Қазақстанның Ғылымы мен өмірі халықаралық ғылыми-көпшілік журнал Бір жылда 6 рет жарық көреді Құрылтайшы: «ҚҰҚЫҚТЫҚ миссия»
жүктеу/скачать 5,5 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сущность этнопедагогического подхода
- В основу деятельностного аспекта данного подхода заложены идеи Л.С. Выготского о том, что исторический опыт человечества должен
- Принцип культуросообразности
- Принцип природосообразности
- Принцип ориентации на ценностные отно- шения
- Шагалакова Ж.Б. Абай атындағы ҚазҰПУ БОПӘ мамандығының магистранты ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ Түйіндеме.
- Түйін сөздер
- Ключевые слова
Культурологический подход как конкретно- научная методология познания и преобразования педагогической реальности имеет своим основани- ем аксиологию - учение о ценностях и ценностной структуре мира. Культурологический подход обусловлен объ- ективной связью человека с культурой как систе- мой ценностей. Человек содержит в себе часть культуры. Он не только развивается на основе освоенной им культуры, но и вносит в нее нечто принципиально новое, т.е. он становится творцом новых элементов культуры. В связи с этим освое- ние культуры как системы ценностей представляет собой, во-первых, развитие самого человека и, во- вторых, становление его как творческой личности. Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана Science and life of Kazakhstan. №3 (30). 2015 .................................................................................................................................................................................................. ........... 146 Сущность этнопедагогического подхода бы- ла изложена Г.Н. Волковым следующим образом: «Этнопедагогический подход предполагает рас- смотрение педагогического процесса как есте- ственно-исторического, когда воспитание – вечная и всеобщая категория – выступает как естественная форма деятельности и поведения; при этом этнопе- дагогика доказывает объективный характер зако- нов педагогического процесса» [1,2]. Изложенную точку зрения, отражающую сущ- ность этнопедагогического подхода, дополнила и развила Кожахметова К. Ж. Согласно ее точке зре- ния, этнопедагогический подход – универсальный. Он может быть реализован при исследовании объ- екта через знание языка; знание культуры; через положительное отношение к данному объекту; способность понять сущность проблемы; способ- ность адекватно оценить «объект»; способность адекватно оценить ситуацию, время, в которое ис- следователь наме-ревается перенести «объект», учет востребованности «этнопедагогического зна- ния» в данных условиях, в данной среде; умения уловить оттенки, нюансы, в которых воплощен немаловажный воспитательный смысл». Таким образом, сущность и значение этнопедагогического подхода заключается «в раскрытии воспитательно- го значения, умении преподнести этнопедагогиче- ские знания так, чтобы это знание нашло свою нужную нишу в сознании субъекта – объекта, ибо только тогда оно будет иметь свое развитие в дей- ствиях, адекватных цели» [3, 4]. Определяя личностно-деятельностный под- ход как единство его личностного и деятель- ностного компонентов, отметим, что первый соот- носится с личностным или, как в последнее время он определяется, личностно ориентированным (И.С.Якиманская, Е.В.Бондаревская, В.В.Сериков и др.) подходом [5;6;7]. Личностный подход в широ- ком смысле слова предполагает, по мнению Е.В.Шорохова, что все психические процессы, свойства и состояния рассматриваются как принад- лежащие конкретному человеку, что они «произ- водны, зависят от индивидуального и обществен- ного бытия человека и определяются его законо- мерностями» [8, 9]. Личностный аспект данного подхода пред- полагает, что в процессе преподавания любого учебного предмета максимально учитываются национальные, половозрастные, индивидуально- психологические, статусные особенности обучаю- щегося. Этот учет осуществляется через содержа- ние и форму самих учебных заданий, через харак- тер общения с учеником, студентом. Вместе с тем, как отмечал С.Л. Рубинштейн, «сделать личностный аспект единственным - зна- чит закрыть себе путь для исследования закономер- ностей психической деятельности» и деятельности и поведения человека в целом. Соответственно в качестве второго составляющего рассматриваемого нами подхода должен выступить его деятельност- ный аспект. Хотя, естественно, такое их разграни- чение условно и может быть проведено только теоретически [10, 11]. Руководствуясь личностно-деятельностным подходом в формировании этнопедагогической компетентности будущих учителей, необходимо учитывать, что оба его аспекта (личностный и дея- тельностный) неразрывно связаны друг с другом в силу того, что личность выступает субъектом дея- тельности, которая, в свою очередь, наряду с дей- ствием других факторов, например, общением, определяет его личностное развитие. Выбор аксиологического подхода в качестве одного из ведущих в формировании этнопедагоги- ческой компетентности будущих учителей предпо- лагает рассмотрение с гуманистической позиции такого феномена как этничность, а также связанной с ним группы ценностей - таких как этническое воспитание, этнопедагогические знания, этниче- ская культура и этнокультурная среда. Как отмечает Шиянов Е.Н., гуманистическая ценностная ориентация, являясь «аксиологической пружиной», придает активность всем остальным звеньям системы ценностей. Аксиологический подход в процессе формиро- вания этнопедагогической компетент-ности буду- щих учителей является ориентиром в анализе это- го процесса через призму нравственно-ценностных качеств личности будущих педагогов. В современ- ной педагогике аксиология выступает как ее мето- дологическая основа, определяющая систему педа- гогических взглядов, в основе которой лежит уче- ние о природе таких человеческих ценностей, как смысл жизни, конечная цель и оправдание челове- ческой, в том числе, педагогической деятельности. [12]. При формировании этнопедагогической ком- петентности будущих учителей аксиоло-гический (или ценностный) подход выступает своеобразным «мостом» между теорией и практикой. Он позволя- ет, с одной стороны, изучать явления с точки зре- ния заложенных в них возможностей удовлетворе- ния потребностей людей, а с другой - решать зада- чи гуманизации общества. Использование системно-деятельностного подхода при формировании этнопедагогической компетентности будущих учителей позволяет бо- лее полно, всесторонне и в определенной последо- вательности расположить его основные компонен- ты, более корректно определить места субъектов, объектов и условий обучения, охватить во взаимо- связи его социальный (цели, содержание), психоло- гический (мотивы, воля, внимание и др.), киберне- тический (планирование, организация, регулирова- ние, контроль) аспекты, которые не просто сумми- руются, а качественно, по-новому синтезируются в процессе обучения. В основе системно- деятельностного подхода лежит исследо-вание объектов как систем, как совокупности элементов, находящихся в отношениях и связях друг с другом, Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана Science and life of Kazakhstan. №3 (30). 2015 .................................................................................................................................................................................................. ........... 147 которая образует определенную целостность и единство. В основу деятельностного аспекта данного подхода заложены идеи Л.С. Выготского о том, что исторический опыт человечества должен присваиваться в активной форме и теория П.Я. Гальперина, Н.Ф. Талызиной о поэтапном фор- мировании умственных действий, которые ха- рактеризуют процесс получения знаний в ре- зультате и при условии выполнения обучаемым определенной системы действий [13]. Таким образом, системно-деятельностный подход обеспечивает подлинно комплексный, а не функциональный анализ реального процесса фор- мирования искомого феномена и разработку систе- мы мер по его развитию и совершенство-ванию. Обоснование методологических подходов формирования этнопедагогической компетент- ности позволяет выделить принципы организации данного процесса, таковыми в нашем случае явля- ются: Принцип культуросообразности требует со- здания такой социокультурной среды развития личности, в которой проявлялось бы органичное единство возможностей народной культуры (языка, искусства, религии, быта и т.д.) и достижений ми- ровой цивилизации; принцип культуросообраз- ности требует повышения статуса гуманитарных дисциплин, их обновления, освобождения от при- митивной назидательности и схематизма, выявле- ния их духовности и общечеловеческих ценностей. Учет культурно-исторических традиций народа, их единства с общечеловеческой культурой – важ- нейшее условие конструирования новых учебных планов и программ. Культура реализует свою функцию развития личности только в том случае, если она активизирует, побуждает человека к дея- тельности. Чем разнообразнее и продуктивнее зна- чимая для личности деятельность, тем эффективнее происходит овладение обще-человеческой и про- фессиональной культурой. Деятельность личности как раз и является тем механизмом, который поз- воляет преобразовывать совокупность внешних влияний в новообразования личности как продукты развития. Это обусловливает особую важность реализации деятельностного подхода как стратегии гуманизации технологий обучения и воспитания. Он позволяет «обратить» педагогические задачи в «личностный смысл» деятельности личности. Принцип природосообразности означает от- ношение к человеку как части природы и создание для его развития соответствующей биологической, психологической и экологической среды; учет ви- тальных особенностей организма. Принцип приро- досообразности глубоко разработан и представлен в педагогических системах Ж.Ж.Руссо, И.Г.Песталоцци, Ф.А.Дистервега [15] и др. При формировании этнопедагогической ком- петентности будущих учителей опора на принцип природосообразности позволяет выводить сознание за пределы своего «Я» и ближайшего социума, помогая осознать глобальные проблемы полиэтни- ческой среды, ощутить чувство своей сопричастно- сти природе и обществу, ответственности за их состояние и развитие. Принцип природосообразно- сти в этнопедагогике предполагает рассмотрение следующих аспектов данной проблемы: природы самого человека; природы, окружающей человека; взаимодействия двух вышеназванных при- род. Данный принцип рассматривается через обу- словленность всех педагогических воздействий определенным пониманием человека, его сущно- сти. Этот принцип ориентирует на внутренний мир человека, анализ его целей, мотивов, поступков. Принцип ориентации на ценностные отно- шения, суть которого заключается в постоянном соотнесении своей деятельности с ценностями, при- нятыми в данном обществе. Основное и радикальное отличие ценностей современного общества и традиционного народно- го заключается в их иерархии и том, что в современном обществе существует как бы двойная система декларируемых и реальных ценностных ориентации. Названный принцип в современной педагогической деятельности, на наш взгляд, исполь- зуется в совокупности с иерархическим подходом к ценностям, характер-ным для народной педагогики. Суть данного принципа в том, что вершиной иерар- хии являются духовные или нравственные ценности, затем идут ценности связанные с другими сторона- ми жизни современного человека. С практической точки зрения этот принцип должен быть учтен при планировании или осуществлении деятельности в том случае, когда будущий учитель рассматривает свои реальные или потенциальные действия сквозь призму нравственных ценностей, объективно суще- ствующих в культуре (естественно при работе с носителями данной культуры). Принцип народности предполагает учет национальных, исторических, региональных осо- бенностей. Традиционно этот принцип реализовы- вался в любви к родному краю, малой Родине, а через это – ко всему Казахстану. Во все времена отрицательно относились к тому, кто покидал родной край, если это не было связано с профессиональной деятельностью, паломничеством или выходом за- муж. С отъездом из родного дома прерывалась связь поколений, родители не могли оказывать вос- питательного влияния на детей. Дети не имели воз- можности наблюдать отношения родителей со старшими и часто вырастали не достаточно забот- ливыми, внимательными к своим пожилым родите- лям. В связи с этим прерывалась воспитательная преемственность поколений. В этнопедагогике существует такое понятие, как «педагогический» или «воспитательный век». Под этим понимается то, что каждый человек рождается внуком и умирает дедом, ощущая на себе особенности воспитательных Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана Science and life of Kazakhstan. №3 (30). 2015 .................................................................................................................................................................................................. ........... 148 воздействий в каждом возрастном периоде [7]. Реали- зация принципа народности в современной педагоги- ческой практике связана с патриотическим воспитани- ем подрастающего поколения. Комплекс цели, задач, научных подходов и принципов формирования этнопедагогической компетентности формулировался и отбирался в соответствии с ведущей идеей – формирование положительной мотивации, усвоение знаний и раз- витие практических умений детерминированы уровнем проявляемой активности студента, поэто- му содержание этнопедагогической компе- тентности будущего учителя должно включать теоретическую и методическую подготовку, про- фессиональные и прикладные умения, а также раз- вивать положительное отношение к этнопедагоги- ческой деятельности. Усвоенные знания, умения, навыки являются необходимой базой формирова- ния и развития опыта и профессионально значимых личностных качеств будущих учителей. Организованный в соответствии с теоретиче- ской моделью процесс формирования этнопедаго- гической компетентности будущих учителей за- ключается в определенной последо-вательности ее этапов и представляется нам как смена уровней динамической системы взаимосвязанных деятель- ностей преподавателей и студентов, осуществляе- мая на ценностном содержании [15]. На каждом этапе формирования этнопедагогической компе- тентности предполагается корректировка содержа- ния учебного материала в соответствии с получен- ными результатами. И тогда учебно- познавательная деятельность студентов будет при- обретать более целенаправленный характер, спо- собствующий развитию профессионально значи- мых личностных качеств, усвоению соответствую- щих знаний, умений, навыков и опыта, характери- зующих оптимальный уровень этнопедагогической компетентности будущих учителей. .................................................. 1 Волков Г.Н. Этнопедагогика. – М.: Академия – 1999. – 168с. 2 Сергеева В.В. Национальный компонент воспи- тательного потенциала как одно из условий формирова- ния патриотической культуры будущего педагога // Вестник Новосибирского гос. педагогического ун-та - 2007. - № 4. - С.45-49. 3 Кожахметова К.Ж. Казахская этнопедагогика: методология, теория, практика. - Алматы: Гылым, 1998.- 317с. 4 Маркова А.К. Психологические критерии и ступени профессионализма учителя //Педагогика. - 1995. - 36. - с. 55-63. 5 Якиманская И.С. Технология личностно- ориентированного образования - М., 2000. 6 Бондаревская Е.В. Формирование нравственного сознания старших школьников. Учебное пособие по спецкурсу. – Ростов-на-Дону, 1976. 7 Болотов В.А., Сериков В.В. Компетентностная модель: от идеи к образовательной программе // Педаго- гика.2003 №10 с.12. 8 Шорохова Е.В. Психологический аспект пробле- мы личности // Теоретические проблемы психологии личности. 9 Леднев В.С. Содержание образования: Учебное пособие. – М.: Высш. школа, 1989. - 360 с. 10 Рубинштейн С.Л. Проблемы общей психологии. / Отв. Ред. Е.В.Шорохова. – М.: Педагогика, 1973 – 423с. 11 Мухтарова Ш.М. Формирование национального самосознания студентов в учебно-воспитательном про- цессе ВУЗа. Автореф. дис... канд. пед. наук. – Караганда, 2002. – 29 с. 12 Шиянов И.Ф., Котова И.Б. Развитие личности в обучении. – М., 1999. 13 Гальперин П.Я. Психология мышления и уче- ние о поэтапном формировании умственных действий // Исследование мышления в советской психологии. - М.: Наука, 1966. - С. 236-277. 14 Педагогические сочинения: в 2-х.Т.1. /Под ред. Г.Н.Джибладзе; сост. А.Н.Джуринский. – М.: Педагоги- ка, 1981. – 665 с. 15 Петровский А.В. Основы педагогики и психологии высшей школы : Учебное пособие для вузов. – М.: Рос.Гос.гуманит.ун-т, 1994. – 448с. Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана Science and life of Kazakhstan. №3 (30). 2015 .................................................................................................................................................................................................. ........... 149 Шагалакова Ж.Б. Абай атындағы ҚазҰПУ БОПӘ мамандығының магистранты ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ Түйіндеме. Мақалада оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру мәселесі қарастырылған. Функционалдық сауаттылық мәселесін зерттеген ғалымдардың еңбектері негізінде «функционалдық сауаттылық» ұғымының мәнін ашып көрсеткен. Функционалдық сауаттылықты қалыптастыруда оқушылардың психологиялық негіздерін ескеру керектігі сөз болды. Түйін сөздер: сауаттылық, функционалдық сауаттылық, бастауыш сынып оқушылары, психологиялық негіз, таным процесі, жас ерекшелік. Резюме. Эта статья посвящена психологическим основам формирования функциональной грамотности учеников начальных классов в соответствии с планом национального действия на 2012-2016 года. Дается определение выражени- ям грамотность, функциональная грамотность, осуществляется разбор предположений ученых. Упоминалось что, фор- мируя функциональную грамотность, необходимо учитывать психологические основы учеников. Ключевые слова: грамотность, функциональная грамотность, ученики начальных классов, психологическая ос- нова, познавательный процесс, возрастная особенность. Resume. This article focuses on the psychological basis of the formation of functional literacy of primary school students in accordance with the National Action Plan for 2012-2016 year. The definition of the expression literacy, functional literacy, carried out the analysis of the estimation. Mentioned that in forming functional literacy, it is necessary to take into account the psychological basis of students. Keywords: literacy, functional literacy, primary school pupils, psychological basis, cognitive process, the age feature. Уақыттың өзі ақпараттар ағымына ілесе алмай жатқан мына заманда толыққанды сауатты, көзі ашық, көкірегі ояу жастарды тәрбиелеп шығару – мемлекеттің кезек күттірмес келелі мәселесінің бірі. Бүгінгі білімді бала, жалынды жас – келешектің кепілі, еліміздің ертеңі. «Ел боламын десең, бесігіңді түзе» деген аталы сөздің астары да осыны меңзесе керек-ті. Осыны ерекше түйсінген кемеңгер көшбасшы, елбасы Н. Ә. Назарбаев: «Мемлекетіміздің болашағы – сауатты, білімді, әрі білікті жастың қолында»дей келе, өзінің жыл сайынғы халыққа жолдауында жастардың заманауи білім алуына тоқталып, қолайлы жағдай жасалуы үшін үкіметке арнайы тапсырма беріп қадағалап отырады. Соның бір дәлелі – Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 25 маусымдағы № 832 қаулысы. Осы қаулының негізінде «Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары» жасалды. Бұл ұлттық іс қимыл жоспарының басты мақсаты – Қазақстан Республикасы мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту үшін жағдай жасау. Осы бағытта қарқынды қадам, жігерлі жұмыс жасау мақсатында ҚР Үкіметі ұлттық іс-қимыл жоспарының алты міндетін айқындап алды. Олар: -мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамытудың отандық және халықаралық практикасын зерттеу; -мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту бойынша шаралар жүйесін іске асырудың тетіктерін айқындау; -білім мазмұнын жаңғыртуды талап ету(стандарттар, оқу жоспарлары мен бағдарламалар); -білім беру үдерісін оқу-әдістемелік қамтамасыз ету әзірлемесі; -мектеп оқушыларының білім сапасын бағалау және мониторинг жүргізу жүйесін дамыту; -мектептің және қосымша білім беру жүйесі ұйымдарының материалдық- техникалық базасын нығайту [1,3]. Жалпы «функционалдық сауаттылық» ұғымының шығу тарихы екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі кезеңнен бастау алады. 1947 жылы ЮНЕСКО сауаттылық мәселесіне ерекше ден қойып, бастауыш білімді жетілдіру жолдарын қарастырады. 1958 жылы Халықаралық деңгейде негізгі біліммен қаруланған адам деп оқи алатын, жаза алатын тұлға деген анықтамаға тоқталды. Ал қырғи қабақ соғыс кезінде дүниежүзінің назары тек қана оқи алатын, жаза алатын адамды емес, әмбебап сауатты тұлғаны білімді деп тануға тиіс болды. Яғни сауаттылық ұғымының аясы кеңи түсті. Келе-келе жаза білу, оқи алу ЮНЕСКО бекіткен сауатты тұлға анықтамасының алғашқы баспалдағы ғана боп қалды. 1960-1970 жылдары санаулы жылдар ішінде сауатсыздықты жойып, сауатты ел қатарынан көріну үшін көптеген халықаралық ұйымдар өз капиталдарын ағарту саласына құя бастады. Оған 1960 жылы Канадада өткен Екінші дүниежүзілік білім конференциясы мұрындық бола түсті. Сол жиында елдің сауатты, білімді болуы әлеуметтік-экономикалық дамудың алғышарты екеніне баса назар аударылды. Нәтижесінде ең алғаш рет 1965 жылы Тегеранда өткен ағарту саласы министрліктерінің Дүниежүзілік конгресінде «функционалдық сауаттылық» деген ұғым пайда болды [2,7]. Ол бойынша функционалды сауатты тұлға үйренгенін, оқығанын, жаза алатындығын өмірдің әр түрлі жағдаяттарында (әлеуметтік, экономикалық, мәдени) қолдана алатын тұлға деген тұжырымға тоқталды. Білім ағарту министрліктерінің бас қосуында ЮНЕСКО-ның дүниежүзілік эксперименталды сауаттылық бағдарламасы Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана Science and life of Kazakhstan. №3 (30). 2015 .................................................................................................................................................................................................. ........... 150 қабылданды. Бұл эксперименталды бағдарлама 11 елді қамтыды. 1966 жылдан жүзеге асырылған бағдарлама нәтижесі 1973 жылы қорытындыланып, эксперименттен өткен 11 елдің сауаттылық деңгейі сарапталды. Нәтижесінде 1965 жылы пайда болған функционалдық сауаттылық ұғымына қажетті өзгерістер енгізілді. 1978 жылы қабылданған функционалды сауатты тұлға ұғымы күні бүгінге дейін дәл сол күйінде қолданылуда. «Функционалды сауатты адам – өзінің барлық іс- қимылдарын топ ішінде, ұжым арасында және қоғамда сауатты түрде басқара алатын және жеке мүддесіне сай жауапты сауатты түрде талап ете алатын, қарым-қатынастың барлық түрінде сауатты жаза алатын, оқи алатын, есептей алатын қоғам мүшесі» делінген. Ал отандық ғалымдарымыз М.Ж.Жадрина, С.Д.Мұқанова, Ф.Ш.Оразбаева, Н.Сауранбаев, С.Кеңесбаев, С.Жиенбаев, Т.Ахметов, Ғ.Бегалиев, А Айдаров, Ж. Д. Адамбаева, Б. Б. Құлмағамбетова, К. Ы. Сариева, М.М Артықова, А. К. Рауандина тараптарынан жүргізілген зерттеулерді қарастыра келе, «функционалдық сауаттылық» ұғымына қатысты мынадай ортақ түсінік шығаруға болады: 1) Функционалдық сауаттылық дегеніміз – адам өзінің оқу және жазу дағдыларын әлеуметтік ортада қарым-қатынас жасауда қолдана білу қабілеті, яғни адамға өзін қоршаған әлеуметтік ортамен қарым-қатынасқа түсуге мүмкіндік беретін және сол ортаға барынша тез әрі жайлылықпен бейімделуіне жағдай туғыза алатын сауаттылық деңгейі. 2) Функциналдық сауаттылық – адамның сыртқы ортамен қарым-қатынасқа түсе алу қабілеті және сол ортаға барынша тез бейімделе алуы мен қарым-қатынас жасай алуының көрсеткіші. 3) Функционалдық сауаттылық – тұлғаның әлеуметтік қарым-қатынас жасауын қамтамасыз ететін білім, білік, дағдылардың жиынтығынан құралады. 4) Функционалдық сауаттылық ұғымы кең мағынасында – ұлттың, елдің немесе жеке адамдар тобының мәдени және әлеуметтік дамуының өлшемі. 5) Функционалдық сауаттылық – жеке адамды дамытудың тетігі [3,20] Міне осы отандық зерттеуші ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып, дәл қазіргі жағдайдағы қазақ оқушыларының функционалдық сауаттылық деңгейіне көз жүгіртсек. Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың халықаралық бағдарламасына (Programmer for International Student Assessment – РІSА) сәйкес «Функционалдық сауаттылық» ұғымы білім беру саласында келесідегідей жаңа басымдықтарды айқындайды: мектепте алған білімдерін өмірлік жағдаяттарда қолдана білу, әртүрлі ақпарат көздерімен жұмыс істей білу және алынған ақпараттарды сыни тұрғыдан бағалай білу, өзінің болжамдарын ұсыну және зерттеулер жүргізу, өзінің ойын негіздей білу және т.б. қабілеттерін қалыптастыру болады. Бұл зерттеуге Қазақстан бірінші рет 2009 жылы қатысты. Нәтиже қазақстандық оқушылардың үлесі оқу сауаттылығынан 5%, математикалық сауатты- лығынан 4,2% , жаратылыстану сауаттылығынан 3,6% ғана құрады. Яғни 2009 жылы – PISA зерттеулерінің нәтижесі бойынша оқушыларымыз 65 елдің арасында 58-ші орынды иемденсе, ал 2012 жылы – 49-шы орынға көтерілді. TIMSS халықаралық зерттеуі (Trends in Mathematics and Science Study) Зерттеудің мақсаты – әртүрлі елдегі 4-ші, 8-ші сынып оқушыларының ғылыми-жаратылыстану және математикалық білім сапасын салыстырмалы бағалау және оқу жетістіктеріне әсер ететін факторларды анықтау. Бұл халықаралық зерттеуге 2011 жылы еліміздің 154 білім беру ұйымы қатысты. Елу елдің ішінде қазақстандық 4-сынып оқушыларының математикадан орташа көрсеткіші 501 ұпайды, яғни 27 орынды, ал жаратылыстанудан 495 ұпай, яғни 32 орынды көрсетті. Нәтижесінде қазақстандық оқушылардың білімі халықаралық орта деңгей көрсеткішінен де төмен екені анықталды. Бұл деректерді тілге тиек етіп отырған себебіміз, жоғарыда қөрсетілген зерттеулер нәтижесі оқушыларымыздың функционалдық сауаттылық деңгейінің қазіргі хал-ахуалынан хабардар ететіндігінде. Нәтиже көз қуантарлықтай болмаса да, сауатсыз екенбіз деп ұнжырғамызды түсіретін еш негіз жоқ. Функционалды сауаттылық ұғымының бастапқы мәніне тағы бір тоқталсақ, ол алған білімді өмірде тиімді қолдана білу. Бұл жағдайда біздің оқушылардың басты олқы тұсы – үйренгендерін, түйсінгендерін, білгендерін өмірдің сан түрлі жағдаяттарына лайықты, дұрыс қолдана алмауында. Функционалды сауаттылық ұғымының негізгі қағидасы да осындай, яғни алған біліміңді өз мүддеңе лайықты, игілігіңе жұмсай алу. Ал оқыту үдерісі екі жақты процесс екендігін ескерсек, бұл екі тараптан да (мұғалім - оқушы) кетіп жатқан кемшілік. Білікті маманның аздығы, оқушы қызығушылығының төмендігі, оқу материалдарының сапасыздығы, жалаң, жаттанды тесттердің көбеюуі бәрі-бәрі білім мазмұнын жаңартуды талап етуде. Білімнің негізгі іргетасы бастауышта қаланады. Бастауыш сынып мұғалімдерінің тәжірибелі, білікті, өнегелі, ең бастысы жауапкершілігі мол жан болуы шарт. Ахмет Байтұрсынұлы өз заманында «Мектептің керектері» деген мақаласында: ең әуелі, мектепке керегі - білімді, педагогикадан, методикадан хабардар, оқыта білетін мұғалім» деп айтқан. Қоғам талабына сай оқыту және тәрбиелеу ісі – сол қоғамдағы мектептердегі ұстаз-тәлімгерлер үлесі. [5,39] Бастауыш сынып мұғалімдері мен оқушыларына баса назар аударуымыздың себебі- функционалдық сауаттылықтың алғашқы іргетасы - Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана Science and life of Kazakhstan. №3 (30). 2015 .................................................................................................................................................................................................. ........... 151 тілдік сауаттылық осы кезеңде қалыптасады. «Бұлақ көрсең, көзін аш» қағидасын ұстанған мұғалім дәл осы бастауышта алдына келген баланың болашағы үшін сұралатын жауапты күндерді бастан кешеді. Себебі қоғамның болашақ келбеті – бүгінгі бастауыш сынып оқушылары. Бастауыш мектеп жасын психологтар көбінесе білімді меңгерудің, жинақтаудың, сіңірудің, тез қабылдаудың, зейінділіктің жасы деп есептейді, яғни танымдық қабілеттерінің нағыз өркендейтін кезеңі[6,104] Дәл осы кезеңде білікті маманның оқу үрдісін тиімді пайдалануы, бастауыш сынып оқушыларының позитивтік мотивтерінің дамуын күшейтеді. Мағжан Жұмабаев өзінің «Педагогика» атты оқулығында білімді баланың білікті азаматқа айналуы үшін естің орны ерекше дейді. «Ес болса ғана адам білімді болады. Ес болса ғана адам дұрыс ойлай алады. Ес болмаса, бүгін жаттағанын адам бүгін ұмытып тұрса, өмірінде адамның білімі артпас еді. Сондықтан тәрбиеші баланың есті болуына аса көп күш жұмсау керек» дейді. Сондай- ақ ғалым естің ұзақ сақталуына «әсер» күшті ықпал етеді, сабақ әсерлі өтсе, бала өмірлікке ұмытпайды, есінде жақсы қалады дейді өз еңбегінде [7,34] Бастауыш сынып оқушыларының психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, мұғалім сабақты дұрыс ұйымдастыра білсе, жан- тәнін беріп түсіндірсе, бала функционалдық сауаттылықтың алғашқы іргетасы – жазу, оқу, санау сауаттылығын тек жаттанды түрде ғана меңгермей, оны өзінің күнделікті өмірінде (дүкенге барып нан аларда, желініп қалмауы, мекен- жайынан адасып қалмауы) дұрыс пайдалана алатын болады. 1. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс- қимыл жоспары. ҚР Үкіметінің № 832 қаулысы. 2012 жылғы 25 маусым, Астана, Үкімет Үйі. 2. Education for all global monitoring report 2006. pg7 3. Рауандина Айтжамал Қалкенқызы «Қазақ тілін оқытуда оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру әдістемесі». 20 бет 4. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру (бастауыш сыныптар) әдістемелік құрал. Астана, 2013 - 6 б. 5. «Ахмет Байтұрсынов және қазақ тілі білімі» Б.Шалабай, Ф.Ш.Оразбаева. Алматы,1998.- 39б 6. Ұ.И. Ауталипова, Х.Т.Шерьязданова, Д.Е.Абдраманова «Жас ерекшелік психологиясы» Алматы, 2010 – 104 бет 7. Мағжан Жұмабаев «Педагогика» 34бет жүктеу/скачать 5,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|