33. Қазақтілініңмонғолтілдеріменқарым-қатынасыбойыншахронологиялық карта жасаңыз.
34. Орыстілінененгенсөздержәнекезеңдерібойыншахронологиялық карта жасаңыз.
35. Сөздердіңқолданылуөрісінебайланыстытүрлерінконцептуалдыкестегетүсіріңіз. Жалпыламалексиканыңбастыерекшеліктерінесипаттамажасаңыз, мысалмендәйектеңіз.
36. Диалектіліклексиканыңзерттелуінехронологиялық карта жасаңыз. Аймақтықерекшеліктерінконцептуалдықкестегесалыңыз.
37. Арнаулы лексика, оныңтүрлерінконцептуалдыкестегесалыңыз.
38. Термин сөздер, пайда болу жолдары мен принциптерінконцептуалдыкестегетүсіріңіз.
39.Кәсібисөздердіңерекшеліктері, түрлері мен принциптерінконцептуалдыкестегетүсіріңіз.
40. Сөздердіңстильдікқызметінебайланыстытүрлерінконцептуалдыкестегетүсіріңіз, ерекшеліктерінеөзтұжырымыңыздыжасаңыз.
41. Стильаралықбейтараплексиканыңбастыерекшеліктерінеөзтұжырымыңыздыжасаңыз.
42. Сөйлеутілініңлексикасы, түрлері мен ерекшеліктерінконцептуалдыкестегетүсіріңіз.
43. Кітаби лексика салалары мен ерекшеліктерінконцептуалдыкестегетүсіріңіз.
44. Экспрессивті-эмоционалдылексиканыңпайда болу жолдары мен ерекшеліктерінкестегітүсіріп, мысалмендәйектеңіз.
Ойдыңмазмұнынкүшейтіп, әсерлі (мәнерлі) түрдежеткізілуінсөйлемнің экспрессивтілігі дейді.Экспрессивтіқұралдарғатілдіңсалтанаттылықтыбілдіретін, немесемысқылдыбілдіретін, немесеәшкерелеушіреңгеиет.б. құралдарболыпкеледі. Бұлар, әсіресе, жекелегенсөздергетән. Ол бояуларсөздердіңконтекстентысжағдайына да табиғитүрдетәнболыпкеледі. Бұданграмматикалықтұлға-бірліктергеқарағандалексиканыңэмоционалды-экспрессивтібояуыкеңекенінкөреміз. Оныңүстінеграмматикадалексикадағыдайстилистикалықбояулардыңбелгілібіртұлға-бірліктергетәндігі, айқындығыжоқ. Алайда, бұлграмматикалыққұралдардыңэкспрессивтікмүмкіндігіәлдеқайдашектеулідегендібілдірмейді. Мысалы, синтаксис бейнелеудіңәртүрліэмоционалды- экспрессивтібояулымүмкіндіктерінекеңінение. Бірақондаэмоционалды- экспрессивтіояубірғанатілдіктәсілгебектітілмеген. Ол көптегентәслдердіңжиынтығынанбарыпқұралуымүмкін (мысалы, сөздердіңорынтәртібі, бірыңғаймүшелер, синтаксистікпаралельділік).Ауыспалымағынадакелтірілгенбейнелісөздер - соләңгімеге объект болатынзат не құбылысқаадамдардыңжағымды не жағымсызкөзқарасынбілдіруқұралы. Сөйлеутіліндеэмоциональдыққасиеткүшті болғандықтан, бұлқұралдарауызекіәңгімедекөбірекпайдаланылады.
|
Мысалы,
- Еламанаға,-дедіТәңірберген,- білем, бізгеөкпелісің. Өкпеңорынды да...
- Жә, қайтесің...
- Жоқ. Ел-аға, көңілкіріайтсакетеді. Мен алдыменөзағамдымақұлдемеймін. Ол меніңқайайтқанымдытыңдапжүр. Әйтпесе, іргелес отырғанағайынменжауласпа, бір-біріңніңесіктеріңнен бас сұғып, жүзіңдіжылытып ал депталайкеңесбердім. (Ә. Нұрпейісов).
|
Экспрессивтікмағынадауысырғағынмазмұнға сай құбылтуарқылыпайдаболады (интонация).
|
Мысалы, "Абай жолы" романындағымысқылдапкүлген чиновниккеАбайдыңайтқаны: "Чиновник мырза, түйекірсенесі бар, мұндаолтүгілесек те отырыптығой!— (М.Әуезов) ойнақы, көтеріңкідауысырғағыарқылыжеткізіледі.
|
Біройдыбілдіретінболымдысөйлемніңорнынаболымсызмәндісөйлемдіжұмсауарқылыоғанэкспрессивтімағынаүстеугеболады.
|
Мысалы, Мен институттыбітіремін — Мен институттыбітірмейқоймаймын (алдынақойғанмақсатқажетумәнісезіледі).
|
Баяндауыштың 1 жақтықжіктікжалғауын -мен (-ман), -бен (-бан), -пен (-пан) түріндежұмсауарқылысөйлемніңмағынасынэкспрессивтіетугеболады. Мұндайболымсызсөйлемдерқайсарлықпенүзілді-кесілдіайтылғанойдыбілдіреді.
|
Мысалы:
Алдыңакеліптұрмындеп,Ар-намысымдықашырман!
Бұлтқажетпейшартсынбан,
Айта келгенсөзім бар,
Не қылсаң да жасырман! (Махамбет)
|
Сөйлемніңбаяндауышын, кейдесөйлемніңтүрінмәндесбасқасөздермен не басқасөйлемтүріменауыстырыпайтуарқылы да оғанэкспрессивтімағынаүстеугеболады.
|
Мысалы, Көпбілгенжақсы — көпбілгенге не жетсін! Ол сөйлейбастады — Ол сөйлейжөнелді.
|
Сөйлемдеетістіктібаяндауыштардыңқайталануыарқылы да, синтетикалықжәнеаналитикалықформадағыболымсызбаяндауыштардың да қатарқолданылуыарқылыэкспрсссивтімәнжасаудыңсинтаксистікамалдарыболады
|
Мысалы: Есіл, Тоғжан, ұмытпаспын, ұмытпаспын! (М.Әуезов). Есебім былғанған да жоқ, былғанбайдыда!—депжауапқайтарды (Ғ.Мүсірепов).
|
Инверсиялыққолданыс та сөйлемгеэкспрессивтілікмәнүстейді
|
Мысалы, Оны білгенҚұнанбайжоқ (М.Әуезов). Оныңсөзінеқұлақасқан мен жоқ.
|
Достарыңызбен бөлісу: |
