Бағдарламасы бойынша жарық көрді Салықов К. Шығармалары / К. Салықов. Астана: Фолиант, 2014

217
ТАҢБАСЫ ҚҰПИЯ ШУМАҚТАРҒА ТҮСІНІКТЕР
<І>
Б<илеуші> осал, жылпос жан – Александр I
<ІІ>
Екі басты қыранды түткенде, Б<онапарт> шатыры ал­
дында... – Аустерлицтің түбіндегі жеңілістен кейінгі Ресейдің 
беделін түсірген Тильзит келісімін айтып отыр.
<ІІІ>
Б<арклай> де Толли Богданович (1761­1818) – Бірінші Батыс 
армиясының колбасшысы, жаудан шегінудегі тактикасының 
қаталығы үшін кінәланған. Отан алдында опасыздыққа са­
лынған деген ауыр лақапты көтерген.
<ІV>
Шиболет, халқым сыйлаған – айтылуы бойынша «Шиболет» 
(Мақсат), Библия бойынша досты қастан айыру белгісі: ұлттық 
пароль.
Текті жан, ұйқас шыңдаған – князь Иван Михайлович Дол­
горукский (1764­1825) – ақын, сатирик. «Мүмкін» атты өлеңі бар.
< VIІ >
«Монастырьге ақымақ үңілді» – бұл сөз князь А.Н.Голи цынге 
(1773­1844) арналуы мүмкін, ол халық ағарту Министрі бо­
латын. Немесе Қазан университетінің бақылаушысы М.Л. Маг­
ницкий (1778­1855) жайлы болу да ықтимал. Ол «құдайсыз 
бағыттары» үшін университеттің ойран­асырын шығарған.

218
«Мүмкін, <Николай> ымдаса, қайтарар көпке Сібірді» деуі 
Пушкиннің декабристерді Сібірден қайтару жайында пат­
шаның, кешіріміне сенгендігінің нышаны.

«Ер мінез туған жиһангер» – деп Наполеонды айтады.
<ІХ>
Бұл шумақ Испанияда, Италияда, Грецияда өткен рево­
люцияларға арналған.
<Х>
Александрдың құлы аты аңыз – Александр Андреевич 
Аракчеев.
<ХІ>
Лу<нин> Михаил Сергеевич (1787­1845) – декабристердің 
барлық құпия қоғамдарының белсенді мүшесі, патшаны өл­
тірудің жобасын ұсынған. Ноэльдерін П<ушкин> оқыса – 
Пушкиннің қолда бір ғана ноэлі (сықақ өлеңі) сақталыпты, ал 
негізінде бірнешеуі болған сияқты. 
Як<ушкин> Иван Дмитриевич (1793­1857) – Лунинге пара­
пар декабрист, патшаны өлтіруге өз жоспарын ұсынған.
Ақсақ Т<ургенев> қосылған – Тургенев Николай Иванович 
(1789­1871) – декабрист, шаруаларды (крестьяндар) босатуды 
өзінің негізгі мақсаты ұстанған.
<ХVІ>
Каменка – Василий Львович Давыдовтың мекен­жайы, де­
кабристердің, Оңтүстік қоғамының кездесулерін өткізетін жер.
П<естель> Павел Иванович (1793­1826) – декабристердің 
Оңтүстік қоғамының жетекшісі.
Суыққанды генерал – Сергей Григорьевич Волконский (1788­
1865) болу керек, ол Оңтүстік қоғамның басшыларының бірі еді.
Муравь<ев> Апостол Иванович (1795­1826) – Чернигов 
полкінің көтерілісін ұйымдастырушы.

ҚАНАТТЫ СӨЗДЕР
МЕН НАҚЫЛДАР
КРЫЛАТЫЕ СЛОВА 
И АФОРИЗМЫ

221
* * *            
1.  Я памятник себе воздвиг нерукотворный.
     Орнаттым өзіме ескерткіш келмес қолдан.
* * *
       
2. Исчезли юные забавы,
     Как сон, как утренний туман.
     Жастық шақ өтті қызығы –
     Көрген түс, таңғы тұмандай.
* * *
 3.    Погасло дневное светило.
        Күндізгі сөнді күн­шырақ.
 
* * *
4.    Фонтан любви, фонтан живой! 
        Махаббаттың бұрқағы, тірі бұрқақ!

222
* * *
5. Наша ветхая лачужка 
     И печальна, и темна.
     Біздің тозған ескі лашық
     Қайғылы әрі қараңғы.
* * *
6. Мой первый друг,  мой друг бесценный! 
     Ең алғашқы бар досым, 
     баға жетпес жан досым!
 
* * *
7.     Охотник до журнальной драки. 
        Журналмен келген төбелестің төресі.
* * *
8.    Где нет любви, там нет веселий. 
        Махаббат жоқта шаттық жоқ.

223
* * *
9.   Редела тень. Восток алел. 
       Көлеңке біткен сұйылды,
       Шығысқа арай құйылды.
* * *
10. Исчезло счастье юных лет, 
       Как на лугах ваш легкий след.
       Балғын шақ, кетіп қалдың ба,
       Жеп­жеңіл іздей шалғында?!
* * *
11.  Он знак подаст – и все хлопочут, 
        Он пьет – все пьют и все кричат; 
        Он засмеется – все хохочут; 
        Нахмурит брови – все молчат.
        Ол ымдаса – бәрі абыржып жүгірер; 
        Ол ішкенде – бәрі шулап, сімірер. 
        Ол күлсе – қосыла қарқылдап, 
        Қабақ шытса – үнсіз ғана үңілер. 

224
* * *   
 
12.  На повороте наших лет 
         Печален страсти мертвый след.
        Біздің жаста жасау шұғыл бұрылыс,
        Ол – құштарлық, өлі ізіндей құбылыс.
 
* * *    
13.  Все говорят: нет правды на земле,
         Но правды нет – и выше.
        Жер бетінде шындық жоқ деп қақсадық,
        Бірақ одан биіктен де таппадық.
* * *
14.  ...любовь красавиц нежных
        Надежней дружбы и родства.
        Нәзік жан жүрек ұғысқан
        Беріктеу дос пен туыстан.
 

225
* * *
15.  Я помню чудное мгновенье: 
        Передо мной явилась ты, 
        Как мимолетное виденье, 
        Как гений чистой красоты.
 
       Жадымда ғажап сол бір кез:
        Алдымнан шықтың мүлтіксіз.
        Елестей ғайып өткен тез,
        Сұлулық тәңірі кіршіксіз.
* * *
16.  Ум ищет божества, а сердце не находит.
         Ақыл тәңірін аңсайды,
         Жүрек таппай шаршайды.
* * *
17.  Что слава? Яркая заплата
         На нищем рубище певца.
        Даңқ деген – ашық құрақ жалауы, 
        Сорлы әншінің жейдесінде жамауы.
15­256

226
* * *
18.  С поклоном не хожу к невежде. 
         Көргенсізге басымды иіп көрмедім.
* * *
19.  Льстецы, льстецы! Старайтесь сохранить 
        И в подлости осанку благородства.
 
        Жағымпаздар! Тырысыңдар сақтауға
        Кісіліктің кескінін зұлымдыққа батқанда.
* * *
20.  В одну телегу впрячь неможно 
        Коня и трепетную лань.
        Бір арбаға жегу салар бүлікті
        Жуас ат пен жаны сергек киікті.
* * *
21.  ...необходимые глупцы. 
        ...қажеті бар топастар.

227
* * *
22.  И опыт, сын ошибок трудных,
        И гений, парадоксов друг.
        Тәжірибе де қателерден жаралған, 
        Даналар да оғаш ойдан нәр алған.
* * *
23.  Иных уж нет, а те далече.
        Біреулер өтті, өзгесі кетті әрірек.
* * *
24.  Два чувства дивно близки нам 
        В них обретает сердце пищу – 
        Любовь к родному пепелищу,
        Любовь к отеческим гробам.
        Тірек етіп, жүрек мәңгі ұстарлық
        Қос сезімнің құшағында біз қалдық.
        Ол – өзіңнің ошағыңа махаббат,
        Ата­баба зиратына құштарлық.

228
* * *
25.  На свете счастья нет, но есть покой и воля.
 
        Бақыт жоқ барша әлемде,
        Бар жігер мен тыныштық.
* * *
26.  Звучал мне долго голос нежный
        И снились милые черты.
        Нәзік үн кетпей құлақтан,
        Баурады бейнең түсімде.
* * *
27.  Но не хочу, о други, умирать,
        Я жить хочу, чтоб мыслить и страдать.
        О, достарым, өлім емес керегі,
        Ойлы, мұңлы өмір сүргім келеді.
* * *
28.  Жизни мышья беготня.
        
         Тірліктің тышқан жортағы.

229
* * *
29.  Я понять тебя хочу,
        Смысла я в тебе ищу.
        Ұғудан күдер үзбеймін,
        Мен сенен мәніс іздеймін.
 
* * *
30.  В надежде славы и добра 
        Гляжу вперед я без боязни.
        Жетелеп атақ, ізгі үміт,
        Ертеңге сенем, жоқ күдік.
* * *
31.  И хоть бесчувственному телу
        Равно повсюду истлевать,
        Но ближе к милому пределу 
        Мне все б хотелось почивать.
        Мылқау тән қайтсін, сезе ме
        Сөнерін қашан там­тұмдап.
        Болжаған жаным межеге
        Құласам болды жақындап.

230
* * *
32.  ...к суду я не готов,
        И смерть меня страшит.
        ...әзірлік жоқ махшарға,
        шошытып тұр ажал да.
* * *
33.   Дар напрасный, дар случайный, 
         Жизнь, зачем ты мне дана?
         Кездейсоқ, бекер дарынмен,
         Қайтемін өмір барын мен?
* * *
34.  Пируйте же, пока еще мы тут! 
        Салып қал асырға, біз барда қасыңда!
* * *
35.  Привычка свыше нам дана,
        Замена счастию она.
       Бұйырды әдет биіктен,
       Бақыттай бізді сүйінткен.
 

231
* * *
36.  Мы ленивы и нелюбопытны. 
         Жалқаулыққа маманбыз, таңдануға шабанбыз.
* * *
37. Меж тем, как сельские циклопы
        Перед медлительным огнем
        Российским лечат молотком
        Изделья легкие Европы. 
        Селендегі дәу ұсталар зерлейді,
        Бәсеңдетіп отты жалын құйынын.
        Ресейдің балғасымен емдейді
        Еуропаның жеңіл­желпі бұйымын.
* * *
38.  ...бездельник деловой... 
        Іскерсымақ сүр жалқау...
* * *
39.  И я забыл твой голос нежный, 
        Твои небесные черты.
        Ұмыттым нәзік үніңді,
        Жүзіңді жұлдыз мейірлі.

232
* * *
40.  ...и глупость в золотых очках. 
        ...ақымақ та киіпті алтын көзәйнек.
* * *
41.  Могучий баловень побед.
        Жеңістердің құдіретті еркесі.
* * *
42.  Хоть умного возьми себе секретаря. 
        Тым болмаса, ақылды хатшы тапқайсың.
* * *
43.  Что нужно Лондону, 
                                            то рано для Москвы. 
        Лондон үшін не керек, 
                                               Мәскеу үшін ертерек.

233
* * *
44.  Не изменяй теченье дел. Привычка –  
        Душа держав...
        Өзгертпе істің ағысын,
        Әдет деген – мығым елдер намысы.
* * *
45.  Черт догадал меня родиться в России 
         С душою и талантом.
        Шайтан ісі – Ресейде туып қалғаным,
        Ойда шабыт, бойда ізгі бар жаным.
* * *
46.  Душе настало пробужденье: 
        И вот опять явилась ты, 
        Как мимолетное виденье, 
        Как гений чистой красоты.
        Оянған жаным келді кез,
        Оралдың қайта мүлтіксіз.
        Елестей ғайып өткен тез,
        Сұлулық тәңірі кіршіксіз.
 

234
* * *
47.  ...раб усилий бесполезных.
        ...мардымсыз істің малайы.
* * *
48.  Кто жил и мыслил, тот не может
        В душе не презирать людей.
        Өскен жан терең ой тербеп
        Өзгені іштей жек көрмек.
* * *
49.  Народ безмолвствует.
        Халық отыр тым­тырыс. 
* * *
50.  Не приведи Бог видеть русский бунт
        Бессмысленный и беспощадный.
       Көрсетпесін құдай орыс бүлігін,
       Дүлей, қырғын ол – бұзақы тірі жын.

235
* * *
51.  Твори добро – не скажет он спасибо,
        Грабь и казни – тебе не будет хуже.
        Жақсылық қылсаң – алғыс жоқ,
        Тонап кет, дарға ас – қарғыс жоқ!
* * *
52. Всегда народ к смятенью тайно склонен.
        Халық икем қашанда
        Жасырын ойран жасауға.
* * *
53.  Не требуй от меня опасных откровений.
        Күтпе менен қадалып қатері бар жаңалық.
* * *
54. Они любить умеют только мертвых.
        Олар үшін өлгендер ғана қастерлі.

236
* * *
55. Когда народы, распри позабыв,
       В великую семью соединятся...
        Халықтар қашан кек сақтамай келісіп,
        Ұлы шаңырақ құрар екен сенісіп?
* * *
56.  Не продается вдохновенье, 
        Но нужно рукопись продать.
       Сатылмайды шабытым,
       Қолжазба сату – қажетім.
* * *
57.  Владыки! Вам венец и трон,
        Дает закон – природа.
        Стоите выше вы народа,
        Но вечный выше вас Закон.
        Әміршілер! Сендерге тәж бен тақ тиіп,
        Табиғат берді заңды үйіп.
        Халықтан да жоғары шығып кеттіңдер,
        Бірақ, мәңгі бәріңнен де Заң биік.

237
* * *
58.  Поэт! Не дорожи любовию народной. 
        Ты царь: живи один. Дорогою свободной 
        Иди, куда влечет тебя свободный ум, 
        Не требуя наград за подвиг благородный.
        Бос мадақтан бой сақтап қал, ақыным,
        Сен ­ патшасың! Еркін жолмен дара тарт.
        Өрге бастар бостандықшыл ақылың,
        Бірақ күтпе құтты ерлікке марапат.
* * *
59.  И прощенье торжествует, 
        Как победу над врагом.
        Кешірім алса тойлайды,
        Жеңдім деп жауын ойлайды.
* * *
60.  Опальные возрадуются кости. 
         Қуғындағы қу сүйектер қуанар.

238
* * *
61.  Владею днем моим. 
        Тағдырыма тақсырмын.
* * *
62.  С порядком дружен ум. 
         Ақыл тату тәртіппен.
* * *
63.  Как жарко поцелуй пылает на морозе! 
         Как дева русская свежа в пыли снегов!
        Аязда сүю лаулайды алау жаққандай –
        Орыс қызы секілді балғын ақ қарда!
 
* * *
64.  Птенцы гнезда Петрова.
         Петрдің ұясының шібилері.

239
* * *
65.  И сердце бьется в упоенье, 
        И для него воскресли вновь 
        И божество, и вдохновенье, 
        И жизнь, и слезы, и любовь.
        Жаңғыртты жүрек желігін,
        Ол үшін туды қат­қабат:
        Көз жасым және өмірім,
        Шабытым, тәңірім, махаббат.
* * *
66. Как государство богатеет 
        И чем живет, и почему 
        Не нужно золота ему, 
        Когда простой продукт имеет.
        Мемлекет байып, қарқынын
        Несі бар десек шолғанда,
        Қажетсіз оған алтының,
        Кәдімгі азық болғанда.
* * *
67.  Как уст румяных без улыбки, 
        Без грамматической ошибки 
        Я русской речи не люблю.
        Қыз ерніндей жылы күлкі қонбаған,
        Грамматикалық еш қатесі болмаған
        Орыс тілін мен сүюге қорланам.

240
* * *
  
68.  Служенье муз не терпит суеты.
       Шабытқа құлдық абыржуды сүймейді. 
* * *
69.  Тьмы низких истин мне дороже 
        Нас возвышающий обман...
        Құнсыз күйкі мың шындықтан қымбаттау,
        Көтермелеп алдаумен бізді бір мақтау.
 * * *
70. Сердце в будущем живет:
        Настоящее уныло.
        Все мгновенно, все пройдет: 
        Что пройдет, то будет мило.
        Ертеңге жүрек ұмтылды,
        Бүгінім бұзды сиқымды.
        Мезеттей бәрі өтер тез:
        Өткеннің бәрі сүйкімді.
* * *
71.  А счастье было так возможно,
        Так близко!..
        Бақыт қону мүмкін еді, шын еді,
        Тап қасымда тұр еді!

241
* * *
72. Чистейшей прелести чистейший образец.
        Кіл таза сұлулық, кіл таза үлгісі.
* * *
73.  Пора! Введи в свои чертоги
        Жену красавицу – и боги
        Ваш брак благословят.
        Күн жетті! Сұлу жұбайың
        Жайнатса төрдің шырайын,
        Батасын берер құдайым.
* * *
74. Утешься, друг: она дитя, 
        Твое волненье безрассудно: 
        Ты любишь горестно и трудно, 
        А сердце женское шутя.
        Сабыр ет, досым: ол – бала,
        Оңдырмас ойран ойыңда:
        Сен сүйсең артып мұң­нала,
        Қыз­жүрек құмар ойынға.
* * *
75.  Я молод юностью чужой.
       Бөгде жастық қызуымен жасардым.
16­256

242
* * *
76. Придет, придет и наше время,
        И наши внуки в добрый час
        Из мира вытеснят и нас.
        Бізге де мезгіл таянып,
        Кезегін өмір ұсынар ­ 
        Немерелер бізді ысырар.
* * *
77.  Ах, обмануть меня не трудно,
        Я сам обманываться рад.
        Алданымпаз шығармын,
        Алдануға құмармын.
           * * *
     
78.  Ты понял жизни цель: счастливый человек,
        Для жизни ты живешь.
        Бақытты адам, білдің арман өресін,
        Сол үшін сен өмір сүріп келесің.
* * *
79.  Какой удел того, кто жаждет мести? Гроб.
        –  Кекшіл жанға жаза қандай қалыпта?
        –  Табытта.

243
* * *
80. Все мы глядим в Наполеоны.
        Наполеонға құмартамыз бәріміз. 
* * *
81.  ...нет власти над собой. 
        ...өз басына өз билігі жоқ екен.
* * *
82.  ...от делать нечего, друзья.
        ...еріккеннің ермегі осы, достарым.
* * *
83.  Мы знаем: вечная любовь
        Живет едва ли три недели.
        Махаббат бармас ұзаққа:
        Көп болса, шыдар үш апта.
* * *
84.   Тебе приятен твой позор.
         Өз жаныңа жайлы өзіңнің масқараң.

244
* * *
85. Бокалы пеним дружно мы
        И девы – розы пьем дыханье, –
        Быть может... полное Чумы!
        Бокалдарды ақ көбікке саламыз,
        Қыз­қызғалдақ демін ішіп қанамыз,  
        Мүмкін содан... улы оба табамыз!
* * *
86.  Наслаждений знак нескромный. 
        Бал ләззаттың бек әдепсіз белгісі.
* * *
87.  А что делает супруга
        Одна в отсутствие супруга?
        Не істейді жары ұдайы,
        Үйінде жоқта жұбайы?

245
* * *
88.  Лечись – иль быть тебе Панглосом,
        Ты жертва вредной красоты –
        И то­то, братец, будешь с носом, 
        Когда без носа будешь ты.
        Емдел, Панглос болмағай,
        Сұлулық дерті сұрықсыз.
        Мұрныңды ұстап қалмағай,
        Болсаң дағы мұрынсыз.
* * *
89.  Во тьме ночной они как воры
        Ведут свои переговоры.
        Қараңғы түнде ұрылардай бірлесіп,
        Келісім сөз жүргізеді тілдесіп.
* * *
90.  Боюсь узнать, что знала ты.
         Сен білгенді білуге мен тайсалдым.

246
* * *
91.  И всюду страсти роковые,
        И от судеб защиты нет.
        Қайда барсам құтыла алмас құштарлық,
        Қорғаныш жоқ бойымды сау ұстарлық.
* * *
92.  Сей труп живой... 
         Мынау жатқан тірі өлік...
* * *
93. Беда стране, где раб и льстец
        Одни приближены к престолу, 
        А небом избранный певец 
        Молчит, потупя очи долу.
        Сорлы елдерде құл мен жылпос, ақыры,
        Болып кетер тақтың туыс­жақыны.
        Үнсіз отыр, сайда көзін сабылтып,
        Аспан­көктің сайлап алған ақыны.
* * *
94.  Где... скука – председатель... 
        Где глупостью единой все равны.
        Төраға... енжар меңгерді:
        Бәрінің де топастығы теңделді.

247
* * *
95.  Да, жалок тот, в ком совесть нечиста.
        Нағыз сол ғой сорлылық –  
        Болса арында мол былық.
* * *
96.  ...гений и злодейство –
        Две вещи несовместные...
        ...ұлылық пен зұлымдық
        Үйлеспесін ұғындық.

жүктеу/скачать 1,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: