Бас редактор с. Ж. Пірəлиев а

53

ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ

ƏОЖ 9.91.910.1

А.С. Нұрғазина

Туризм магистрі. 

Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті, география 

кафедрасы. Ақтөбе қ.

К.А. Молдашева 

№39 қазақ орта жалпы білім беру мектебінің география пəнінің мұғалімі

Ақтөбе қ.

ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ ЖƏНЕ ОНЫ ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ҒЫЛЫМЫМЕН 

БАЙЛАНЫСТЫРУ

Ұлттық  тəрбие  мен  құндылықтарды  ұрпақтың  бойына  сіңірту.  Жастарымызды  жан-

жақты дамыған тұлға етіп тəрбиелеу міндеті қарастырылған. Ұлттық тəрбие алған ұрпақтан  

де ні сау, білімді, ақылды, ұлтжанды, еңбекқор, сыпайы, кішіпейіл, мəдениетті тұлға қалып-

та суындығы,  мəдениеттің  адамның  қалыптасуының  жəне  шығармашылығының  жетілу 

шы ңы екені қарастырылған. Ұлттық тəрбиені білім беру үрдісіне ендірудің маңызы жəне 

ұлт тық тəрбиенің – ел болашағы екені айтылған. Ертеңгі ұлтымыз дамысын десек, оның 

мəде ниеті мен тарихын жүйелі оқытып, сол арқылы отбасы мен барлық білім ошақтарында 

қазақ  халқының  ұлттық  тəрбиесін  енгізудің  қаншалықты  маңызды  екенін  айыру  қиын 

еместігіне тоқталған. Бүгінгі басты міндет студент-жастарымызға сапалы білім беру болса, 

шəкірттердің университет қабырғасында терең білімді игеруі олардың тəрбиесіне тікелей 

байланыстылығында екендігі айтылған.

Түйін  сөздер:  ұлттық  тəрбие,  əулие  ағаш,  əулие  бұлақ,  əдет-ғұрып,  Қорқыт  Ата, 

жаратылыстану, мəдениет, табиғат.

Рассматриваются  задачи  формирования  разносторонне  развитой  личности  учащегося, 

прививания  молодежи  национальных  ценностей  и  национального  воспитания.  В  статье 

анализируется,  что  из  поколения,  получившего  национальное  воспитание,  формируется 

здоровая, образованная, умная, патриотичная, трудолюбивая, учтивая, культурная молодежь, 

что является вершиной формирования человеческой культуры и творческого совершенства. 

Говорится  о  значимости  введения  национального  воспитания  в  процесс  образования,  о 

том, что национальное воспитание – это будущее страны. И если мы думаем о завтрашнем 

процветании  нашей  нации,  то  мы  должны  осознавать  значимость  систематического 

преподавания культуры и истории нации, введения национального воспитания казахского 

народа  во  всех  учебных  заведениях  страны  и  во  всех  семьях.  Если  сегодняшняя  главная 

задача – это  дать  качественное  образование  молодежи,  то,  в  статье  доказывается,  что 

усвоение знаний студентами в стенах университета напрямую зависит от их воспитания.

Ключевые  слова:  национальное  воспитание,  священное  дерево,  священный  ключ, 

обычай и традиции, Коркыт Ата, естествознание, культура, природа.

We consider the problem of forming multiple personality of student, youth instilling national 

values and national education. This article analyzes that from generation, received national 

education, forms a healthy, educated, intelligent, patriotic, hardworking, courteous, cultural youth 

that is the pinnacle of the formation of human culture and creative excellence. It is referred about 

the importance of the introduction of national education in the education process, that national 

education - the future of the country. And if we think about tomorrow’s prosperity of our nati on, 

54

ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ

we must be aware of the importance of systematic teaching of culture and history of the nation, 

the introduction of national education of the Kazakh people in all educational institutions of the 

country and in all families. If today’s main goal - to give quality education for young people, then, 

in my opinion, in this article we prove that the adoption of knowledge by students in the university 

depends on their upbringing.

Keywords: national education, the sacred tree, the sacred key, custom and traditions, Korkyt 

Ata, natural history, culture, nature.

Бүгін  де  жастарға  əлемдік  деңгейде  өр-

ке  ниет ті негізде білім мен тəрбие беру, ұлт-

тық  құндылықтарды  жас  ұрпақтың  бойы на 

сіңірту үлкен проблемаға айналып отыр де-

сек  қателеспейміз.  Біз  өмір  сүріп  отыр ған 

қоғамның талабы, адам тəрбиесіне маз мұн-

мен қарауды талап етеді. Яғни, балабақшада 

да, мектепте де, колледжде де, жоғарғы оқу 

орындарында  да  оқушыны,  студентті  жан-

жақты дамыған тұлға етіп тəрбиелеу міндеті 

тұр.  Жастарымызға  бүгінгі  ғаламдану 

проце сін де  ұлттық  құндылықтарды  сақтау 

мен  өзі нің  бет-бейнесін,  ізгі  дəстүрлерін 

сақ тау жолындағы күрес ұлттық сананы сақ-

тау күресі екенін түсіне де түсіндіре де бі лу. 

Ұлттық  тəрбие  деп  жеке  тұлғаның  ұлт тық 

сана-сезімі мен мінез-құлқының ана ті лін, ата 

тарихын, төл мəдениетін жəне ұлт тық салт-

дəстүрлерді меңгеруі негізінде қалыптасуын 

айтамыз. Ұлттық тəрбие алған ұрпақтан дені 

сау,  білімді,  ақылды,  ұлтжанды,  еңбекқор, 

сыпайы, 

кішіпейіл, 

мəдениетті 

тұлға 

қалыптасады. Мəдениет – адамның қалып та-

суы ның  жəне  шығармашылығының  жетілу 

шы ңы. Мəдениеті жоғары болмаса адамның 

адам зат  құндылығын  иеленуіне  мүмкіндігі 

жоқ де секте болады. 

Ал  ұлттық  тəрбие  мəселелерін  жүзеге 

асы ру да  бала-бақшалар,  мектептен  тыс 

меке ме лер, ұйымдар, мектептер мен жоғары 

оқу  орын дарындағы  сабақтастық  дəстүріне 

төмен дегі жіктемелердің мəні зор;

-  адамның  өмір  бойы  өзін-өзі  тəрбиелеу 

үр дісі;

- адамның əлеуметтік, өзара іс-əрекеттік, 

тех ни калық, табиғаттық жəне əлемдік қа рым 

-қатынастағы тəжірибесін ұдайы байыту ар-

қы лы қажеттіліктерін өтеу.

Тəрбиенің  мұндай  түрі  əрбір  адамның 

пла нетарлық  ойлауын  дамытып,  азаматтық 

қауым дастықтың өткеніне, бүгінгісіне жəне 

бола ша ғына қатысты болатынын сезіндіреді.

Ұлттық тəрбиені білім беру үрдісіне ендіру 

бүгінг і  таңда  өзіндік  ерекшеліктерімен  ай-

шық та лары  анық.  Бұл  жолда  біз  ұлттық 

құн ды лықтарды,  мəдениетті,  тарих,  дəс тү-

рі мізді  бүгінгі  күнмен  сабақтастыра  өз ге  

халықтарға  таныту  ол  пəннің  ғылыми  ма-

ғы насын  тереңдете  түседі.  Жастарға  оқы ту  

процесінде  ұлттық  тəрбие  негізінде  құ рыл-

ған білім мен икемділік жүйесінен нəр алып, 

ұлтқа тəн іс-əрекет түрлерін меңгерту жə не 

ұлттық  тұрпаттық  қадір-қасиетті  та ны ту  өз 

еліне  деген  сүйіспеншілігін  оята  оты рып, 

өзге ұлт өкілдерінің тұрып жатқан же рі мен 

елінің  ұлттық  қасиеттеріне  деген  қы зы ғу-

шы лы ғын  тудырар  бірден  бір  жол. «Кешегі 

баба мызбен  ғана  емес,  бүгінгі  бағамызбен, 

ертең гі шамамызбен де мақтана алатын ұлт  

бо луды ойлауымыз керек», - деген, Ел ба сы-

ның сөзін тереңінен қарасақ ұлттық бол мы-

сымызды  болашаққа  ұлттық  тəрбиенің  ая-

сында мақтана жеткізеріміз хақ. Тəрбие жү-

йесі – белгілі бір əлеуметтік құрылым шең-

берінде өзара байланыстық мақсаттың жə не 

тəрбие  үдерістерін  ұйымдастыру  ұс та ным-

дары  мен  оларды  қабылдау  кезеңдерін  жү-

зе ге асырудың (отбасы, мектеп, жоғары оқу 

орындары,  мемлекет)  жəне  əлеуметтік  тап-

сы рыс ты орындау логикасының жиынтығы. 

Сон дықтан да, ұлттық тəрбие – ел болашағы. 

Ұлттық  тəрбие  ата-бабаларымыздың  таби-

ғат  ты  тануы,  жіті  пайымдауы  негізінде  қа-

лып  тас қан дығын  өмір  тəжірибесі  көрсетіп 

о тыр. Та биғат – адам мəдениетін жетілдірудің 

қай нар бұлағы. Табиғатты сезінудің, онымен 

55

ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ

қа уы шу дың нəтижесінде мəдениеттің нақты 

ны шан дары айқындалады.

Осы  мəдениеттің  нақты  нышандары 

мен  же ке  тұлғаның  ақыл-ойын  ширататын 

ха лық тық  педагогиканың  негізгі  нысан-

да рын  заманауи  оқыту-тəрбиелеу  қыз ме-

ті не  енгізудің  нəтижесінде,  оқу  мен  тəр-

бие  жұмысының  күнделікті  аса  маңыз ды  

міндеттерін  қамтитын:  ақыл-ой,  адам гер-

ші лік,  қоршаған  ортаны  қамқорлыққа  алу  

(жерді,  суды,  ауаны  ластандырудан  қор ғау, 

аумақтың  экологиялық  ахуалын  тұрақ тан-

ды ру), физиологиялық жəне еңбек сүй гіш тік  

сияқты əртүрлі аспектілердің адамдар са на-

сы на орнығу процестері жүзеге асырылады. 

Жас   ұрпақтың  көруі,  тануы  жəне  оның  ой-

лау -түйіндеуі дүниетанымдық қабілетін же-

тіл ді реді.

Бүгінгі  басты  міндет  студент-жас та ры-

мыз ға  сапалы  білім  беру  болса,  меніңше, 

шəкірт тердің  университет  қабырғасында 

те рең білімді игеруі олардың тəрбиесіне ті-

ке лей байланысты. «Адамға ең бірінші тəр-

бие   берілуі  керек,  тəрбиесіз  берілген  білім 

–  адам заттың  қас  жауы,  ол  келешекке  оның 

бар лық  өміріне  апат  əкеледі», – депті  Əл-Фа-

раби  бабамыз  айтып  кеткен.  Айталық,  сту-

дент  тəрбиесіз,  көргенсіз,  тəртіпсіз  бол са,  

қаншалықты жағдай жасасаң да, ата-ба ба ла ры-

мыз дың сөзімен айтқанда, басына алтын құй саң 

да,  ол  ешқашан  тиянақты  білім  ала  ал май ды. 

Меніңше, білім беру үрдісінде ең əуе лі тəрбие 

ісін алдыға шығару керек деп ой лаймын.

Жастарымыздың шын мəнінде зияткерлік 

мə дениетті  адам  болып  қалыптасуы  үшін 

пла неталық, ғаламдық экологиялық саналар 

дең гейінде  самғаумен  бірге  Отаның,  туған 

өл  кесің, кіндік кескен жерің, өз шаңырағын 

қас  терлей біле отырып сүйіспеншілік сезі мі-

мен  қатар тыныстауы парыз.

Жұмыр жердегі елінің, ел ортасындағы ту-

ған жерінің орнын, қасиетін, шежіресін бі лу 

–  географиялық  сана  ұғымының  негізі  бол-

мақ. Географиялық сана этнография, елтану, 

эко логия  пəндері  арқылы  дариды.  Əрбір 

жас тарымыз  туған  жерді  ортақ  үй,  Қазақ 

елін  ор тақ Отан ретінде сезіну, атамекен мен 

ел табиғатын аялап, қорғау қасиетін дарыту 

мақ сатында  жаратылыстану  ғылымдарын 

оқы ту мəселелеріне көп көңіл бөлу керек. 

Табиғаттың сұлу көріністері арқылы жас 

ұр пақтың бойына адамгершілік қасиеттерін 

та би ғатты қорғау, сүю сезімдерін тəрбиелеу 

тура лы  қазақ  халқының  ағартушылары 

мен 

зия лы 

қоғам 

қайраткерлері 

Ш.Уəлиханов,  А.Құнанбаев,  Ы.Алтынсарин, 

А.Байтұрсынов,    Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев, 

Ш.Құдайбердиев  еңбектерінде  көп  көңіл 

бөлінген. Ұлы Абай өз өлеңінде табиғат пен 

адам өмірін, тіршілігін, ажырамайтын, бө ліп 

қарастыруға  келмейтін  біртұтас  дүние  ре-

тінде қарастырған. Белгілі педагог-психолог 

Жүсіпбек  Аймауытов  балаға  ең  қымбат,  ең 

жа қын  туған  жері,  туған  жерінің  табиғаты, 

оның  құ былыстарын  білу  өте  қызық.  Мұн-

дай  оқыту  жүйесі  өмірге,  табиғатқа  теңеу 

маз мұ нының  берік,  баланың  санасын  жан-

дан ды рып,  төңіректегі  əлемге  терең  көзбен 

қарау ға үйретеді.

Табиғат – сұлулықтың мəңгі бақи тау сыл-

мас қайнар көзі, ол эстетикалық тəрбие беру-

дің ең маңызды құралдарының бірі са на лады. 

Бар  өмір  тіршілігі  табиғатпен  араласып 

өте тін,  оның  аясында  өскен  халқымыздың 

ту ған жерге қатынасы туралы халықтық пе -

да  го гикада,  ақын-жырауларымыздың,  ағар-

ту шыларымыздың  даналық  сөздеріне  қа-

нып   өскен  Ш.  Уəлиханов,  Ы.Алтынсарин, 

А.Құнанбаевтардың  еңбектерінде  табиғатқа 

көз қа растарының ғылыми əрі тəрбиелік мə-

ні мол. Ш.Уəлиханов туған халқының та би-

ғат пен  қатынасындағы  əдет-ғұрыпын,  дəс-

тү рін,  этикасын  зерттей  отырып,  қазақтар 

ара сын дағы сенім олардың табиғатты шексіз 

қадірлеуінен туған», – табиғаттың сұлулығын 

тану адамдарға рухани күш беретіндігін айт-

қан  болатын.  А.Құнанбаевтың  қара  сөз де-

рін дегі  философиялық  ой-пікірлері,  оның 

та би ғат  заңдылықтарын  терең  пайымдай 

алу мен бірге оған байланысты ғылыми көз-

қа растарын  танытады.  Ол  табиғаттың  бір 

бай лығын  адам  баласының  ауызына  тосып, 

тау сылмас азық болып отырғандығын көр се-

те  ке ліп, «Кім өзіңе махаббат қылса, сен де 

56

ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ

оған махаббат қылмағың парыз», - деп өсіп 

ке ле  жат қан  ұрпақты  табиғат  ананы  аялап 

сүйе бі луге үндейді.

Халқымыз  табиғаттың  кейбір  туын ды ла-

рын   «киелі», «қасиетті»  деп  ұғып,  оларды 

жою ға  болмайтынын  уағыздаған.  Сонымен 

бір ге, табиғат пен адамды біртұтас, бірінен-

бі рін  бөлуге  болмайды  деп  қараған.  Сон-

дықтан,  адам  табиғаттан  өз  керегін  ғана 

а лып,  қалғанына  еш  уақытта  зиянын  тигіз-

бе ген  Ш.Уəлиханов: «табиғат  пен  адам: 

өзі ңіз  айтыңызшы,  тіршілікте  одан  ғажап, 

олар дан  құпия  не  бар? - дей  келе  қазақтар 

кие ге үлкен мəн береді. Табиғаттағы кейбір 

жану ар лар мен құстарды, көшпелі тұрмысқа 

қажетті заттарды киелі деп қастерлейді. Осы 

атал ған дарды  құрмет  тұту,  ырымын  жасап 

тұ ру, адам баласына байлық пен бақыт, құт 

əке ле ді», - деп атап көрсеткен.

Халық  табиғаттағы  өздері  қастерлеген 

жер лер ді «Əулие бұлақ», «Əулие ағаш» деп 

атап,  олар ды  көздің  қарашығындай  қорғап, 

«Бұ лақ  көрсең  көзін  аш», «Аққуды  атпа», 

«Құс тың ұясын бұзба», «Көк шөпті жұлма» 

деп  өсиет  етіп  отырды.  Ал  қарлығаш,  ақ-

қу,  ұлар  т.б.  құстар  жақсылықтың  жар шы-

сы, бақыттың бастауы, игіліктің иесі, сұлу-

лықтың символы деп ұясын бұзуға, бала па-

нын  алу ға, өлтіруге мүлде рұқсат етпеген.

Ертедегі  табиғат  жайындағы  нақыл  сөз-

дер,   өнегелі  өсиеттер,  жырау  мен  ақындар 

жыр ларындағы ойлы пікірлер – экологиялық 

тəр бие беруде жəне экологиялық мəдениетін 

қалып тастыруда  өте  құнды  құрал.  Ертеден 

қал ған: «Көзіңді  қалдыр  бұлақ  көзін  аша 

жүр,  Ізіңді  қалдыр  жақсы  істен  мұра  шаша 

жүр,   Өзіңді қалдыр бақша өсіріп, жаса нұр – 

де ген өсиетінде зор мағына жатыр.

Табиғат – ананың сырларын бойға сіңіріп 

ал майынша онымен тең отырып сөйлесу қи-

ын.  Ең  бірінші,  табиғатты – туған  анаңдай 

тү сіну,  екінші,  табиғатқа – туған  бабаңдай 

та быну,  үшінші,  табиғатты  туған  ұлыңдай 

қор ғауың қажет. Түсінбей тұрып табыну, та-

бынбай тұрып қорғаудың қисыны жоқ. Таби-

ғат  пен адамзат баласы дүниенің бірінсіз-бі рі 

тұл  болатын – ажырамас  бөлшектері.  Адам 

үшін  жері  мен  суы,  орманы  мен  тасы,  жа-

нуары мен өсімдіктері тіршілік ететін бас ты 

көздері болса, табиғат үшін адам оның бағ-

баны іспеттес.

Бүкіл  түркі  дүниесінің  бабасы  Қорқыт 

Ата «Қаратауларың бұзылмасын, саялы ағаш 

сын басын, қанаттарың қырқылмасын», - де-

ген   қасиетті  сөздері – туған  жер  табиғатын 

аялау ға шақырған аталы ұғымдар. Мысалы: 

«Атаң нан мал қалғанша, тал қалсын», «Су-

лы жер – нулы жер», «Жері байдың елі бай»  

- деген сөздер бала санасына сіңіп, адам гер-

ші лік өлшем қалыптасады.

Экология,  биология,  география,  физика, 

хи мия  пəндерінің  өзара  байланыстарын  ай-

қын дай отырып, оқып, зерттеу нəтижесінде 

оқу шылар  жаратылыстану  ғылымдарынан 

бі лім  мен  тəрбиенің  ұштастығын  анғаруға 

мүм кін дік алады.

Биология – адамның  денсаулығы  жəне 

та биғи  ортаның  көрсеткіштері.  Биосфера – 

тір шілік бар шекарадағы біртұтас деңгейдегі 

жүйе. Биосферадағы тірі табиғаттың қызметі, 

био ло гиялық  жүйке,  табиғи,  антропогендік 

фак тордың əсер етуі табиғи орталық байлығы 

адам  денсаулығының  кепілі:  практикалық, 

эс те тикалық,  танымдық,  адамгершіліктің 

қор шаған табиғи ортаның құндылығы.

Географиялық  ортада  өмір  сүретін  ор та 

жəне  адамның  қызметі  өндірістің  тер ри то-

риялық комплекстері – қоғам мен таби ғаттың 

өзара  əсерлесуінің  саналы  жа ңа  кезеңдері. 

Адам  қызметінің  табиғи  орта ның   өзгеруін 

бағалау. Адам қоғамының да муы ның табиғат 

жағдайларына  ықпалы.  Мем ле кет  табиғи-

əлеуметтік жүйе: өндіруші күш пен өндірістік 

қатынастың  даму  деңгейі.  Та биғи  жəне 

экономикалық  потенциал.  Қа ла  экологиясы. 

Экологиялық 

мəселелер: 

глобаль ды, 

аймақтық,  жергілікті.  Табиғатты  қор ғау да 

шара  қолданудың  экономикалық  тиім ді лігі. 

Табиғи ортаны бағалау жəне ба қы лау.

Химия: ортаның химиялық өлшемдерінің 

нор масы.  Олардың  адамның  химиялық  іс-

əре  кетінің  нəтижесін  өзгеруінің  ше гі   мен 

бағасы.  Химия  өндірістерін  экология лан-

дыру:  қалдықтарды  тазалау  жəне  залал сыз-

57

ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ

дан дыру, металдарды тотығудан сақтау. Қор-

ша ған ортадағы химиялық заттарды нормаға 

кел тіру.  Қоршаған  ортаның  химиялық  жағ-

дай ын бақылау.

Физика:  адамды  қоршаған  ортаның  фи зи-

калық  параметрлері,  олардың  физикалық  ан-

тро погенді  əсерлердің  нəтижесінде  өзгеруін 

ба ға лау:  шудың  деңгейінің  жоғарылылығы, 

ра диа ция, сəулелену, шаңмен ластану жəне т.б. 

Оқушыларға  жаратылыстанудан  тəрбие 

бе ру де  мектепте  оқытылатын  əр  пəннің 

өзін дік  ерекшелігі  болатындығы  сияқты, 

пəнаралық  байланыс  арқылы  биология,  хи-

мия,  география,  физика  т.б.  сабақтарында 

өзін дік  ерекшеліктері  бар.  Оқушыларға 

пəн  ара лық байланыс арқылы білім мен тəр -

бие  беру  ісін  мектеп  тəжірибесінде  жа ра    -

тылыстану  ғылымдары  арқылы  іс ке  асы-

ру дың  нəтижесінде,  биология,  гео гра фия,  

хи мия,  физика  т.б.  пəндерінде  оқушы  бой-

ына табиғатты қорғауға баулитын сан түр лі 

сезімдерді оятады.

ƏДЕБИЕТТЕР

1  Сейсенбаева Ж.А. Ұлттық тəрбиенің ғылыми негіздері. Оқу құралы. – Алматы, 2011.

2  Мектептегі  оқушылар  ұйымының  тəрбиелік  моделі // Білім  беру  жүйесіндегі 

этнопедагогика. – 2005. – №6 

3  Экологиялық  білім  мен  тəрбие  беру  мəселесі  жөнінде  Ə.Е.  Бейсенова,  Ə. 

Бірмағамбетов, Х. Жүнісова, Ж.Б. Шілдебаев 

4  Ахметов З. Абайдың ақындық əлемі. – Алматы: Ана тілі, 1995.

5  Қазақстан  Республикасының  қоршаған  ортаны  қорғау  туралы  заңы. //Егеменді 

Қазақстан. – 1997.

6  Нұғыманов  И,  Орынбеков  С.  Экологиялық  білім  берудің  педогогикалық  негізі. //

Қазақстан мектебі. – 1996.

«Ғылымға қанағатсыз болу керек»

Шəкəрім Құдайбердіұлы.

58

ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ

ОƏЖ 8.81-11

Ж. Қабидолданова

2 курс магистранты

Абай атындағы ҚазҰПУ

КƏСІБИ МЕКТЕПТЕРДЕ ШЕТ ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ МЕН 

ОҚЫТУДЫҢ МАҢЫЗЫ

Мақалада кəсіби мектептерде шет тілін оқытудың тиімді жолдары мен оқытудың түрлері, 

тіл  үйретудің  маңызы  жайлы  кеңінен  жазылған.  Сонымен  қатар,  ағылшын  оқулықтарын 

пайдалану барысында ағылшын тілі сабақтарының бірнеше үлгілерін бере отырып, нақты 

мысалдармен түсіндірілген.

Түйін сөздер: оқу түрлері, классификация, оқу функциялары, оқыту техникасы.

В статье обширно описываются выгодные методы обучения иностранному языку и виды 

обучения6  значимость  обучения  языку.  Помимо  этого,  приведены  примеры  видов  урока 

английского языка с использованием учебников английского языка.

Ключевые слова: виды обучения, классификация, функции обучения, техника обучения.

The article extensively describes best methods of teaching a foreign language and types 

obucheniya6 importance of language learning. In addition, examples of types of English lessons 

using English textbooks.

Keywords: types of training, classifi cation, training function, technology training.

Мектепте белсенді оқу түлерi туралы сұ -

рақтар шетел тiлiн оқыту əдiстемесiнiң бiр-

ден-бiр  жетiлдiрiлгенi  болып  табылады. 

Соны

 

мен  бiрге,  бұл  сұрақ  көптеген  келi-

сiл меген  жəне  аяғына  дейiн  құрылмаған 

ас пек тiлерден  тұрады,  авторлар  бұл  бел-

гi лерге  əртүрлi  атаулар  айтады.  Кейбiр  ав-

тор  лар  психологиялық  табиғатына  қарай 

оқу  түрлерiн  ажыратады:  психологиялық 

ерек шелiктер  процесiн  ойлау  қабiлетi: 

аудар малы-аудармасыз,  аналитикалық-син-

те тикалық;  алғашқы  кезең  басқа  авторлар 

олар дың  орындалу  жағдайына  қарай:  өз 

бетi мен  немесе  өзiндiк  емес,  дайындалған-

дайын дықсыз; оқылғандардан: экстенсивтiк-

интен сивтiк жəне т.б.

Қазiргi  кезеңде  мектептерде  шет  ті-

лін  

бел сен ді 

түр де 

оқуға 

үйретуде 

С.К.Фоломкинаның  клас си фи кация сы  кең 

тарал ған [35]. Бұл клас сификация бойынша 

дауыс тап оқу жəне iштей оқу түрлерi бар. Бұл 

оқу  түр лерi  өзiндiк  механизмдерi  бойынша 

ажы ра тылады:  дауыстап  оқу  перцептивтiк 

да мы туды  жəне  тiлдiң  артикуляциялық 

тобы ның  сыртқы  айтылуын  ұстанса, iштей 

оқу – перцептивтiк тобын дамыту жəне iшкi 

арти ку ляция бойынша. Оқудың берiлген түр-

ле рi  коммуникативтiк  тапсырма  бойынша 

əртүрлi  жəне  оқыту  процесiнде  əртүрлi 

мақ сатта  қызмет  етедi.  С.К.Фоломкина 

дауыс тап  оқуды  ақпарат  беруде  өзiндiк  ком-

муникативтiк тапсырмасы бар деп бел гi ле се, 

iштей оқу – ақпараттың алынуы деп бел гi лей-

дi [35, 78]. Оқудың  бұл  түрлерi  əртүрлi  оқу 

функцияларында орындалады. Бiрiншi – оқы-

ту құралы болып табылады, екiншiсi – оқы ту 

мақсаты  болып  табылады.  Оқуға  үйре ту дегi 

үлкен табыс үшiн барлық мүмкiн нұс қа ларды 

сəйкестендiре  қолдану  керек.  Дауыс тап  оқу. 

Дауыстап  оқу  шетел  тiлiн  оқы ту да  үлкен 

мағынаға ие. Дауыстап оқу тiл дiң дыбыстық 

жүйесiн меңгеру болып та бы лады.

Ағылшын  тілі  сабағында  белсенді  оқу 

үшiн ма териалдар бағдарламалы немесе бағ -

дар  ла  ма сыз  болуы  мүмкiн.  Мысалы,  оқы-

ту дың  бастауыш  кезеңiнде  негiзiнен  пай да-

59

ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ

лысы – дауыстап  оқытудағы  қиын дық тар ды 

жеңiлдету:  дайындалған,  жат тық  ты   рылған, 

сыныптық, өз бетiнше жəне хор мен, аудармасыз, 

синтетикалық.  Шетел  тi лiн  дауыстап  оқуды 

үйретудiң  бастауыш  ке зеңiнде – басты  құрал 

оқу техникасын да мы ту. Оқытуда дауыстап оқу 

бақылау  рө лiн де  жəне  мəнерлеп  оқуда  басты 

құрал  болып  табылады.  Ал  кəсіби  мектеп 

деңгейінде  ше тел  тілін  оқытуда  да  дауыстап 

оқу  тыс қа  ры  қалмайды,  мамандығына  сəйкес 

мə тін дермен жұмыс, дөңгелек үстел, пресс кон-

фе рен циялар т.б. басты құрал болып табылады. 

Дау ыстап оқыту əдісі қай уақытта болсын шет-

тетіліп  қалмайды,  ол  өте  пайдалы  əдіс  қол-

данса. Оқытудың тиімділігін танытатын бір  ден-

бір құрал.

Сол уақытта дауыстап оқу тiл дамытуда өз 

бетiмен жұмыс түрiнде көрiнедi, өзiндiк тiл  дiк 

жəне ойлау мiндеттерi қолданылады:

а) оқылған тiлдiң əрiптiк – дыбыстық мең ге-

рiлуi үшiн;

б)  сөйлемдердегi  синтагма  элементiн 

бiрiк тi рiп дамытуды бiлу үшiн;

в) оқу темпiн шапшаңдату үшiн (оны сөй-

леу дiң шапшандық мүмкiндiгiне жеткiзу);

г) болжау мүмкiндiгiн дамыту үшiн;

д) түсiнiктiң дəлдiгiн оқыту жəне бақылау 

үшiн [36, 94].

Дауыстап оқу қазiргi кезеңде кəсіби мек-

теп терде материалдарды ауызша өтуде пай-

да ла нылады. Ол сондықтан да ауызша тiлге 

жа қын.  Осы  оқытудың  түрлеріне  тоқтала 

кет  сек:

Iштей оқу. Iштей оқу – оқушылар мең ге-

р у ге  тиiстi  оқу  түрi  болып  табылады.  Оқу-

шыларды əртүрлi əдебиетердi оқуға, газетiкк 

жə не  ғылыми – көпшiлiк  мақаларды  оқыту 

– бас ты тапсырма, шетел тiлi мұғалiмiнiң ал-

ды на қойылған басты мəселе.

Қазiргi кездегi əдiстемеде оқу сапасын кө-

те ру мақсатында мынадай оқу түрлерi бар:

Дұрыс оқу:

-  сөз iшiнен əрiптi, жеке буынды не жеке 

бiр сөз дi қалдырмай оқу;

-  кейбiр буынды не жеке сөздi қай та ла май  оқу;

-  кейбiр  дыбыстардың,  сөздердiң  орнын 

ауыстырмай оқу; 

-  мəтiндегi  сөздердiң  мағынасына  қарай 

ла йықты дауыс ырғағын, интонациясын сақ тап  

оқу;

Түсiнiп оқу:

-  сөз мəнiн ұғынып оқу;

-  сөйлемдегi  сөздердiң  байланысын  айы-

рып  оқу;

-  ауыспалы мағыналы (кекету, күлу, сы қақ-

тау) сөздердi дауыс ырғығына сай оқу;

Шапшаң оқу:

-  оқу темпiн (қарқынын) тездетiп, жыл да-

мы рақ оқу;

Мəнерлеп оқу:

-  əуендi – сазды ерекшелiктердi сақтап оқу;

-  ой-екпiнiн дұрыс қойып оқу;

-  кейiпкердiң көңiл – күйiн сезiне оқу;

Бұл  мəтiнмен  мынадай  жұмыс  түрлерiн 

жүр гiзудi талап етедi:

-  түсiнiксiз  жеке  сөздер  мен  сөз  тiр кес-

те рiн,

-  жеке сөйлемдердi,

-  тұтас мəтiндi талдау;

-  жоспар жасау;

-  мəтiннiң негiзгi ойын, идеясын;

-  мəтiннiң кейiпкерiн;

-  мəтiннiң желiсiн т.с.с. анықтау.

Шетел  тілі  сабағында  белсенді  оқыту  оқу-

шы лардың  бiлiм,  бiлiк  дағдыларына  қойы ла-

тын бұл талаптар өзара тығыз байланыста бол-

ғандықтан, бiр – бiрiмен ұштастыра жүр гi зi ледi.

Оқу мазмұнын ашуда оқытудың барлық əдiс 

– тəсiлдерi пайдаланылады: 

-  балалардың оқу – таным əрекетiн ұйым-

дастыру жəне оны iске асыру əдiстерi;

-  оқу – таным əрекетiне түрткi (моти ва ция)  

жасау, əсер ету əдiстерi;

-  оқу – таным əрекеттерiнiң тиiмдiлiгiн тек-

се ру əдiстерi.

Оқушылардың  оқуға  қызығушылығын 

арт тыру  мен  шығармашылық  қабiлетiн  қа-

лыптастыру  мақсатында  мынандай  сабақтар: 

бiрiккен  сабақ,  жаңа  сабақ,  қайталау,  бекiту, 

жат тығу,  сондай-ақ,  сахналау  (кейiптендiру), 

сая хат,  бəйге,  жұмбақ,  ойын,  пресс  кон фе рен-

ция, білікті маман т.с. жүргiзуге болады.

Сыныптан тыс оқу негiзгi оқудан бөлiнбейдi. 

Себебi  оның  мақсатының  өзi – сыныптағы 

60

ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ

оқуды толықтыру болып табылады. Сабақ та 

өткізілетін  əр  түрлі  жұмыс  түрі  оқу шы лар-

дың  мотивациясын көтерумен бірге əдіс те ме-

лік деңгейін жақсартады. Ағылшын оқу лық-

тарын  пайдалану  барысында  ағыл шын  тілі 

сабақтарының бірнеше үлгілері бе ріл ген. 

Мысалы: 

жүктеу/скачать 1,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: