепті құрады. Қала мектептері үлесінің өсу өзгерісі байқалады.
Бұл жергілікті тұрғындардың қалаға көшуімен және қала тұрғындарының
табиғи өсімімен байланысты (9-сурет).
Талдау нәтижесі бойынша республикада бастауыш мектептер саны - 869
екені анықталды. Олардың негізгі бөлігі, яғни 830 мектеп ауылдық жерлерде, ал
қалада - 39 мектеп орналасқан. Облыс орталықтары: Алматы, Атырау, Батыс
Қазақстан, Қызылорда облыстарының орталықтарында және Алматы қаласында
бастауыш мектептер жоқ (7-кесте).
7-кесте – Облыстар бойынша бастауыш мектептер саны, 2014-2015 оқу жылы
Облыстар
Барлық
мектептер
Оның ішінде:
Қала
мектептері
Ауыл
мектептері
Ақмола
79
1
78
Ақтөбе
52
2
50
Алматы
68
0
68
Атырау
12
0
12
Шығыс Қазақстан
56
5
51
Жамбыл
62
4
58
Батыс Қазақстан
88
0
88
Қарағанды
57
1
56
Қостанай
112
4
108
Қызылорда
16
0
16
Маңғыстау
10
3
7
Павлодар
50
3
47
Солтүстік Қазақстан
92
2
90
Оңтүстік Қазақстан
112
11
101
Астана қ.
3
3
0
Алматы қ.
0
0
0
ҚР
869
39
830
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
Бастауыш мектептердің басым бөлігі Қостанай (108), Оңтүстік Қазақстан
(101), Солтүстік Қазақстан (90), Батыс Қазақстан (88), Ақмола (78), Алматы (68
мектеп) облыстарында орналасқан (10-сурет).
25
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
9-сурет – Облыстар бойынша күндізгі жалпы білім беретін мемлекеттік мектеп
саны, 2014-2015 оқу жылы
26
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
10-сурет – Облыстар бойынша бастауыш мектептер саны, 2014-2015 оқу жылы
Статистика бойынша республикада негізгі деңгейлі білім беретін
мектептер саны – 1075. Негізгі мектептердің басым бөлігі, яғни 994-і – ауылдық
жерлердеде, ал қалада – 81 мектеп орналасқан. Қызылорда, Маңғыстау
облыстарының орталықтарында және Астана қаласында негізгі мектептер жоқ
(8-кесте).
8-кесте – Облыстар бойынша негізгі мектептердің саны, 2014-2015 оқу жылы
Облыстар
Барлық
мектептер
Оның ішінде:
Қала мектептері
Ауылдық
мектептер
Ақмола
160
6
154
Ақтөбе
79
3
76
Алматы
49
1
48
Атырау
15
4
11
Шығыс Қазақстан
127
8
119
Жамбыл
36
2
34
Батыс Қазақстан
73
2
71
Қарағанды
102
27
75
Қостанай
114
9
105
Қызылорда
25
0
25
Маңғыстау
3
0
3
Павлодар
68
2
66
Солтүстік Қазақстан
124
3
121
Оңтүстік Қазақстан
96
10
86
Астана қ.
0
0
0
Алматы қ.
4
4
0
ҚР
1075
81
994
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
27
Негізгі мектептердің басым бөлігі Ақмола (154), Солтүстік Қазақстан (121
мектеп), Батыс Қазақстан (119), Қостанай (105), Оңтүстік Қазақстан (86),
Ақтөбе (76), Қарағанды облыстарына (75 мектеп) тиесілі.
Бастауыш мектептердің санымен салыстырғанда республикада негізгі
мектеп саны 206 мектепке артық (11-сурет).
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
11-сурет – Облыс бойынша негізгі мектептер саны, 2014-2015 оқу жылы
Сонымен қатар, талдау көрсеткендей, орта мектептер саны – 5278-ді
құрайды. Орта мектептердің басым бөлігі қала мен ауылдың ірі елді мекендерде
орналасқан (9-кесте).
9-кесте – Облыстар бойынша орта мектептер саны, 2014-2015 оқу жылы
Облыстар
Барлық
мектептер
Оның ішінде:
Қала мектептері
Ауыл мектептері
1
2
3
4
Ақмола
353
77
276
Ақтөбе
297
81
216
Алматы
617
90
527
Атырау
166
53
113
Шығыс Қазақстан
493
138
355
Жамбыл
352
81
271
Батыс Қазақстан
236
56
180
Қарағанды
372
171
201
28
9-кестенің жалғасы
1
2
3
4
Қостанай
322
67
255
Қызылорда
251
56
195
Маңғыстау
117
38
79
Павлодар
287
80
207
Солтүстік Қазақстан
331
53
278
Оңтүстік Қазақстан
813
214
599
Астана қ.
74
74
0
Алматы қ.
197
197
0
ҚР
5278
1526
3752
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
Орта мектептердің басым бөлігі Оңтүстік Қазақстан (813), Алматы (617),
Шығыс Қазақстан (493), Қарағанды облыстарына (372 мектеп) тиесілі.
Негізгі мектептер санымен салыстырғанда республикада орта мектептер
саны 4203 мектепке артық (12-сурет).
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
12-сурет – Облыс бойынша орта мектептер саны, 2014-2015 оқу жылы
Республика бойынша күндізгі жалпы білім беретін мектептер санымен
алғанда ауыл мектептерінің саны 2013 жылы 78% құрады, ал 2014 жылы 77,2%
құраған. Қала мектептернің саны 2013 жылы 22% құрады, ал 2014 жылы 22,7%
құрады. Бұл қала мектептері санының едәуір өскенін көрсетеді.
2014 жылы ауылдық жерлердегі мектептер саны 5576, қалада – 1646
болды.
29
Жоғарыда
атап
көрсеткендей,
ауылдық
жерлерде
орналасқан
мектептердің саны қала мектептеріне қарағанда басымырақ (3,3 есе артық).
Осыған сәйкес, қала оқушылары мен ауыл оқушылары санында айтарлықтай
айырмашылықтар жоқ (13-сурет).
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері (ҰББДБ, 2014 ж.)
13-сурет – Жалпы білім беретін қала және ауыл мектептерінің құрамы
2013-2014 оқу жылында күндізгі мемлекеттік жалпы білім беретін
мектептердегі оқушылардың саны 2 525 047, ал 2014-2015 оқу жылында
2 615 898 оқушы болды, бұл оқушылар санының өскендігін көрсетеді.
Республика бойынша күндізгі мемлекеттік жалпы білім беретін мектептердегі
барлық оқушылар санынан ауыл мектептеріндегі оқушылар үлесі 1 275 962
оқушы (48,7 % ) құрайды (10-кесте).
10-кесте – Облыстар бойынша күндізгі мемлекеттік жалпы білім беретін
мектептердегі оқушылардың саны, 2014-2015 оқу жылы
Облыс
Барлық
оқушылар
Оның ішінде:
қала
мектептерінде
ауыл
мектептерінде
1
2
3
4
Ақмола
105 963
46 526
59 437
Ақтөбе
119 383
67 841
51 542
Алматы
314 019
75 315
238 704
Атырау
99 835
46 850
52 985
Шығыс Қазақстан
169 629
92 763
76 866
Жамбыл
191 699
74 572
117 127
Батыс Қазақстан
88 628
42 298
46 330
Қарағанды
175 071
131 255
43 816
Қостанай
99 793
48 704
51 089
Қызылорда
128 303
49 759
78 544
Маңғыстау
106 542
46 193
60 349
Павлодар
89 522
58 570
30 952
30
10-кестенің жалғасы
1
2
3
4
Солтүстік Қазақстан
70 509
26 634
43 875
Оңтүстік Қазақстан
562 605
238 259
324 346
Астана қ.
102 687
102 687
0
Алматы қ.
191 710
191 710
0
Достарыңызбен бөлісу: |