Бағыттары ІІ халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары Современная система дошкольного образования
жүктеу/скачать 14,44 Mb. Pdf көрінісі
|
ЗНАЧЕНИЕ УСТНОГО НАРОДНОГО ТВОРЧЕСТВА В ТРУДОВОМ ВОСПИТАНИИ ДОШКОЛЬНИКОВ.
Клюева Е.И., Панкратова Е.А. КГКП №63 д/с «Мөлдір».
Уже в младшем дошкольном возрасте ребенок, слушая меткие и выразительные народные прибаутки, и приговорки, сталкивается с мотивами трудовой деятельности. 635
Богатство джигита- труд. Джигиту нет счастья без труда. Жизнь без труда- тлеющая зола. От дождя земля цветет, от работы джигит мужает. Плача будешь арык рыть, смеясь будешь воду пить. Устное народное творчество ведет свое начало от глубокой древности, когда люди не умели писать, поэтому естественно, ему была присуща устная форма выражения. Искусство слова отражало действительность через художественные образы, показывало наиболее типичное, осмысливая и обобщая реальные жизненные факты в жизни народа. В народе испокон веков вырабатывался свой, самобытный нравственный уклад, своя духовная культура, множество обычаев и традиций, которые проявлялись в отношении к природе, в устном народном творчестве, в удивительных народных ремеслах, в красоте одежды, в добрых обычаях хорошего тона и правилах приличия. Народ - непревзойденный учитель речи детей. Значение фольклора как культурного наследия очень велико, как материала для изучения философии народа, его истории и искусства, как средство воспитания подрастающего поколения. Фольклор – особый синтетический вид искусства, сое5диняющий в себе искусство слова, музыки и исполнения, проявляющийся в разных жанрах. Фольклор способствует не только формированию эмоционально- положительного отношения к миру как к чуду, но и развитию познавательных процессов у дошкольников, решает целый комплекс взаимосвязанных задач нравственного, умственного, эстетического, трудового и патриотического воспитания. Как подчеркивал К.Д. Ушинский: «… воспитание, если оно не хочет быть бессильным, должно быть народным». У каждого народа свои сказки, которые передают из поколения к поколению основные нравственные ценности: добро, дружбу, взаимопомощь, трудолюбие. Жизнь, народная практика воспитания убедительно доказали педагогическую ценность сказок. Нравственная чистота и притягательность народных идеалов, воплотившихся во многих героях сказок и былин, народная мудрость пословиц и поговорок, увлекательность загадок- все это открывает путь к сердцу и уму ребенка, способствует формированию его к окружающему миру, природе, людям, труду. Любимец казахского народа - герой многих сказок Алдар-Косе, олицетворяет собой жизнь простого казахского народа, его нелегкий труд, угнетение лодыря - бая. Дети на примере сказочного персонажа наблюдают как наказывается лень и обман, зло и вседозволенность. Честный труд ведет к признанию, ложь хитрость – к позору. Уповай не на милость богача, а на милость солнца. Труд города украшает, безделье их - опустошает. Сумевший золото добыть, сумеет правильно поделить. Дети любят обсуждать тему труда в сказках. Слушая сказку, ребенок отождествляет себя с главным героем и переживает вместе с ним его печали, радости и победы. Так, как в большинстве случаев главным героем сказки является такой
636
персонаж, который самоотверженно трудится ради торжества, то и ребенок ощущает себя активным участником этой борьбы. добра В произведениях народного творчества отражается глубокое уважение к труду. Люди веками слагали песни, поговорки об искусных мастерах и мастерицах, наделяли их высокими трудовыми качествами, восхваляли их умения. Настоящего мастера по стуку молотка видно. Руки мастера всему народу служат. Настоящий умелец по песку проведет корабль. Пахарь, как мать свою землю любит, земля, как сына пахаря любит. Труд, вложенный в землю, в земле не залежится. Имя джигита трудом славится. Не спрашивай джигита- сколько сил вложил, спрашивай- что сделал. Упитанность овец- плод трудолюбия чабана. Идеи трудового воспитания, выраженные в этих произведениях, богаты и разнообразны. Задача педагога состоит в правильном умении донести все это до сознания ребенка. К сожалению не все педагоги в достаточной степени учитывают особенности устного народного творчества и, прежде всего, заложенную в нем возможность решения задач трудового воспитания. Работа по знакомству детей с народным творчеством должна проводится в течении всего года. Успех трудового воспитания во многом зависит от форм организации самого процесса. Педагогу необходимо создавать обстановку сопричастности детей к большому полезному труду: собрать игрушки, полить цветы в уголке природы, высадка семян, покормить рыбок в аквариуме, помочь няне в сервировке обеденного стола, помочь другу одеться на прогулку и т. п. Во время выполнения работы педагог дает совет в виде в форме пословицы: Не торопись языком – торопись делом. Лучше маленькое дело, чем большое безделье. Мы рекомендуем педагогам создать в группе «Мастерскую добрых дел», цель которой состоит в том, чтобы приучать детей к посильному полезному труду. В мастерской ребята самостоятельно мастерят поделки, используя народные орнаменты для украшения предметов быта, одежды. Выполняя работу, советуются между собой, оказывают друг другу посильную помощь. Успех работы по трудовому воспитанию во многом определяется благодаря помощи и поддержке родителей. Необходимо организовывать встречи за круглым столом, где происходит обмен опытом, дискуссии, дни открытых дверей, выставки поделок, вечера развлечений, консультации по трудовому воспитанию, где родители могут видеть работу педагогов, что способствует широкому использованию опыта дошкольного учреждения по использованию устного народного творчества в трудовом воспитании дошкольников. Положительный результат дают совместное изготовление родителей и детей атрибутов к разному виду театров.
Используемая литература: 1.
«Народное творчество в трудовом воспитании дошкольников» В.Дуброва, Л. Савченко. «Дошкольное воспитание» 1989г.№11 637
2.
Н.И. Кравцов «Проблемы теории фольклора» 1975г. 3.
Л.В. Телитченко «Устное народное творчество, как фактор социального и духовного развития личности ребенка» 2014г. 4.
БАЛАБАҚШАДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНА ОТЫРЫП БАЛА ТІЛІН ДАМЫТУ МНЕМОТЕХНИКА
Кожанова М.Ж. «Бәйтерек» балабақшасының логопеді Қарағанды қ
«Тіл байлығы-ел байлығы» [2] дегендей, әр баланың өз ойын жетілдіріп, оқып- тоқығанын жеткізу тек тіл арқылы жүзеге асады. Ол диалогтық қарым-қатынас негізінде қалыптасады. Мұнда балалардың бірі сұрақ қойса, екіншісі жауап береді. Сондықтан мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамытуда сөйлеу әрекеті белсенді қызмет атқарады. Балаларды жан-жақты дамыту, олардың барлық кемістіктерін жөндеу, мектепке дайындаудағы балабақша алдыңдағы басты мақсат. Сөйлеу-бас мидың бірнеше бөлігінің бірігіп жұмыс істеу нәтижесі. Артикуляция мүшелері тек мидан келген бұйрықты орындаушылар. Баланың тілін дамытуда келесі кедергілер кездеседі: -сөздік қорының кемдігі; -сөйлемдегі сөз тіркесін дұрыс таба алмауы; -дыбыстау кемшілігі; -берілген тақырыпқа сюжеттік немесе сипаттау әңгіме құра алмауы; -өз ойын дұрыс жеткізе алмауы. Бұл себепте балаға қалай көмек беруге болады? Өз ойын жеткілікті айтуға, байланысты, ретімен, грамматикалық дұрыс сөйлеуге қалай көмек береміз? Мнемотехника-дегеніміз не? Мнемотехника - тіл дамытуда тиімді есте сақтау, оны дұрыс жеткізе білудегі әдіс пен тәсілдер жүйесі. Қазіргі кезде мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамытуда мнемотехниканы қолдану өзекті болып тұр. Бұл мақсатты іске асыру үшін, баланың тілін дамытуға әртүрлі тәсілдер мен әдістерді қолдану қажет. Қойылған мақатты нәтижелі етуге қолданылатын тәсілдер: -көрнекілік, дидактикалық ойындар: суреттер, буындық кестелер, тірек-сызба, үлгілер т.б; -«жинақтаушы» - сөйлеу материалдарын безендіру; -жаңылтпаштар, тақпақтар, жұмбақтар, саусақ жаттығулары, тыныс алу жаттығулары. Мектеп жасына дейінгі кезде көрнекілік-бейнелік есте сақтау және есту, суретін көру арқылы баланың есінде нақта қалады. Соның бірі мнемотехника. Мнемотехника- балалардың қоршаған орта, табиғат туралы білімін кеңейтуге, әңгіменің барысын тиімді есте сақтауға, әңгімені айтып беруге және тіл дамытуға іс-әрекеттердің жүйесі.
638
Осы орайда мнемотехниканы өз жұмысымда қолдануда алдыма бірнеше міндет қойдым: -балаға қоршаған ортадан алынған танымдық ақпараттарды белгілі тәртіппен бір жүйеге келтіре білуге көмектесу; -тіл байлығын, сөздік қорын дамыту; -ойлау қабілетін, назарын, көз алдына елестете алу, есту және көру арқылы есте сақтау, -жаңа ортаға қалыптасу кезеңінде балаға айналасындағы адамдармен қарым- қатынасқа түсуде, сөйлеудің қажеттілігіне тәрбиелеу; -қолдың ұсақ моторикасын дамыту; Мнемотехниканың негізгі мәнісі кішкентай шығармаға немесе сөз тіркесіне кескіндеме суреттер беріледі. Осындай жолмен берілген мәтін кескіндеме суреттер арқылы сызба түрінде беріледі, осы суреттерге қарай отырып, бала мәтіндік ақпаратты елесетете алады. Кез келген жұмыс сияқты мнемотехника жеңілден күрделіге қарай ауысады. Міндетті түрде жұмысты қарапайым мнемошаршылардан бастап, содан соң мнеможолдарға, кейін мнемокестелерге ауысу қажет. Мнемокестенің мазмұны-ертегі кейіпкерлерінің сызықпен түскен бейнелері, табиғат құбаластары, кейбір әрекеттер және т.б шығарманың негізігі, нақты ойын жеткізетін жерлерін, бөліп көрсету. Бастысы сызбадағы суреттер балаға түсінікті кескінделуі керек. Көрнекілік түріндегі модельдеу монолог түріндегі шығарманың барлық түрлерінде қолданылады, кескіндеме суреттер, суреттер сериясы арқылы әңгіме құрай алу, сипаттама әңгімелеу, шығармашылық әңгімелеу болып табылады. Сызбалар монолог құруда өзіндік көру жоспарымен балаға шығарма құрылысын, бір ізділігін, лексико-грамматикалық толықтыруларды көмектеседі. Сызба үлгінің кезеңдерімен жүргізілетін жұмыстар: 1.
2.
Заттарды, табиғат құбылыстарын тек таңбалармен ғана емес, егер бала оқитын болса әріптермен, қысқа сөздермен белгілеуге үйрету; 3.
Өз бетімен таңбалар мен белгілерді пайдалана отырып, сызба үлгілерді толықтыру; 4.
5.
Бұрын оқылған шығармаларды бірнеше мәрте қайталап, алдын-ала дайындалған сызба-үлгіге сүйене отырып бекіту. Мнемотехниканың тақпақ жаттауда тигізетін әсері өте көп. Тақпақ жаттауда мындай сүйеніш суреттерді пайдалану баланың жаттауға деген қызығушылығын арттыра түседі де оқу іс-әрекетін ойынға айналдыра түседі. Мектепке дейінгі жаста балада көрнекі-бейнелік ес және есте сақтау көп жағдайда еріктен тыс болып табылады. Ал көзбен көрген бейне, баланың тыңдағаннан кейінгі, суреттерді көргеннен кейінгі есте сақтап қалғаны, балаға шығарманың мәтінің жақсы әрі тез есте сақтап қалуына зор әсер тигізеді. Мнемокестелерді ойыншықтар, ыдыс-аяқтар, киімдер, көкөністер, жем болып табылады. Ал көзбен көрген бейне, баланың тыңдағаннан кейінгі, суреттерді көргеннен кейінгі есте сақтап қалғаны, балаға шығарманың мәтінің жақсы әрі тез есте сақтап қалуына зор әсер тигізеді. 639
Мнемокестелерді ойыншықтар, ыдыс-аяқтар, киімдер, көкөністер, жеміс- жидектер, жануарлар, жәндіктер туралы әңгімелер құрастыруда пайдаланамын. Мұндай сызбалар балаға қарастырылып отырған заттың белгілері мен қасиетін өз бетінше ажырата білуге көмектеседі, анықталған белгілердің кезектілігін баяндауды қалыптастырады, сөздік қорын байытады. Мнемотехника көп, жан-жақты атқарымды. Мнемокестелерді пайдалана отырып,әртүрлі дидактикалық ойындар құрастыруға болады. Балалармен әртүрлі үлгілерді ойластырып, құрастыруға болады. Тек үлгілерді құрастыруда белгілі талаптарды ұстану керек. Үлгі заттың жалпыланған бейнесін беру керек, заттың маңызды мағынасын ашу керек, үлгідегі құрылған ойды түсінікті болуы үшін балалармен талқылау керек. Мнемокесте арқылы әңгіме құру. Бірақ, жалғыз мнемокестемен шектелуге болмайды. Бұл тек, басты тиымды жұмыс, өйткені мнемокестені қолдану балалардың көру, есту, есте сақтау қабілеттерін дамытады. Мнемокесте қолдана отырып, үстел ойындары, сөздік ойындарды пайдалану керек. Сонда ғана баланың тілі дұрыс және жеткілікті дамиды. Мнемотехниканың, үлгі-сызбалалардың көмегімен келесі нәтижелерге қол жеткіздім: балалардың қоршаған әлем туралы білімдері кеңейді, мәтінді мазмұндап айтып беруге, қызықты оқиғаларды ойдан шығаруға, шумақты өлең жолдарын жаттауға деген қызығушылықтары артты. Сөздік қорының деңгейі жоғары деңгейде болды. Өздерін аудитория алдында еркін ұстауға, еркін сөйлеуге үйретті. Балалардың тілін дамыту тек мнемотехникамен шектеліп қалмайды. Бұл ең алғашқы қадам іспеттес, мнемокестелерді қолдану, көрген нәрселерді жеңіл қабылдап, есте сақтап, дер кезінде еске түсіре білуге тиімді әсер етеді. Қорыта келгенде, мектеп жасына дейінгі комуникативтік – тілдік құзыреттілігі қалыптасқан бала ауызша қатынастын алуан түрлі құралдарын қарым қатнас пен өзара іс-әрекет құруда пайдаланады және тілдік қажетті лексикалық, грамматикалық құралдарын ойындарда, сөздік шығармашылықта , іс-әркеттің басқа түрінде пайдалана алады. Ал бұл құзреттілікті қалыптастыру біздің міндетіміз болмақ. Сондықтан осы мнемотехтика әдісін өз жұмысымызда әрі қарай тиімді қолданамыз және көптеген нәтижелерге жетеміз деген сенімдеміз.
Қолданылған әдебиеттер: 1.
Белоусова С. «Развитие лексики и грамматического строя речи у докольников», 2005г 2.
Омарова А.С. «Мнемотехника тәсілдері», «Бала мен балабақша» журналы 2010, №6
3.
Омельченко Л.В. Использование приемов мнемотехники в развитии связной речи/ Логопед. 2008, №4.
640
РОЛЬ «САМОПОЗНАНИНИ» В ФОРМИРОВАНИИ И РАЗВИТИИ ГАРМОНИЧНОЙ ЛИЧНОСТИ ДОШКОЛЬНИКА.
Козина А.А., Ильяшова Б.Ф. КГКП детский сад «Алпамыс», ККАО «Болашак»
«В каждом человеке-СОЛНЦЕ, Только дайте ему светить» Сократ
Во все века люди высоко ценили духовно-нравственную воспитанность. Глубокие социально-экономические преобразования, происходящие в современном обществе, заставляют нас размышлять о будущем Казахстана, о его молодежи. В настоящее время смяты нравственные ориентиры, подрастающее поколение можно обвинять в бездуховности, безверии, агрессивности. Поэтому актуальность проблемы воспитания старших дошкольников как личности, связана, по крайней мере, с четырьмя положениями: -во- первых, наше общество нуждается в подготовке широко образованных, высоконравственных людей, обладающих не только знаниями, но и прекрасными чертами личности. -во- вторых, в современном мире маленький человек живет и развивается, окруженный множеством разнообразных источников сильного воздействия на него как позитивного, так и негативного характера, которые (источники) ежедневно обрушиваются на неокрепший интеллект и чувства ребенка, на еще только формирующуюся сферу нравственности. -в- третьих, само по себе образование не гарантирует высокого уровня духовно- нравственной воспитанности, ибо воспитанность- это качество личности, определяющее в повседневном поведении человека, его отношение к другим людям на основе уважения и доброжелательности к каждому человеку. К.Д. Ушинский писал: «Влияние нравственное составляет главную задачу воспитания». -в- четвертых, вооружение нравственными знаниями важно и потому, что они не только информируют младшего школьника о нормах поведения, утверждаемых в современном обществе, но и дают представления о последствиях нарушения норм или последствиях данного поступка для окружающих людей. Перед дошкольной организацией образования ставится задача подготовки ответственного гражданина, способного самостоятельно оценивать происходящее и строить свою деятельность в соответствии с интересами окружающих его людей. Решение этой задачи связано с формированием устойчивых духовно-нравственных свойств личности дошкольника. Самопознание начинается в очень раннем детстве, но оно тогда имеет совершенно особые формы и содержание. Сперва ребенок учится отделять себя от физическою мира- он пока не знает, что относится к его телу, а что- нет. Позднее он начинает осознавать себя уже в другом смысле -как члена социальной микрогруппы. Но и здесь поначалу наблюдается сходное явление: он еще плохо отделяет себя от других, что выражается в известном детском эгоцентризме: в сознании ребенка он сам- как бы центр
641
социального микромира, а другие существуют, чтобы «обслуживать»его. Наконец, в подростковом возрасте начинается осознание «духовного Я»- своих психических способностей, характера , нравственных качеств. Этот процесс сильно стимулируется активным усвоением слоя культурного опыта, который выражает обобщенную работу поколений в решении духовных и нравственных проблем. В жизни подростка этот процесс начинается с вопросов: «каков я?», «что во мне не так?», «каким я должен быть?». Именно в этом возрасте начинает формироваться «идеальное Я»-осознанный личный идеал. Сопоставление с ним часто вызывает недовольство собой и стремление себя изменить. С этого начинается самосовершенствование. Самосовершенствование довольно сложный процесс, имеющий множество граней. Порой эти грани настолько тонки, что без посторонней помощи развивающейся личности не обойтись. Такую помощь сполна оказывают педагоги дошкольных организаций образования , преподающие предмет «Самопознание»,то есть мы с вами. Предмет «Самопознание» удивительный предмет, где каждый ребенок учится слушать свое сердце и делать только то хорошее, доброе, что оно подсказывает. Только через этот путь каждый из них может найти свое место в жизни. Только пройдя этот путь красоты жизненных ценностей, каждый ребенок, может выполнить миссию Человека на Земле. Ведь чем больше в человеке духовности, нравственности, тем больше он Человек. И каждый из них будет отзывчивее, теплее, добрее, чувственнее в общении с окружающим миром. На занятиях самопознания дошкольники ближе знакомятся с собственным «Я»,учатся оценивать себя, видеть себя со стороны: свой внешний облик, особенности и манеру поведения, отдельные черты характера, подвергать анализу свои собственные успехи и достижения. Любовь, добро, дружба- эти простые слова на занятии по самопознанию обретают новый смысл, становятся волшебными. Идеи самопознания постепенно интегрируются с другими дисциплинами, на таких занятиях гармонично переплетаются, дополняя друг друга, знания из разных областей науки, а дети наблюдают, сравнивают, делают свои выводы, познают мир. А мы знаем, что лучше всего познавать мир любовью, добром и красотой. Часто после занятий по самопознанию, глядя в открытые навстречу нам глаза, невольно думается о том, что жизнь продолжается, и, мы, учителя самопознания, мысленно благодарим природу за то, что она не позволяет нам черстветь душой, что она наделила многих людей такими прекрасными качествами, как доброта, бескорыстие, сострадание. Наверное, поэтому и существует на земле жизнь. Мы живем, пока чувствуем, любим и верим, пока наше сердце способно болеть за ближнего, а в наших душах не поселилось равнодушие. Вот такому отношению ко всему на земле, особенно к детям, и учит нас предмет «Самопознание». В образовательном процессе роль программы «Самопознание » велика. Она возвращает духовное измерение в педагогику, обогащая её, по выражению О.Сулейменова, глубиной прошлого, широтой настоящего и высотой будущего. Сегодня стало очевидным, что программа нравственно- духовного образования «самопознание» вышла за рамки отдельного предмета, заполняя светом и теплом духовных ценностей содержание других дисциплин. 642
Перед каждым педагогом на сегодняшний день стоит задача- воспитать такого гражданина Казахстана, который знает и ценит его культурно-историческое наследие, любит свой родной край, готов в нем жить, работать, создавать новые культурные ценности, чтобы дети с самых малых лет освоили искусство быть всегда здоровыми и счастливыми, учились и росли, обретая мудрость жизни и счастье в служении человечеству. Чтобы осознавали, кто они есть, для чего живут и к чему должны стремиться. Каждый ребенок должен раскрыть себя! Воспитывать- значит питать душу ребенка энергией своего сердца, неустанно развивая у своего воспитанника стремление к высокому, вопреки всем жизненным невзгодам. Поэтому важно, чтобы рядом был Учитель- человек, знающий, как жить и для чего жить, наделенный особым профессиональным взглядом, способный увидеть в каждом человеке его лучшее, его будущее. Дарите свое сердце детям, будьте к ним внимательны и добры, не оставайтесь равнодушными к проблемам детей, и тогда они смогут построить именно такое общество, в котором будут царить ЧЕСТЬ, ДОСТОИНСТВО и ВЫСОКИЕ НРАВСТВЕННЫЕ ЦЕННОСТИ. Закончить статью я хочу словами Великой женщины Сары Алпыскызы Назарбаевой: «Бог дает нам шанс раскрыть себя, раскрыть свою божественную природу, природу человека быть настоящим человеком. Именно поэтому мы сейчас обязаны обучить наших детей видеть мир, счастье, любовь во всем мире, - я желаю вам всего этого».
Литература: 1.
http://www.akorda.kz Официальный сайт Президента Республики Казахстан. Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана. 27.01.2012 г. 2.
Республики Казахстан по предмету «Самопознание». ГОСО РК 2.004.043.-2010» 3.
Бабанский Ю.К. Педагогика. Курс лекций. – М.: Просвещение, 1983. 4.
Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. Том 2, - 69 с.5. Сухомлинский В.А. Избранные педагогические сочинения -М: 1980, т.2. 5.
Национальный научно-практический, образовательный и оздоровительный центр «Бөбек» 6.
Методическое пособие по предмету «Самопознание»
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖАСТАҒЫ ЕРЕСЕК ТОП БАЛАЛАРЫНЫҢ КОММУНИКАТИВТІК БІЛІКТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШАРТТАРЫ
Койбагарова Л.Б., Табулдина Г.С. КМҚК №145 «Балапан» балабақшасы, Қарағанды қаласы
Мектепке дейінгі тәрбие мазмұнын түбегейлі жаңарту мәселесі еліміздің ертеңін бянды ету бағытында жүзеге асырылып жатқан нормативтік- құқықтық құжаттардан, 643
оны іске асыру мақсатында күн асқан сайын өмірде орнығ бастаған білім, ғылым саласындағы жаңалықтардан көрінеді. «Қазақстан Республикасының 2005-2010 жылдарға арналған білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында» мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың сапасын арттырудың негізгі бағыты балалардың жеке мәдениетінің негіздерін қалау, мектепте оқыту қажетті дағдыларды жетілдіру, сондай- ақ мемлекеттік тілді үйренуіне, зияткерлік және орнықтыруға қажетті жағдай жасау қажеттілігі көрсетілген. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту үздіксіз білім беру жүйесінің алғашқы деңгейі ретінде қазіргі өзгермелі әлемде талапқа орай бейімделуге қабілетті бала тұлғасының қалыптасуы мен дамуы үшін жағдайлар жасауда. Жетекші ғалымдар мен практиктер жүргізген көптеген психологтар және педагогикалық зерттеулер мектепке дейінгі баланың зияткерлік, тұлғалық, әлеуметтәк және эмоциалдық дамуын анықтаудың негізі педагогикалық шарттарын нақтылау екендігін дәлелдеді. Мектепке дейінгі ұйымдардағы білім беру әрекетінің типтік Ережесінде, Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Қазіргі кезеңдегі мектепке дейінгі қйымдардың негізгі міндеттері туралы» 2004 жылғы 21 желтоқсандағы №1353 Қаулысында мыналарды атап көрсеткен болатын: -
дамуын, олардың қызығушылықтарын қанағаттандыруды қамтамасыз ету, жалпы адами жіне ұлттық құндылықтарға баулу негізінде қабілеттіліктерін дамыту; -
еріктілік пен шығармашылық тану қабілеттіліктерін дамыту; -
мектеп жасына дейінгі балалардың тәрбиелеу мен оқыту бағдарламаларын игеруіне жағдай туғызу. Аталған міндеттерді жүзеге асыру мектепке дейінгі тәрбие мен білім беруді ұйымдастырушылардан әлемдегі тиімді іс шараларды оқып үйренуді, тәжірибе алмастыруды, сондай- ақ әдістемелік жұмыстарды жетілдіруді, еліміздегі озат іс- тәжірибелерді кеңінен насихаттауды, жинақтауды және тазартуды талап етеді.
«Ел боламын десең, бесігіңді түзе» деген нақыл сөзді ұстанған халқымыз бала тәрбиесіне ерте бастан- ақ еркше көңіл бөлген, мектепке дейінгі тәрбие мәселесін басты назарда ұстап отырған. Қазақстанда мектепке дейінгі тәрбиенің қалыптасуы, алғашқы мектепке дейінгі тәрбие қйымдарының ашылуы, олардың дамуы, аталған мекемелерде тәрбие беру үдерісін ғылыми- педагогикалық тұрғыдан ұйымдастыру, мектеп жасына дейінгі балалардыдамыту, тәрбиелеу мәселелері М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, А.Байтұрсынов, Н.Құлжанова сынды азаматтардың еңбектеріне ұсынылған. Қарым- қатынасты зерттеу объектісі ретінде таңдай отырып, ғалымдар оның бүгінгі заман жағдайында өзгеше сапаға ие екендігіне көз жеткізді. Қоғамда нақты орынды иеленуге талпыныс жасап, коммуникативтік ортаны жасауға ықпал етуші жаңа ақпараттық технологиялардың (компьютерлік бағдарламалар, телевизиялық «көпірлер», телеконференциялар және т.б.), сонымен қатар халықаралық маңызы бар ішкі және сыртқы саясатты орнықтыруда маңызды міндеттерді шешетін өзара диалогтың рөлі өсіп, соның арқасында бүгінде ұлтаралық байланыстың нәтижелілігі артуда.
644
Мектепке дейінгі баланың жас ерекшелігіне тән өзіндік құндылығын мойындауға, оған жеке тұлғаның маңызды даму кезеңі ретінде қарауға , сондай- ақ әр баланың қоршаған ортадағы өзге адамға жеке ағдарлануымен, олармен қарым- қатынасын жүзеге асыру ретінен хабардар болуымен, әртүрлі іс- әрекетте белсенділік танытуымен ерекшеленетін өмірлік жолын таңдау мүмкіндіктерін кеңейту міндетін анықтап беруге мүмкіндік туды. Балада өзгелермен қарым- қатынасқа түсудің қарапайым түрінің тапшылық етуі оның құрдастарымен және үлкен адамдармен өзара іс- әрекетінде үлкен қиындықтар туғызатыны сөзсіз. Олардың қорқыныш сезімдері артып, білім алу үдерісіне үлкен нұсқан келтіреді. Міне, сондықтан коммуникативтік білікті қалыптастыру мектепке дейінгі кезең мен бастауыш мектепте білім беру кезеңінің сабақтастығын қамтамасыз етудің басымдылығы, оқу әрекетінің табыстылығын қамтамасыз етудің қажетті щарттары әлеуметтік және тұлға дамуының маңызды бағыттары болып табылады. Дегенмен, мектепке дейінгі жастағы балалардың коммуникативтік біліктерін қалыптастыру мәселесінің зерделенуіне және психологиялық және педагогикалық әдебиеттерде коммуникативтік білікті қалыптастырудың жағдайына сипаттама жасай келе, аталған аспектілердің толық ашылмағандығын анықтадық. Атап айтқанда, коммуникативтік біліктің, оның өлшемдерінің және көрсеткіштерінің мектеп жасына дейінгі балалардың жас ерекшелігіне сай қалыптасуының мазмұны жеткілікті зерттелмеген. Мектеп жасына дейінгі, оның ішінде ересек топтағы балалардың, коммуникативтік біліктерін қалыптастыруды оқу- тәрбие үдерісіне енгізудің бірізділігі, ойын- сабақта және ойын- сабақтан тыс уақыттарда аталған іс- әрекетті ұйымдастыру түрлері толық анықталмаған. Бүгінгі күнге дейін мектеп жасына дейінгі ересек топтағы балалардың коммуникативтік біліктерін заманауи білім беру технологияларын пайдаланып қалыптастыру аспектісіне жете көңіл бөлініп, ғылыми тұрғыда теориялық және практикалық зерттеу жұмыстары жеткілікті жүргізілген жоқ. Мектеп жасына дейінгі балаларды қазіргі заман талабына сай жалпы адамзаттық қасиеттерді меңгере отырып, олардың зияткерлік деңгейін арттырудың, жеке тұлға ретінде өзін- өзі тану мен жанындағы балаларды бағалаудың, қарым- қатынас коммуникациясын, қарым- қатынас этикасын, тілдік мәдениетін қалыптастырудың педагогикалық шарттарын анықтау аса қажет. Мектеп жасына дейінгі баланың коммуникативтік дамуы мәселесін қарастыру Ж.Әубәкірованың, коммуникацияның психологиялық және педагогикалық негіздері Б.Баймұратованың, мектеп жасына дейінгі балалардың өзара бірлесіп атқаратын іс- әрекеттерін гуманистік негізде жүзеге асыру Н.Наубаеваның еңбектерінде қарастырылған. Мектеп жасына дейінгі баланың коммуникативтік біліктерінің қалыптасуы және оның дамуы адамгершілік тәрбиесінен өрбейді. Мектеп жасына дейінгі баланың адамгершілік тәрбиесінде көркем шығармалар мен ауыз әдебиетін пайдалану бойынша зерттеу жүргізген Ә.Әмірова («Ересектер тобындағы балаларды қазақ балалар әдебиеті арқылы адамгершілікке тәрбиелеу»), Р.Жұмағожина («Ауыз әдебиеті үлгілерін балалар бақшасында пайдалану»), А.Меңжанова («Мектеп жасына дейінгі балаларды көркем 645
әдебиет арқылы тәрбиелеу») секілді ғалымдар мектепке дейінгі тәрбие мәселесі бойынша қомақты үлес қосқан. Мектеп жасына дейінгі балалар тәрбиесі, олардың білім алуы және дамуы жайлы теория мен практикалық тәрбие баланың әлеуметтік дамуы мәселеесімен байланысты болып келеді. Биологиялық индивид әлеуметтік субъектіге айналып, әлеуметтену үдерісі барысында оның маңызды болып табылатын жеке тұлғалық қасиеттері қалыптасады. Соның негізінде биологиялық индивид әлеуметтік топтар құрамына кіре отырып, қоғамда орныққан құндылықтарды, қолданыстағы заңдылықтарды, қалыптасқан әлеуметтік нормаларды, озық салт- дәстүрлерді, мінез- құлық үлгілерін игереді, сол арқылы өмір сүріп отырған қоғамға кірігуі жүзеге асатыны белгілі. Бүгінгі таңда мектепке дейінгі білім беруді дамытудың негізгі бағыты бала дамуына қажетті кеңістікті жасауға және баланың жеке дамуы үдерісіне кешенді жетекшілік етуге жағдай туғызумен байланысты болып отыр. Баланың өмір сүріп отырған әлеуметтік ортада өзін- өзі тануына, дамуына, сол ортада мәдени түрде коммуникациялық біліктерін қалыптастыруға бағытталған жүйелі жұмыстың алғашқы көшін мектепке дейінгі кезеңде бастау кертігі белгілі. Баланы жан- жақты тәрбиелі, мәдениетті, ертеңгі қоғам талабына сай азамат етіп тәрбиелеу- мемлекет, білім беру мекемелері және отбасы үшін жауапты міндет. Мектепке дейінгі кезеңде баланың психикалық жағдайы, тұлғалық қасиеттері дамып, іс- әрекеттің түрлі әрі кең спектрін белсенді түрде игере бастайды. Дәл осы шақта баланаң өзіндік санасы мен өзіне баға беру қабілеті қалыптасады, алғашқы әлеуметтену кезеңінің табалдырығынан аттап, бала мәдениет әлеміне енеді, жалпы адами құндылықтарға бой ұрады, адамдар әлемінен, заттармен, табиғатпен және өзінің ішкі әлемімен қарапайым қарым- қатынас орнатады. Белгілі бір іс- әрекетке араласа отырып, мектеп жасына дейінгі бала жас ерекшелігіне сәйкес білімді, біліктер мен дағдыларды игеріп, өзіне тән мінезінің ерекшелігін дамыытады, психикасы мен мінез- құлқының жеке белгілерін байқатады. Өскелең ұрпақ тәрбиесі қашанда маңыздылығын жоғалтқан емес. Бүгінгі заманның педагогына қойылатын талап та өте жоғары. Педагог үнемі ізденісте жүрсе, ал ата – ана бұл үдерісте қолдау көрсетіп, көмекке келетін болса, жұмыс табысты болмақ.
Педагогикалық шарттарды жүзеге асыру педагогтың жоғары кәсіби біліктілігімен қатар, оның топтық өзара іс- әрекетті, оның мазмұнын анықтай алуды, топ үшін әрбір
646
тұлғаның қосар үлесін баланың жеке басының мүмкіндігіне қарай ұйымдастыра білуі мен ұжымдық жұмыстың нәтижесіне жетуді, іс- әрекет барысында талдау мен түзетуді жүзеге асыра білу қабілетінің болуын талап етеді. Сол себепті мектепке дейінгі ересек топтағы балалардың коммуникативтік біліктерін қалыптастырудың педагогикалық шарттары төмендегідей болуы мүмкін деп болжадық: - коммуникативтік біліктерді меңгеруге ынталандыру, алдын- ала дайындау; - балаларды өзара бірлескен іс- әрекетке баулу; - тәрбиелеу және оқыту үдерісінде тұлғаға бағдарлау; - бала, тәрбиеші және ата- аналар арасындағы өзара достық пен іс- әрекетті қалыптастыру.
Пайдалаланылған әдебиеттер тізімі 1.
2.
ҚР 2015 жылғы дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. Астана, 26 желтоқсан, 2003- 15 б. 3.
Мектепке дейінгі кіші жастағы (3 жастан 5 жасқа дейін) балаларды тәрбиелеу мен оқытуға арналған «Зерек бала» бағдарламасы: .- Астана, 2009. - 106 б.
Конкаева Саида Танатовна «Бәйтерек» балабақшасының тәрбиешісі
Балабақшадағы тәрбие мен білім – үздіксіз тәрбие мен білім берудің алғашқы баспалдағы.Ал тәрбиешілердің негізгі ұсынған мақсаты – білімнің жаңа үлгісін жасап, белгілі бір көлемдегі білім мен білік дағдыларын меңгерту, оқу мен тәрбие үрдісін ұйымдастырудың сан түрлі жаңа әдіс-тәсілдерін іздестіру, жаңа технологияларды ұйымдастырылған оқу іс-әрекетіне тиімді пайдалана білу. Қазіргі тәрбие мен білім берудің негізгі мақсат-міндетін, мән мағынасын жеке түсініп оқытқан жағдайда ғана біз келешек ұрпақтын еркін дамуына жол ашамыз.Қазіргі таңда білім беру жүйесі мамандардан кәсіби икемділік пен ұтқырлықты, сан қырлы шығармашылық қызмет пен өзін-өзі басқару, өзін-өзі ұйымдастыру жағдайында біліктілікті қажет етіп отыр.Өйткені қазіргі жас буын – еліміздің келер күнгі келбеті емес пе? Бұл жөнінде Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев: «Ғасырлар мақсаты - саяси-экономикалық және рухани дағдарыстарды жеңіл шыға алатын, ізгіленген XXI құрушы іскер, өмірге икемделген, жан-жақты жеке тұлғаны тәрбиелеп қалыптастыру», -деген тұжырым жасады. Көшбасшымыздың осындай алға қойған мақсатын жүзеге асыра отырып, мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының талаптарына қол жеткізу үшін бағытталған бірден-бір әдіс - М.Ментессори әдісі.Монтессори әдістемесі - соңғы жылдардағы енгізген жетістігіміз десек та болады.Мария Мантессори 647
технологиясы – Италияның тұңғыш әйел дәрігерінің балалардың құқығын қорғау үшін күресі мен ұлы педагогикалық жаңалықтарын ашуы жолында пайда болған технология. Қазіргі кезде Монтессори жүйесін 146 мемлекет қолданады. Бұл жүйе бойынша 1 жастан 6 жасқа дейінгі балалар зейінін, шығармашылық және логикалық ойлау қабілетін, есте сақтауды, сөйлеуді, елестетуді, қимылды дамытады. Бала үлкендердің көмегіне аздап сүйене отырып,өзіне-өзі қызмет етуге, жаңаны игере білуге, аса маңызды шешімді өзі қабылдауға үйренеді. «Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы», - демекші, мантессори әдісінің тәрбиеге ықпалы мол. Мысалы, тәртіп пен еркіндіктің үйлесімі арқылы бала...... • қарапайым ережелерді сақтап тәртіпке үйренеді • дербестікке үйренеді • жан - жақты, ықыласты болады • саналы таңдау жасауға үйренеді • бақылағыштыққа үйренеді • өзін және басқа адамдарды қадірлеуді үйренеді • тұлға ретінде өзін - өзі қалыптастырады • келісім жасасып, бірге әрекеттенуге үйренеді • жауапкершілікті сезінуді үйренеді. Бүгінде осы әдіспен жұмыс істейтін балабақшалар қатарында біздің «Бәйтерек» балабақшасы да бар. Мантессори әдісінің мәнін түсініп, баланың рухани еркіндігіне құрметпен қарай отырып, біздің балабақшамыз Мантессори педагогикасының элементтерін кеңінен
қолданып отыр.
Балабақшамыздағы жаңа
технологияларды пайдаланудың тиімділігі неде? Ол үшін біз не қандай жұмыс жасап жатырмыз? Шынайы, іс жүзіндегі жұмыс қана сұрақтың жауабы болып табылады. Білім беру, білім тарату және деректерді жалаң түрде жаттатудан баланың қолымен миын жұмыс істететін, сын тұрғысынан және ойлауды өмір жолына айналдыра білуге үйрету түріне көшуі тиіс.Бізден берілетін тәрбиенің нәтижесі отбасымен балабақша тығыз байланыста болса ғана, мағыналы болып жан-жақты дамыған ұрпақ тәрбиелей аламыз. Осының негізінде біз тек баланы ғана емес, ата-ананы да жұмылдырып, бірге тәрбиелеудеміз. Соған орай,Мантессори әдісіне қажетті құрал-жабдықтарды ата- аналармен бірлесе отырып қолдан жасап, дүкендерден алып, баланың дамуына үштік одақ болып бірлесе әр топқа Мантессори бұрышын әзірледік. Жаңа технология бойынша білімді үнемі бүгінгі жас ұрпақ тәрбиеленушілерге меңгертіп отырсақ,балалардың жаңаша көзқарас үрдісі дамиды емес пе? Біз күнделікті оқу іс- 648
әрекеттерін Мантессори технологиясының элементтерін пайдалана отырып,орталықтарға бөліп ұйымдастырамыз, бұл технологияның тиімділігі балалардың қай салаға жақын екендігі айқындалып, ата-анамен байланыс нығаяды және де Монтессори технологиясын қолдану арқылы балалардың қол маторикасын дамытып, өз беттерінше жұмыстар атқарып, қиыншылықтарды жеңе білуге, еркін ойлауға тәрбиелейміз. Кез-келген оқыту технологиясы тәрбиешіден терең теориялық психологиялық, педагогикалық шеберлікті, бала дүниетанымын терең танып, ұғына білуді мақсат етеді.Жаңа технологияның әдіс-тәсілдерін тиімді пайдалану және оны ұйымдастыруға ақпарат құралдары да, талапқа
сай болу
қажет. Бұл технологиямен білім берудегі біздің балабақшамыздың алға қойған басты мақсаты: «Баланың білім беру мазмұнын толықтырып, жаңаша көзқараста, жаңа технология бағытында жұмыс жүргізіп, баланың өмірін жаңаша ортада, жаңа бағытпен ұйымдастыру». Бұл өзіне - өзі қызмет көрсету, өзін күтуге (жуынуға, шешінуге, киінуге, төсегін жинауға, жұмыс орнын әзірлеуге және т. с. с.) бағытталған. Еңбек қызметінің бұл түрінің тәрбиелік маңызы ең алдымен оның өмірлік қажеттілігінде. Бұл іс - әрекеттер күн сайын қайталанатындықтан, балалар өзіне - өзі қызмет көрсету дағдысын тез игереді; өзіне - өзі қызмет көрсету міндет ретінде ұғына бастайды. Балабақша тәрбиесі балаларды жеке күнделікті қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған өзіне – өзі қызмет көрсету процесінде балаларға дербестік, еңбексүйгіштік, ұқыптылық, заттарға деген ұқыпты көзқарасы, мінез-құлық мәдениетін қалыптастырады. жүктеу/скачать 14,44 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|