ІХ ТАРАУ Биржалық тауарлар

Біріншіден, биржалық cayдаға тауардың нақ өзі түспейді. Олай болса, биржада сатылатын және сатып алынатын тауар стандартка сай болуы тиіс, яғни сапасы және тағы басқа параметрі бойынша арнайы заң талаптарына сай болуы керек. Биржалық тауардың стандартталуы деген белгілі бір тауарлар түрі мен тобының шеңберінде тауарлар өзара бірін-бірі алмастыруы тиіс.

Екіншіден, биржаға тауарлардың ірі партиясы саудаға түсіріледі. Ол деген биржалық тауар көпшілікке арналғандығымен сипатталады, яғни көптеген өндірушілер тауарларын үлкен көлемде және тұтынушылардың көптеген тобына арнап шығарады.

Үшіншіден, биржалық сауда тауарға еркін баға белгілеумен сипатталады. Сондықтан биржалық тауарларға сұраныс пен ұсынысқа және бәсекелестікке сай бағасы еркін кесілген тауарлар ғана жатады.

Әлемдік практикада кездесетін биржалық тауарлардың негізгі кластары мыналар:

• 
  заттық (материалдық) тауарлар;
  
• 
  бағалы қағаздар;
  
• 
  шетелдік валюталар.
  

Биржалық сауданың қазіргі кезде кең дамуына байланысты биржалық тауарлардың тізімі күрделеніп бірінші кезекте бағалы қағаздар класы көбейе түсуде. Биржалық тауарлардың негізгі кластарының тізімі қор нарығындағы индекстерге фьючерстік шарттардың және фьючерстік проценттің пайда болуына байланысы екіге өсті, атап айтқанда, биржалық бағалардың құрама индекстері және мемлекеттік облигациялар бойынша проценттік ставкалар. Алайда, айта кететін жәйт, баға индекстері және проценттік ставкалармен биржалық сауда технологиясының басқа туынды құралдармен болатын биржалық сауданың технологиясынан ешқандай өзгешелігі жоқ. Сондықтан бүдан былай жоғарыда көрсетілген биржалық тауарлардың негізгі үш класы - заттық тауарлар, бағалы қатаздар, шетелдік валюта туралы таратып айты-лады.

Тауар биржасының объектісі - заттық (материалдық) тауар, немесе тауардың өзі. Биржалық тауарларды бейнелейтін белгілер:

• 
  өндіру мен тұтынудың көптігі;
  
• 
  стандартталуы;
  
• 
  жақсы сақталуы;
  
• 
  тасымалдануы;
  
• 
  тауардың сапалық сипатының нақты тұтынушыға байла­нысты болмауы
  
• 
  табиғи, мерзімдік, саяси және басқа факторлардың әсерінен бағаның өзгермелілігі.
  

Біріншісі, ауылшаруашылығы және орман тауарлары, сондай-ақ олардан өңделген өнімдер (шамамен 50 түрі). Атап айтсақ:

• 
  астық, яғни бидай, жүгері, арпа, сұлы, қара бидай;
  
• 
  май тұқымдары, яғни зығыр, мақта, соя, бұршақ, соя майы;
  
• 
  тірі мал және ет (қара мал, шошқа, малдың сан еті)
  

• 
  тоқыма тауарлары (мақта, жібек, жүн мата,иірілген жіп, кездеме);
  
• 
  тамақ-тағам тауарлары (шекер, кофе, какао, өсімдік майы, картоп, жұмыртқа, бұрыш);
  

• 
  орман тауарлары (құрылыс материалдары);
  
• 
  табиғи каучук.
  

• 
  түсті металдар (мырыш, мыс, алюминий және басқалар);
  
• 
  қымбат металдар (алтын, күміс, платина және басқалар);
  
• 
  мұнай тауарлары (мұнай, газ, бензин, мазут және басқалар).
  

Бұрыннан мәлім, өнімнің сапасы деген оның анықталған және шамаланған қажеттілікті қамтамасыз ету мүмкіндігі. Тауардың са­пасы оның физикалық, химиялық және биологиялық қасиетіне, сондай-ақ тауардың атқаратын қызметіне, эстетикалық, экономикалық және басқа да талаптарға сай болуына байланысты. Әрбір тауар түрін оның қасиетіне, сапасына және сапалық көрсеткіштеріне қарай сипаттауға болады. Алайда, тауардың пайдалы қасиеті болғанымен, бірақ ол жоғары сапалы болмауы мүмкін. Осыған орай биржалық сауда тауардың сапасы туралы ақпаратқа қатаң талаптар қояды. Олар:

• 
  ақпараттың толықтығы;
  
• 
  оның дұрыстығы;
  

Қазіргі кезде өнімнің сапасы туралы көптеген ақпарат көздері бар. Биржалық сауда үшін олардың көп қолданылатындары: та­уар туралы жарнамалық дәріптер, тұтынушылар одақтары мен қоғамдарының сараптық қорытындылары, стандарттар.

Жарнамалық ақпараттың мақсаты - нақты тауардың басқа осындай тауарлармен салыстырғандағы негізгі артықшылықтарын дәріптеп, жаңа тауарға көпшілік тұтынушылардың көңілін аудару. Алайда, жарнамалық ақпарат өнімнің сипатын сандық жағынан емес, сөзбен дәріптейді. Сондықтан жарнамалық ақпарат тауардьщ сапасын толық көрсете алмауы мүмкін.

Тауардың сапасы туралы тұтынушылар одақтары мен қоғамдарының міндеті - тұтынушыларды сатылатын нақты өнімнің келеңсіз жақтарын сипаттайтын толық және жан-жақты мәлімет айту.

Өнімнің сапасы туралы мейлінше толык және дәл ақпартты тауардың стандарты береді. Стандарттың міндеті - өнімнің қасиеттерін және осы қасиеттердің мөлшерлік көрсеткіштерін заң жүзінде белгілеу, сондай-ақ біртектес өнімдер тобының са­пасына қойылатын стандартты талаптарды айқындау. Сонымен тауардың сапасы туралы жоғарыда қарастырылған ақпараттар көзінен ең толығы, ең анығы, ең түсініктісі техникалық жағдайлар түрлерінің стандарты.

Алайда, биржалық операциялардың орындалмау тәуекелін төмендету үшін стандартта көрсетілген өнім сапасы туралы ақпараттар жеткіліксіз. Себебі биржа клиенттер алдында тауар туралы ақпарат үшін емес, тауардың нақ өзі, оның саны және сапасы үшін жауап беруі тиіс. Биржа тауардың бара-барлығына сенімді болуы үшін сол тауарға сарап жүргізуі керек. Бүкіл өркениетті әлемде кең түрде қолданылып жүрген сараптың бір формасы тауар өндіретін кәсіпорындарда өнім және сапа жүйесін сертификаттау болып табылады. Қазіргі уақытта өнімді сертификаттау тауардың сапасын басқаруда және де сатушының, сатып алушы мен тұтынушының тауар сапасына сенімін арттыратын фактордың ең тиімді құралы.

Сөйтіп, биржалық тауардың сапасын бағалауда:

• 
  стандарттар мен басқа нормативтік-техникалық құжаттарда көрсетілген сапа туралы ақпаратты;
  
• 
  екіншіден, өнімнің сапасы стандарт пен шарттағы талаптарға сәйкестігін анықтайтын құрал ретінде өнім сертификациясын;
  
• 
  үшіншіден, өндірушіге өнімінің жоғары сапасын және өндірісінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге мүмкіндігі бар екенін растайтын құрал ретінде сапа жүйесін сертификациялауды үйрену керек.
  

• 
  тауар сапасының қолданыстағы мемлекеттік стандартқа сәйкестігін;
  
• 
  тасымалдау және сақтау процесінде тауар сортының төмендегенін;
  
• 
  тауар сапасының прейскуранттағы немесе шарттағы бағаға сәйкестігін;
  
• 
  тауарды қайта бағалаудың және арзандатудың дұрыстығын;
  
• 
  табиғи кемудің мөлшерін;
  
• 
  тауардың жарамсыздығының себебін;
  
• 
  тауардың дұрыс аталуын, қызметін және таңбасы мен жолдама тауарлы-транспортты құжатқа сәйкестігін қайта бақылаған жөн.
  

оны алдын ала бекітілген халқаралық, ұлттық және мемлекеттік стандарттар талаптарына сәйкестігін салыстырып тексерген жөн.