ҚазақТЫҢ 1001 ертегісі қазақ хақының халық ертегілер топтамасы

Email: 

1001ertek@gmail.com

 and WWW: 

http://www.elarna.com/ertegi_kk.php

                                              739 bet 

–  Хан  екі  қызының  бірін  маған  берсін,  –  деп.  Жаушылар  бұл  сөздерді  естіген  соң  хан  ойланып,  өз 

қыздарын қойып, Көсенің «қарындасын» бермек болды. Отыз күн ойын, қырық күн тойын қылып, жорға 

бие сойдырып, елдің бәрін шақырып, тойындырып, үлкен атақты тойыменен көсенің қарындасын уәзірге 

ұзатып беретұғын болды. Сол уақыттарда Көсенің «қарындасы» ханға келіп: 

– Тақсыр, менің алдыма екі күң қосып беріңдер. Біреуінің құлағы сөз естімейтін керең болсын, біреуі тілі 

жоқ мылқау болсын, – деді. 

Хан бұл сөзін мақұл көріп, халқына хабар салып, айтылғандай екеуді тауып, Көсенің «қарындасының» 

алдына қосып, ұзатып жібереді. Уәзірдің үйіне жеткенше үш-төрт күншілік жол екен. Жолда келе жатып, 

қонған жеріне қасындағы жолдастары ұйықтаған мезгілде көсенің «қарындасы» баяғы ханның қыздарына 

қылатын  өнерін  тілі  жоқ  күңге  қылады.  Әбден  тыныштық  бермейді.  Күң  сорлы  ертеменен  тұрғанда 

қасындағы  кереңге  өз  қолының  саусағын  жұмалақтап,  білегін  саптап,  шынашағын  бір  қолымен  ұстап, 

Көсенің «қарындасының» «аспабындай» қылып, онан өзіне істеген қимылын «Мені осындай қылды» деп 

көрсетсе, керең білмей, қорқады. 

– Маған барған, үстіп ұрғызасың, – деді. Осылай етіп жүріп, уәзірдің үйіне келіп жетті. Уәзір үйіне кіргізіп, 

ойын ойнамаққа қасына жақындық қылмаққа ойланды. Сонда көсенің «қарындасы» уәзірден үзір тіледі. 

– Неше күннен бері жол жүріп, шаң, топырақ ұрып, үсті-басымызға кірменен тозаң жабысқан. Бір аптаға 

сүрек берсеңіз, кір-қоңымды жуып, тазаланайын. Және тағы екі ат жақсылап ерттетіп қойсаңыз, мініп, 

далаға шығып, көңіл көтеріп келсек, онан соң мейліңіз, – деді. 

Уәзір бұл сөздерін мақұл алып, екі ат ерттетіп қойды. Көсенің «қарындасы» уәзірге: – Тағы арақ-шарап 

келтірсеңіз екен, ішіп, көңілімізді хан қылып отырсақ, – деді. Уәзір дереу бір адамына арақ-шарап алып 

келуге  бұйырды.  Арақты  алып  келген  соң  екеуі  әбден  ішіп,  уәзірді  әбден  мас  қылып  тастап,  уәзірдің 

үйіндегі барлық қазына-мүліктерін алып, екі атқа артып, уәзірдің сорын қайнатып, кетіп қалды. Біраздан 

соң уәзір мастығы тарқап, ұйқыдан тұрса, қатыны, екі ат, қазына-мүлкі жоқ. Бұларды өз дұшпандарым 

қылғанды деп, халқына қатты қысым қылып, еш бірін таба алмай, әуре бола тұрсын. Ендігі сөзді көсенің 

«қарындасынан» естіңіздер. 

Көсенің «қарындасы» банағы екі атқа артқан зерді алып, қыз болған киімін тастап, кәдімгі көсенің өзі 

болып, ханға келіп, екі аттағы артқан зерін көрсетіп, ханға айтады: 

– О, тақсыр, биыл жауын болмай, берген алтындарыңызды егіп едім, бітпей қалған соң сізден қорқып, 

алтын  іздеп,  тауып  келтірсем  деп  жүргенде  үйімді  талап  һәм  қарындасымды  алып  келіп,  уәзіріңізге 

беріпсіз.  Тақсыр,  бұл  қандай  зорлық,  қандай  қорлық,  –  деп,  ханның  ордасында  айқайлап  жаңғыртып, 

ханның әбден есін кетіреді. Сонда хан тұрып айтады: 

– Қарындасың болса, қор қылғаным жоқ, жерін тауып бердім. Алтының бітпей қалғаны Құдайдың ісі, 

айып емес. Мойныңыздағы алтындарымды кештім. Алып келген зеріңді өзің алып, бай бол, – деді. 

Бұл арада уәзірдің кісілері келіп, ханға айтады: 

–  Көсенің  қарындасы  мен  қазынамыз,  ерттеулі  екі  жарамды  атымыз  жоғалды.  Қайдағы  қуға  бізді  кез 

қылдыңыз,  –  деп,  көп  сөздер  айтыпты.  Мұны  Алдар  көсе  естіп,  бұрынғыдан  да  бетер  айқайлап, 

қарындасымды ұрып өлтірген, соны сылтауратып, өтіріктен жоғалды деп, қарсы дау қылып тұрғаны деп, 

ханның мазасын алды. Хан, тіпті, болмаған соң біраз ойланып отырып: 

– Ау, көсе, көп сандырамай, менім бір қызымды ал! Өзің менім алдымда уәзір бол, – деді. Көсе «құлдық» 

деп, ханның бір қызын алып, алдында  уәзір болды. Екінші қызын хан қатыны қашқан уәзіріне ұзатып 

береді. Сөйтіп, көсе де, уәзір де мұраттарына жетіпті. 

12. ЖИРЕНШЕ 

Бір күні Жиренше ханның үйінде отырғанда бір адам ханға сыйға бір піскен қаздың етін алып келген екен. 

Сонда хан Жиреншеге: 

− Сен сөзге де шеберсің және әр нәрсенің бәріне де шебер шығарсың, мына қаздың етін мен, ханым, екі 

ханзада, екі қаныкей, өзіңмен жеті адамға бірдей қылып бөлші, − депті. 

Сонда Жиренше ойланбай, пышағын қынынан суырып алып, әуелі қаздың басын кесіп алып: 

− Міне, сіз әрі хансыз, әрі халықтың басысыз, бұл басты сіз тұрғанда кім жейді? –деп, басты ханға беріпті. 

Екі аяғын кесіп алып, екі ханзадаға: − Сіздер атаңыздың ізін басып, хан боларсыздар,− деп, екі ханзадаға 

береді. Екі қанатын кесіп алып: 

Email: 

1001ertek@gmail.com

 and WWW: 

http://www.elarna.com/ertegi_kk.php

                                              740 bet 

− Сіздер жатжұртқа барсаңыздар, осы екі қанатпен ұшып барарсыздар, − деп, екі қанатын екі қаныкейге 

береді. Қаздың көт жағын кесіп, бәйбішеге: 

− Сіз әрі ханымсыз, әрі бәйбішесіз, бұл – қаздың жаясы. Бұл жаяны сіз тұрғанда, кім жейді? −деп, көтін 

ханымға береді. 

−  Мен  бас  жейтін  хан  емеспін,  жая  жейтін  ханым  емеспін,  аяқ  жейтін  ханзада  емеспін,  қанат  алатын 

қаныкей емеспін, маған қаздың ортасы да жарайды, − деп, қаздың бар етін алып, үйіне жүріп кетіпті. 

13. ЖИРЕНШЕ МЕН АЛДАР 

(I – нұсқа ) 

Ел  аузындағы  Шығайбай,  Алдар  көсе  әз-Жәнібек  кезінде  болды  10  ғасыр.  Жәнібек  қарауында  болды. 

Алдар өте қиялшыл, сөзге ұста адам болды. Бір кезде хан мен бидің қата істеген билігін тауып, ел алдында 

бір ойын ашатын болды. 

Жәнібек көсені елден жоюға билерге ақылдасты. Тапқан амалдары: ауыр сұрақ қоялық, сұрақты тапса, ат 

басындай алтын [берейік], таппаса, елден қуалық [деп, уәделесіпті]. 

Жәнібек : − Сонда оған қандай сұрақ қоясыздар? − дейді. Көсенің қасында екі шал серігі бар еді, бірінің 

сақалы – ақ, шашы қара, бірінің сақалы – қара, шашы ақ екен. Алдардың өзі көсе екен, − дейді. Билері: 

– Бірінші: көсе не үшін көсе болды? Мұны тапсын. Екінші: 

көсенің бір серігінің сақалы ақ, шашы қара, не үшін бұлай болды? Соны тапсын. Үшінші: бір серігінің 

сақалы қара, шашы ақ, не үшін бұлай болды? Мұны тапсын, − десіпті. [Мұны тапқан Жиренше еді]. 

Жәнібек Жиреншеге бұйрық қылды: 

− Осы үш адам ертең менің алдымда жауап берсін, соны жеткіз, − деді. 

Жиренше  әлгі  екі  шалды  тауып,  көсеге  қосып,  үшеуін  жаяу  айдап,  ханның  ордасына  әкеледі.  Ордаға 

жақындағанда Жиренше: 

− Анау ханның ордасы, ханға барып, жауап бересіңдер, − деп, өзі: «Анау ауылда жұмысым бар», − деп, 

жүріп кетті. 

Көсе шалдардан: 

− Хан бізді неге шақырды, білдіңіздер ме? – деп сұрайды. Шалдар: 

− Білмедік, − деп, жауап береді. Сонда көсе: 

− Білмесеңіздер, мен үйретейін. Хан бізден ауыр сұрақ сұрайды, тапсақ, бір дорба алтын береді; таппасақ, 

дарға асады, болмаса, елден айдайды. 

Шалдар көседен: 

− Жәнібектің сұрайтын сұрағын бізге үйрет, алтынды сен ал, − деп жалынады. Көсе: 

− Мақұл, − деді. 

Көсе бірінші шалға үйретеді: 

− Менің сақалым ағарғаны, қайғым көп. Сақалым қайғының қарсы алдында тұрды. Шашым бөркіммен 

қапталғандықтан, ешнәрсе байқамай, қара күйінде тұрады. Жәнібек: «Не қайғы көрдің?» − десе, мынадай 

де: 

− Қатын шайпы, ұл тентек, екеуледі, ей, ханым. 

Өтпес пышақ, жүрмес ат, төртеуледі, ей, ханым. 

Ер қартайды, мал тайды, алтаулады, ей, ханым, дерсің,− депті. 

Көсе екінші шалға үйретеді: − Менің шашым анамнан туғанда бірге шыға туған емес пе, бұл сақалым 

жиырма жасқа келген соң шықты емес пе? Жасы үлкен шашым бұрын ағармай, қайтеді? Егер шашым 

жиырма жастан бастап шыққаны қате болса, елімнен сұра дерсің. 

Бұл үш жауапкер Жиреншенің шақыруы бойынша ханға келді. Жәнібек: 

− Үшеуіңнен сұрақ сұраймын: сұрақты дұрыс тапсаң, үш дорба алтын берем, таппасаң, елден шығасыңдар, 

− деді. Жәнібек: 

− Көсе, бет алдыңда ерлердің сақалы не мұрты жоқ, бұған не себеп? – деді. 

Көсе: − Бөксем әкеме, кеудем шешеме ұсаған, − деді. Жәнібек: − Сенің сақалың қара, шашың неге бұрын 

ағарған, бұған қандай себеп болды? – деді. 

Бұлар  көсенің  үйреткен  сөзін  айтып,  отыра  берді.  Жәнібек  үшеуіне  үш  дорба  алтын  тастады.  Көсе 

алтынды хан алдында өз дорбасына салып, көтеріліп, кете берді. 

Бір кезде ордаға Жиренше келіп: 

Email: 

1001ertek@gmail.com

 and WWW: 

http://www.elarna.com/ertegi_kk.php

                                              741 bet 

− Жауапкерлер келді ме? – деп сұрапты. 

Жәнібек: − Келіп, жауап беріп, құтылып кетті. Шалдарға тиісті алтынды көсе менің алдымда өз дорбасына 

салып, алып кетті. Сондықтан көсенің үйреткені білінді, − дейді. Жиренше: 

−  Қу  көсе,  шалдарға  обал  қылған  екен.  Ең  болмаса,  сол  жарым  алтынды  сөзбен  жеңіп  алайын,  −  деп, 

Жиренше көсені қуады. Үйлеріне жеткізбей қуып жетіп, тоқтап, көседен сұрақ сұрады: 

− Жер ортасы қайсы, ел ортасы қайсы? Құдайдың хақ бұйрығы қайсы? – дейді Жиренше. Көсе: 

− Жап-жақын еді ғой, − деп, мойнын соза беріп, қарап: 

− Байеке, атыңызға мініп, қарап айтайын, бойым жетпей тұр, − деді. Жиренше атын берді. Көсе атқа мініп, 

аулағырақ бір төбеге шығып, жауап берді. Көсе айтады: 

− Жер ортасы осы екен. Ел ортасы да осы екен. Бізді айдағанда сен атты, біз жаяу едік, енді мен атты, сен 

жаяу, Құдайдың хақ бұйрығы дегенің осы екен, − деп, атын бір ұрып, жүре беріпті. Жиренше жаяу қалды. 

Жиренше: 

– Жығылған жерім де, ұялған жерім де осы, − деп, ханға келді. 

14. ЖИРЕНШЕ МЕН АЛДАР 

(ІІ – нұсқа) 

Жиренше ханның заманында Алдар көсе деген бір пысық болған екен. Ел күндеп, Алдар көсе деген бір 

қу шықты деп, ханға жамандапты. Бір күні Жиренше хан Алдар көсені шақыртыпты. Алдар көсе жаяу 

ханға келіпті. Тегінде, Алдар көсенің жаяу жүретін әдеті екен. Алдар көсе үйге кіріп келсе, сәлем берген, 

хан  сәлем  алып,  қолын  басына  қойыпты.  Сонда  Алдар  көсе  тілін  жалаңдатыпты.  Ол  өйткенде,  хан  өз 

құлағын ұстапты, онда Алдар көсе қарнын түртіпті де, қолдарын қусырады. Сонда хан оған басын изеп, 

их па қылып  еді. Алдар көсе керегенің басындағы бір баспақ ділдәсін алып, жүріп кете береді. Сонда 

жиылып отырған әлеумет: 

– Тақсыр-ай, әлгінің алып кеткені не? – депті. Хан: 

– Ділдә, – деді. 

– Тақсыр! Пендесің деп, өйтіп ділде алған соң сізді, тіпті, құртады, оны қайтып алыңыз, біз алып келіп 

берелік, – деді де, артынан бір адам қуып келіпті де: 

– Мені хан жіберді, «Алдар көсе жер ортасын көрсетіп болмаса, алған ділдәмді қайтарамын» дейді, – депті. 

Сонда Алдар көсе: 

– Жарайды, мен жаяумын, атыңды бере тұр. Атыңа мініп көрсетейін, – деп, атқа мініп алып, жан-жағына 

қоқырайып қарапты да, жердегі баспағымды әперіңізші, – деп, баспағын алып, астына қойып, жер ортасы 

– осы сенің атыңнан айрылған жерің болады, – деп, жүріп кетіпті. Бұл қайтып ханға барғанда ел ханнан: 

– Хан, сен Алдар көсенің қылысқан іспарларының мәнісін [айт, – деп] сұрағанда хан: 

– Мен басымды көрсеткенім – басқа бәле қайдан дегенім еді. Ол «Басқа пәле – қызыл тілден», – деп, тілін 

жалаңдатты. Құлағымды ұстағанымда, ол құрсағын көрсетіп, құлаққа тиген суық сөз құрсаққа барып, мұз 

болар, – деп, жауап қайтарды. Қолын қусырғаны тілегім бар дегені еді. Оның тілегін бердім. Алтын алып 

кетті, – депті хан. 

15. ЖИРЕНШЕНІҢ ТАҒЫ БІР АЙТҚАН СӨЗІ 

Хан бір күні: 

− Осы Жиреншені неғылсақ та, жеңе алмадық, енді осыны бір жеңуге әдіс жасайық, − деп, бір жігітке: 

− Сен ертең ертерек біздің үйге келіп отырып, Жиренше үйге кіріп келгенде қатты қылып бір осыр-дағы 

үйден шыға жөнел. Сонда мен Жиреншеге «ұста» дейін, сонда не дер екен? – депті. 

Ертеңіне жігіт ханның айтқанын істеп, Жиренше үйге кіріп келгенде осырып, тұра жөнеле бергенде хан 

Жиреншеге «ұста», − депті. Жиренше жігітпен жарыса далаға шығып, біраз кідіріп, есіктен қайта келіпті. 

Хан: − Ұстадың ба? – дегенде Жиренше: 

– Баласы қашып кетті, әкесін ұстап әкелдім, − деп, бір адамның кепкен қу боғын ханның алдына тастай 

беріпті. 

Сонда хан ұялғанынан: 

– Мынаған дауа болмас! – деп, күліп жіберіпті. 

16. ӘЗ-ЖӘНІБЕК, ЖИРЕНШЕ, КӨСЕ 

Әз-Жәнібек хан Сырдың оң жағында отырады екен, бір күні Сырдың сол жағындағы елге жарлық қылады: 

Email: 

1001ertek@gmail.com

 and WWW: 

http://www.elarna.com/ertegi_kk.php

                                              742 bet 

− Байталдарым құлын тастап жатыр, айғырларының даусы маза бермейді, айғырларын қырсын! − дейді. 

Ел хан жарлығынан қорқып, сасады, жыйылыс қылып, ақылдасады. Жиналған жұрттың ішінен бір көсе 

шығып: 

− Сендер саспаңдар, ханның жауабын мен берейін, маған бір түйе, бір кебеже, шашы қара, сақалы ақ бір 

шал, сақалы қара, шашы ақ бір шал және бір серке беріңдер! – деді. 

Жұрт осы айтқандарын тауып береді. Содан кейін көсе ханға жөнеледі. Ханның ауылының шетіне келіп: 

− Ханға жолыққан кісі қалай жолығады? – деп сұрайды. – Мініп келген көлігін кейін тастап, дауыс еститін 

жерден «сәлеумәлейкім, алдияр!» деп, қол қусырып барады, − дейді. Көсе ол айтқанды істемей, түйесіне 

мінген бойымен қасындағыларын алып, ханның үйінің тұсына барып, үшке дейін: 

− Сөйлес-ау, − деп дауыстады. Ішкім үндемеді. 

− Мына шіркінге көк түндік келіп қалған екен, − деп, кейін барып түсіп, екі шалды екі жағына отырғызып, 

өзі ортасында шынтақтап, қисайып жатады. 

Серкені түсіріп, байлап, түйесін шөктіріп қояды. Хан көсенің бұл ісіне ашуланып: 

− Ана шалдың басын алыңдар! – деп, кісі жұмсайды. Ханның жұмсаған кісісі көсенің отырған түрін көріп, 

ханға қайта келеді. 

− Отырған түрі бір түрлі қызық. Өзі қу көсе екен, екі жағында екі қарты бар, бір серке байлаулы тұр. 

Түйесі шөгерілген, ортасында өзі шынтақтап жатыр, басын шабуды лайық көрмедім, − деді. 

Мұны  естіген  соң  хан  көсенің  жатқан  жеріне  келді.  Хан  жақындап  келгенде  көсе  шынтақтап  жатқан 

күйінде: 

− Сәлеу-мәлейкім, алдияр хан! – деді. 

Хан: − Уа, көсем, түйе мінгенің қалай? 

Көсе: − Түйе мінсем, Қырымдағыны көріп, қауіп-қатерден аман қалуға себеп бола ма деп ойлаймын. 

Хан: − Түйеге кебеже неге теңдейсің? 

− Түйеге кебеже жараспай ма? 

− Уа, көсем, серке алып жүргенің қалай? 

− Е, ханым, білмейсің бе? 

− Білмеймін. 

− Бала екенсің ғой, мал жақсысы – серке, адам жақсысы ерке деген. 

− Уа, көсем, шашы ақ, сақалы қара қартың не? 

− Шаш сақалдан жиырма бес жас үлкен емес пе? Сондықтан ол ағарған ғой. 

− Шашы қара, сақалы ақ қартың не? 

− Мұның аты шабан, қатыны жаман, атқа мінсе, тебінген, үйде отырса, кейіген, сондықтан мұның сақалы 

ағарған. 

Хан өзінің кісілеріне сыбырлап: 

− Мұның қолтығында тесігі бар шығар, сөз кеулеп, шыға береді ғой, бұны суға түсіріп, қолтығын қарайық, 

− деді. 

− Уа, көсе, суға түсесің бе? 

− Түсейік. 

Өзге жұрт суға түскенде көсе мен хан кейінірек қалды. Сонда хан көсеге: 

− Түспейсің бе, көсе? – деді. 

− Жолыңды берсең, түсейін. 

− Берейін, түс! – деп, хан өзі суға түсті. Көсе көйлектің жеңін, дамбалының балағын буып, түйіп жатты. 

Сонда хан: 

− Уа, көсе, неге буынып, түйініп жатырсың? − деді. – Білмеймін. – Ә, ханым, бала екенсің ғой! Осы судың 

бойында  алпыс  пышағын  таптап,  біздерін  сақтап  отырып  сырласқан,  сырласып  отырғанда  су  тасып, 

алпысы да суға кеткен, сол уақта алпыс пышақ пен біз саптары төмен қарап, жүздері, үштері жоғары қарап, 

су түбіне орнап қалған. Мен сол пышақ пен бізден қорқып, буынып, түйініп жатырмын, − деді. Хан судан 

шығып: − Мынаны қызылауызға апарып, қондырыңдар, − деді. 

Ханның  кісілері  көсені  қызыл  иттердің  ортасына  апарып,  тастады.  Таң  атқанша  қырық  қызыл  итті 

қойнына салып барған сапысымен қырып, өлтіріп тастады. Таңертең ханға келіп, сәлем берді. Сонда хан: 

Email: 

1001ertek@gmail.com

 and WWW: 

http://www.elarna.com/ertegi_kk.php

                                              743 bet 

− Аман-есен келдің бе, көсем? – деді. Ханның бір кісісі тұрып: − Аман-есені құрысын, қызылауыздарды 

қырып келіпті, − деді. 

− Уа, көсем, қайтамысың? – деді хан. 

− Қайтпаймын. Жиреншеге жолығып, қайтамын. 

− Жоқ, көсе, Жиреншеге қарама, мен оны жіберейін, − деді. 

− Қой, жібермейсің! 

− Жіберейін, уа, көсем, қызылауыздарды қырып тастағаның қалай? 

− Біздің ауылдың қойларын күнде қасқыр қырып жатыр, соған пайдасы тимеген соң қызылауыздың керегі 

қанша, қырмай, қайтейін?! 

Хан:  −  Біздің  ауыл  Сырдың  бер  жағында,  сіздің  ауыл  ар  жағында.  Қасқырға  не  айла  қылсын,  қалай 

қорғасын? – деді. Көсе: 

− Ендеше біздің ауылдың айғырларының даусы сенің байталдарыңа қайдан естіледі? – деді. 

Хан үндей алмады. Көсе жүріп кетті. Артынан ханға Жиренше келеді. Көсенің келгенін, айтқан сөздерін 

хан Жиреншеге бастан-аяқ айтып өтті. Жиренше: «Мен оған барайын», − деп еді, хан: 

− Ойбай, барма! Кісіден тосылатын емес, қу көсе көрінді, − деді. Жиренше шыдамай, көсенің артынан 

кетіп қалды. Жиренше көсені қуып жетіп, артынан келіп, сәлем беріп еді, көсе сәлем алмады. Сонан соң 

көлденеңнен келіп, сәлем беріп еді және қарамады. Қарсы алдынан шығып, сәлем беріп еді, сәлемін алды. 

Сөйлесіп, амандыққа келген соң Жиренше айтты: 

− Артыңнан сәлем бердім, алмадың, мәнісі не? 

− Артымнан ит үруші еді. 

− Көлденеңнен бергенде неге алмадың? 

−  Көлденеңнен  қатын  сөйлеуші  еді,  сабаз  ердің  мінезі  қарсы  келіп  сәлем  беру,  сондықтан  алдымнан 

берген сәлемді алдым, – деді. 

Жиренше: – Уа, көсе, жер ортасы қайда? 

Көсе: – Уа, мен түйеге мініп, жер ортасын болжай алмай келемін, астыңдағы атыңды бере тұрсаң, жер 

ортасын біліп берейін, – деді. 

Жиренше аттан түсіп, атын берді.  Көсе атқа мініп алып, түйені  жетелеп, олай бір, бұлай бір,  жортып-

жортып келіп: 

– Жер ортасы – төбе, ел ортасы кере деген, болжап келіп қарасаң, сенің тұрған жерің жер ортасы екен, – 

дейді де, атты сауырға бір салып, Жиреншеге қарамастан тартып, жүріп кетті. 

Көсе сол жолында еліне қайтып келе жатыр, бір ауылдың шетінде бие сауып тұрған бір қызға келіп: 

– Сауар көбейсін, сөдегей бикеш, –– деді. Сонда қыз: 

– Тұрсам, түзелер, сенің аузың емес, –– деді. 

– Тіліңді Құдай кессін! – деп, атты сауырға бір салып, көсе тартып отырыпты. 

17. ХАН МЕН КЕДЕЙ ЖОЛАУШЫ 

Алыс жерден иесіз даламен Бұхар шаһарына бір кедей жолаушы келіпті. Қалаға келген соң ол тұп-тура 

барып, ханның үйіне кіріпті. Ханның ауыз үйі салқын болған соң бұл жолаушы киімін шешіп, жайланып, 

демін алып, азығын жей бастапты. Ханның ауыз үйінде отырған жендеттер жолаушыны көріп, мұның 

ханның  үйіне  барып,  кіргеніне  қайран  қалып,  сасқанынан  не  қыларын  білмей  тұрып,  ақырында, 

жолаушыны қуа бастапты. «Қумаңдар, дем алған соң өзім кетемін», − деп, жолаушы бұларға айтқанда, 

жендеттер  жолаушыға  ашу  шақырып  айтыпты:  «Сен  бұл  арада  неғып  отырсың?»,  −  деп.  Жолаушы 

айтыпты: «Тамақ жеп алған соң, екі сағаттай дем алып, ұйықтап алып жөнелем», − деп айтыпты. 

− Ей, әдепсіз кедей, көрмей тұрсың ба, бұл қонақ үй емес, менің сарайым! – деп, бұған хан айғай салыпты. 

− Бұл үй сенің сарайың ба, Бұхардың ханы, айтшы, бұл сарайда бұрын кім тұрды? – деп, асықпай, ханға 

жолаушы сөз қайтарыпты. 

− Менің әкем тұрды, − деп хан айтқанда: 

− Бұрын, сенің әкеңнен бұрын кім тұрды? − деп, жолаушы айтыпты. 

− Бұл үйде менің үлкен әкем тұрды, − деп хан айтыпты. 

– Үлкен әкеңнен бұрын кім тұрды? − дегенде: 

− Ол әкемнің әкесі тұрды, − депті. 

− Сенен соң бұл сарайда кім тұрады? – дегенде: 

Email: 

1001ertek@gmail.com

 and WWW: 

http://www.elarna.com/ertegi_kk.php

                                              744 bet 

− Менің балам тұрады. 

− Сенің балаңнан кейін кім тұрады? − дегенде: 

− Менің немерем тұрады, − дейді. − Менің баламнан соң немерем, мұның балалары һәм, Құдай бұйырса, 

менің тұқымымнан біреу тұрады, − деп, хан жауап беріпті. 

− Мінекей, байқап қарашы, бұл сарайда бір адамнан соң бір адам тұрады. Сіздердің бәрің де бұл сарайда 

тұрған қонақсыздар. Бұл сарайда қонақ үйінде тұрғандай болып тұрасыздар. 

Ашуланшақ хан ойланып тұрып, әмір қылыпты: 

− Жолаушыға тамақ, сый бер! – деп. Жолаушы тамағын жеп, дем алып, берген сыйды алмапты. 

– Мен жолаушымын, маған берген сыйларың керек емес, − деп. Мұның сөзін ханға айтқанда, хан тағы да 

таң қалыпты. 

18. ТАЗШАНЫҢ ХАН БОЛУЫ 

Ерте  кезде  хан  болыпты.  Ханның  қырық  уәзірі  болған.  Бұл  қырық  уәзір  хан  не  айтса,  соны  орындап 

отыратын еді. Бір күні хан шалқасынан жатып, өзінің ордасында өз-өзінен «тап» деді. Қырық уәзір тегіс 

жиналған  болатын.  Бұлар  да  жаман  састы.  «Не  деп?»  сұрай  да  алмады,  ханнан  қорыққанынан  «қазір, 

қазір», – дей беріпті. 

Хан: 

– Егер таппаған күнде жарық көрейін деп, үміт етпеңдер, тез табу жағын көздеңдер, – деп, әмір берді. 

Қырық  уәзір  жиналып:  «Қой,  қарап  өлмейік,  іздеп  көрейік»,  –  деп,  атқа  мініп,  тұс-тұс  жақтан  іздеуге 

әрекетке кірісті. Барлық түсінгені сол – хан шалқасынан жатқанда айтты, ат жетер жерді тегіс аралады, 

ешбір  «білемін»  деген  адам  шықпады.  Қырық  уәзірдің  салы  суға  кетіп,  өлді  деген  осы  ғой  деп,  еліне 

қайтқан. Ханның ордасына таянған кезде алдында бір қора қой бар бір қойшы жүр екен. 

Бұ да адам баласы ғой, бұған да айтып көрейік деп, қойшыға таяу таяна келіп айтады. Заржақ тазша екен, 

бұл бірдеме біледі деп үміттеніп, қуанып, осындай жол жүріп жүргенде ханның тапсырмасын орындай 

алмағандығын баяндайды. 

Тазша да құлақ қойып, тыңдап тұрады. 

– Хан қайда отырып айтты, ордасында ма, жоқ далада ма? – деп сұрады. 

– Ордасында отырып, бізді жинап алып, аспанға қарап отырып айтты, – деді уәзір. 

– Ондай болса, ханның ордасының күлдіреуіші шығып кеткен екен, соны жөндейтін ұста тап, тез уақытта 

жөндемесе,  бүлінеді  деп,  соған  асыққан  екен,  тез  барып,  ханның  ордасының  күлдіреуішін  жөндеп 

жүктеу/скачать 11,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: