Бағыттары ІІ халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары Современная система дошкольного образования

 

677 

 

количество детей, имеющих хронические заболевания, с 16 до 17,3%. В среднем по 

Казахстану  на  каждого  дошкольника  приходится  не  менее  двух  заболеваний  в  год. 

Приблизительно 20-27% детей относится к категории часто и длительно болеющих. 

Почти 90% детей дошкольного возраста имеют стандартные отклонения в строении 

опорно-двигательного  аппарата  -  нарушение  осанки,  плоскостопие,  неравновесный 

мышечный тонус, слабость мышц брюшного пресса, неоптимальность соотношения 

статических  и  динамических  движений.  У  20-30%  детей  старшего  дошкольного 

возраста  наблюдаются  невротические  проявления.  По  данным  прогнозов,  85%  этих 

детей  -  потенциальные  больные  сердечно-сосудистыми  заболеваниями.  Около  50% 

детей нуждаются в психокоррекции и характеризуются серьезным психологическим 

неблагополучием. 

          Приведенные  результаты  наглядно  указывают  на  социально-педагогический 

уровень  проблем,  которые  возникают  перед  работниками  дошкольных  учреждений, 

призванных воспитать здорового ребенка с оптимальным физическим и психическим 

развитием,  чтобы  соответствовать  социальному  запросу  общества.  А  также 

доказывают, что начинать работу с детьми детского сада необходимо с формирования 

представлений  о  культуре  здоровья,  чтобы  максимально  создать  установку  на 

здоровый образ жизни и ответственность за собственное здоровье. 

          Таким  образом,  актуальность  темы  обусловлена  поиском  путей  разрешения 

противоречий  между  потребностью  в  сохранении  здоровья  воспитанников  как 

приоритетной  задачи  социальной  политики  государства  и  их  реальным  уровнем 

здоровья,  недостаточной  их  компетентности  в  области  культуры  здоровья,  не 

разработанностью 

путей 

организации 

образовательной 

деятельности 

по 

формированию представлений о культуре здоровья дошкольников и необходимостью 

поиска эффективных педагогических технологий для решения поставленной задачи. 

          Ведущая  педагогическая  идея  опыта  заключается  в  построении  системы 

образовательной  деятельности,  через  использование  технологии  проектной 

деятельности,  которая  будет  способствовать  эффективному  формированию 

представлений   о культуре здоровья у старших дошкольников. 

          Здоровье,  по  определению  .А.  Деркунской,  В.В.  Колбанова  ,  как  нормальное 

психосоматическое  состояние  человека,  способного  реализовать  свой  потенциал 

телесных  и  духовных  сил  и  оптимально  удовлетворить  систему  материальных, 

духовных и социальных потребностей. 

          Под  культурой  здоровья  мы  понимаем  1)  сформированность  представлений  о 

здоровье  и  здоровом  образе  жизни;  2)  наличие  знаний  о  способах  укрепления  и 

сохранения  здоровья;  3)  осознание  базовых  ресурсов  своего  организма;  4)  понятие 

всей  полноты  ответственности  за  состояние  своего  здоровья;  5)  развитие  навыков 

психофизической саморегуляции и самоконтроля; 6) отсутствие вредных привычек. 

          Всё  чаще  в  современных  научно-педагогических  материалах  и  описании 

передового  педагогического  можно  встретить  упоминание  о  проектах,  проектном 

методе,  проектной деятельности в образовании детей дошкольного возраста. 

          Проектная  деятельность  позволяет  видеть  современный  мир  как  совокупность 

реализованных  и  разворачивающихся  проектов,  авторами  и  реализаторами  которых 

 

678 

 

являются  конкретные  люди,  сумевшие  перевести  свои  мечты  в  проектный  план  и 

реализовать его. 

          Таким  образом,  метод  проектов  можно  представить  как  один  из  способов 

организации  педагогического  процесса,  основанный  на  взаимодействии  педагога  и 

воспитанника  между  собой  и  окружающей  средой  в  ходе  поэтапной  практической 

деятельности по достижению поставленной цели. 

          Новизна  опыта  состоит  в  использования  проектной  деятельности  при 

формировании у старших дошкольников представлений о культуре здоровья. Вопросы 

культуры  здоровья  стали  частью  проектов,  реализуемых  с  детьми  старшего 

дошкольного возраста в рамках тематического планирования. При этом учитывалась 

интеграция  содержания  образовательных  областей,  интеграция  в  области  форм 

организации  образовательной  деятельности,  методов  и  приемов,  используемых  в 

работе со старшими дошкольниками. 

          Опыт может быть реализован в условиях дошкольного учреждения со старшими 

дошкольниками.  Для  реализации  опыта  нет  необходимости  в  дополнительных 

материальных и финансовых затратах и в коррекции режима дня дошкольников. 

          Цель  опыта  работы  –    создание  системы  педагогических  проектов 

способствующих эффективному формированию представлений о культуре здоровья у 

старших дошкольников 

          Достижение данной цели предполагает решение следующих задач: 

          - внедрить проектную технологию в организацию образовательного процесса; 

          -  просвещение  родителей  по  вопросам  использования  инновационных 

технологий; 

          - формировать базовые представления у детей старшего дошкольного возраста  о 

здоровом   образе жизни и потребность в сохранении и укреплении своего здоровья; 

 -  создать  развивающую  среду,  обеспечивающую  эмоциональный  настрой  детей  и 

условия  по      созданию  мотивации  у  дошкольников  для  формирования  интереса  к 

оздоровлению своего   организма; 

 - 

развивать 

практические 

навыки 

по 

здоровьесбережению, 

через 

организацию  проектной  деятельности детей.  

          Одним из возможных путей формирования представлений о культуре  здоровья 

у старших дошкольников - это метод проекта. 

          Метод проекта — это способ достижения дидактической цели через детальную 

разработку  проблемы,  которая  должна  завершиться  вполне  реальным  осязаемым 

практическим результатом, оформленным тем или иным образом.     

          Работа  по  методу  проектов  –  это  относительно  высокий  уровень  сложности  

педагогической деятельности. 

          1.Необходимо 

наличие  социально  значимой  задачи  (проблемы)  – 

исследовательской,информационной, практической. 

          2.Выполнение  проекта  начинается  с  планирования  действий  по  разрешению 

проблемы. 

          Важной частью плана является пооперационная разработка проекта, в которой 

указан перечень конкретных действий с указанием выходов, сроков и ответственных. 

 

679 

 

          3.Каждый 

проект 

обязательно 

требует 

исследовательской 

работы. 

Отличительная черта   

проектной  деятельности  –  поиск  информации,  которая  затем  будет  обработана, 

осмыслена и представлена участникам проектной группы. 

          4.Результатом  работы  над  проектом,  иначе  говоря,  выходом  проекта,  является 

продукт. 

          5.Подготовленный продукт должен быть представлен.  

          Виды  презентационных  проектов  могут  быть  различными,  например:  деловая 

игра;     

видеофильм;  диалог  исторических  или  литературных  персонажей;  иллюстративное 

сопоставление  фактов,  документов,  событий,  эпох;  путешествие;  реклама;  ролевая 

игра;  соревнования;  спектакль;  телепередача.  Тематика  проектов  по  формированию 

представлений     о культуре здоровья  разнообразна.  Это и проекты: «Наши зубы», 

«Охрана зрения», «Я здоровье сберегу – сам себе я помогу», «Полезные привычки», 

«Компьютер – друг или враг?» «Наши зеленые друзья», «Здоровейка». Для включения 

детей  в  совместную  деятельность    могут  быть    использованы  активные  методы  и 

приемы: 

игровые 

и 

проблемные 

ситуации, 

совместная 

познавательно-

исследовательская деятельность, выставка коллекций. 

          Наиболее  эффективным  методом  включения  детей  в  деятельность  является 

экспериментирование.  С  помощью  экспериментов  дети  могут  провести: 

самообследование  на  себе  и  на  других  людях,  выполнять  опыт  по  инструкции, 

соблюдать  правила  безопасности,  осваивать  способы  оказания  первой  помощи, 

фиксировать результаты наблюдений в своем дневнике наблюдений, высказывать свои 

предположения и делать выводы по результату деятельности. 

          Наиболее  значимой  образовательной  деятельностью    по  теме  опыта  является 

организация    взаимодействия  с  семьями  воспитанников  и  социумом.    В  семье 

формируются  фундаментальные  основные  ценностные  ориентации  человека, 

определяющие  его  культуру  здоровья,  сферу    и  уровень  притязаний,  жизненные 

устремления,  планы  и  способы  их  достижения.    Способы  включения  родителей: 

выпуск  семейных  газет  участие  в  праздниках,  экскурсиях,  помощь  в  обогащении 

развивающей  среды.  Кроме  семьи  особое  влияние  на  детей  имеет  окружающий  его 

социум.  Для  дошкольников  соседство  не  только  среда  жизнедеятельности,  но  и 

мощный  фактор  формирования  культуры  здоровья.  Общение  детей  с  соседями-

сверстниками – это выход за рамки семьи, знакомство с различными стилями жизни, 

приобретение  социального  опыта.  Интересен  опыт  включение  в  реализацию 

планируемых  образовательных  проектов  оборудования  и  инвентаря  учреждений 

культуры,  спорта  и  образования.  А  также  в  содержание  некоторых  мероприятий, 

организуемых  этими  учреждениями,  включаются  выступления  воспитанников 

детского  сада.  Например:  библиотека  викторина  по  сказкам  К.И.  Чуковского, 

кукольный  спектакль,  стадион  (дружеские  спортивные  встречи  между  детскими 

садами  и  бывшими  выпускниками),  бассейн,  ФОК,  аптека  (встреча  с  интересными 

людьми) постоянные участники районного велопробега среди дошкольников. 

          Анализ 

полученных 

результатов 

 

свидетельствует 

о 

динамике 

сформированности у старших дошкольников представлений о культуре здоровья. что 

 

680 

 

позволяет  судить  об  эффективности  использования  в  работе  над  формированием 

представлений о культуре здоровья технологии проектной деятельности. 

 

          Использованная литература: 

          1.Бахтин,  Ю.  К.  Формирование  культуры  здоровья  -  ответственная  задача 

учреждений народного образования / Ю. К. Бахтин, Г. И. Сопко, М. В. Пазыркина // 

Молодой ученый. — 2012. — №4. — С. 445-447. 

          2.Деркунская,  В.А.  Образовательная  область  «Здоровье».  –  СПб.:  ООО 

ДЕТСТВО-ПРЕСС; М.: ТЦ СФЕРА, 2012. – 176 с. 

          3.Зайцев, Г.К. Уроки Айболита. Расти здоровым. - СПб.: Акцидент,  1997. – 40 с. 

          4.Зайцев, Г.К. Уроки Мойдодыра. - СПб.: Акцидент,  1998. – 32 с. 

  

  5.Кудрявцев,  В.Т.,  Егоров  Б.Б.  Развивающая  педагогика  оздоровления.  –  М.: 

ЛИНКА – ПРЕСС, 2000.-296 с. 

 

 

 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ДЕНСАУЛЫҒЫ МЕН АДАМГЕРШІЛІК 

ТӘРБИЕСІ 

 

Куатова Г.А., Жақанбаева А.А. 

Қарағанды «Болашақ» маңызды білім беру колледжі. 

 

          Жас  ұрпақ  тәрбиесі  –  адамзаттың  мәңгілік  тақырыбы.  Ұлттың  бүгіні  де, 

болашағы  да  тәрбиелі  ұрпаққа  байланысты.  Баланың  шын  мәнісіндегі  адам  болып 

қалыптасуы  қыруар  уақыт  пен  тер  төгетін,  зор  еңбекті  қажет  ететін,  ауқымы  кең, 

жауапкершілігі мол жұмыс. Ұлы Абай: «Адам ата-анадан туғанда есті болмайды: естіп, 

көріп, ұстап, татып ескерсе дүниедегі жақсы-жаманды таниды дағы сондайдан білгені, 

көргені көп болған адам білімді болады», - десе, француз педагогы Жан Жак Руссо: 

«Бала туғанда ақ қағаздай болып туады, оның үстінде шимайды қалай салсан, қағаз 

бетіне  солай  түседі,  бала  тәрбиесі  сол  сияқты,  өзің  қалай  тәрбиелесең,  ол  солай 

тәрбиеленеді», - деген екен. 

          Адамның дамуы дене, психикалық және әлеуметтік жетілу, пісу процесі болып 

табылады да, туа біткен және өсе келе бойға сіңген қасиеттердің, сандық және сапалық 

өзгерістерінің  бәрін  қамтиды.  Дене  дамуы  бойдың,  салмақтың  өзгеруімен, 

бұлшықеттер  күшінің  артуымен,  сезім  мүшелерінің  жетілуімен,  қимылдардың 

үйлесімділігімен  т.б.  байланысты.  Психикалық  даму  процесінде  танымдық,  еріктік, 

эмоциялық  процестерде,  жеке  адамның  психикалық  сипаттары  мен  белгілерінің 

қалыптасуында  елеулі  өзгерістер  болады.  Даму  барысында  баланың  биологиялық 

индивид  ретінде  адамға,  жеке  адам  ретінде  адамзат  қоғамының  мүшесіне  айналуы 

жүзеге  асады.  Адамның  дамуы  дегеніміз  –  оның  тегінде  бар  және  туа  біткен 

белгілердің  жайғана  сандық  көрінісі  емес.  Даму  –  бұл  ең  алдымен  айналадағы 

болмыстың ықпал жасауымен ағза мен психикада болып жатқан сапалық өзгерістер. 

          Адамның  дамуы  мен  оның  жеке  басының  қалыптасуы  біртұтас  процесс.  12 

жылдық білім берудің қажеттілігі, бес жасар балаларды мектепалды даярлықтан өткізу 

мәселелерімен  бірге,  жалпы  білім  беретін  мектептерде  және  балалар  бақшасында 

 

681 

 

білім,  білімділік  бағдармалардың  сапасын  арттырып,  тәрбие  жұмысын  жетілдіруді 

көздейді.  Балаларды  мектепке  дайындауда  психологиялық  өріс-еркіндік,  батылдық, 

имандылық тәрбиелерін бала бойына сіңіріп, оларды жеке тұлға ретінде қалыптастыру 

шешуші 

роль 

атқарады. 

          Сондай-ақ,   балаларды   мектепалды   даярлықтан   өткізу   барысында   оқыту   

мен тәрбиелеудің  төрт міндеті қарастырылады. 

          Бірінші міндет: әлеуметтік дамуда баланың үлкендермен қарым-қатынасы және 

өз  құрбы-құрдастар  мен  баланың  ой-өрісінің  қалыптасу  мүмкіндіктері  көзделеді,  өз 

отанына, отбасына халқының салт-дәстүріне көңіл бөлу жолдары қарастырылады. 

          Екінші  міндеті:  танымдық  даму  барысында  мына  міндеттер  ерекшеленеді: 

айнала  қоршаған  өмір  мен  таныстыру  мәселелерін  түйіндеу,  оның  тәсілдері  мен 

қасиетін сезіну.  

          Үшінші  міндеті:  әсемдік  даму  эстетикалық  барысында  өмірге  деген 

құштарлық  пен көркемдік танымды қалыптастырады. 

          Төртінші міндеті: дене тәрбиесі дамуында салауатты өмір салтын қалыптастыру, 

дене  мәдениетінің  жан-жақты  күтімі  мен  дұрыс  дамуы,  өзін  қоршаған  орта  мен 

байланысы, өз денсаулығына, ауру-сырқау т.б. қауіп қатерден сақтану қарастырылады. 

          Кез келген отбасы үшін баланың қуанышынан артық ешнәрсе жоқ екені анық. 

Балалар жайы –  еліміз үшін де басты мәселенің бірі. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 

халыққа  арнаған  Жолдауында  «Балапан»  бағдарламасының  басты  бағыты  мектепке 

дейінгі  тәрбие  мен  білім  беру  ісін  жан-жақты  жетілдіре  түсу  қажеттілігі  айтылған. 

Салауатты өмір салтын ұстау қазіргі таңда өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Осы 

бағытта болашақта еліне елеулі, халқына қалаулы, ата-анасының мақтанышы дені сау 

етіп  өсіру  жолындағы  тәрбие  ісін  басшылыққа  алып  келу  педагогтардың  тікелей 

міндеті. 

          Тәрбие мен баланың алғашқы дені –  мектепке дейінгі тәрбие ошағында беріледі. 

Бала  бойындағы  жаңа  қасиеттер  мен  мүмкіндіктерді  ашып,  олардың  өнегелі  болып 

тәрбиеленуіне балабақша ошағының маңызы зор екені белгілі. Мектепке дейінгі білім 

беру  саласы  қызметкерлерінің  алдына  қойған  басты  мақсат  –    баланың  жас 

ерекшелігіне қарай балалар тарихы негізге ала отырып, ұлттық тәрбиені салт-дәстүрді 

бойына сіңіріп жеке тұлға ретінде жан-жақты қалыптасуына ықпал ету. Халқымыздың 

әдептілік,  инабаттылық,  мейірімділік,  қарапайымдылық,  ізеттілік,  қонақжайлық 

қасиеттерін  жас  ұрпақтың  бойына  сіңіру  үшін  әрбір  тәрбиеші,  ұстаз  халық 

педагогикасын, салт дәстүрін , әдеп-ғұрыптарды жақсы меңгерген рухани дүниесі бай, 

жаны таза адал жан болуы керек.   

          Тәрбиеші  саналы  көзқарастарын  таныта  алатын,  білімі  мен  тәжірибиесін  жан-

жақты дамытып байыта алатын сәт мектепке дейінгі мекеме қабырғасынан басталады. 

Балабақшаның  тәрбие  мен  оқытудағы  негізгі  мақсаттары:  Денсаулық  сақтау  мен 

нығайту  және  деңгейін  көтеруде  өз  ағзаларындағы  қорларын  қолдану,  баланың 

дамуында жеке үйлесімділікті қамтамасыз ету, ата- аналарды салауатты өмір салтына 

араластыру.  

          Балабақшадағы  әрбір    тәрбиеші  –педагог    оқу-тәрбие  жоспарын  тиімді  әрі 

нәтижелі  етіп  ұйымдастыру  үшін  өздерінің  бағдарлық  біліктіліктерімен, 

қабілеттіліктерімен  қатар,  педагогикалық  жаңа  технологиялар  негіздерін  жетік 

 

682 

 

меңгеруі  тиіс.  Яғни  бүгінгі  тәрбиешінің  басты  міндеті  әлемдік  өркениеттілікке 

ұмтылып, әлемге танылып отырған Тәуелсіз Қазақстанның болашағын құрайтын жас 

бүлдіршіндерді саналы азамат етіп тәрбиелеу.        

          Тәрбиенің негізі, бірінші кезекте, әрбір отбасында қаланатынын ескере отырып, 

«Ұяда  не  көрсе,  ұшқанда  соны  іледі»  деген  қазақ  халқының  даналық  қағидасын 

ұстанып,  көптеген  ұйымдастырылған  іс-шаралар  ата-аналардың  қатысуымен 

өткізіледі.  Өйткені,  жеке  тұлғаның  қалыптасуы  ең  алдымен  отбасындағы  үлгі-өнеге 

мен тәлім-тәрбиеге байланысты екенінде дау жоқ. Сондықтан да балабақша ұжымы 

ата-аналардың  балабақшада  өткізілетін  түрлі  іс-шаралар  мен  тәрбие  ісіне  қатысты 

тренингтер  мен  ертеңгіліктер,  сондай-ақ  пікірталас  сағаттарына  қатысуларын 

қамтамасыз етіп отырады. Бұл бала тәрбиесіне байланысты ортақ мәселелерді бірлесе 

отырып шешуге айтарлықтай мүмкіндік береді.    

          Балабақша  балаларының  тәрбиесі  мен  білімділігімен  қатар  денсаулықтарын 

нығайту мақсатында барлық тиісті шараларды жүргізу медбикенің бақылауы аясында 

өткізіліп отырылуы қажет.  Дене тәрбиесінен ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттері де 

жаңа технологиямен түрлендіріліп, балалардың денсаулығын нығайтып, дене бұлшық 

еттерін шынықтырып жетілдіруге, сондай ақ жылдамдыққа, ептілікке, шыдамдылыққа 

тәрбиелеуге ықпалын тигізеді.  

          Мектеп жасына дейінгі балалардың көбі суық тиген аурулармен жиі аурады. Бұл 

бала ағзасына теріс ықпалын тигізіп, кейде созылмалы сырқатқа айналуы да мүмкін. 

Осындай  ауруды  болдырмаудың  ,  одан  сақтанудың  негізгі  жолы  табиғи  сауықтыру 

факторлары.  Ауа,  су,  күннің  көзін  мақсатты  түрде  пайдалану,  бала  бойынша 

өзгерістерді  жағдайларға  төселген  реакциялардың  қалыптасуына  көмектеседі,  яғни 

оның  ағзасын  шынықтырады.    Ата-аналар  мен  бірге  балалар  дәрігері  қатысуымен 

балалардың денсаулығын нығайту, шынықтыру және қуаттандыратын дәрумендерді 

қолдану  көптеген  шаралар  өткізіліп  ата-аналарға  бағытты  кеңестер  берілгені  жөн. 

Кішкентай  бүлдіршіндердің  жауапкершілікті  сезіне  жүріп  жасаған  әрбір  іс-әрекеті 

арқылы  олардың  ептілікке  ,  жылдамдыққа,  шыдамдылыққа  және  батылдыққа 

тәрбиеленіп  келе  жатқандығын  айқындай  түсе  ,  балалардың  бір-біріне  деген 

жанашырлығы, көмек қолын созуы олардың адами асыл қасиетті бойларына сіңіріп 

өсуде 

екендігін 

көрсетеді.  

          Сауықтыру жұмыстарының дәстүрлі емес түрлері: жазғықұмда жаланаяқ жүру, 

суық сумен су құю, нүктелі төсеніштермен жүру; қыс мезгілінде таза ауада серундеу, 

шаңамен  сырғанау,  шаңғы  тебу  адам  ағзасының  жұқпалы  аурулар  мен  суыққа 

төзімділігі  мен  қарсылығын  арттыратыны  анықталған.  Қысқы  ойын  түрлерінен 

спорттық  жарыстар,  мерекелік  шаралар  ұйымдастыру  балалар  бойына  қуанышты 

көңіл  күй  сыйлайды.  Сондықтан  да  дене  шынықтырудан  қызықты  қысқы  жарыстар 

көбірек  ұйымдастыру,  жоспарлау,  балалардың  ойынға  деген  қызығушылығын 

арттырары сөзсіз. Ойынның балаға тигізер әсерін мынадай ұшқыр ойымен түйіндеуге 

болады: «Ойын – өсіп келе жатқан бала ағзасының қажеті. Ойында баланың дене күші 

артады,  қолы  қатайып,  денесі  шындала  түседі,  көзі  қырағыланады,  зеректілігі, 

тапқырлығы, 

ынтасы 

артып 

жетіле 

түседі. 

Ойында 

балалардың 

ұйымдастырушылық  дағдылары қалыптасып ұстамдылығы   шындалады». 

 

683 

 

          Мектепке  дейінгі  білім  беру  стандарты  «  негізгі  үштік»  яғни  ата-ана  ,  бала, 

тәрбиеші  арасындағы  тығыз  байланысты  орнатуға  мүмкіндік  беріп  отыр.  Ата-

аналардың қатысуымен өткізіліетін ойындар мен эстафеталық жарыстардың мақсаты 

баланың  денсаулығын  жақсарту,  спорттық  ойынға  деген  қызығушылығын  ояту, 

балалардың  бір-бірімен  қарым-қатынасын  нығайтып  азамат  болуға  тәрбиелеу,  дене, 

аяқ-қол  бұлшық  еттерін  шынықтыру,  спортты  сүюге  тәрбиелеу.  Яғни  күнделікті 

сауықтыру-шынықтыру  шараларының  қарапайым  түрлерін  тереңдетіп  күрделендіре 

отырып  жүзеге  асыруға  болады.  Олар  :  ЕДТ,  уқалау,  физиоемдеу,  фитошайы.  Бұл 

шаралардың  барлығы  салқын  тиюдің  алдын  алуы.  Балабақшаға  жаңа  қабылданған 

баланың  ата-анасымен  жүргізілген  түрлі  бағыттағы  сауалнамалар  алдағы  даму 

баспалдағына бірлесе жасаған қадамы. «Бала не істей алады?», «Ата-ана балабақшаға 

келгенше балаға не үйретеді?», «Енді бала не үйренуі тиіс?» деген сияқты сауалдар 

шешімін тауып, отбасымен ынтымақтаса жұмыс істеу үрдісіне айналуы керек. Мақсат 

–  тәрбие  мен  білім  беруде  отбасыларды,  ата-аналарды  бірлесе  жұмылдыру,  баланы 

тәрбиелеу  мен  оқытудағы  мәліметтерін  кеңейту,  өзара  сыйластық,  түсунішілік,  бір 

біріне деген шынайы сенімділік, терең қарым-қатынастарды арттыру.Осының бәрі ата-

аналарға  оқу  әрекетіне  қатыса  отырып,  өз  балаларын  жан-жақты  зерттеп  танып,  не 

толғандырып  жүргенін,  не  қажет  екенін  білуге  мүмкіндік  береді.  Ойын  –  баланың 

жетекші  іс-әрекеті.  Ойынды  тәрбиелеу  және  дамыту  құралы  ретінде  қолданады. 

Әсіресе дидактикалық ойындар мен түрлі материалдар арқылы жүргізілетін ойындар 

кеңінен  пайдаланылады.  Оқу  іс-әрекетінде  ойын  элементтерін  тәрбиешіден  аса 

біліктілік  пен  шеберлікті,  шығармашылық  ізденісті  қажет  етеді.  Ойынға  балаларды 

қызықтырып, уақыт өткізудің құралы деп қарамай, балаға берілетін танымнын білім 

мен тәрбиенің құнды негізі деп қараса ғана үлкен мақсатына жете алады. Адам баласы 

өмір бойы тәрбиеленіп, үздіксіз білім алуы қажет. Тәрбие мен білімнің алғашқы дәні 

мектепке  дейінгі  тәрбие  ошағында  беріледі.  Отбасындағы  ата-ананың  ықылас  пен 

мейірімділігінен  нәр  алған  бала  балабақшада  тәрбиешінің  шұғылалы  шуағына 

бөленеді. Бала бойындағы жақсы қасиеттер мен мүмкіндіктерді ашып, олардың өнегелі 

де, тәрбиелі болып тәрбиеленуіне балабақша ошағының маңызы зор екені белгілі.  

          Қазіргі  заманда  жас  ұрпаққа  сапалы  білім  мен  саналы  тәрбие  әлеуметтік 

құрылымның ең маңызды міндеттерінің біріне айналды. Қазақстан Республикасының 

2015  жылға  дейінгі  білім  беруді  дамыту  тұжырымдамасында  «  Мектепке  дейінгі 

тәрбие  –  үздіксіз  білім  берудің  алғашқы  сатысы.  Ол  баланың  жеке  бас  ерекшелігін 

ескере  отырып  дамытатын  орталық»  делінген.  Қорытып  айтқанда  ұлы  педагог 

Макаренко: «Тәрбие ішінде ешбір ұсақ- түйек деуге нәрсе жоқ. Еш нәрсені ұсақ-түйек 

деуге, ұмытуға хақымыз жоқ. Өз өмірімізде немесе балаңыздың өмірінде бір нәрсені 

ерекше  деп  бөлек  алып,  соған  қатты  зер  салып,  қалғандарын  елемей  қалдырсаныз 

қателіктің ең зоры сол болып шығады. Ұсақ-түйектер үздіксіз, күнбе-күн, сағат сайын 

кездесіп отырады және өмірдің өзі сол ұсақ-түйекпен құралады, өмірдің бұл жағына 

басшылық көрсету және оны ұйымдастыру сіздің және біздің ең жауапты міндетіміз», 

- деген. 

  

          Пайдаланған әдебиеттер : 

          1.Назарбаев Н.Ә // Егемен  Қазақстан ,2 наурыз ,2006ж 

 

684 

 

          2.«Бала мен балабақша» журналы №6, 7 2012ж. 

          3.«Бала тәрбиесі» журналы №12, 2009ж. 

          4.«Отбасы және балабақша» №2,3 ,2011ж. 

          5.«Ұстаздар ұясы» Павлодар 2004ж. 

          6.«Мектепке дейінгі балалардың психологиясы» В.С.Мухина 1975ж. 

 

 

ҚАЗАҚ ОТБАСЫ ТӘРБИЕСІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 

 

Куатова Г.А., Жақанбаева А.А 

Қарағанды «Болашақ» маңызды білім беру колледжі. 

 

          Қазақ отбасы тәрбиесінің өзіне тән ерекшеліктері   оның  халықтық педагогика 

мұраларының мазмұны мен түрлерінде бейнеленген. Көне заманнан-ақ қазақ халқында 

жазбаша педагогикалық еңбек жазып қалдырмаса да білгір педагогтар, тәрбиешілер, 

ұстаздар  болған.  Олар  өз  көзқарастары  мен    әрекеттерінде    белгілі  бір  дәстүрлі 

дүниетанымды ұстанып, халықтың мұраттары мен арман тілектеріне сүйеніп отырған. 

          Қазақ  отбасында  дене,  еңбек,  ақыл-ой,  адамгершілік,  экономикалық, 

экологиялық,  құқықтық,  сұлулық  тәрбиелері  жүргізілген.  Қазақ  отбасында  аталған 

тәрбие  түрлерін  жүзеге  асырудың  мақсаты  жан-жақты  жетілген  азамат  тәрбиелеу 

болды.  Отбасындағы  дене  тәрбиесінің  мақсаты    бала  денесін  дамыту,  денсаулығын 

нығайту,  ағзасын  шынықтыру  және  күн    тәртібін  дұрыс  ұйымдастыруға,  салауатты 

өмір 

салтына 

тәрбиелеу 

болды. 

          Қазақ  халқы    еңбекті  бүкіл  тәрбие  жүйесінің  күретамыры  деп  қарастырды. 

Еңбекке  асыл  мұрат  деңгейінде  қарады.  Еңбек  тәрбиесі  деп    баланы    еңбекке 

сүйіспеншілікпен, еңбек адамдарына   құрметпен қарауға,  халық шаруашылығының 

салаларындағы  еңбек  түрлеріне  баулу,    еңбек  іс-әрекетінің  барысында    олардың 

дағдысы  мен  іскерлігін  қалыптастыру,  болашаққа  мамандық  таңдауға    дайындауды 

түсінді.  Отбасында  еңбекке  тәрбиелеу,  баулу  мен  кәсіптік  бағдар  беру  баланың 

қоғамға  пайдалы,  өнімді    еңбекке  тікелей    қатысуы  оқуға  деген  сапалы  көзқарасты 

тәрбиелеудің, жеке адамды адамгершілік және зиялылық жағынан қалыптастырудың 

негізгі көзі болып табылады. 

          Қазақ  отбасы  баланы  қоғамның  моральдық  нормасын    орындауға  қатыстыру, 

олардың тәртіп және мінез құлық тәжірибесін қалыптастыру, Отанға, халқына, еңбек 

және  қоғамдық іс-әрекетке жауапкершілік сезімін тәрбиелеу арқылы адамгершілікке 

тәрбиелей  білді.  Сондай-ақ,  қазақ  отбасында  адам    зиялылығының  негізі  –  ақыл-ой 

тәрбиесі деп есептелінді. Ақыл-ой тәрбиесі арқылы баланы ойлау іс-әрекетінің шарты 

болатын  білім  қорымен  қаруландыру,  негізі  ойлау  операцияларын  меңгерту, 

зиялылық  біліктері мен дүниетанымын қалыптастыру міндеттері шешілді. 

          Тәрбиенің  басқа  да  салаларымен  тығыз  байланысты  тәрбиенің  түрі 

экономикалық  тәрбиеге  де  қазақ  халқы    ерекше  мән    берген.  Қазақ  халқы  бала 

тәрбиелеуде  экономикалық тәрбие деген ұғымды пайдалабағанымен, тәрбиенің бұл 

түрі  отбасында  мақал,  өсиет  айту,  өнеге  көрсету  арқылы  жүзеге  асқан.  Мысалы, 

«Еңбегі қаттының ембегі тәтті», «Еңбек - өмірдің тұтқасы, тіршіліктің көзі», «Еңбек – 

 

685 

 

түбі  береке»,  «Үнемшілдік-сараңдық  емес»,  «Ескі  киімді  баптағаның,  жаңа  киімді 

сақтағаның»,  «Сараң дүниенің  малын жыйса да    тоймайды»  деген  мақалдары дәлел 

бола  алады.  Бұл  ата-бабамыздың  экономикалық  тәрбиенің  негіздері    еңбек 

тәрбиесінде    екенін  жақсы  түсінгенін  байқатады.  Қазақ  отбасында  экономикалық 

тәрбие  арқылы  айырбас,  бөлісу  және  табыс  табу  сияқты  негізгі  экономикалық 

қатынастарды тәжірибеде меңгеру жүзеге асты. 

          Қазақ халқы ежелден ұл бала мен қыз баланың тәрбиесін бөліп қараған. Ұлды 

мал бағуға, отын шабуға, қолөнер шеберлігіне, мал табуға, отбасын асырауға, ал қыз 

баланы  ас  пісіруге,  кесте  тігуге,  өрмек  тоқу  сияқты    үй  ішінің  ішкі  жұмыстарына 

үйрету  арқылы  экономикалық  тәрбиенің  көзі  болып  табылатын  үнемшілдікке, 

тәуекелшілдікке үндеп, сараңдыққа салынып кетуден жирендіріп отырған. 

          Қазақ халқының күнделікті кәсібінде, тұрмыс-тіршілігінде  төрт-түлік мал бағу, 

аң аулап кәсіп етуді ұйымдастыруында да экономикалық тәрбиенің нышандары айқын 

аңғарылады.  Мәселен,  «Мал  өсірсең  –  қой  өсір,  өнімі  оның  көл-көсір»  деп  қой 

малының  пайдасының  зор  екенін  ұғындырса,  ешкінің  өсімталдығымен  оның 

да    пайдасы  көп  екендігін:  «Есің  кетсе  ешкі  жи,  ешкі  жи  да,  есіңді  жи»  деп  нақты 

ұғымды кеңестер береді. Тіпті, қазақ отбасы балаға ертегі  арқылы да  экономикалық 

тәрбие  бере  білген.  Оған:  «Мақта  қыз  бен  мысық”,  «Ақылды  қыз  бен  тазша»,  т.с.с. 

ертегілер  мен  халық  арасында  кең  тараған  Қожанасыр  туралы  әзіл  әңгімелерден  де 

экономикалық құбылыстар мен оларды шешудің тиімді  жолдарын аңғарамыз. 

          «Жеті Жарғы» заңының бір бабы «құн төлеуге   арналуы және «судың да сұрауы 

бар»  деген  ата-бабаларымызды  кім  экономикадан  хабарсыз  болды  дер  екен.  Сол 

кезеңдегі қазақ теңгелерінің дүниеге келуі оның тек қана сауда айналымы үшін ғана 

емес, өзінің экономикасын жүргізу жолдарын ерте меңгергендігін де дәлелдейді. Қазақ 

халқы  экономиканың  жана  табыс  табу  мәнін  балаға  түсіндіре  отырып,  оның  таза 

жолмен    келгені  дұрыс  екендігін  де  ескертіп  отырған.  Табысқа  қабілеттілер, 

еңбекқорлар ғана жететінін, табыс табу, пайда табудан  да үлкен өнер екенін жақсы 

түсінген. Мәселен, «Артық олжа - басқа еңбек», «Оңай олжа – тұрмас қолға», «Шығын 

шықпай , кіріс кірмейді», - дейді халық. 

          Қорыта  келгенде,  қазақ  отбасында  экономикалық  тәрбие  берудің  мәні  баланы 

жасынан еңбекті бағалауға, уақытты, ұтымды пайдалануға, үнемшілікке, сараңдыққа 

салынбауға, ұқыптылыққа, ақша, қаражатқа дұрыс көзқарас қалыптастыру, олардың 

қалай  келетінін  немесе  табысты  да  таза  еңбекпен  жасауға  үйрету,  тәрбиелеу  деуге 

толық  негіз бар.  Ал,  ата-бабаларымыздың қоршаған  ортаны  аялауы  мен оған деген, 

ізгі, мейірбан қарым-қатынасын мақтанышпен айтуға тұрады. Себебі олар көшпенді 

өмір  сүргендіктен  әркез  өздерін  табиғаттың  бір  бөлігіміз  деп  есептеген.  Жер  Анаға 

деген  құрмет  пен  ізет  олардың  санасында  ғасырлар  бойы  қалыптасқан.  Сондықтан, 

экологиалық  нормалардың,  ережелердің  қажеттілігін  жастардың  мінез-құлқында 

тәрбиелеу  және  экологиялық  мәдениет  дағдысын  қалыптастыру  әрекеттері  қазақ 

отбасында  бала  аяғы  шығып,  апыл-тапыл  жүре  бастаған  кезден-ақ  қолға  алынған. 

Мысалы,  баланың  тұсауын  көк  шөппен  кесудің  терең  тәрбиелік  мәнімен  бірге  тірі 

табиғатқа деген көзқарасын білдірген. Қазақ отбасындағы тәрбие құралдарының бірі 

болып  есептелетін  тыйым  сөздердің  мазмұны  ата-бабаларымыздың  экологиялық 

 

686 

 

тәрбиеге зор мән бергенінің дәлелі болып табылады. Мәселен «суға дәрет сындырма», 

«көк шөпті жұлма», «отқа түкірме» және т.с.с. 

          Қазақ халқы адамның сұлулық сезімдерінің тұлға өмірінде зор рөл атқаратынын 

жете түсінген. Әсемдікті көре, түсіне, жасай білу адамның рухани өмірін  байытады 

және  өнер  деп  білген.Қазақ  отбасындағы  сұлулық  тәрбиесінің  мақсаты  баланы 

көркемдік пен сұлулықты тануға, оған баға беруге, күнделікті өмірдегі адамның жеке 

басының, қатынас, үй-жағдай және киім-кешек мәдениетін,сыртқы мәдениеті мен ішкі 

дүниесінің ұштасуының қалыптастыру және талғампаздыққа тәрбиелеуді көздеді. 

          Қазақ  отбасы  тәрбиесінің  құралдары  дегенде  халық  ауыз  әдебиетін,  ұлттық 

ойындар,  айтыс,  және  шешендік  сөздерді,  ойын-сауықтарды  т.б.  айтамыз.  Қазақ 

отбасында  жоғарыда  аталған  тәрбие  түрлерін  жүзеге  асырудағы  ежелден  қолданып 

келе жатқан өзіндік әдіс-тәсілдері бар. Олар: балаларға қайрымды, ізгі қатынас жасау, 

сыйлау  адамгершілік  сезімдеріне  әсер  ету,  жанама  ықпал  жасау,  құлықтық  қолдау, 

өзіне  деген  сенімін  нығайту,  сенім  арту,  реңіш,  наразылық  білдіру,  тыю,  айыптау, 

бұйыру,  еркелікте  кінәсін  мойындату,  түсіндіру,  мысал  келтіру,  үлгі-өнеге,  ғибрат 

айтуды есептейміз. 

          Қазақ отбасында баланың ерте есеюіне көп көңіл бөлген. Оны жүзеге асыруда 

олар үлгі-өнеге көрсету, жауапкершілікке арту әдістерін шебер пайдаланған. Баланы 

ерте  жастан-ақ  жауапты  іс-әрекетке  тартып  отырған.  Мысалы,  бес  жасында  атқа 

мінгізіп, бәйгеге қосу, қозы баққызу, үлкендердің арасындағы дауды шешу, келіссөз 

жүргізу т.с.с. істерге бірге ертіп жүрген. 

          Қазақ  отбасы  тәрбиесіндегі  өзіндік  ерекшеліктер  қатарына  жататын  әдіс-

тәсілдердің  бірі  бұл-тұспалдап  айту  арқылы  шешендікке  баулу.  Сонымен  қатар 

тұспалдап сөйлеуді – сыйластықтың керемет бір үлгісі деуге болады, өйткені ол белгілі 

біреуге  қадап, айыбын бетіне басып айтылмайды . 

          Бала  алғаш  өзіне  еркелетіп,  тұспалдап  айтылған  мазақтамалар  арқылы 

зеректікке,  тапқырлыққа  жаттықса,  өсе  келе  өзіндік  шығармашылық  танытатын 

болған.  Ол  үшін  қазақ  отбасында  даярлық  ерте  жастан  жүргізілген.  Мәселен,  үйге 

қонақ келгенде алдымен қонаққа арнап балаларға өлең, тақпақ, жұмбақ, жаңылтпаш 

айтқызатын болған. 

          Сондай-ақ  қазақ  отбасы  тәрбиесінде  ғасырлар  бойы  қалыптасқан,  ұрпақтан-

ұрпаққа жалғасып келе жатқан отбасы мүшелерінің қатынасының маңызы зор. Қазақ 

халқының отбасы тәрбиесіндегі өзіне тән жарасымдылықтын бір ұшы олардың жасы 

кішісінің үлкеніне «сен» деп сөйлемеуі, алдын кесіп өтпеуі, үлкен тұрып кішінің, әке 

тұрып  ұлдың,  шеше  тұрып  қыздың  орынсыз  сөйлемеуінде  деп  есептемейміз.  Және 

қазақ отбасындағы бала тәрбиесін ұл тәрбиесі, қыз тәрбиесі деп жеке- жеке мән беріп 

қарастыруда  оның  өзіндік  ерекшеліктерінің  ішіндегі  маңыздысының  бірі.Үлкенді 

құрметтеу  отбасы  мүшелерінің  бір-бірінің  тәрбиесіне  жауапкершілік,  борыштылық, 

адамгершілік сезімдерін туғызған. 

          Қазақ  отбасында  балаға  тілі  шығып,  анық  сөйлей  бастаған  кезден-ақ,  ағайын 

туысты, нағашы жұртын, ата тегін, руын , ел жұртын білдіруге ерекше көңіл бөлген. 

«Жеті атасын білу» заң болған.  Ата-бабаларымыз өз тегінің шығу тарихан білуді әр 

азаматқа парыз деп ұққан. «Жеті атасын білген ұл, жеті жұрттың қамын жер» деген 

аталы  сөз  содан  қалса  керек.  Баланың  өзі  шыққан  тегін  білуі  оның  азаматтық, 

 

687 

 

елжандылық,  отансүйгіштік  қасиеттерін  қалыптастырады  деп  есептеген.  Отбасы 

мүшелері балаға тек жеті атасына дейінгі бабаларының атын жаттатып қана қоймаған. 

Олардың қандай адам болғанын, өнегелерін үлгі етіп отырған. Әрі сол арқылы отбасы 

шежіресін жалғастыруға баулуды мақсат еткен. 

          Қазақ  отбасының  осындай  өнегелері  жеке  бастың  мінез-құлқы  мен  рухани 

мәдени құндылықтарын қалыптастырудың баспалдақтары болады. 

          Сонымен  қорыта 

келгенде,  отбасы  тәрбиесіндегі  этникалық  мәдени 

құндылықтары деп төмендегілерді айтуға болады: 

          1.Жетілген адам, яғни «Сегіз қырлы, бір сырлы адам» тәрбиелеу. 

          2.Отанды,  халқын,  жерін,  елін  сүю  «Атаның  ұлы  емес,  халықтың  ұлын» 

тәрбиелеу. 

          3.Адал,  арлы  азамат  тәрбиелеу,  яғни  «Малым  жанымның  садағасы,  жаным 

арымның 

садағасы». 

          4.Жеті атасын білуге тәрбиелеу. «Жеті атасын білмеген жетесіз». 

          5.Отбасы  шежіресі  мен  мұрагерлік  (туыстық  қарым-қатынас,  үш  жұрт, 

отбасындағы кенже ұлдың рөлі). Ата-баба дәстүрін жалғастыру. 

жүктеу/скачать 14,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: