Бактериялар Саңырауқұлақ Жасыл балдыр Итмұрын Қына
жүктеу/скачать 4,74 Mb. Pdf көрінісі
|
biologia 6 sinip
| Сабақтың жуандап өсуі. Камбий түзуші ұлпаға жатады. Камбийдің бір маусым ішінде
бөлінген жас жасушалары қабық пен сүрекке қарай ығысады. Сүрек бөліміне ығысқан жасушалар тобы көбірек болғандықтан сүрек қабаты қалыңдау болады. Бұл құбылыс жыл сайын қайталанатындықтан сабақ жуандай береді. Ағаштағы бүршіктер мен жапырақтар зақымданбаса, камбий жасушалары да тез бөлінеді. Камбий жасушаларының бөлінуінен сүректе жыл сайын сүрек қабаты пайда болады. Оны жылдық шеңбер немесе жылдық қабат деп атайды. Ағаш діңінің көлденең кесіндісіндегі жылдық шеңберден тіршілік жағдайының қолайлы немесе қолайсыз болғандығын аңғаруға болады: 1) жылына бір шеңбер түзілетіндіктен, жылдық шеңберге қарап, өсімдіктің жасын анықтайды; 2) жылдық шеңбердің өсу қарқыны мен еніне жауын-шашын мөлшері, температура, жарық қатты әсер етеді. Егер жылдық шеңбердің ені жуан болса ауа райы қолайлы, жіңішке болса қолайсыз болғандығын көрсетеді; 3) кейде бір жылда түзілген жылдық шеңбердің жартысы жуан, жартысы жіңішке болады. Жылдық шеңберінің ені жарық мол түскен жағында жуан, аз түскен жағында жіңішке; 4) жылдық шеңберге қарап, оңтүстік пен солтүстікті анықтайды. Оңтүстікке қараған жағының шеңбері – жуан, солтүстік жағы жіңішке болып келеді. Ағаштарда сабақ қалыптаса бастағанда-ақ тұтасқан камбийлі шеңбер түзіледі. Ағаш діңінің жуандауы камбий жасушаларының бөлінуіне байланысты. СҰРАҚТАР 1. Ең ұзын сабақты өсімдік: 2. Өте тез өсетін ағаш емес өсімдік: 3. Қолтық бүршіктерден: 4. Камбий: 5. Ағаш діңінің жуандауы: 6. Камбий жасушалары тез бөлінеді: 7. Ағаш діңінің көлденең кесіндісіндегі жылдық шеңберден: 8. Органикалық заттар қабықтағы: 9. Жылдық шеңберге қарап: 10. Сабақтың сояуға айналып, түрін өзгертуінің себебі: 11. Шырынды сабақтар: 12. Түрі өзгерген, үлкен, алып бүршік: 13. Қырыққабаттың жемісі: 14. Жапырақ шығармайтын көп жылдық жер асты өркен: 31 15. Тамырда болмайды: 16. Жер асты өркендер: 17. Түйнектің сыртын: 18. Картоп жемісі: 19. Түрін өзгерткен шырынды, қысқарған жер асты өркен: III ТАРАУ. САБАҚ БОЙЫМЕН ҚОРЕКТІК ЗАТТАРДЫҢ ҚОЗҒАЛУЫ Жарықта жапырақтағы крахмал суда ерімейтіндіктен, крахмал күйінде сабақ бойымен қозғалмайды. Крахмал қантқа айналуы керек. Қант суда жақсы еритіндіктен қабықтағы сүзгілі түтіктер арқылы өсімдіктің барлық мүшелеріне барады. Органикалық заттар қабықтағы тін талшықтары (сүзгілі түтік) арқылы қозғалады. Қабығы кесілген бұтақта қосалқы тамырлар кесілген жерінің жоғарғы жағынан шығады. Кесілген жердің төменгі жағында тамырлар пайда болмайды. Қоректік зат кесілген жерден төмен қарай өте алмайды. Ал қабығы кесілмей салынған бұтақта қосалқы тамырлар бұтақтың ұшынан дамиды. Бұл органикалық заттар тек қабықпен қозғалатынын дәлелдейді. Органикалық заттар өсімдіктің өсе бастаған жас мүшелерінің қорегіне жұмсалады. Қорекке ортақ етпей, күнбағыс, жүгері, қызанақ сияқты өсімдіктердің түбінен қаулап шыққан артық өркендерін жұлады. Жапырақ қолтығынан шыққан өркендерді де жұлып тастайды. Мұндай жағдайда жүгерінің собығы, күнбағыстың себеті өте ірі болады. Боялған суға салынған өркеннің жапырағы мен гүлін ұстарамен көлденеңінен және ұзынынан теңдей екіге қақ жарып қараса (ұлғайтқыш әйнекті пайдаланып). Қабық пен өзек қабаты боялмай, тек сүрек қабатының боялғаны байқалады. Бұл тәжірибеден су мен минералды тұздар сабақтың сүрек қабатымен қозғалатынын білеміз. Органикалық заттар өсімдіктің өсе бастаған жас мүшелерінің қорегіне жұмсалады. Қорекке ортақ етпей, күнбағыс, жүгері, қызанақ сияқты өсімдіктердің түбінен қаулап шыққан артық өркендерін жұлады. Жапырақ қолтығынан шыққан өркендерді де жұлып тастайды. Мұндай жағдайда жүгерінің собығы, күнбағыстың себеті өте ірі болады. СҰРАҚТАР 1. Жүгерінің собығы, күнбағыстың себеті өте ірі болуы үшін: 2. Су мен минералды заттар сабақтың: 3. Жапырақтағы крахмал суда ерімейтіндіктен: 4. Органикалық заттар қабықтағы: 5. Өсімдіктің өсе бастаған жас мүшелерінің қорегіне жұмсалады: 6. Органикалық заттар қозғалатын тін талшықтары немесе сүзгілі түтіктер қайда орналасқан? 7. Күнбағыс, жүгері, қызанақ сияқты өсімдіктердің түбінен қаулап шыққан артық өркендерді неліктен жұлып тастайды? 8. Су мен минералды тұздар сабақтың қай қабатының бойымен жылжиды? 9. Жарықтың әсерінен крахмал өсімдіктің қай бөлімінде түзіледі? 10. Тамыр қысымына байланысты сабақ бойымен не көтеріледі? |