ƏДЕБИЕТТЕР
1 Цветков Л.А. Общая методика обучения химии. – Москва: Просвещение, 1982. -
520б.
2 Кирюшкин Д.М., В.С. Полосин. Химияны оқыту методикасы, – Алматы, 1984.
3 Харламов И.Ф. Активизация учения школьников, – Москва, 1960. - 452стр.
4 Зайцев О.С. Методика обучения химии – Москва: Владос, 1999.
ОƏЖ 8. 81. 8113
А.А.Оспанова
Абай атындағы ҚазҰПУ
Магистратура жəне PhD докторантура институтының магистранты
АРАБ ТІЛІН ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЛИНГВОМƏДЕНИ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН
ҚАЛЫПТАСТЫРА ОҚЫТУ
Бұл мақала араб тілін оқытуда, лингвомəдени құзыреттілікті қалыптастыру мақсатында
жазылған. Қазіргі кезде, білім мəселесіне тоқталатын болсақ, əр оқушы, əр мұғалім, əр
маман өз мамандығының шебері болу керек. Қазіргі кезде шет тілін үйренуде көбінесе не тіл
жағына, не мəдениетіне ғана көңіл бөлінеді. Ал, шет тілінсіз мəдениетін, ал мəдениетінсіз
тілін меңгере алмаймыз, сол себепті, линвомəдени деген ұғымға үлкен мəн берілген.
Түйін сөздер: құзырет, құзырлық, лингвомəдени құзіреттілік.
Данная статья написана с целью формирования лингво-культурной компетентности в
обучении арабского языка. Что касается вопроса образования, то каждый ученик, каждый
учитель, каждый специалист должен быть профессионалом своего дела. Не зная иного
языка, не узнаем ее культуры, также не зная культуры не изучим язык, поэтому понятию
«лингвокультура» уделено особое внимание.
Ключевые слова: компетенция, компетентность, лингво-культурная компетентность.
This article is written for the purpose of formation of linguistic and cultural competence in
teaching Arabic. As to the question of education, each student, each teacher, each person must be
professional works. Ne knowing another language, do not learn its culture, also not knowing the
culture is not to learn the language, so the concept of «linguistic culture» given special attention.
Key words: jurisdiction, competence, linguistic and cultural competency.
Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті
ел дер қа тарына қосылуы бүгінгі ұрпақ бей-
не сінен көрінеді. Сондықтан да, қазіргі білім
бе ру саласындағы міндет – шет тілін оқытуда
пе
да го гикалық тұрғыда, ұйымдастыру тұр-
ғы сы нан білім беру мазмұнына жаңалық
енгі зу дің тиімді жаңа əдістерін іздестіру. Ол
қай уа қыт та да ең өзекті мəселелер қатарына
жат қы зылып келеді. Олай болатыны қоғам-
ның əлеуметтік–экономикалық міндеттеріне
сай өскелең ұрпақты өмірге бейімдеудің жа-
ңа талаптары туындап отыр. Мұның өзі мек-
теп тегі оқу-тəрбие үрдісінің оқушылар ал-
дын да ғы жауапкершілігін арттырады.
Адам баласы материалдық жəне рухани
өмір дің ор та сын да тіршілік етеді де өзі өмір
85
ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ
сү ріп отырған қоғамның, ұжымның, ұлттың,
ру дың мүшесі ретінде өзіндік ақыл парасаты
мен жеке бастың өзіне тəн ақыл-ой, ерік
жігер, мінез-құлық ерекшелігімен көрінуге
ты ры сады.
Жасөспірімнің дамуы жəне оның дүниені
та нуы түрлі əлеуметтік жағдайларға бай ла-
нысты. Қоғамдық тұлғаларға ортақ эти ка-
лық бірыңғай талаптардың болуына қа ра-
мастан, қоршаған орта жөнінде əр адам ның
қалыптасқан өзіндік ой-пікірінің, көз қа ра-
сының болуы заңды құбылыс. Себебі оқу-
шы ның адамгершілік, белсенділік жə не
батылдық сияқты қасиеттерінің қа лып та-
суы на белгілі əлеуметтік орта мен əлеуметтік
тəр бие əсер етеді [1,55-64].
«Құзырлық» сөзі «құзыр» сөзінен алынған
туын ды сөз екендігіне баса назар аударамыз.
Бұл ту ра лы қазақ тілі терминдерінің салалық
ғы лы ми түсіндірме сөздігінде: «құзыр (ком-
петенция) – жалпы алғанда қайсы бір тап-
сыр маны орындауға қабілеттілік немесе
бір нəр сені жасау» деп берілген [2,1]. Құ зі-
рет дегеніміз (латынша «competentia»-ком-
петенция) -əділ, дұрыс, қорытынды, құ қы
бойынша қандай да бір мекеменің не ме се
адамның өкілет шеңбері, адамның та ны-
мы, тəжірибесі бар сұрақтар шеңбері. Ла-
тын тілінен аударғанда (Competere-де ге-
ніне жету, сəйкес келу, жақын келу.) «Құ-
зыр лық – өз ісін жетік білу танымы мол,
тəжіри белі» деген мағына береді. Ғылыми
əде биет терде құзіреттілік дара тұлғаның
бойын дағы өзара сапалардың (білім, білік,
дағ ды, іскерлік, əрекет тəсілі) жиынтығы.
«Құ зіреттілік» терминіне алғаш анықтама
бе ріп, лингвистикаға енгізген американдық
ға лым Н. Хомский. Оның пайымдауынша,
құ зіреттілік термині грамматика білімдеріне
не гіз делген. Жалпы алғанда құзіреттілік де-
ге ні міз – жеке тұлғаның белгілі бір мəселені
ше шу дегі өзара байланысты білім, білік
дағ дыларының жиынтығы жəне адамның
же ке өзінің іс-əрекет, қызмет саласына сай
құзіреттерді меңгеруі [3, 23-26]. Ал Қазақ-
стан Ұлттық энциклопедиясында «құ зі рет»
(компетенция) – нақты органның не ме се
лауазымды тұлғаның заң жүзінде бел гі лен-
ген өкілеттіліктерінің, құқықтары мен мін-
дет терінің жиынтығы деп көрсетілген [4,1].
Бел гі лі бір саладағы құзырлықты меңгерген
өз са ласына сəйкес білім мен біліктілік пен
қару ланған қандай да бір негізі бар ой – тұ-
жы рым жасайтын жəне тиімді əрекет ете
ала тын адамды есептеуге болады.
Араб тілін өзге тіліді аудиторияларда
оқы ту дың əдістемесін жетілдіру, оқы-
ту процесінде нақты нəтиже алу, жақ сы
оқулықтар жасау тілді оқыту бағ дар ла ма ла-
ры на тікелей байланысты.
Біріншіден, шет тілін оқытудың барлық
ерек ше ліктері, əдістемесі ескеріліп жасалған
бағ дар лама оқыту процесін жеңілдетеді.
Екіншіден, шет тілін оқытуда барлық оқу
орын дарында немесе барлық үйренушілер
үшін бірдей пайдалануға болатын типтік
бағ дарлама қажет деп есептеуге болмайды.
Се
бе бі, əр тілдің өзіндік ерекшеліктері бар
[5,6-8].
Елдер арасындағы экономика мен мəде-
ниет ті дамыту үшін қазіргі кезде шет тілін
оқы тудың рөлі артуда. Жылдан жылға шет
ті лін меңгерген мамандарға сұраныс артуда.
Осы кезде білім бағытын дамыту барысында
құ зыр лықты пайдалану өте маңызды фактор
бо лып табылады. Осыған орай шет тілін
оқы туда сол елдің тарихына, мəдениетіне
тоқ та ла мыз. Соңғы кездерде шет тілін оқы-
ту да лингвомəдени құзыреттілікке көп мəн
бе рі луде. Лингвомəдени құзыреттілік, бұл –
жүй е, мəдениет туралы білім [6,90].
Нақты бір елдің ұлттық тілін қамту сол ел-
мен мəдени қарым-қатынаста, не байланыста
бо лу. Лингво-мəдени құзыреттілік – бұл
мəсе ленің шешілу дəрежесі. Лингво-мə де -
ни зерт теу ежелгі дəстүрді қамтиды. Еуро-
па лық лингво-мəдени дəстүр Ф.Де.Соссюр,
Р.Якобсон, Р.Барт, Т.Ван-Дейк пен ты ғыз
байланысты болса, ал лингвомəдени құ зы-
рет тілік ұғымы Л. Витгенштейн, Г.Гадамер,
Г.Гийом, М.Хайдеггер, Н.Хомский жəне
К.Ясперс пен байланысты [7, 307-310].
Осы уақытқа дейін араб тілін өзге ауди то-
рияларда оқытуға арналған бірнеше бағ дар-
86
ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ
ла ма лар жарияланған. Оларға тоқталатын
болсақ:
Муғалиму ассалим
Аннаху
Алқираға
Аладаб
Туруқу аттадрис
Аттағабир
Бағдарламалардың алдыңғы қатарында
тұр ған «му ғалиму ассалим» болып табы-
ла ды. Бағдарламадағы оқу материялы он
төрт са ғатқа бөлініп, тілді аптасына екі са-
ғат тық педагогикалық жүктемемен жүр-
гі зуге арналған. Бұл бағдарлама өзге тіл ді
аудиторияда араб тілін өзгертуде фо не ти-
калық, лексикалық минимумдарды мең ге ру-
де кешенді түрде ұстанымы қойылған. Со-
нымен бірге, бағдарламада фонетикалық
модельдердің берілуі тілді игеру мақсатында
үлкен нəтижеге қол жеткізетіндігін атап өтеміз.
Осыған байланысты Ахмад Тоғайма мен
Жаудад Рукуаби араб тілінің бағдарламасын
жасау барысында араб тілі оқытылуында өте
ауыр тілдер қатарына жатады, сондықтан
да ол тілді меңгеру үшін ең алдымен араб
тілінің алфавитін жүйе бойынша оқыту ке-
рек деген [8, 54-57]. Ал оған зерттеуші
Ахмад Исхақ араб тілін оқыту барысында,
ең ал ды мен, дыбысталу жүйесімен оқытқан
жөн деп көрсеткен.
Араб тілі оқылуы жағынан да жазылуы
жа ғынан да өте күрделі тілдер қатарына жа-
та ды. Себебі, араб тілінде біріне бірі ұқсас
əріп тер де, дыбыстар да болғандықтан мен
ең ал дымен ол тілді қазақ тілінде ұқсас
сөздер ден бастау керек деген тұжырымға
кел дім. Мысалы: қазақ тілінде кейбір сөздер
араб ті лінің сөздеріне мағынасы жағынан
да ды быс та луы жағынан да ұқсас келеді.
Мысалы: ки та бун – кітап, қаламун – қалам,
даф тарун – дəптер, т.б.
Сол себепті, ең алдымен араб тілін үйрету
ба ры сында қазақ тілінде жəне араб тілінде
ұқ сас сөздер арқылы оқытқан жөн.
Бүгінде өзгетілді аудиторияларда араб ті-
лін оқытудың əдістемесі, оқулықтар шығару
же тіл діріп келеді. Дегенмен де, араб тілін
оқы ту үшін мемлекеттік бағдарламаны ойда-
ғыдай жүзеге асыру мен жаңа типтегі оқу-
лық тар мен оқу құралдары оқытудың жаңа
тех нологиясына құрылу керек.
Оқыту үдерісінің ең маңызды құрамы – ке-
шен ді оқу құралдары мен техникалық құрал-
дар тілді үйретудегі оқытушының іс əрекеті
мен тілді игертудегі тіл үйренушінің əрекеті
ар қы лы жүзеге асады. Осылар арқылы
оқыту шы тілді оқытады жəне осы оқыту
құрал да рын пайдаланып тілді үйретуді
жүзе ге асырады, ал тіл үйренуші тілді мең-
ге рудегі əрекет иесі. Ал оқу құралдары тілді
мең геру үдерісін жеңілдетеді жəне сапасын
арт тырады.
Қазақстан жоғарғы оқу орындарында
бүгін де араб тілін оқытуда келесі оқу лық тар-
дың түрлері қолданылады:
1. Аудиовизуалды
2. Аудиолингвалды
3. Елтану бағытындағы
4. Интенсивті
5. Коммуникативті
6. Компьютерлік оқулықтар.
Ал, бізге қажетті оқулық коммуникативті
оқу лық мұндай оқулық оқытудың комму ни-
ка тивті əдісі тұжырымдамасын жүзеге асы-
рады жəне сөйлеу іс əрекеті түрлері ар қы лы
əр түрлі саладағы қатысым тудыру жағ дая тын-
да тілді үйренуге пайдалы. Себебі, қа ты сым
тіл арқылы сөйлесу, бірін-бірі түсіну, ұғы ну
жəне тілдік қарым - қатынасқа түсу де ген сөз.
Оқыту құралдары: құрылымы жағынанан
былайша айқындалады: типтік оқу кеше ні
жə не оның компоненттері оқулық, аудио-
визуал ды оқыту құралдары, оқытушы құрал-
да ры болып саналады. Оқыту құралдары
маз мұны мен құрылымына қарай былайша
қа рас тырылады: [36,368]:
1. Оқытушы үшін оқу құралдары:
Мемлекеттік стандарт;
Бағдарлама;
Оқытушыға арналған кітап;
Əдістемелік əдебиет.
2. Тіл үйренуші үшін оқыту құрал да ры:
Оқулық;
Оқу кітабы;
87
ҰЛТТЫҚ ТƏРБИЕ
Тіл дамытуға арналған оқу құралдары;
Сөздік;
Жаттығулар жинағы.
3. Аудиовизуалды оқу құралдары:
Видео;
Аудио;
Компакт дискіге жазылған элек трон дық
құрал.
Тілді үйренуге қажетті тілдік материалдар
мен комуникативтік қатысым тапсырмаларын
қамтыған лингводидактикалық тұрғыда си пат-
талған ерекше құжат – ол тілді оқыту стан дарты.
Шет тілін оқытуда оқушылардың лингво-
мəдени құзіреттілігіне тоқталатын болсақ,
линг вомəдени құзіреттілік оқушылардың мең-
геріп жатқан шет тілінде грамматика ар қы лы
яғни сөз арқылы мəдениетін тану. Линг вомəдени
құзіреттілік жеке тұлғаның ру ха ни өсуін
қалыптастырады, адамдарды тү сі не білуіне
көмектеседі. Сондықтан, мұ ға лім алдына мақсат
қоя білетін, анық та дұ рыс сөйлей білетін, өз
ойын жарыққа ер кін шығара алатын, түсіне
білетін, қы зы ғу шы лық пен тыңдай алатын
адамды өмір жолына ат тан дыра білуі керек.
ƏДЕБИЕТТЕР
1 Сабыров Т. Оқушының оқу белсінділігін арттыру жолдары. – Алматы: Мектеп, 1978. -
110 б.
2 Құдайбергенова Қ.С. Құзырлық амалының негізгі ұғымдары – Алматы, 2007.
3 Хомский Н. Аспекты теории синтаксиса (Aspects of the Theory of Syntax) 1965.
4 Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы // бас редактор Нысанбав Ə. – Алматы: Қазақ
энциклопедиясы, 2001. – 6 том. - 720б.
5 Қазақстан Республикасының жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті
стандарттары, Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005 – 2015 жылдарға
арналған мемлекеттік бағарламасы, Қазақстан Республикасының «Білім туралы заңы», –
Астана: Ақорда, 2007.
6 Ғалымжанова М. Мұғалімнің ақпараттық құзіреттілігін дамыту. – Алматы, 2008
7 Воробьев В.В. Лингвокультурология (теория и методы). – Москва: РУНД, 1977. - 178 с.
8 Ахмад Тоғайма. Грамматика арабского языка в сравнительно-историческом освещении.
– Москва: Восточная литература, 2001.
88
МАЗМҰНЫ – СОДЕРЖАНИЕ
Құттықтау......................................................................................................................................6
Тебегенов Т.С. Адамның жан ділі мен тəнінің сауықтырушысы.............................................7
Бөлеев Қ. Қазақ хандығы дəуіріндегі педагогикалық ой-пікірлер зерттелу жайы.................13
Табылды Ə. Ұлттық əдеп дəстүрінің тəрбиелік мəні...............................................................17
Нуриев М.А., Сағиева Б.Ж. Сөз құдіреті – сөзге тоқтау.........................................................29
Sovetkanova D.M., Sadykova A.E. Рsycho-pedagogical basis of the intellectual evelopment of
students in problem-based learning.................................................................................................34
Əбжан Г.М. Ұрпақты тəрбиелеу үдерісінде ер-азаматты тəрбиелеудің алатын орны............39
Тымболова А.О. Білім берудегі мобильді байланыс құралдарының рөлі..............................46
Утепова А.Қ. Театрдың бүгінгі тақырыптарындағы өзекті мəселелер...................................50
Нұрғазина А.С., Молдашова К.А. Ұлттық тəрбие жəне оны жаратылыстану ғылымымен
байланыстыру.................................................................................................................. .............53
Қабидолданова Ж. Кəсіби мектептерде шет тілін оқытудың тиімді жолдары мен оқытудың
түрлері тіл үйретудің маңызы......................................................................................................58
Садыкова Д.А., Таяуова С.Ж. Еліміздің болашағы – елжанды ұрпақ...................................61
Кабдылманова Л.Т. Использование мультимедийных технологий в преподавании англий-
ского языка....................................................................................................................................65
Есебиева Г.С., Кулганатова Э.М. Тəрбие берудің басты құралы – ана тілі.........................68
Махашева А.С., Сатыбаева А.С. Географияны оқытуда ұлттық тəлім-тəрбие дүниесін
қалыптастыру мəселесі................................................................................................................72
Дүйсембайқызы С. Проблемалық оқыту арқылы орта мектеп оқушыларының білімге
қызығушылығын арттыру............................................................................................................76
Саметова Г. Химия пəнінен экологиялық білім мен тəрбие беру............................................80
Оспанова А.А. Араб тілін оқушылардың лингвомəдени құзыреттілігін қалыптастыра
оқыту....................................................................................................................................................84
89
Мақалаларды журналға басып
шығарудағы талаптары
Мақаланы «Ұлттық тəрбие» журналына тапсыру
үшін журналдың жауапты хатшысына қағаз түрінде ба-
сылып шыққан файл көшірмесімен кез келген электрон-
ды таратушыда өткізу керек. Дискетадағы ақпарат қағаз
түрінде басылып шыққан ақпаратқа сай келуі кажет.
Мəтін Microsoft Word мəтіндік редакторда, Timas
New Roman шрифтпен, шрифтің өлшемі № 12 терілуі
қажет. Мақаланың көлемі 5-беттен кем болмауы тиіс.
Беттің параметрлері: үсті – 2 см, асты – 2 см, сол жағы
– 3 см, оң жағы – 1,5 см. Жоларалық интервал – дара
(одинарный).
Мақала автордың аты-жөні, қызметі, ғылыми
лауа зымы, мақаланың атын көрсетумен басталады,
мақала ның соңында үш тілде түйін беріледі. Мақала
терілгеннен кейін автор өзі тексеріп, қателерін тү зеп,
соңғы нұсқасын беруі қажет. Мақала мазмұнына автор
өзі жауап береді.
Əдебиеттерге сілтеме міндетті түрде жасалсын.
Олар мəтінде аталуына қарай таяқшада сан түрінде көр-
се тіледі. Мақаланың соңында берілетін əдебиеттер тізі-
мінде алдымен автордың аты-жөні, мақаланың немесе
кітаптың аты, сонан кейін кітаптың жалпы мəліметтері
көрсетіледі.
Мақаланың соңында қызмет жəне үй телефон нөмір-
лерін көрсетулеріңіз қажет.
Түп нұсқалар, қойылған талаптарға сай келмеген
жағ дайда баспаға қабылданбайды. Мақалалар кері қай-
тарылмайды жəне өңделмейді.
Мақаланы баспаға шығару ақысы университеттің
кассасына төленеді немесе банк арқылы төлеуге бола-
ды. *Қойылған талаптарға сəйкес мақаланы журналға
шығару бағасы 1500 теңге.
Бір жылға жазылу бағасы 3104 теңге. Журналға
жазылу «Қазпошта» бөлімшелері арқылы жыл бойына
жүреді. Индекс 74310
*Реквизиты: РГП ПХВ Абай атындағы Қаз ҰПУ
ИИН KZ178560000000086696
БИН 031 240 004 969
РНН 600900529562
АГФ ОАО «БанкЦентрКредит»
МФО 190501719, код 16
Свидетельство о постановке на учет по НДС:
Серия 60305 № 0005741 от 13.01.04
Ескерту:
Жекелеген авторлардың журналда жарияланған
мақалаларындағы пікір-ұсыныстары редакцияның
түбегейлі көзқарасын білдірмейді.
Мазмұнды, əрі мағыналы жазылған мақалалар ре-
дакцияда қара лып, ақысыз жарияланатын болады.
Примечание:
Мнения и предложения авторов статей опублико-
ванных в журнале могут не совпадать со взглядами
и мнением редакции.
Лучшие статьи по мнению редакции будут печатать-
ся в журнале бесплатно.
Требования к оформлению статей,
публикуемых в журнале
Материалы для журнала «Ұлттық тəрбие» сдаются
ответственному секретарю журнала в распечатанном
виде с приложением копии файла на любом электрон-
ном носителе. Информация на электронном носителе и
в распечаттаном виде должна быть идентичной.
Набор должен быть произведен в текстовом ре-
дакторе Microsoft Word шрифтом Times New Roman,
кегль – 12. Статья должна быть не менее 5 страниц.
Параметры страницы: верхнее – 2 см, нижнее – 2 см,
слева – 3 см, справа – 1,5 см. Междустрочный интер-
вал – одинарный.
Статья должна начинаться с указания ФИО автора,
занимаемой должности, ученой степени, названия ста-
тьи. В конце статьи обязательно наличие резюме на трех
языках. Текст должен быть тщательным образом выве-
рен и отредактирован автором после набора. Автор сам
отвечает за содержание статьи.
Ссылки на литературные источники обязательны.
Они даются в тексте цифрами в сносках по мере упо-
минания. В списке литературы, который дается в конце
статьи, вслед за фамилией и инициалами автора идут на-
звание статьи или книги, а затем остальные выходные
данные.
В конце статьи необходимо указать номер служебно-
го и домашнего телефона.
Оригиналы, оформление которых не будет соответ-
ствовать указанном требованием, к публикации не при-
нимаются. Статьи не возврашаются и не рецензируются.
Материалы, поступившие в редакцию, в дальнейшем
не будут использоваться в других изданиях.
Оплата за публикацию вносится в кассу университе-
та, либо производится по безналичному расчету. *Стои-
мость статьи в журнал 1500 тенге.
Подписная цена за год 3104 тенге. Подписка на
журнал проводится в течение года в отделах «Казпоч-
та». Индекс 74310
Құрметті оқырмандар!
«Ұлттық тəрбие» журналын «Қазпошта» АҚ мекемесінің кез келген бөлім-
шесінен жаздырып ала аласыз. Журналға жазылу жыл бойына жүргізіледі.
«Ұлттық тəрбие» журналын жаздырып алуға жəне мақала жариялап, өзіндік
тың ой қосуға асығыңыз, ағайын!
Мына мекен-жайға хабарласуларыңызға болады: Жамбыл көшесі, 25 үй, 24
каб. Тел: 291-88-83. Е-mail: nitso@mail.ru
050010, Алматы қаласы, Достық даңғылы, 13
Абай атындағы ҚазҰПУ
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің «Ұлағат» баспасының баспаханасында басылды
Отпечатано в типографии издательство «Ұлағат»
КазНПУ имени Абая
Жауапты редактор/Ответственный редактор – Жанар Сейсенбаева
Жауапты хатшы/Ответственный секретарь – Баян Сағиева
Беттеген/Верстка – Баян Сағиева
Редакция мекен-жайы:
050010, Алматы қ., Жамбыл к-сі 25 үй,
Интеллектуалды ұлт қалыптастыру ҒЗИ, каб. 24.
Тел/факс: 8(727) 291-88-83, 8777 175 34 31,
электрондық мекен-жай: nitso@mail.ru
Басылымға жіберілді: 19.01.2014 ж. Пішімі 60х84
1
/
8
.
Қағаз - сыктывкар. Басылым – офсет. Көлемі 11.5 б.т.
Таралымы 400. Тапсырыс №29
-
2010
1 (9) 2012
(
-
)
1 (21) 2014
(қаңтар-ақпан)
1
Достарыңызбен бөлісу: |