Қазақстандағы орта білім: жағдайы және болашағЫ

119 
халықаралық  конференциялар  материалдарының  жинақтарында  жарияланды. 
«Білім  беру  инновациялары:  іздестіру  және  шешімдер»  халықаралық 
конференциясы  аясында  «Тұлғаны  мәдениетаралық  қатынастар  субъектісі 
ретінде  тәрбиелеу»  тақырыбында  «Дөңгелек  үстел»  отырысы  өткізілді. 
«Тұлғаның 
этномәдени 
кеңістікте 
рухани-адамгершілік 
дамуының 
психологиялық-педагогикалық 
негіздері» 
атты 
ұжымдық 
монография 
дайындалды, ол Қазақстан халқы Ассамблеясы депозитарийіне жіберіледі.  
Қолдану саласы: ҚР білім беру және тәрбие жүйесі.  
Жұмыстың маңыздылығы: Күтілетін нәтижелердің ғылыми маңыздылығы 
тәрбие 
процесін 
ұйымдастырудың 
әдіснамалық 
негіздерінің 
анықталғандығында; 
инновациялық 
тәрбие 
процесінің 
моделі 
дайындалғандығында;  тұлғаны  мәдениетаралық  қарым-қатынас  субъектісі 
ретінде  тәрбиелеудің  теориялық-әдіснамалық  негіздері  зерделенгендігінде; 
тұлғаны  мәдениетаралық  қарым-қатынас  субъектісі  ретінде  тәрбиелеудің 
кешенді бағдарламасы дайындалғандығында болып табылады.  
Зерттеу  нысанын  дамыту  туралы  болжам  ұсыныстар.  ҒЗЖ  оқушы 
тұлғасын этномәдени кеңістікте рухани-адамгершілік дамытуды инновациялық 
тұрғыдан  ғылыми  қолдауға,  білім  мазмұнын  жаңарту  жағдайында 
инновациялық тәрбие процесінің моделін, тұлғаны мәдениетаралық қатынастар 
субъектісі  ретінде  тәрбиелеудің  кешенді  бағдарламасын  ендіруге  және  т.б. 
жол ашады.  
Тәжірибелік  іс-шараларға  дайындық  пен  өткізуі  аясындағы  педагогтің  іс-
әрекеті әрбіреуіне жеке ерекше өзіндік үлес қосуына мүмкіндік беріп, тәжірибе, 
идеялар, қызмет тәсілдерін алмасу болып жатады.  
Мектептегі  ғылыми-зерттеу  қызметі  дәстүрлі  түрде  озық  педагогикалық 
тәжірибелерді  қалыптастыруға  үлкен  мән  береді:  «Өсуді»  анықтаудан  әртүрлі 
деңгейдегі конкурстар мен конференцияларда көрінуі, яғни мектеп мұғалімдері 
нәтижені лайықты түрде көрсетеді.  
Орта білім беруді негізгі ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету: Мемлекеттік 
жалпыға міндетті білім беру стандарты (одан әрі-МЖБС), үлгілік оқу жоспары 
(одан  әрі-ҮОЖ),  оқу  бағдарламасы,  оқулық  және оқу-әдістемелік  кешен  (одан 
әрі-ОӘК), сандық білім беру қорлары (одан әрі- СБҚ) болып табылады.  
Университетке  дейінгі  стандарттар  халықаралық  тәжірибесін  талдау, 
Қазақстанда  және  шетелдерде,  соның  ішінде  жақын  шетелдер  ғылыми 
әдебиеттерінде  баяндалған  білім  беру  стандарттарын  анықтаудың  түрлі 
тұжырымдамалары  білім  беру  стандарттары  туралы  жаңа  білімді  жинақтауға 
мүмкіндік береді:  
-
 
білім берудің даму жолы мен стратегиялық мақсатына бағдар ретінде;  
-
 
инновациялық 
процестердің 
дамуы; 
білім 
беру 
саясатын 
демократияландыру;  азаматтардың  білімінің  динамикалық  өсуінің  факторы 
ретінде;  
-
 
білім  беру  үдерісін  басқаруды  жетілдіру;  оқу  мекемелерінің  түрлерін 
кеңейту; білім беру сапасының әділдік мәселелерін шешу негіздері ретінде;  
-
 
педагогтер  қызметінің  тиімді  белсенділігі;  білім  беру  деңгейін  қолдау; 

120 
олардың  жаңару  жолдарын,  білім  беру  мазмұны  мен  мақсатын  өзгеше  ойлау 
құралы ретінде;  
-
 
бәсекеге  қабілетті  мемлекет  құрудағы  қоғамның  білім  беру  рөліне 
қатысты  рефлексиясы;  азаматтардың  білімділік  деңгейі  үшін  мемлекеттің 
жауапкершілігі өсуінің нысаны ретінде қарастырады.  
Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңына сәйкес білім берудің әрбір 
деңгейі  бойынша  жалпы  талаптардың  жиынтығын  анықтайтын,  мемлекеттік 
жалпыға міндетті білім беру стандарты тағайындалады [12]:  
1) білім беру мазмұны;  
2) білім алушылар мен тәрбиеленушілердің оқу жүктемесінің максимальді 
көлемі;  
3) білім алушылардың дайындық деңгейі.  
Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты білім беру деңгейіне 
сәйкес  барлық  білім  беру  ұйымдарының  типтері  мен  түрлері,  меншік 
нысандарына қарамастан міндетті.  
11  жылдық  мектепке  арналған  жалпы  орта  білім  беруді  стандарттау 
отандық  мектептерді  құру  тарихына  қойылған  мақсаттар  мен  іске  асырылған 
әлеуметтік-педагогикалық  міндеттерді  есепке  ала  отырып  бес  кезеңге  бөлуге 
болады:  1992-1996  ж.ж.,  1997-1998  ж.ж.,  1999-2002  ж.ж.,  2008-2010  ж.ж., 
2012-2015ж.ж.  
Төрт кезеңнің әрқайсысында әлеуметтік құбылыстардың даму динамикасы 
білім беру жүйесі, педагогика ғылымы үшін негізгі білім беру стандарты қалай 
болу керектігі туралы теориялық ойлау деңгейі туралы міндеттер шешілді.  
Сонымен қатар мынадай мәселелер:  
-
 
 білім беру жүйесін жаңартуда тұжырымдамалық база жасау;  
-  білім  беру  жүйесін  ұйымдастыруда  нұсқау  құжаттары  мен  нормативттік 
құқықтық актілерді жетілдіру;  
-  жаңа  буын  оқулықтары  мен  оқу-әдістемелік  кешендерін  әзірлеу  және 
енгізу қарастырылды.  
Жаңартылған  білім  беру  мазмұны  міндеттері  МЖБС  аясында  жүзеге 
асырылады.  11  жылдық  мектептердегі  жалпы  орта  білім  стандарттарының 
отандық  мектептердегі  даму  тарихы  алға  қойған  мақсаттар  мен  жүзеге 
асырылатын  әлеуметтік-педагогикалық  міндеттерді  ескере  отырып  алты 
кезеңге:  1998,  2001,  2002,  2010,  2012,  2015  жылдар  аралығына  бөлуге  болады 
(37-кесте).  
Білім  беруге  ғылыми-әдістемелік  тұрғыдан  көмек  көрсетудің  келесідей 
элементтері үлгілік оқу жоспары болып табылады.  
ҚР  МЖБС  1.4.002-2012  жүзеге  асыру  мақсатында  және  2007  ж.  27 
шілдесінде  Қазақстан  Республикасы  «Білім  туралы»  Заңының  5  бабы  6-
тармақшасына  сәйкес  2012  жылғы  8  қарашасындағы  ҚР  БҒМ  №500 
бұйрығымен  бекітілген  бастауыш,  негізгі  орта,  жалпы  орта  білім  беру  типтік 
оқу жоспарлары әзірленді [31].  
Қазақстан  Республикасы  «Білім  туралы»  Заңына  сәйкес  «Оқу  жоспары  - 
білім  берудің  тиісті  деңгейіндегі  оқу  пәндерінің  тізбесі  мен  көлемін,  оларды 

121 
зерделеу тәртібі мен бақылау нысандарын регламенттейтін құжат» [12].  
Үлгілік  оқу  жоспары  (одан  әрі-ҮОЖ)-нормативтік  құқықтық  акт, 
мемлекеттік  жалпыға  міндетті  жалпы орта  білім  беру  стандартының құрамдас 
бөлігі болып табылады, оқу пәндерінің тізбесі мен көлемін реттейтін, орта білім 
берудің  қу  жүктемесінің  инварианттық  және  вариативтік  компоненттерін 
тағайындайтын  және  оқыту  тілі  бастауыш,  негізгі  орта  білім  беру  деңгейін 
сипаттайтын,  жалпы  орта  білім  беру  деңгейінде  оқыту  тілі  мен  бағыты;  білім 
беру  ұйымдарының  қызметін  қаржыландыру  үшін  бастапқы  құжат  болып 
табылады [29].  
Үлгілік  оқу  жоспарының  инвариантты  компоненті  –  жалпы  білім  беретін 
ұйымдарда  оқу  үшін  міндетті  және  мемлекеттік  жалпыға  міндетті  орта  білім 
беру стандартына енгізілген пәндер жиынтығы.  
ҚР БҒМ тапсырмасы бойынша ҚР МЖМБС 1.4002–2012 сәйкес білім беру 
мазмұнын жаңарту аясында ҚР БҒМ 2010 жылғы 9 шілдеде №367 бұйрығымен 
бекітілген бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру ҮОЖ өзгертулер мен 
толықтырулар енгізілген (38-кесте).  
 
 
 

122 
37-кесте- 1998-2015 жылдардағы ҚР орта білім беру стандарттарына сипаттама  
 
№ 
Стандарт атауы 
Стандартты бекіту нормативі 
Стандарт құрылымы мен мазмұнының ерекшеліктері 
1 
Бастауыш  білім  берудің  мемлекеттік 
стандарты. 
Орта 
білім 
берудің 
мемлекеттік 
стандарты.  
Оқыту  тілі  қазақ  және  орыс  тілдеріндегі 
мектептер  үшін  оқу  пәндері  бойынша 
стандарттар 
  
1998 жыл 21 тамыздағы Қазақстан 
Республикасы  Білім,  мәдениет 
және 
денсаулық 
сақтау 
Министрлігінің  №456  бұйрығы 
бойынша 
Базистік  оқу  жоспары  екі  бөліктен  тұрады-базалық 
(инварианттық  компонент)  және  мектеп  (вариативтік 
компонент). БОЖ вариативтік бөлігі-бастауыш мектептегі 
қосымша  сабақтар,  негізгі  мектептегі  факультативтер, 
бейіндік пәндер, қолданбалы курстар, бейіндік мектептегі 
таңдау бойынша курстар  
Бейіндік  пәндер  аясында  пәндерді  тереңдетіп  оқу 
қарастырылған. 
Білім 
беру 
саласының 
базалық 
стандарттары  анықталған.Стандарттар  негізінде  оқу 
бағдарламалары  мен  оқу  әдістемелік  кешендерін  әзірлеу 
жүзеге асырылады  
2 
Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру 
стандарты 
Негізгі ережелер [4]. 
Қазақстан  Республикасы  Білім 
және  ғылым  Министрлігінің  2001 
жылғы  30  мамырындағы  №404 
«Орта  білім  беруді  стандарттау 
негізгі  ережелерін  бекіту  туралы» 
бұйрығы 
Базистік  оқу  жоспары  білім  берудің  мемлекеттік  және 
мектеп  компоненттерінен  тұрады.  Жалпы  білім  беретін 
бастауыш, 
негізгі, 
орта 
мектептердің 
мектеп 
компонентіне  таңдау  бойынша  пәндер,  факультативтік 
курстар, сыныптан тыс сабақтар жатады.  
Бейінді-бағдарлау  қарастырылмаған,  тереңдетіп  оқыту 
таңдау  курстары  есебінен  іске  асырылады.  МЖМБС 
бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің базалық 
мазмұнын көрсетеді.  
Бастауыш  мектептегі  «Дүниетану»  пәні  «Қоғамтану» 
және 
«Жаратылыстану» 
пәндеріне 
бөлінген. 
Қолданыстағы  стандарт  Негізгі  ережелер  ҚР  БҒМ  24 
қыркүйек  2002  жылғы  №93  бұйрығының  5  т.  сәйкес 
тоқтатылды.  ҚР  БҒМ  30  мамыр  2001  жылғы  №404 
бұйрығы  тоқтатылды  «2000  ж.  «Рауан»  баспасынан 
шыққан,  оқу  бағдарламалары  мен  2001-2002  жж. 
енгізілген  стандарттың  Базистік  оқу  жоспарында 
көрсетілген  оқу  сағаттары  санының  сәйкес  келмеуіне 
байланысты»  (2001  жылғы  1  желтоқсандағы  ҚР  БҒМ 
мәжілісіндегі №1 хаттама).  

123 
3 
1.Қазақстан  Республикасы  Мемлекеттік 
жалпыға  міндетті  жалпы  орта  білім  беру 
стандарты  «Негізгі  ережелер»  (  ҚР 
МЖБС 2.003-2002).  
2.  Мектептің  бастауыш,  негізгі,  жоғары 
сатысында  34  оқу  пәні  бойынша 
Қазақстан  Республикасы  жалпы  орта 
білім беру Мемлекеттік жалпыға міндетті 
білім беру стандарты (63 бірлік). 
 
ҚР БҒМ 24 қыркүйек 2002 жылғы 
№693 бұйрығы. 
 
 
 
2001  жылдың  9  қыркүйегіндегі  өткізілген  Қазақстан 
Республикасы  Премьер-министрі  Қ.Тоқаевтың  №  20-
21/И-802:  «Келешектегі  қоғам  мен  ел  экономикасының 
прогностикалық  дамуы  және  қазіргі  жағдайды  ескере 
Қазақстан 
Республикасы 
жалпы 
білім 
беретін 
мектептердің  базистік  оқу  жоспары  Ұлттық  жобасын 
әзірлеу» 
орындау 
жөніндегі 
2001 
жылдың 
1 
желтоқсанындағы  ҚР  БҒМ  өткізілген  мәжілістің  №  1 
хаттамасы. 
Стандарт  мазмұны  пәндік-бағдарланған,  яғни  әр  пәннің 
базалық мазмұны сипатталған.  
Базистік  және  үлгілік  оқу  жоспары  (12  ҮОЖ)  базалық 
(инварианттық) 
және 
мектептік 
(варианттық) 
компоненттерден тұрады.  
Бағыттар  бойынша  бөлініс  (10-11  сыныптар):  қоғамдық-
гуманитарлық 
және 
жаратылыстану-математикалық. 
МЖМБС  бастауыш,  негізгі  орта,  жалпы  орта  білім 
берудің базалық мазмұнынан тұрады.  
10-11  сыныптардағы  Вариативтік  компонентке  «Этика 
және психология» жаңа пәндері енгізілді.  
Оқу  жүктемесінің  көлемі:  1-сыныпта  –  24  сағат;  2-
сыныпта  –  25  сағат;  3,4-сыныптарда  –  29  сағаттан 
құралған. 
4 
ҚР  Мемлекеттік  жалпыға  міндетті  білім 
беру стандарты 
Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім 
беру 
  
ҚР  БҒМ  9  шілде  қыркүйек  2010 
жылғы 
№367 
бұйрығымен 
бекітіліп 
және 
қолданысқа 
енгізілген. 
Стандарт Жалпы ережелерден тұрады. Орта білім берудің 
барлық  деңгейлері  мазмұнының  негізгі  талаптары 
анықталды.  ҚР  «Білім  туралы»  Заңына  сәйкес  «Базалық 
оқу  жоспары»  ұғымы  алынып  тасталды,  оның  орнына 
қосымшада деңгейлік және тілдік оқыту бойынша үлгілік 
оқу  жоспарлары  енгізілді.Бұл  МЖМБС  айрықша 
ерекшелігі бейінді пәндер мектеп компоненттерінің ҮОЖ 
ауыстырылған.  
Үлгілік  оқу  жоспары  (8  ҮОЖ)  инвариантивтік  (базалық) 
және 
вариативтік 
(мектептік 
және 
оқушы) 
компоненттерінен тұрады.  

124 
Енгізілген пән: 1-11 сыныптарда «Өзін-өзі тану».  
Оқу  жүктемесінің  көлемі:  1-сыныпта  –  24  сағат,  2-
сыныпта  –  25  сағат,  3,4-сыныптарда  –  29  сағаттан,  5,6-
сыныптарда  –  33  сағаттан,  7-сыныпта  –  34  сағат,  8-
сыныпта  –  36  сағат,  9-сыныпта  –  38  сағат,  10,11-
сыныптарда – 39 сағаттан тұрады. 
5 
Қазақстан  Республикасы  Мемлекеттік 
жалпыға  міндетті  жалпы  орта  білім  беру 
стандарты 
(бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім 
беру) 
ҚР МЖБС 1.4.002-2012 
Қазақстан 
Республикасы 
Үкіметінің 
2012  жылғы  23  тамыздағы  №1080 
қаулысымен 
бекітілген 
және 
қолданысқа енгізілді. 
МЖМБС-2012  24  қазан  2011  жылғы  ҚР  «Білім  туралы» 
Заңына  өзгерістер  мен  толықтырулар  енгізілуіне 
байланысты 2012 жылы әзірленді. 
МЖМБС-2012 ерекшелігі: 
- орта білім берудің барлық үш деңгейіне негізгі ережелер 
формасында әзірленді; 
-  оқу  пәндерінің  мазмұны  толық  сипатталмаған,  білім 
беру мазмұнының талаптары тұтастай көрсетіледі;  
-  білімге  бағытталудан  оқытудың  іс-әркеттік  үлгісіне  өту 
мақсатында  онда  пәндік  нәтижелерден  басқа  жүйелік  іс-
әрекеттер мен тұлғалық нәтижелер аталып көрсетіледі.  
-11  жылдық  мектептен  12  жылдық  білім  беруге  өтпелі 
кезеңі  болуға  арналған,  сондықтан  мазмұндық  және 
құрылымдық  сипаттамаларына  айтарлықтай  өзгерістер 
қарастырылды.  
Бастауыш, негізгі  орта, жалпы орта білім берудің үлгілік 
оқу  жоспары  (12  ҮОЖ)  деңгейлік,  тілдік  және  бағыттық 
оқытуға арналып әзірленген.  
Енгізілген  пәндер:  «Шетел  (ағылшын)  тілі»  1-сыныптан; 
«Информатика» 
5-6-сыныптан; 
біріктірілген 
«Адам.Қоғам.Құқық»  пәні  9-11-сыныптарда  («Қоғамтану 
негіздері»,  «Адам  және  қоғам»  мен  «Құқық  негіздері» 
мәндес 
пәндерінде 
оқу 
материалдарын 
қайталау 
болмайды); 
Оқу  жүктемесінің  көлемі:  1-сыныпта  –  24  сағат,  2-
сыныпта  –  25  сағат,  3,4-сыныптарда  –  29  сағаттан,  5-
сыныпта – 32 сағат, 6-сыныпда – 33 сағат, 7-сыныпта – 34 
сағат, 8-сыныпта – 36 сағат, 9-сыныпта – 38 сағат, 10, 11-

125 
сыныптарда – 39 сағаттан тұрады.  
МЖМБС-2010  салыстырсақ  оқу  жүктемесінің  көлемінде 
өзгеріс тек 5-сыныпта 1 сағатқа қысқарту болды.  
6 
Бастауыш  білім  берудің  Мемлекеттік 
жалпыға міндетті стандарты (ары қарай – 
ББМЖМС) 
Қазақстан 
Республикасы 
Үкіметінің 
2015  жылғы  25  сәуірдегі  №327 
қаулысымен бекітілген  
2016  жылдың  1  қыркүйегінен 
қолданысқа енгізіледі. 
ББМЖМС республиканың жалпы білім беру мектептеріне 
«НЗМ»  ДББҰ  тәжірибесін  жүйелі-бейімделген  тарату 
аясында әзірленді.  
ББМЖМС тұжырымдамалық негіздері: 
– ББ МЖМС тұжырымдамалық негіздері: 
–  қоғамның  даму  үрдісі  мен  заманауи  шынайылығы 
көрініс  табатын  мектептегі  білім  берудің  құндылығы, 
мақсаты мен міндеттері анықталған;  
–  тұлғаның  рухани-адамгершілігін  қалыптастыруға 
бағытталған тәрбиелік аспекті күшейтілген;  
– Қазақстанның тұтас ұлтты ұйыстырушы  «Мәңгілік Ел» 
ұлттық идеясын қазақстандық патриотизм мен азаматтық 
жауапкершілік,  құрмет  көрсету,  ынтымақтастық,  еңбек 
пен  шығармашылық,  ашықтық,  өмір  бойы  білім  алу 
тәрізді  құндылықтар  арқылы  жүзеге  асыру  қамтамасыз 
етіледі;  
-  кең  ауқымды  дағдылар  түрінде  ұсынылған  күтілетін 
нәтижелері анықталған (білімін функционалдық тұрғыдан 
қолдану,  АКТ  дағдысы,  зерттеушілік,  коммуникативтік, 
шығармашылық  және  сын  тұрғысынан  ойлауы,  топпен 
және жеке жұмыс істеу дағдылары);  
–  қоршаған  ортаны  біртұтас  қабылдау  үшін  пәндер  мен 
мазмұнның кіріктірілуі қарастырылған;  
–  пән  бағдарламалары  нақты  күтілетін  нәтижемен 
қамтамасыз етілген, ол білімін практикада қолдана алуға, 
зерттеушілік  және  жобалау  жұмыстарын  жүргізуге 
мүмкіндік береді;  
– білім беру саласында күтілетін нәтиже қызметтік әрекет, 
яғни,  оқушылардың  «білуі»,  «түсінуі»,  «қолдануы», 
«талдауы»,  «жинақтауы»,  «бағалауы»  арқылы  көрініс 
табады;  

126 
–  бастауыш  сыныптар  бағдарламасына  дұрыс  және 
қауіпсіз қолдануға басымдық беріле отырып, ақпараттық-
коммуникативтік 
технологиялар 
бойынша 
пәндер 
енгізілген,  сонымен  қатар  ерте  жастан  қоршаған  орта 
туралы  бүтін  түсінік  қалыптастыру  үшін  жаратылыстану 
ғылымдары бойынша да пәндер енгізілген; 
 – 
үштілді  білім  беруді  енгізу,  тілді  оқытуда 
коммуникативтік  аспект  күшейеді  (тілдік  дағдылар: 
тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым);  
–  оқушының  дамуына,  оның  оқуға  деген  ынта-жігерін, 
қызығушылығын 
арттыруға 
бағытталған 
оқу 
жетістіктерін критериалды бағалау жүйесін енгізу. Қазіргі 
заман  мектептеріне  бес  балдық  бағалау  жүйесі  бағаның 
шынайылығын анықтауға мүмкіндік бермейді; 
Енгізілген  пәндер:  «Жаратылыстану»  (жаратылыстану 
ғылымдары  негіздері)  (1-4  сыныптар),  «Дүниетану» 
(қоғамдық-гуманитарлық 
ғылымдар 
негізі) 
(1-4 
сыныптар), 
«Ақпараттық-коммуникациялық 
технологиялар» (3-4 сыныптар), тілдерді деңгейлік оқыту 
«Қазақ  тілі»,  «Орыс  тілі»,  «Ағылшын  тілі»  (1-4 
сыныптар). 
Бастауыш мектепте оқытылатын оқу жүктемесінің көлемі 
29 сағаттан көп емес.  
 
Дереккөз: Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы  
 
 
 

127 
38-кесте – Мектеп пәндері бойынша апталық оқу жүктемесіндегі өзгерістер  
 
 
Енгізілген пәндер: 
«Шетел (ағылшын) тілі»  
1-сыныптан; 
«Информатика»  
5-6-сыныптан; 
біріктірілген 
«Адам.Қоғам.Құқық» 
пәні  
9-11-сыныптарда 
(«Қоғамтану негіздері», 
«Адам және қоғам» мен 
«Құқық негіздері» 
мәндес пәндерінде оқу 
материалдарын қайталау 
болмайды). 
 
Элективтік курстар 
енгізілген:  
Абайтану» (9-11-
сыныптарда), 
«Өлкетану» (7 сынып), 
«Дінтану негіздері» (9 
сынып).  
+ 2 сағат: 
- «Шетел тілі» 
(11-сынып, ҚГБ) 
 
+ 1 сағат: 
- «Математика»  
(5-11 сыныптар) 
- «Қазақ тілі»  
(8 сынып) қазақ тілінде 
оқытылатын 
мектептерде  
- «Қазақстан тарихы»  
(6 сынып, 10 сынып, 
ҚГБ) 
(10-11 сыныптар, ЖМБ) 
- «Дүниежүзі тарихы»  
(10-11 сыныптар, ҚГБ) 
(11 сынып, ЖМБ) 
 
+ 0,5 сағат: 
- «География», 
«Биология» (6 сынып) 
- «Қазақстан тарихы»  
(7-9 сыныптар)   
– 1 сағат: 
- «Дүниетану» 
(1-4 сыныптар) 
- «Жаратылыстану» 
(5 сынып) 
- «Қазақ тілі»  
(5-9 сыныптар) қазақ 
тілі емес мектептерде  
- «Қазақстан тарихы»  
(5 сынып) 
- «Химия» (8 сынып,  
10-11 сыныптар, 
ЖМБ) 
- «Технология»  
(5-11 сыныптар) 
- «Алғашқы әскери 
дайындық»  
(10-11 сыныптар)  
 
Дереккөз: Ы. Алтынсарин атындағы ҰБА  
 
 
Оқу  жүктемесінің  көлемін  анықтау  мақсатында  (сағаттардың  қысқаруы 
және көбеюі) бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру пәндері бойынша 
оқыту тілі қазақ, орыс және ұйғыр, өзбек, тәжік тілдеріндегі мектептерде 2010 
және 2012 жж. үлгілік оқу жоспарларын салыстырмалы талдау жасалды. (3-14 
кесте) [30, 31].  
«Назарбаев  Зияткерлік  мектептері»  ДББҰ  (ары  қарай  «НЗМ»  ДББҰ) 
инновациялық  тәжірибесін  есепке  ала  отырып  жетілдірілген  жаңартылған 
бастауыш  білім  мазмұнының  үлгілік  оқу  бағдарламасы  ББМЖБС  негізінде 
әзірленді (39-кесте).  
 
 
 
 
 

128 
39-кесте.  Бастауыш  білім  берудің  жаңартылған  білім  мазмұны  ҮОЖ 
ерекшеліктері 
Жаңа пәндер 
Аптасына сағат санын 
ұлғайту  
Аптасына сағат санын 
азаюы 
–«Орыс  тілі  (Т2)»  қазақ  тілінде 
оқытылатын 
мектептерге 
(1-2 
сыныптар) аптасына 2 сағаттан; 
–«Орыс  тілі  (Т2)»  ұйғыр,  өзбек, 
тәжік тілінде оқытатын мектептерге 
арналған  
(2 сынып) аптасына 2 сағаттан; 
–Ақпараттық-коммуникациялық 
технология» 
(3-4 
сыныптар) 
аптасына 1 сағаттан; 
–«Жаратылыстану» 
(жаратылыстану-математикалық 
ғылымдар негізі)  
(1-2 
сыныптарда 
аптасына 
1 
сағаттан  және  3-4  сыныптарда  2 
сағаттан); 
– 
«Дүниетану» 
(қоғамдық-
гуманитарлық ғылымдар негізі) (1-4 
сыныптар).  
 
+ 1 сағат: 
– «Ағылшын тілі» 
(2-4 сыныптар); 
 
 
 
  
– 2 сағат: 
–  ұйғыр,  өзбек,  тәжік 
тілінде 
оқытатын 
мектептерге 
арналған 
«Әдебиеттік  оқу»  (2-4 
сынып); 
 
– 1 сағат: 
– 
«Сауат  ашу» 
(1-
сынып); 
–  «Әдебиеттік  оқу»  (2-4 
сыныптар); 
–  «Еңбекке  баулу»  (1-4 
сыныптар); 
– 
қазақ 
тілінде 
оқытылмайтын 
мектептерге  «Қазақ  тілі 
(Т2)» (3-4 сыныптар). 
Дереккөз: Ы. Алтынсарин атындағы ҰБА  
 
Бүгінгі  таңда  жалпы  білім  беретін  мектептердегі  білім  беру  үдерісі 
оқушылардың  функционалдық  сауаттылығын  дамыту  жөніндегі  2012  -  2016 
жылдарға  арналған  ұлттық  іс-қимыл  жоспарын  іске  асыру  мақсатында 
әзірленген  үлгілік  оқу  жоспарымен  (ҚР  БҒМ  3  сәуір  2013  жылғы  №115 
бұйрығымен бекітілген ) жүзеге асырылады [15].  
ҚР  «Білім  туралы»  Заңына  сәйкес  «оқу  бағдарламасы  –  игеруге  тиісті, 
құзыреттілік  және  дағды,  біліктілік,  білім  көлемі  мен  мазмұнын  әр  оқу  пәні 
бойынша айқындаушы» [12].  
Осы  нормативтік  құжат  бойынша  вариативтік  және  инварианттық 
компонеттерінің  тиімді  арақатынасын  қадағалау  барысында  базалық  білім 
мазмұнын  сақтау,  жалпы  білім  беретін  ұйымдардың  әртүрлі  түрі  мен 
типтерінде  қызмет  ету  жағдайында  оқушылардың  тең  мүмкіндіктер  қағидасы 
реттеледі.  
1.4002–2012  МЖМБС  сәйкес  білім  мазмұнын  жаңарту  аясында  жалпы 
білім  беретін  мектептерге  арналған  оқу  бағдарламасына  өзгерістер  мен 
толықтырулар  енгізілді,  келесі  бағытта  ҚР  БҒМ  9  шілде  2010  жылғы  №367 
бұйрығымен бекітілген, 2010 жылғы үлгілік оқу бағдарламасы түзетілді:  
1)  Жүйелі  іс-әрекеттік  тәсілді  жүзеге  асыру  арқылы  тәжірибеге  –
бағдарланған білім беруді күшейту;  
2) Білім алушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту;  
3)  Білім  беру  деңгейі  бойынша  пән  аралық  кіріктіруді  күшейту  және  оқу 
материалдарын қайта бөлу жолымен пәндер мазмұнын жүйелеу;  

129 
4) Қазақстандық компонентті кеңейту;  
5) Тәрбие әлеуетін күшейту;  
6)  Тәжірибелік,  жобалық-зерттеушілік  жұмыстар  және  эксперименттік 
тапсырмалар санын көбейту;  
7)  Бағдарламадан  ескірген  оқу  материалдары  мен  тақырыптарын  алып 
тастау,  қазақстандық  қоғамның  заманауи  әлеуметтік-экономикалық  көрінісін 
бейнелейтін жаңа материалдар енгізу;  
8) Оқу пәні бөлімдерін зерделеуге уақытты тиімді бөлу;  
9)  Оқылған  материалдарға  сәйкес  оқушылардың  дайындық  деңгейіне 
қойылатын  талаптарды  нақтылау,  пәндік  (ББД),  тұлғалық,  жүйелі  іс-әрекеттік 
нәтижелерге анықтама беру.  
Оқушылардың  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  мәдениеттің  деңгейін 
қалыптастыру мен «Қазақстан Республикасының 2015-2025 жылдарға арналған 
сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  стратегиясы  туралы»  Қазақстан  Республикасы 
Президентінің  2014  жылғы  26  желтоқсандағы  №986  Жарлығын  орындау 
мақсатында  1-4  сыныптар  «Дүниетану»  және  9-11  сыныптар  «Адам.  Қоғам. 
Құқық»  пәнінің  типтік  оқу  бағдарламасына  өзгерістер  мен  толықтырулар 
енгізілді. Өзгерістер мен толықтырулар тұлғаны қазақстандық париотизм және 
сыбайлас 
жемқорлықты 
қабылдамау 
рухында 
тәрбиелеу, 
сыбайлас 
жемқорлыққа қарсы мәдениет деңгейін қалыптастыруға бағытталды.  
«Қазақстан  –  2050»  қалыптасқан  мемлекеттің  жаңа  саяси  бағыты» 
сратегиясының  негізгі  бағыттарын,  Қазақстан  Республикасының  Президенті 
Н.Ә. Назарбавтың «Нұрлы жол – Болашаққа бастар жол» атты 2014 жылғы 11 
қарашадағы  Жолдауын  іске  асыру  және  Қазақстан  Республикасының  Тұңғыш 
Президенті  Н.Ә.  Назарбаевтың  ұлттық  тарихты  дамытудағы  және  тарихи 
сананы жаңғыртудағы рөлін айқындау және ҚР Білім және ғылым министрінің 
2015 жылғы 26 қаңтардағы №32 «Қазақстан тарихы» пәні бойынша үлгілік оқу 
бағдарламаларын,  оқулықтар  мен  оқу-әдістемелік  материалдарын  жетілдіру 
туралы» бұйрығын орындау мақсатында 9-11 сыныптардың «Қазақ тілі», «Орыс 
тілі»,  11-сыныптарадың  «Қазақ  әдебиеті»,  «Орыс  әдебиеті»,  5-11  сыныптар 
«Қазақстан  тарихы»  пәндерінің  үлгілік  оқу  бағдарламасына  өзгерістер  мен 
толықтырулар енгізілді.  
Оқу  пәнінің  базалық  білім  мазмұнына  Елбасының  2014  жылғы  14 
желтоқсандағы  «Тәуелсіздік  толғауы»  атты  сөйлеген  сөзі  қосылды. 
Қазақстандықтардың  алдында  тұрған  аса  маңызды  міндет  −  «Mәңгілік  Ел» 
идеясын  жүзеге  асыру.  Мәтін  мазмұны  рухани-адамгершілік  қасиеттері  мен 
білім  алушылардың  патриоттық  сезімдерін  қалыптастыруға,  қазақстандық 
отаншылдық  пен  азаматтық  жауапкершілік,  ұлттық  сана-сезім  мен 
толеранттылық,  Қазақстанның  көпэтникалық  жағдайында  қарым-қатынас 
жасай білуіне бағытталуы тиіс.  
Экономикалық  Ынтымақтастық  және  Даму  Ұйымдарының  2014  жылғы 
өткізген зерттеулері қорытындысына ерекше назар аударсақ [32]:  
–  қолданыстағы  орта  білім  беру  бағдарламаларын  талдау  және  қайта 
қарастыру,  қолданыстағы  бағдарламалар  оқушылардың  функционалдық  және 
матемаикалық сауаттылығы ең төменгі деңгейге жетуге мүмкіндік бермейді;  

130 
–  оқу бағдарламалары аясында ескеру қажет; академиялық пәндерге артық 
жүктеме;  теорияға  шамадан  тыс  ерекше  назар  аудару,  аталған  кемшіліктер 
бағдарламаны күрделендіреді және үлгермейтін балалар үшін қол жетімсіз;  
-  тиісінше  оқу  бағдарламасын  қайта  қарастыру,  әсіресе  жоғары  сынып 
оқушылары үшін, пәндердің шағын ортасында тереңдетіп оқытуды қамтамасыз 
ету және оқушыларға пәндерді таңдау еркіндігін беруді ұсыну.  
«НЗМ»  ДББҰ  тәжірибесін  ескере  отырып  білім  беру  мазмұнын  жаңарту 
аясында  МЖБС  сәйкес  бастауыш  білім  берудің  үлгілік  оқу  бағдарламалары 
әзірленді, 2015 жылдың 1 қыркүйегінен (1-сыныптан бастап) бастап үлгілік оқу 
жоспарларымен,  оқулықтармен,  оқу-әдістемелік  кешендермен  республиканың 
30 пилоттық мектебі кезеңдермен апробациядан өтеді.  
Оқу  бағдарламаларының  құрылымдық-мазмұндық  ерекшеліктері  40-
кестеде берілген. (одан әрі - ОБ).  
Жаңартылған ОБ мазмұнды айырмашылықтары:  

 
пән  мазмұнын  жобалау  кезінде  спиральдық  қағидалары,  көлбеу 
бойынша  білім  және  білікті  жай  қарқынмен,  сондай  ақ  көлденең  бойынша 
(сыныптар және тақырыптар бойынша дағдыларды күрделендіру) өсіру;  

 
пәндік  операциялардың  ең  маңызды  түрлері  бойынша  таным 
заңдылықтары  жіктелетін  және  таным  заңдылықтарына  негізделген,  Блум 
таксоманиясы бойынша оқу мақсаттарының иерархиясы;  

 
білім беру деңгейі бойынша педагогикалық мақсатты тұжырымдау және 
оқытудың барлық курсы бойы, пән ішіндегі байланыстарды барынша ескеруге 
мүмкіндік береді;  

 
пән  аралық  байланыстарды  жүзеге  асыру  кезінде  және  білім  беру 
саласының бірінің ішіндегі пәндер арасындағы «өтпелі тақырыптар» болуы;  

 
әлеуметтік  дағдыларды  қалыптастыруға  акцент,  уақыт  сұранысына 
сәйкес ұсынылған тақырыптар мен бөлім мазмұнына сәйкес;  

 
ұзақ  мерзімді,  орта  мерзімді  және  қысқа  мерзімді  жоспарлар  түрінде 
білім беру үрдісін технологияландыру болып табылады.  
Пән  бойынша  оқу  бағдарламаларына  ұзақ  және  орта  мерзімді 
жоспарлардан құралған оқу жоспарлары тіркеледі.  
Ұзақ мерзімді жоспарлар жыл бойы өтетін оқу материалының бөлімдерін 
анықтайды.  
Оқу  материалының  бөлімі-  бір  оқу  тақырыбымен  біріктірілген,  бұл 
сабақтар сериясы.  
 
40-кесте – ОБ құрылымдық –мазмұндық ерекшеліктері  
Қолданыстағы 11 жылдық мектептің ОБ 
Жаңартылған білім мазмұны ОБ 
1.ҚР МЖБС 1.4002-2012 сәйкес 
әзірленген.  
ОБ  оқу  пәнінің  базалық  мазмұнын 
жүзеге  асырады  және  орта  білім 
деңгейіне  сәйкес  білім  алушылардың 
дайындығына  қойылатын  талаптарды 
анықтайды.  
«НЗБ» ДББҰ тәжірибесін ескере ББ МЖБС 
сәйкес әзірленген.  
ОБ  оқытудың  нақты  мақсаттарын  сипаттайды, 
білім  мен  дағдыларды  анықтайды,  оқушылар 
әрбір  деңгей,  сынып,  пән  және  тақырып 
бойынша анықтайды.  
 

131 
2. Оқу бағдарламаларының құрылымы  
1) Түсінік хат: 
- оқыту мақсаттары мен міндеттері; 
- пән аралық байланыстар; 
-пән бойынша оқу жүктемесінің көлемі . 
2) оқу пәнінің базалық мазмұны: 
-  көрсетілген  сағаттар  көлемі  мен 
сыныптар 
бойынша 
мазмұнын 
құрылымдау; 
3)  Оқушылардың  дайындық  деңгейіне 
қойылатын талаптар : 
-  сыныптар  бойынша  пәндік  нәтижелер: 
білім, білік , дағдылар,  
- жүйелі іс-әрекеттік нәтижелер.  
1Бөлім 
1.1 Пәннің маңызы 
1.2  Пән  бойынша  оқу  бағдарламаларының 
мақсаты  
1.3 Үш тілді саясатты жүзеге асыру  
1.4 
Пәнді 
оқыту 
үрдісіне 
қойылатын 
ұйымдастырушылық талаптар 
1.5  Пәнді  оқыту  кезінде  қолданылатын, 
педагогикалық тәсілдер 
1.6  Мәдениет  және  пікірлердің  әр  түрлігіне 
құрметті қалыптастыру 
1.7 
Ақпараттық 
–коммуникациялық 
технологияларды қолдану құзыреттілігі 
1.8 
Оқушылардың 
коммуникативтік 
дағдыларын дамыту  
1.9 Пәнді оқыту нәтижелерін бағалау тәсілдері 
2Бөлім 
2.1 Мазмұны, ұйымдастыру және пән бойынша 
бағдарламалар сабақтастығы  
Дереккөз: Ы. Алтынсарин атындағы ҰБА  
 
Орта  мерзімді  жоспарда  бөлімде  қамтылған  оқу  мақсаттары  көрсетіледі, 
және  кейбір  ұсынылатын  әдістемелік  тәсілдер  мен  үйретушілік  қызмет, 
сонымен  қатар  оқу  қорлары  (интернет,  мәтіндер,  жаттығулар,  бейне- 
аудиоматериалдар және т.б.).  
Орта  мерзімді  жоспарлар  негізінде  мұғалімдер  қысқа  мерзімді  (сабақ 
жоспары) жоспарын дамытады.  
Орта  білім  беруді  ғылыми-әдістемелік  қамтамасыз  етудің  логикалық 
элементі  оқулықтар  мен  оқу-әдістемелік  кешендер  (одан  әрі  -  ОӘК),  сандық 
білім беру қорлары (одан әрі - СБҚ).  
 Қазіргі уақытта оқулықтар мен ОӘК қорландыру циклына сәйкес 4 жылда 
1 рет қайта баспадан шығады.  
Қолданыстағы  оқу  бағдарламаларына  сәйкес  2013  жылы  2-сынып  пен  9-
сыныптар үшін және 5-сынып үшін «Информатика», 1-сынып үшін «Ағылшын 
тілі» оқулықтары, 2014 жылы 3-сынып пен 10-сынып үшін және 2-сынып үшін 
«Ағылшын тілі», 6-сынып үшін «Информатика» оқулықтары, биылғы жылы 4-
6-сыныптар  мен  11-сыныптар  және  3-сынып  үшін  «Ағылшын  тілі»,  7-сынып 
үшін «Информатика» оқулықтары қайтадан баспадан шықты.  
2016-2017  оқу  1,  7,  8  сыныптар  үшін  оқулықтарды  қайтадан  баспадан 
шығару  жоспарлануда.  Сонымен  қатар  бірінші  сыныптар  үшін  жаңартылған 
білім  мазмұнындағы  апробациядан  өткен  оқулықтар  қайта  басылып  шығатын 
болады.Осы  оқу  жылынан  бастап  барлық  сыныптар  бірқатар  қорландырусыз 
жаңартылған білім мазмұны оқулықтарымен қамтамасыз етілетін болады.  
Оқулықтар барлық оқушыларға тегін беріледі, оларды қамту коэффициенті 
жалпы міндетті болып табылады.  

132 
Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы»  Заңына  сәйкес  аудан  және 
қала  деңгейіндегі  жергілікті  атқарушы  органдар  барлық  оқушыларға  міндетті 
атаулы тізімдер бойынша өздеріне қарасты мемлекеттік білім беру ұйымдарына 
оқулықтармен қамтамасыз етіп сатып алуға жауап береді.  
Оқу  басылымдарының  сапасы  білім  беру  сапасын  көтерудің  ажырамас 
шарттары  болып  табылады.  Осыған  байланысты  білім  беру  саласындағы 
мемлекеттің  бірден-бір  басым  міндеттері  оқулықтарды  жетілдіру  болып 
табылады. Осы бағытта оқу әдебиеттерін басу және сараптау, әзірлеу жүйелері 
сапалы  өзгеріп,  оқулықтар  мен  ОӘК  әзірлеу  үдерісін  әдістемелік  және 
әдіснамалық қамтамасыз ету мәселелері жандандырылып қайта қарастырылды.  
Оқу  әдебиеттері  мемлекеттік  сараптамадан  өткеннен  кейін  баспаға 
жіберіледі.  Бір  оқу  басылымына  сараптауға  3  сарапшы  тартылады:  ғалым, 
әдіскер,  практик-мұғалім.  Қазіргі  таңда  сарапшылар  базасына  600-ден  астам 
мектеп  мұғалімдері  мен  әдіскерлер,  900  ғылым  докторы  мен  кандидаттар 
кіретін ЖОО оқытушылары кіреді.  
Мемлекеттік  сараптаманың  нәтижесінде  оң  бағасын  алған  оқулықтар  ҚР 
БҒМ  жанында  құрылған  Республикалық  комиссияның  талқылауына 
ұсынылады.  Бұл  комиссияның  құрамында  ҚР  Парламентінің  депутаттары, 
үкіметтік емес және қоғамдық, мемлекеттік ұйымдардың, педагогикалық және 
ғылыми қауымдастықтың өкілдері кіреді.  
ҚР  БҒМ  «Оқулық»  Республикалық  ғылыми-практикалық  орталығы 
деректері бойынша 2013 жылы 1985 атаулы оқу әдебиеттер сараптамаға түскен, 
сонын  ішінде  1342  басылым  (67%)  Республикалық  комиссияның  қарауына 
ұсынылған, 643 басылым (33%) оқу үдерістеріне қолдануға ұсынылмады. 2014 
жылы  –  2427  атаулы  оқу  әдебиеттері  сараптамаға  түскен,  сонын  ішінде  1715 
басылым  (70,6%)  ұсынылған,  712  (29,4%)  оқу  үдерістеріне  қолдануға 
ұсынылмады (56-сурет).  
 
Дереккөз: «Оқулық» РҒПО деректері  
56-сурет – Оқу әдебиеттерінің сараптама нәтижесі  

133 
Оқулықтар мен ОӘК оқу үрдісіне пайдалануға ұсынылмауының негізгі себептері:  
1) олардың МЖБС –қа және оқу бағдарламасына сәйкес келмеуі;  
2) ОӘК компоненттерінің оқулыққа сәйкес келмеуі;  
3)  оқу  басылымының  мазмұнында  дәйексіз  ғылыми  деректер, 
фактологиялық, ұғымдық қателердің, дәлсіздіктердің болуы;  
4)  параграфтардың,  бөлімдердің  тараулардың  сюжеттік  тұтастығы  және 
тақырыптық аяқталудың, құрылымдық ұйымдастырудың бұзылуы;  
5) материалдардың Ресей оқулықтарынан және қазақстандық ғалымдардың 
жарияланымдарына сілтеме көрсетпей алынуы;  
6)  ақпараттық-анықтамалық  аппараттың  жоқтығы  (пәнді  және  атаулар 
көрсеткіші, кесте әдебиеттердің тізімі, интернет қорға сілтеме және т.б.);  
7)  оқушылардың  функционалдық  сауаттылығын  қалыптастыруға  ықпал 
ететін  мәтіндік  материалдың,  жаттығулар  мен  тапсырмалардың  тәжірибеге 
бағыттылығының толық болуы;  
8)  оқушылардың  шығармашылық  белсенділігі  мен  зияткерлік  әулеті, 
логикалық ойлауының дамуын қамтамасыз ететін материалдың жеткіліксіздігі;  
9)  оқушылардың  танымдық,  шығармашылық  қызметін  дамытуды 
қамтамасыз ететін мәселелік оқу материалын баяндаудың жоқтығы;  
10) бейімделген оқулықтардағы қазақстандық компоненттердің жоқтығы.  
ҚР Білім және Ғылым министрілігінің сараптамасы нәтижесі бойынша әр 
жыл  сайын  білім  беру  ұйымдарында  қолдануға  рұқсат  етілген  электрондық 
тасымалдағыштар,  оқулықтар,  оқу-әдістемелік  кешендер,  оқу  құралдары  және 
басқа да қосымша әдебиеттер тізімі құрастырылады.  
2007 жылы білім сапасын арттыру мақсатында ҚР «Білім туралы» Заңына 
толықтырулар енгізілді (30-бап, 10-тармақ), онда білім беру ұйымдарының оқу 
үдерістеріне  балаламалы  оқулықтарды  енгізу  және  оқу  әдебиеттерін  таңдау 
мүмкіндіктері қарастырылған. Сондықтан жалпы білім беру мектептерінің оқу 
үдерістеріне  МЖМБС  мен  үлгілік  оқу  бағдарламалары  негізінде  әзірленген 
оқулықтар енгізілді.  
Бүгінгі күні 2, 3, 4, 5, 6, 9, 10 және 11-сыныптарға арналған оқу басылымдарының 
тізімі  «Білім  беру  ұйымдарында  пайдалануға  рұқсат  етілген  оқулықтардың, 
оқу-әдістемелік  кешендердің,  оқу  құралдарынын  және  басқа  да  қосымша 
әдебиеттердің,  оның  ішінде  электрондық  жеткізгіштердегі  тізбесін  бекіту 
туралы»  Қазақстан  Республикасы  Білім  және  ғылым  министрінің  м.а.  2013 
жылғы 27 қыркүйектегі № 400 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан 
Республикасының  Білім  және  ғылым  министрлігінің  2014  жылғы  10 
желтоқсандағы  №  515  бұйрығымен  анықталды.  1,7  және  8-сыныптарға 
арналған  оқулықтар  2013  жылдың  18  қарашасындағы  №  460  бұйрығымен 
бекітілген оқулықтармен оқытылады.  
Еліміздегі  білім  беру  жүйесіндегі  барлық  білім  беру  үдерісіне 
қатысушыларға  және  барлық  білім  беру  секторларына  сандық  білім  беру 
ресурстары (ары қарай - СБР) таныс болып табылады.  
СБР  –  бұл  ЭОЖ  қосылған  онлайн  мектептерге  қол  жетімді  оқу  пәнінің 
нақты тақырыбына әзірленген сандық форматтағы дидактикалық материалдар.  
Электрондық  кітапхана  7511  сандық  білім  ресурстары  (ары  қарай  -  СБР) 

134 
орналасқан  электрондық  оқыту  ақпараттық  жүйесінің  (ары  қарай  -  ЭОАЖ) 
маңызды компоненті болып табылады.  
Бүгінгі  таңда  сандық  білім  беру  ресурстарды  тек  қана  Әл-Фараби 
атындағы  ҚазҰУ  механика  және  математика  институты,  Гумилев  атындағы 
ЕҰУ,  ««I-QAZAQ»  ШСЖ,  «Sled  production  house»  ШСЖ  сияқты  отандық 
компаниялармен қоса әлемде танымал «СИВЕКО-Румыния», «WhizzEducation – 
Англия»,  «Young  Digital  Planet  –  Польша»  фирмалары  да  әзірлеуде.  Осы 
ресурстар  арқасында  оқыту  әдістері  жетілдірілуде,  білім  беру  үдерісінде 
жаңалықтар, инновациялар енгізіліп жатыр.  
2011  ж.  бастап  ЭБҚ-  на  14511  СБР,  олардың  орта  білім  бойынша  10603 
СБР әзірленді және орналастырылды (57-сурет):  
– 1159 СБР, оқыту тілі қазақ тіліндегі 2-11 сыныптар үшін қазақ тілі;  
– 468 СБР, Қазақстан тарихы қазақ және орыс тілінде;  
– 806 СБР, Математика қазақ және орыс тілінде;  
– 712 СБР, Алгебра қазақ және орыс тілінде;  
– 600 СБР, Геометрия қазақ және орыс тілінде;  
– 872 СБР, Физика қазақ және орыс тілінде;  
– 920 СБР, Химия на қазақ және орыс тілінде;  
– 548 СБР, Казақ әдебиеті;  
– 207 СБР, Жаратылыстану қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде;  
– 240 СБР, Дүниетану қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде;  
– 882 СБР, Ағылшын тілі;  
– 702 СБР, Информатика қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде;  
– 870 СБР, География қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде;  
– 465 СБР, Дүние жүзі тарихы қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде;  
– 1152 СБР, Биология қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде.  
 
Дереккөз: Ұлттық ақпараттандыру орталығының мәліметі  
57-сурет – Пәндер бойынша әзірленген СБР  

135 
Оқу  жоспарына  сәйкес  барлық  ресурстар  іс  жүзінде  пәндерді  оқытудың 
толық курстарын қамтиды: қазақ тілі бойынша 2-11-сыныптар үшін (90,9%); 5-
11-сыныптар  үшін  Қазақстан  тарихы  бойынша  (100%);  1-6  сыныптар  үшін 
математика  (100%);  7-11  сыныптар  үшін  алгебра  (100%);  7-11  сыныптар  үшін 
геометрия  (100%);  7-11  сыныптар  үшін  физика  (100%);  8-11  сыныптар  үшін 
химия  (100%).  Сонымен  қатар,  шағын  тілді  қолдайтын,  жүйе,  басқа  тілде  оқу 
материалын  орналастыруға  және  тануға  мүмкіндік  беретін  Қазақстан 
Республикасы білім беру ұйымдарында, сонымен қатар шетел тілінде оқылатын 
жүйе [33].  
Бейнесабақ  –  бұл  оқу-танымдық  бейнефильмдер  мен  анимациялық 
фильмдер.  Олар  білім  беру  қызметінің  сапасын  арттыруды  қамтамасыз  ететін 
және  заманауи  ақпараттық-коммуникациялық  технологияларды  (ары  қарай-
АКТ)  қолдану  тәсілдерін  толықтыратын,  оқу  бағдарламасының  жеке 
тақырыптары  немесе  мәселелері  бойынша  оқу  ақпараттарын  беретін, 
дидактикалық  материалдар  ұсынады.  Мектептер  мен  колледждердегі 
мұғалімдердің  бейнесабақтарын  орналастыру  үшін  электрондық  оқытуды 
енгізу  жобасы  аясында  1159  білім  беру  ұйымдарында  орнатылған  жергілікті 
қойма жасалды.  
СБР мұғалімдер, оқытушыларға ғана емес, оқушылар, студенттер үшін де 
өзін-өзі дамыту, өзін-өзі жетілдіруге сенімді көмекші болды.  
Ұлттық  ақпараттандыру  орталығының  басшылығымен  Шығыс  Қазақстан 
облысының  11  мектебі  және  Солтүстік  Қазақстанның  16  шағын  мектептері 
базасында сандық білім беру ресурстарының тиімділігі дәлелденіп, тексерілді. 
Жүргізілген  эксперимент  оқу  үдерісінде  сандық  білім  беру  ресурстарын 
пайдалану  білім  сапасы  мен  үлгерімін  екі-үш  рет  арттыратынын  көрсетеді. 
Қазақстандық  мұғалімдер  мен  оқушылардың  сандық  білім  беру  ресурстарын 
оқу  үдерісінде  тұрақты  пайдаланып  отыруды  қолдайтындықтарын  кейінгі 
жылдардағы  білімді  ақпараттандырудағы  тәжірибе  көрсетіп  отыр.  Мысалы, 
«Қазақстан  тарихы»  пәні  бойынша  сандық  білім  беру  ресурстарын 
апробациядан  өткізу  барысында  таңдалынып  алынған,  жалпы  білім  беретін 
мектептерінде  жүргізілген  мониторинг  қорытындысы  бойынша  пән 
мұғалімдерінің  98,2%  оқыту  үдерісі  кезінде  сандық  білім  беру  ресурстарын 
қолдануды  тиімді  деп бағалаған.  Мұғалімдердің пікірі бойынша,  сандық  білім 
беру  ресурстарын  оқыту  үдерісінің  барлық  кезеңдерінде  тиімді  қолдану 
сабақтың  көрнекілігін,  оқушыларды  жалықтырмай  қызықты  өтуін  арттырып, 
оқушының өздігінен ізденіп жұмыс жасай атқаруына жағдай жасап, мұғалімнің 
өзінің әдістемелік шешімдерін жүзеге асыруына септігін тигізеді [34].  
Сандық  білім  ресурстарды  оқу  үдерісінің  қолдану  жобасына  қатысқан 
аймақтар:  Астана,  Алматы,  Қарағанды  облысы  –  барлығы  қазақ  тілінде 
оқытатын  16  мектеп  қатысқан:  5-сыныптың  41  сынып,  21  мұғалім  және  272 
оқушысы (41-кесте).  
 
 
 
 

136 
41-кесте  –  Қазақстан  тарихы  бойынша  пилоттық  мектептердің  Сандық  білім 
беру ресурстардын пайдалану нәтижесі  
Аймақ, қала 
Қатысқан 
мектептер 
саны 
Сұрақтарға 
жауап 
бергендердің 
саны 
Сандық білім беру 
ресурстарын сабақта 
пайдаланатындар саны 
Сандық білім беру 
ресурстарын үйде 
пайдаланатындар саны 
Астана 
3 
96 
96 
100% 
14 
14,5% 
Алматы 
6 
120 
117 
97,5% 
26 
21,6% 
Қарағанды облысы  
5 
56 
56 
100% 
4 
7,1% 
Барлығы  
16 
272 
269 
98,8% 
44 
16,2% 
 
Дереккөз: Ұлттық ақпараттандыру орталығының мәліметі  
58-сурет – Пилоттық мектептерде Қазақстан тарихы бойынша  
СБР апробация нәтижесі  
 
Пилоттық  мектептерде  сандық  білім  беру  ресурстарын  бейіндеу  нәтижесінің 
сараптамасы  көрсеткендей:  Астана  мектептеріндегі  оқушылар  сандық  білім 
беру  ресурстарды  сабақтарда  толық  пайдаланады,  14,5%  оқушылар  сандық 
білім  беру  ресурстарын  үйде  пайдаланады,  Алматы мектептерінде оқушылардың 
97,5%  сандық  білім  беру  ресурстарын  сабақта,  ал  21,6%  үйде  пайдаланады, 
Қарағанды облысында сандық білім беру ресурстарын сабақта толық пайдаланады, 
7,1% сандық білім беру ресурстарын үйде пайдаланады екен (58-сурет).  
Сандық  білім  беру  ресурстары  –  ол  «e-Learning»  жүйесінің  ажырамас  бөлігі, 
білім  жүйесінің  жаңа  білім  беру  парадигмасына  көшу  шарты  ретінде  қарастырыла 
отырып,  әлемнің  кез  келген  елінің  білім  жүйесі  сандық  болашаққа  бағытталатының 
айтуға  болады.  Сондықтан,  сандық  білім  беру  ресурстарын  оқу  үдерісіне  енгізе 
отырып,  оны  жан-жақты  пайдалану  әдіс-тәсілдерін  жетілдіру  қажеттілігі  туындап 
отыр. Тағы бір назардан тыс қалмайтын, ол сандық білім беру ресурстарын әзірлеуде, 
оның  мазмұнына  қойылатын  талаптар  мен  оқу  үдерісінде  мақсатқа  сай  пайдалану 
үшін  қажетті  әдістемелік  көмек  керек  екені  сөзсіз.Ол  мұғалімдерге  инновациялық 
мүмкіндіктерді  пайдалана  отырып,  оқушылардың  өзіңдік  таным  іс-әрекеттерін 
дамытуға мүмкіндік береді.  

137 

жүктеу/скачать 5,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: