Бағдарламасы бойынша шығарылды Өмір Кәріпұлының бұл жазбасы қаламгерлік ізденісі мен
жүктеу/скачать 3,83 Mb. Pdf көрінісі
|
Tuqyr
| Қас-қабақ
Сөзді мәністеу /жіктеу/ өзінше бір ғылым. Бір ғана бет- жүзге байланысты сөз атаулары, басыңнан қара бақайыңа шейінгі он екі мүшең мен алпыс екі тамырың, барша бітім- болмысыңды сипаттап беретін атаулар қаншама. Мәселен, беттің өзін «жүз», «кескін-кейіп», «ажар-көрік», «пішін» деп құбылта атаймыз. «Өңі», «түсі» деп ажарлаймыз. Тұлға-тұрпа- 150 тыңызды да сұлу сөздермен бейнелейміз. Мүшесі сұлу, иықты, ер бейнелі, тұлғалы, сүйекті, кесек пішінді деп ауыз толтыра айтамыз. Әйел затына қаратқанда сөз әсері тіптен күшейеді. Еркекті ұзын бойлы десек, әйелді сұңғақ бойлы дейміз. Еркекті кескінді десек, әйелді келбетті дейміз. Еркекті қас- қабағы келісімді десек, әйелдің қасы мен қабағын: биік қабақ, керік қабақ, имек қас, қасы айдай қиылған деп келістіреміз. Еркекті иықты дей салсақ, әйелді «кермеиық» деп өзге- шелейміз. Еркекті «қара көз» демейді, олай айту әйелге ғана жарасады. «Тана көз», «нәркес көз» деп еркектерді атасақ, тіл білмейтін сауатсыздығымыз. Кескіні, кейпі, тұлға-тұрпаты де- ген анықтамалықты әйел мен еркекке қатар қолдана береміз. Абай келбетті азырқанып, «қалқамның нұсқасын көр көзім, бір кенел» деп шалқиды. Тақырыптан ауытқып кетуімізде мәніс бар. Бүгінде жастар- ға, жастар былай тұрыпты, жасамыстарға /орта жастағы/ тіл білмейсіңдер десек, жатып кеп ашуланады. Сөз көркемдігіне баға жетпейді. Оны игеріп, қолданысқа енгізу оңай емес. Бүгінгілер /қазіргі күннің қазақтары/ ана тілінің көркемдігіне, сөз сұлулығына, оның әсеріне, тәрбиелік мәніне жете көңіл бөлмейді. Ауызекі сөзбен шектелгендер ана тілінің сұлулығы- на, көркемдігіне терендеп бара алмайды. Сөзді меңгерем деген талапкер кітапқа үңілсін, халқымыздың ежелгі әдебиетіне ден қойсын. Сонымен, әлем қаншалықты біртұтас болса, адамның бітімі де бір-бірін толықтырып, бүтін тұтастыққа жан мен тәннің қызметін күшейтіп ілгерілетеді. Қас пен қабақты жүзіңізден бөлек алып қарастыруға келе ме? Кескін-кейіпіңіз ішкі дүниеңіздің сыртқа тепсінген бұлқынысына қызмет ет- кенде ғана өзгеше мәнге ие болады екен. Адам кейігенде қабағы түйіледі. Жадырағанда қабағы ашылады. Бұл - жан мен тәннің бірлігінің дәлелі. Өңің мен түсің былай қалып, сыншыл көздер сенің қас-қабағыңа қарайды. Қабағыңды ба- ғады. Адам ойланғанда қабағы түйіледі. Ашуға басқанда қасы дірілдейді. Жауар бұлттай түнереді. Біреуге біреу жанашыр- лық білдіргенде: «Осы сенің қабағың түйіледі де жүреді, қаба- ғыңды бір ашпайсың, бір жерің ауыра ма?» - дейтіні бар. Жа- пондар қиыншылықты көп көрген халық. Жер сілкінісінен әбден зәрезәп болған. Сөйте тұра олар қабақтарын ашық ұстауды салтқа айналдырған . Шыға р күнді аман-есе н көргеніне шүкіршілік етеді екен. Үйқыдан күліп оянған адам күні бойы көңілді жүреді деп есептейді. Қабақты орынсыз түйілдіру кісіні ортасына сүйкімсіз етеді. «Қабағынан қар 151 жауған» дейді ондайдарды. Рас, жұмыстан шаршау, ұйқының қанбауына байланысты кісі еріксіз тұнжырап, қабағын аш- пайды. «Ұйықтамасаң қабақ жаман, ішпесең тамақ жаман» дейтініміз сол себепті. Үнемі суықсып, паңсынып жүретін, өзін өзгелерден жоғары ұстайтындарды «қабағы қалың» деп таңбалайды. Түсі суық адамдар болады. Ол оның жаратылы- сынан. Біреудің біреуге қастығы қабағынан көрінеді. «Қаса екеніңді қабағыңнан танимын, сараң екеніңді табағыңнан та- нимын» дейді халық. Қабақ — жан дүниеңнің барометрі. Адам- ның ренішін, кейістігін дұрыс түсініп, кешірім ету көңілқостыққа, білімділікке жатады. Көңіл-күй күн көріске тәуелді. Көңіл күйі болмай, реніште жүргендерді дұрыс түсінетін кісіні «қабақ баққыш» немесе «кісіні қабағынан та- нығыш» деп бағалаймыз. Ондайлар адамның ішін қабағынан сезініп, кешірімді болуға тырысады. Қ а б а қ - мінездің көрсеткіші. Ішіңнің бұлқынысын сырт көзге байқатып қояды. «Қабағы тырысқан, көрінгенмен ұрысқан» деген атаққа қал- мау үшін қабағыңды ашып, жадырап күліп жүрсең, сені жұрт жайдары, ақкөңіл, ақжарқын деп жақсы көреді. Қабақ таны- ғыштық та жақсы қасиет. Ондайлар бір-бірін қабақпен тани- ды. Іштей ұғынысу деп осыны айтады. Қабақ - кінәмшіл келеді. Оны көп түйілдірмей ашық ұстау көңіл күйіңнің көтеріңкі жүруіне әсер етеді. Ескілікті ырымда «қабақтың тартуы» қуанышқа жатады. Қабағы тартқан адам қуанамын деп ырымдайды. Кей жағдайда «қабақтың тартуы» ренішке ұрындыруы кәдік. Бұдан шығатын қорытынды - қабаққа күш салып, орынсыз түйілдіре берме дегенге саяды. Қ а с — керісінше, елгезек. Қ аба қ ты ң көңілін е қарайды. Керіледі, түйіледі. Қабақ пен қастың қызметі бет ажарға тәуелді. Көзге тәуелді. Көз, көбінесе, салмақты қабаққа түсіреді. Көз күлімдесе, қабақ та жадырайды. Көздегі мұң, көңілдегі шер сыртқа тепсінгенде қас-қабаққа салмақ түсіреді. Тіршілікте қабақ түйе бермей, жадырап жарқын жүргенге не жетсін. 152 жүктеу/скачать 3,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|