III. Заключительно-обобщающий

223
222
БІЛІМ БЕРУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ, ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ
его восприятие проходит проверка, обследование усвоения содержания 
и  разработанность  методических  подходов  и  дидактического  аппарата 
учебника.
Особое значение на современном этапе обновления образовательно-
го пространства придается обоснованности педагогических технологий 
учебника:  выраженность  мотивации,  целесообразность  методики  изло-
жения,  выделение  основного  материала,  отражение  внутрипредметных 
связей,  интеграции,  реализация  активно-деятельностных,  личностно-
ориентированных подходов, индивидуализация и дифференциация обу-
чения, диагностичность, методические подходы, основанные на теории 
развивающего обучения.
Наиболее  сложной  проблемой  этапа  проведения  научно-
экспериментальной работы являются контроль и изменение переменных. 
Контроль складывается из двух этапов:
1) выбора количественных параметров, в соответствии с которыми 
регистрируется и изменяется изменение переменной;
2) выбора средств контроля, регистрации и измерений переменной.
Средствами контроля могут служить беседы, анкеты, тесты, уст-
ный  опрос,  письменные  работы  испытуемых,  лабораторная  работа  и 
т.п. Все это можно объединить под общим названием эксперименталь-
ные срезы, под которыми мы подразумеваем, контрольные методические 
мероприятия любых видов, являющиеся органической частью экспери-
мента и означающие границы определенных его этапов: либо начало экс-
перимента ИЛИ его отдельных серий, либо их окончание, либо момент 
выявления отсроченных результатов эксперимента и т. п. При этом осо-
бую ценность представляют собой методические тесты как наиболее объ-
ективное средство контроля.
Все срезы можно подразделить на срез пред про граммы (общей или 
частной) -предэкспериментальный срез, текущие (серийные) срезы, ито-
говый  (завершающий)  срез  и  послеэксперементальный  (отсроченный) 
срез.  Главным  требованием  к  срезам  является  их  полная  адекватность 
сущности  проводимого  исследования,  в  противном  случае  они  теряют 
свою  надежность  и  не  могут  выполнять  основную  функцию  средства 
контроля в эксперименте.
К сожалению, приходится констатировать, что именно - создание си-
стемы проверочных заданий - это неразработанный этап методической 
системы на современном этапе. Без системы проверочных заданий невоз-
можно утверждать, что в опорных школах идет полноценный, объектив-
ный эксперимент.
В связи остановимся подробнее о опыте экспериментальной работы в 
8 «Д классе в опорной школе № 21 г. Павлодар по «Истории Казахстана», 
так как иссле довательская работа, которую проводи учитель Максими-
БІЛІМ БЕРУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ, ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ
шина М.А. может явить ся образцом при составлении контрольны зада-
ний и их анализа и по другим учебньн предметам.
1 Контрольная работа № 2. (промежуточный срез)
Цель: проверка обязательного и возможного уровней теоретических 
знаний ] практических умений учащихся экспериментального класса по 
блокам:
-  Социально-экономическое  и  политическое  развитие  Казахстана  в 
XVIII в.
- Казахстан в I половину XIX века.
- Завоевание Казахстана Россией.
I. Элементы теоретических знаний
 
Обязательный уровень 
Возможный уровень 
1. Знание хронологии 5. Факты 
джунгарской агрессии и российской 
колонизации (XVIII в). 8. Знание 
политического аппарата 
3. Сравнение событий во времени 
6. Сложные взаимоотношения 
Казахского 
и Джунгарского ханства с 
сопредельными 
государствами 
II. Элементы умений 
2. Умение соотносить событий с датой 
7. Умение читать историческую карту.  
9. Составление политического портрета 
исторических деятелей 
4. Составление хроники событий для 
связного рассказа. 
10. Письмо герою казаху 1812 года 
   
Содержание контрольной работы 
I вариант 
II вариант 
I. Историческое время 
1. Каким событиям соответствуют даты: 
1726 г 1701г. 
1723 г 1729 г 
2. Из перечисленных ниже дат подчеркнуть те, которые касаются: 
Принятия Абулхаиром подданство 
России 8 февраля 1731 г. 2 октября  
1731 г. 
Царского указа о принятии Младшего 
жуза в подданство России 12 ноября 
1740 г. 10 января 1751 г. 
1 вариант 
II вариант 
3. Какое событие началось раньше и на сколько лет? 
- Крестьянская война по 
предводительством Е.Пугачева 
- Восстание Сырыма Датулы 
- Отечественная война с французами -
Движение Кенесары. 
 

225
224
БІЛІМ БЕРУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ, ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ
Представь, что ты современник казахов-участников отечественной 
войны 1812 года. О чем бы ты хотел сообщить в «Письме герою 1812 
года» ?
Таблица 1. Поэлементный анализ контрольной работы № 2
(промежуточный срез)
Всего учащихся - 28
 
4. Составьте хронику событий: 
Восстание шаруа в Букеевской орде 
Жанкожа Нурмухаммедов - борец за 
свободу 
II. Историческое пространство 
5. Какие территории... 
Были захвачены джунгарами в 
Казахстане 1720 гг.? 
Стали опорными пунктами 
колонизации Россией Казахских 
земель? 
6. Назовите соседей и врагов и обоснуйте свое мнение. 
Казахского ханства в XVIII в. 
Джунгарии в 1 пол XVIII в. 
7. Определите по карте: 
- места стражей Кенесары с карателями 
26 мая 1838 г., 17 августа 1843 г. 
- торговые центры Казахстана с 
Россией в XVIII в. 
III. Историческое движение. 
8. Как связаны понятия: 
- джунгарская агрессия; 
- колонизация казахских земель 
- военно-оборонительные линии 
- ликвидация ханской власти 
- административно-территориальное 
деление Казахстана 
9. Составьте политический портрет: 
Абулхаира 
Аблая 
 
 
Обязательный уровень  Возможный 
уровень 
Примечан
ие 
Знания  Умения  оценк
а 
Знани
я 
Умени
я 
оценк
а 
 
№  Ф.И.О 
учащегося 
X  5  8  2  7  9   
3  6  4  10   
 
1  Абакумов 
Станислав 
+    +  +  +   
4 
    +    3 
 
28  и т.д. 
           
 
         
 
Итого: 
24  6  11  24  11  11   
22  10  17  10   
 
 
БІЛІМ БЕРУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ, ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ
Таблица 2. Поэлементный анализ контрольной работы № 2
(промежуточный срез)
Всего учащихся - 28
 
Название элемента  Уровень  Экспер. 
класс 
% верных  Итоги 
№ 
п/п 
 
 
да 
нет 
ответов 
мониторинга 
1 
Знание хронологии   
24 
4 
85% 
 
5 
Факты джунгарской 
агрессии и 
российской 
колонизации 
 
6 
22 
21% 
Отсутствие карты в 
пробном учебнике. 
8 
Взаимосвязь 
понятий. 
Обя- 
11 
17 
39% 
Нет 
выделенны х 
понятии в учебнике 
2 
Умение соотносить 
событие с датой 
затель-
ный 
уровень 
11 
17 
85% 
 
7 
Читать 
историческую карту 
 
22 
6 
39% 
Отсутствие 
историческ их карт 
в учебнике 
9 
Составление 
портрета 
исторических 
деятелей 
 
10 
18 
39% 
 
3 
Знание сравнения 
событий во времени 
 
17 
11 
78% 
Решение 
хронологии еских 
задач на уроках 
6 
Границы 
Казахского и 
Джунгарского хан-
ств с сопредель-
ными странами 
Возмож-
ный 
10 
18 
36% 
Текст учебника 
перегружен 
ненужной ин-
формацией, не 
выделены главные 
мысли 
4 
Умение составления 
хроники событий 
для связного 
рассказа 
уровень  17 
11 
60% 
 
10  «Письмо герою-
казаху 1812 года» 
 
10 
18 
36% 
Слабый уров. уча-
щихся для выполне-
ния творч. задания 
 

227
226
БІЛІМ БЕРУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ, ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ
Таблица 3. Количественный анализ
Анализ результатов контрольной работы № 2 Цель: проверка усвое-
ния учащимися знаний и умений по блокам тем:
-  социально-экономическое  и  политическое  развитие  Казахстана  в 
XVIII веке (11 часов)
- Казахстан в I пол. XIX в. (8 часов)
- Завоевание Казахстана Россией (3 часа)
 
Результаты 
Класс  Всего 
уч-ся 
Писало 
конт. раб.  "5" "4" "3" "2
" 
% успеваемости  % качества 
успеваемости 
8 "Д" 
30 
28 
1  12  11  4  85 
46 
 
 
Обязательный уровень: 
Возможный уровень: 
Знание хронологии; 
Борьба казахского народа с джун-
гарской агрессией: причины, 
ход,последствие; 
Российская колонизация Казахстана 
(факты и простой анализ); 
умение работать с исторической картой; 
составлять политический портрет. 
Решение хронологических задач; 
Казахское и Джунгарское ханства в 
сфере межгосударственной дипломатии; 
Проблемный вопрос о присоединении 
Казахстана и России; 
Составление хроники событий для 
связного рассказа; 
Творческое задание: «Письмо герою-
казаху 1812 г.» 
Понятия: 
Чингизиды - политическая элита 
Джунгарская агрессия 
Освободительная борьба казахского 
народа и ее этапы 
Российское подданство казахов; 
Колониальная политика царизма в 
Казахстане; 
Лидеры освободительного движения 
Культура казахского народа 
Политическая раздробленность Ка-
захского ханства, основная причина тра-
гедий 1720-х годов. 
Реформаторская деятельность Аблая; 
Антиколониальная направленность 
народных восстаний; 
Торгово-экономические связи 
Казахстана с Россией и Китаем - 
положительная сторона данного 
периода. 
 
Эспертная оценка учителя-экспериментатора:
Знание  хронологии  и  решение  хронологических  задач,  умение  со-
относить событие со временем лучше всего усвоено учащимися (85% 
полных ответов).
Этому способствовала систематическая работа с хронологическими 
карточками на уроке, выделение главных дат и событий. Текст учебника 
изобилует датами, событиями, которые зачастую повторяются в разных 
БІЛІМ БЕРУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ, ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ
параграфах,  перенасыщен  подробной  информацией,  статистическими 
данными, за которыми теряется логическая цепь событий.
Знания и умения возможного уровня составили 36% полных ответов. 
Причины:
а) текст учебника перегружен ненужной информацией, не выделены 
главные мысли;
б)слабо выражены способности для выполнения творческих и слож-
ных заданий.
Слабо усвоены основные понятия и взаимосвязь между ними: ко-
лонизация казахских земель; административно-территориальное деление 
Казахстана:  составление  политического  портрета  (39%  прав,  ответов). 
Правильно ответили только сильные учащиеся, которые умеют работать 
с текстом, выбирать главное, внимательно слушают объяснение учителя, 
проводят самостоятельную работу над понятиями. Среднему и слабому 
ученикам  текст  учебника  не  является  источником  знаний  по  этому  во-
просу.
Пути устранения: дополнительная работа с учащимися после уро-
ков, выполнение ими тренировочных упражнений: составление под ру-
ководством учителя различных видов работ. Текст учебника нуждается в 
серьезной корректировке в сторону сокращения ненужной информации и 
выделения главных, опорных понятий, суждений, идей.
Коррекционная работа с учащимися будет отражаться в календарном 
и поурочном планировании. 
ҚАЗІРГІ ҚОҒАМДАҒЫ СТУДЕНТ- ЖАСТАРДЫҢ                  
ДҮНИЕТАНЫМДЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Албытова Н.П.
Л.Н.Гумилев атындағы
 Еуразия ұлттық университеті,
педагогика ғылымдарының кандидаты,доцент.
Егеменді  Қазақстанда  қоғамдық  өмірдің  жаңа  деңгейі,  қоғамдағы  
түрлі  халЫқтардың  саяси-әлеуметтік  қозғалыстары,  айнала  қоршаған 
ортаға  және  адамға  деген  көзқатастары  дүниеге  жаңа  түсініктерді 
қалыптастырды,  дүниетанымның жаңа түрлеріне  деген қжеттілікті арт-
тырды.  Әйтседе,    көп  ұлтты  елімізде  ұлттың  дәстүрлі  құндылықтарын 
сақтау  және  дамыту  әрқалай  өріс  алуда.  Соның  салдарынан  ұлттық 
мәдениет  негізінде  ұлттық  өркениеттің  бірін-бірі  толықтыратын 
мүмкіндіктерін зерттеу жұмыстарының шеттеп қалатындығы бар. 
Өтпелі кезеңде осы екі ағымның арасындағы қайшылық басым түсіп, 

229
228
БІЛІМ БЕРУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ, ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ
жалпы  қоғамның,  оның  ішінде  жастар  тәрбиесінде  алаңдатушылық 
тудырады.  Осыдан  өркениеттегі  иетеграциялық  процесс  пен  ұлттық 
тәуелсіздіктің  өзара  тәуелділігін  орнықтыратын    амал-тәсілдер 
анықталмай, қарама-қарсы ағымның өзара ықпал ететін жолы табылмай 
жатады. Адамзат тарихында қоғам мен саяси-экономикалық, әлеуметтік-
мәдени жағдайлар  философияның қалыптасуына жан-жақты әсер етіп 
келді.      Уақыт    ілгерілеген  сайын  философияға  дүниетанымның  жаңа 
және  ерекше  мәртебесіне  әлеуметтік  сұраныс  туып  отыратындығы 
белгілі.  Әр  кезеңде  жаңару  философиясы  жаңа  дүниетанымға  деген 
қоғамдық қажеттілікті өтеп келді. Жалпы философия шындықпен бірге 
толастап,  адамзат  өркениетімен  тоғысып,  әртүрлі  мәдениет  түрлері 
мен  ағымдарының    ортақ  арқауын  жалғастыратындықтан  ол    туралы 
пікірталастың тоқтаусыз жалғасуы заңды процесс. 
Бүгінге дейін философия «дүние деген не?» деп пікір таластырса, енді 
«бұ диние не боп барады» дегенге жауап іздеуде. Әрине, бұл сұрақтың жа-
уабын әр ғылым өз тарапынан түрлі деңгейде шешіп жатыр десек те, біз 
философиялық тұжырымдарға сүйенеміз. Өйткені философия дүниенің 
жалпы көрінісін сипаттап қана  қоймай, оның келбет бейнесін жасауға және 
бағалауға негіз болады. «... философиялық жауап дамыған мифологиялық-
діни түсініктерге, өнегелілік нұсқауларына, математикалық-механикалық 
білімге сүйенгенін ескеру абзал, сол танымдық негіздерді жоққа шығаруға 
болмайды»  /1,198/.  Тарихи  процестің  сапасы  мен  мәні  тек  техникалық 
және  экономикалық    жетістіктермен  өлшенбейтіні  белгілі  бола  ба-
стады.    Ол  көп    жағдайда    ұлттың  моральдық,  этикалық,  эстетикалық 
талғамы  мен  жалпы  дүниетанымына  байланысты.  Осыдан  келіп,  тари-
хи  процестің  антропологиялық  астарына  қараудың,  тарихи  болмыстың 
рухани өлшемін де еске алудың қажеттігі туындайды. Кезінде маркстік 
теория  қоғамдық  қатынастардың  бір  сатыдан  екінші  сатыға  ауысуын 
өндірістік  қатынастар  мен  өндіргіш  күштер    диалектикасы  шеңберінде 
қарастырып келсе, бүгінде мұның жеткіліксіз екенін, сыңаржақтылығын 
өмірдің өзі дәлелдеп отыр. Мұндай теория туралы толымсыз түсініктің 
басты кемшілігі, ең алдымен, адамдардың тарих алдындағы  моральдық 
жауапкершілігін шектеу болып табылады. Ал моральдық  жауапкершілігі 
шектеулі қоғамның болашағы бұлыңғыр болары даусыз. 
  Әрбір  тұлға  -  белгілі  бір  мәдени  ортаның  жемісі  немесе  ол  бір 
мәдениетті  бойына  сіңіруші,  оны  өмірдің  өзегіндей  ұрпақтан  ұрпаққа 
жеткізуші.  Өмірдің  жеке  тұлға  үшін  мәні  мен  маңызы,  тереңдігі  мен  
мағынасы сонда. Әрине, адам болмысында  өмірдің мағынасын анықтап, 
аша түсетін  көптеген құндылықтар бар екендігі сөзсіз, дегенмен адам 
үшін шын мәніндегі ұлт өкілі болу мәртебе. Осы тұрғыдан алып қарасақ, 
жаһандану заманында жаңару философиясының бағыт-бағдарын түсіне 
білу  қажеттігі  туындайды.  Жаһандану  мәселесі  экономикалық,  саяси, 
БІЛІМ БЕРУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ, ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ
әлеуметтік, мәдени, рухани астарлары бар  жан-жақты талдауды қажет 
ететін күрделі құбылыс. Сондықтан ғаламдастыру  үрдісіне деген көзқарас 
та  әртүрлі.  Оны  білеулер  қолдаса,  біреулер  оған  күмәндана  қарайды. 
Қалай болғанда да  әлемдік  экономикадағы ғаламдық үрдіске  жүктелген 
адамзат сенімі бүгінде толық ақталмауда. Ұлттық экономика мен әлемдік 
экономика  арасындағы  қайшылықтардың  күшейгені  соншалықты  олар 
шешімі  күрделі  мәселелерді  алға  тартуда.  Бұл  қайшылықтардың  сал-
дары    экономикада  ғана  емес,  сонымен  қатар,    қоғамның    рухани  са-
ласында  да  байқалуда.  Мәселен,  ұлттардың  ғасырлар  бойы  жинаған 
дүниетанымдық рухани құндылықтары  әлемдік мәдени  ғаламдастыру 
алдында  өзіндік  бет-бейнесін  жоғалтқалы  тұр.  Әлемдік  ақпараттық 
құралдар  мен  технологияның,  қоғам  өмірінде  белсенді  күшке    айна-
луы  ұлттық  мемлекеттер  тарапынан  қарсылықтарға  кез  болуда.  Бұдан 
қоғамның,  мемлекеттің,  адамның  жетістігіне    мұқтаждықтықты  шешу 
жолы- философиялық жаңаруда болып отыр. Жаңару – мәні терең ұғым, 
мағынасы  зор  бастау,  межесі  айқын  әлеуметтік  қозғалыс.  “Қазақстан 
үшін жаңару – ескіден арылудың, жаңаны басқарудың әлеуетін тездету 
ғана емес. 
Ол – ойдың, жүректің, еріктің тартылыс күштерін ортақ қуат көзіне ай-
налдыратын әрекет, адамның көргені мен көңілдегісін өзара толықтыратын 
айғақтылық, адамдық бағдарды таңдатқызатын, талдатқызатын, соған тал-
пынысты туралатқызатын дамудағы ізденіс” /1,184/. Батыстың техникасы 
мен технологиясын қабылдау, оның көшбасшылық позициясын қабылдау 
емес.  Сондай-ақ  қоғамдық қатынастарды демократияландыруда басқа, 
жат,  бөтен  мәдениетті,  әсіресе,  бастыстық  мәдениетті  механикалық 
тұрғыда  басқа  мәдени-рухани  ортаға  көшіре  салуға  болмайтындығын 
ескеру  қажет.  Қазақтың  ұлтқа  тән  дүниетанымын  өркениет  қорына  өз 
қалыпында  таныту  үшін  либерализмге  тосқауыл  керек.  Өйткені  кешегі 
коммунистік идеология бойынша большевиктердің “жарқын болашақ де-
ген халықтық болмысты жоюда, бір тілде сөйлеуде” деп ұлттық таным 
мен рухты жоюға құрған жоспарынан сабақ алу қажет. 
Сонымен,  жаһандану    қарсаңында  ұлттығымызды  таныта  түсу 
үшін  ұлттық  дүниетанымды  қалыптастырудың  бағыт-бағдарын,  амал-
тәсілдерін іздестіру кезек күттірмейтін мәселеге айналып отыр.
Қазақстандық  дамудың  өзіндік  моделі  жасалуда,  Қазақстанның 
өзіндік  дамуы  қалыптасуда.  Бұл  жаңа  саяси-әлеуметтік  бетбұрыс  және 
ұзақ уақытқа  созылатын әлеуметтік-экономикалық реформа, жаңғырудың  
күрделі  тарихи  процесі.  Қазақты  да,  Қазақстанды  да  ерекше  тұлғалы 
топ,  ел-жұрт,  ұлттық  мемлекет  ретінде  қарастыруға  мүмкіндік  артуда. 
Қоғамды ұлттық мемлекет төңірегіне, ал ұлтты өзіндік бағдар негізінде 
топтастыру  мақсатына  бағытталған  дәйекті  саясат  жүзеге  асырылуда. 
Биылғы жылы Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі соның айғағы десе 

231
230
БІЛІМ БЕРУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ, ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ
боларлық.Жаңа Қазақстанды, тәуелсіз елді тану, оның қозғаушы күшін, 
әсіресе  әлеуметтік  күшін,  интеллектуалды  ресурсын,  мәдени  капита-
лын танумен ұласуда. Осындай кешенді  мәселелерге тұтас түсінік пен 
көзқарасты  қалыптастыру  қажеті  артуда.  “Тұтас  көзқарас  дегеніміз  та-
ным мен білімнің, тәсіл мен тәжірибенің нәтижесі және жалғасы.  Қазақ 
болмысына,  мәдениетіне, тарихына деген тұтас түсінікті қалыптастыру 
және  дамыту үшін танымның синкретті, білімнің интегративті түрі ке-
рек”  /2/.    Егемендігін  алған    ел  үшін,  тәуелсіздік  тұғырын  әлемге  паш 
еткен  Қазақатан  үшін  ұлтты  ұлт  ретінде  тану  –  жаңару  философиясы, 
яғни, қазақтың тарихын, тілін, дінін, ділін, салт-дәстүрін, этнопедагоги-
касын, жалпы дүниетанымын тану. Қазақ болу деген сөз – сол халықтың 
ғасырлар бойы жинаған ұлы қасиеттерін бойына дарыту, оны сақтау, да-
мыту, оған келер ұрпақты тәрбиелеу, дәстүрің мен салтыңды, тілің мен 
өнеріңді, мәдениетіңді болашаққа мирас ету.
Қалыптасқан  пікір  бойынша  қазақтың  жаны  жомарт,  кеңпейіл, 
қонақжай,  бауырмал,  кешірімшіл,  ырымшыл,  тәубесін  ұмытпаған 
төзімшіл, достыққа, бейтітшілікке жақын халық. Бұл тұлғалық қасиеттер 
негізінде қалыптасқан көшпенділік мәдениет, дүниетаным, моральдық-
этикалық  нормалар  мен  тарихи  салт-дәстүр,  әдет-ғұрыптар  жүйесі  жа-
тыр.  Басқаша  айтқанда,  бұл  қасиетер  қазақ  дүниетанымының  негізгі 
көрсеткіштері, оның рухани болмысының өзегі. Сондықтан бұл қасиеттер 
кешегі  қазақ  бойынан,  оның  іс-әрекеті  мен  мінез-құлқынан,  тұрмыс-
салтынан, дүниеге қатынасынан, дүниені ұлттық тұрғыдан бейнелеуінен, 
ойлау жүйесінен, сөйлеу мәнерінен, тілдік  болмысынан көрініс тапқан. 
Тіпті  рухани  қатынастар  материалдық,  экономикалық  қатынастардан 
қашан да жоғары тұрған. Мәселен, оған “Малы жоқ деп ерден түңілме, 
шөбі жоқ деп жерден түңілме”, “Байлық байлық емес, бірлік байлық”, 
“Атың барда жер таны, желіп жүріп; асың барда ел таны беріп жүріп”, 
“Малым – жанымның садақасы, жаным - арымның садақасы”, “Малым-
ды алсаң да арымды алма”, “Атын атап, итке сал”, “Жақсы арына құл, 
жаман  малына  құл”  дегендей  өмір  сүру  қағидасына  айналған  мақал-
мәтелдер дәлел бола алады. “Ұлы дала ерекше рух пен дүниетанымды 
қалыптастырды. Түркі рухының серпінді қажыр-қайратының түп тамы-
ры да осында жатыр” /3/. Дәстүрлі қазақ қоғамының басты ерекшелігі де 
осында болған. 
Түбін  білмеген,  түбірін  көрмеген    байқаусыздыққа,  жалтақтыққа 
жиі  кезігіп,  нашақорлық  пен  парақорлыққа  жақын  тұрады.  Өкінішке 
орай, оның нақты көрсеткіші: адамдардың рухани-моральдық  жағынан 
азғындауы,  тұтынушылық  психологияның  басымдыққа  ие  болуы, 
қоғамдағы  әлеуметтік-мәдени  қозғалыстың  әлсіреуі,  тіл  болмысының 
құрылымдық  және  сапалық  жағынан  тоқырауға  ұшырауы.  Олай  болса, 
қазақты  өркениет  көшіне  өзіндік  артықшылығымен  қатар  жүргізетін 
БІЛІМ БЕРУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ, ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ
бірден-бір жол – дәстүрге оралу, тіл мен мәдениетті, ұлттың  моральдық-
этикалық қасиеттерін нақты өмірде кеңінен пайдалана отырып, өскелең 
ұрпақты ұлттық дүниетанымға тәрбиелеу.  Осы жолда өтпелі кезеңдегі 
өзара  қарама-қайшы  екі  ағымның  арасындағы  қайшылықта  өзгенің 
жетістігіне телмірмей, басқаның босағасында өгей баладай күн кешпей,  
ұлттың рухани бастауларына үнемі оралып отырудың қажет екені сөзсіз. 
Басқаша айтқанда, жаңару философиясынарықтық экономиканы ұлттың 
рухани  құндылықтарынан  сусындату  қазақ  қоғамының  тарихи  үрдіске 
қосатын  өзіндік  үлесі  деп  тануымыз  қажет.  Бұл  жан-жақты,  жүйелі 
жұмысты қажет етеді. Бұл орайда жастардың өзін-өзі тәрбиелеу, дамыту 
бағытында атқарар міндеті зор болуы керек. 
Қазіргі уақытта Республикамызда көптеген жастар ұйымдары түрлі 
бағытта  жұмыс  істеуде,  2006  жылы  олардың  саны  450  құраған  еді, 
олардың  ішінде  «Жас  мамандар  қоғамы»,  Қазақстан  студенттерінің 
Альянсы, «Арыс» жалпы республикалық жастар қозғалысы,  Қазақстан 
жастар Конгресі сияқты ұйымдар бар.
Қазақстан  студенттер  Альянсы  студенттердің  мүдделерін  белсенді 
түрде қорғайтын жастар ұйымы. Оның негізгі қызметі студент жастардың 
проблемаларын  анықтауға  және  шешуге,  студенттерге  әр  түрлі  қолдау 
көрсетуге және оларды белсенді қоғамдық өмірге тарту. 
Маңызды  оқиғалардың  бірі  әрбір  аймақта  жастар  парламентінің 
құрылуы болып табылады. Оның жұмысы жастар маслихатын құру, ол 16 
депутаттан – сайлаушылар сайлаған жастар ұйымдарының өкілдерінен 
тұрады. Олар жастарға тікелей немесе жанама қатысы бар заңдар бой-
ынша ұсыныстар дайындап, оны мәжілістің талқылауына ұсынады. Осы-
лайша жастар өз мәселелерін шешуге өздері ат салыса алады.
Жастар  ұйымдарының  арасында  саяси  бірлестіктермен  қоса 
«қызығушылықтары»  бойынша  да  бірлестіктер  бар,  олар  жастардың 
әлеуметтік  жедел  әрекеттілігін  арттыруға  бағытталған.  Бұл  екі  бағыт 
«Нұр Отан» партиясының «Жас Отан» жастар қанатының іс-әрекетінде 
түйіскен. Оның негізгі мақсаты, жастардың жан-жақты дамуы, рухани-
адамгершілік,  парасатты  және  денелік  күш  қуатын  арттыру  үшін, 
әлеуметтік-экономикалық жағдай жасауға, партияға жәрдемдесу.
Осындай жастар ұйымдары көкейкесті проблема ретінде ұлттануды 
қойып, түрлі мәдениеттің ұқсас негіздерін қалыптастыруға және олардың 
өзара байланысын анықтауға демеулік етсе, мәдениеттің мән-жайын аша 
түседі. Олар тек науқандық сипаттан аулақ болып, бірлескен іс-шаралар 
атқаруды  дәстүрге  айналдыру  қажет.  Дәстүр  ұжымды,  ұжымның  әрбір 
мүшесін тәрбелейді (Мокаренко А.С.).
Қорыта айтар болсақ, бүгінгі жаһандану негізіне ұлт дүниетанымының 
өзіндін құндылық ерекшеліктерін  тәрбие кеңістігінде қолдану керектігі 
дәлелдеуді  қажет  етпейді.  Біліктілігі  жоғары,  рухани  байлығы  мол  жа-

233
232
БІЛІМ БЕРУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ, ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ
стар елдің экономикасын да, мәдениетін де алға дамытатындығына кәміл 
сенеміз.

жүктеу/скачать 2,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: