Бас редактор с. Ж. Пірәлиев

43
ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ
ӘОЖ 37.015.311
М.А. Нуриев 
 т.ғ.к., профессор
Интеллектуалды ұлт қалыптастыру ҒЗИ директоры
ҚР Жоғары мектебіне еңбегі сіңген қызметкер
ТҰЛҒАНЫҢ ЗИЯТКЕРЛІК БОЛМЫСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА БІЛІМ БЕРУ 
ҮДЕРІСІН МОДЕРНИЗАЦИЯЛАУ ЖАҒДАЙЫ
Бұл  мақалада  тұлғаның  зияткерлік  болмысын  қалыптастыруда  білім  беру  үдерісін 
модернизациялау мәселесі қарастырылған.
Түйінде  сөздер:  модернизация,  интелектуалды  тұлға,  экономикалық  білім,  зияткер, 
тұлға, болмыс, ғылым, білім. 
В  этой  статье  рассматривается  формирование  интелектуальной  натуры  личности  и 
вопросы модернизаций в процессе образования.
Ключевые  слова:  модернизация,  интелектуальная  личность,  экономическое  знание, 
интеллектуал, личность, натура, наука, знания.
In  this  article  discusses,  forming  of  intellectual  nature  of  personality  and  questions  of 
modernisations in the process of education.
Keywords:  modernisation,  intellectual  personality,  economic  knowledge,  intellectual, 
personality, nature, science, knowledge.
Білім  беру  қоғамның  интеллектуалдық, 
мәдени, рухани жағдайын қалыптастырады. 
Білім беру мазмұны мен бағытталуы тәуелсіз 
Қазақстанның  20  жылдық  даму  кезеңінде 
сапалы  өзгерді.  Осы  сапалы  өзгерістер 
Президентіміз  Н.Ә.  Назарбаевтың  есімімен 
байланысты,  оның  басшылығымен  еліміз 
экономикалық  дамыған  және  қарқынды 
дамып  жатқан  демократиялық  мемлекетке 
айналды,  халықаралық  қауымдастықтың 
құрметті әріптесіне айналды.
 
Білім  беру  «Қазақстан  –  2030»  ұзақ 
мерзімдік  даму  Стратегиясының  маңызды 
басымдықтарының  бірі  ретінде  танылды. 
Қазақстандағы білім беру реформаларының 
ортақ  мақсаты  білім  беру  жүйесін  жаңа 
экономикалық-әлеуметтік  ортаға  бейімдеу 
болып  табылады.  Білім  беру  жүйесін 
жетілдіру  осы  мақсатқа  жетуде  маңызды 
роль  атқарады.  Халықаралық  тәжірибе 
көрсеткендей,  адам  капиталына,  соның 
ішінде, ерте балалық шақтан бастап ересек 
жасқа  дейінгі  білім  беруге  салынған 
инвестициялар  экономика  мен  қоғам  үшін 
елеулі серпіліс береді.
Бірыңғай  білім  беру  кеңістігіндегі  ға-
ламдық  және  аймақтық  мәселелер  шең-
берінде білім беру үдерісін модернизациялау 
қазіргі  педагогика  ғылымында  басымдыққа 
ие.  Ол  бұрын  білім  беру  мен  оқытуды 
жетілдіру,  реформалау  тұрғысынан  зерт-
телді,  отандық  және  шетелдік  ғылыми 
өкілдерінің назарын аударды. 
Білім  беру  жүйесін  модернизациялау 
қажеттілігі Қазақстанның күш-қуаты қандай 
да бір аймақтың немесе өнеркәсіп саласының 
(мысалы,  мұнай)  есебінен  емес,  бірінші 
кезекте,  елдің  интеллектуалдық  әлеуетін 
сақтау, дамыту және ұтқырландыру есебінен 
артуы  керек  деген  қорытындыға  әкеледі. 
Өткен ғасырдың соңғы он жылында әлемдік 
дамудың мынадай үрдісі анық байқалды: кез 
келген  елдің  халықаралық  еңбек  бөлінісін-
дегі  орны  мен  ролі,  әлемдік  нарықтардағы 

44
ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ
бәсекеге  қабілеттілігі,  ең  алдымен,  өзара 
байланысты  факторларға,  яғни  мамандар 
даярлау  сапасы  және  ғалымдар  мен  ма-
мандардың  интеллектуалдық  әлеуетін  жү-
зеге  асуы  мен  көрінуіне  мемлекет  (немесе 
әлеуметтік-экономикалық  жүйе)  жасайтын 
жағдайларға тәуелді. Интеллектуалдық әлеу-
еттің  жоғары  сұранысқа  ие  болуы  –  оның 
ұтқырлануы  мен  өзектенуінің  маңызды 
ынталандыруы.
Интеллектуалды тұлға қалыптастыру жұ-
м ыстары 2 тұрғыдан қарастырылады:
Бірінші - Білім мазмұнын интеллектуалды 
тұрғыда жетілдіру, екінші – Интеллектуалды 
ұстаздың мәртебесін көтеру; 
Білім мазмұнын жетілдіру бағыты бойын-
ша төмендегідей жұмыс жасалуда: 
Интеллектуалды  тұлға  қалыптастыру 
барысында  оқу  процесіне  инновациялар 
енгізіп,  білім  беру  траекториясы  мен  маз-
мұнынын  жетілдіру.  Институт  қазіргі  таң-
дағы  білім  беру  бағдарламаларын  саралай 
келе,  алдағы  уақытта  оқу-тәрбие  үдерісіне 
модульдік әдіс бойынша 
1.  Қазақ тарихы.
2.  Интеллектуалды  ұлт  қалыптас тыру-
дағы қазақ тілі мен әдебиеті.
3.  Интеллектуалды ұлт мәдениеті.
4.  Қазақ философиясы. 
5.  Интеллектуалды ұлт негізіндегі орта 
және шағын бизнес.
Бағыттарда  1  таңдау  пәнін  енгізуді 
көздеп отыр. Бұл пәннің дәстүрлі пәндерден 
ерекшелігі сол, мұнда әр саланың көрнекті, 
жетекші 
мамандары 
сабақ 
беретін 
болады.  Яғни  ол,  қоғам  және  мәдениет 
қайраткерлері,  актер,  ақын-жазушы,  ғалым 
т.б.  болуы  мүмкін.  Бір  емтихан  билетінде 
жоғарыда көрсетілген 5 саланың сұрақтары 
қамтылады.
Бұл  курстар  болашақ  ұстаздардың 
біліктілігін  арттыру  мақсатында  ұй-
ым  дастырылып 
отыр. 
Бұл 
пәндер 
халқымыздың  өткен  тарихындағы  озық 
идеяларды  ұлттық  және  жалпыадамзаттық 
құндылықтар  тұрғысынан  қарап,  бүгінгі 
ұрпақты  жан-жақты  дамыған  тұлға  ретінде 
қалыптастыруға негізделген.
«Интеллектуалды ұлт қалыптастырудағы 
Тіл мен Әдебиет»
 Курстың  мақсаты:  Болашақ  ұстаздарға 
жалпыға  ортақ,  түсінікті  тілде,  танымдық 
үлгіде 
ой-өрісін 
дамыта 
отырып, 
халқымыздың  тілі  мен  төл  әдебиетін 
ұлттық  құндылық  ретінде  бағалау  арқылы 
оқырмандық  талғамы  терең,  жан-жақты 
дамыған  дара  тұлға  қалыптастыру.  Тіл  мен 
әдебиеттің  –  адамның  рухани  байлығы 
екенін  түсіндіру,  әрбір  сөзді  дұрыс 
пайдалану  қажеттігін  үйрету,  дұрыс  сөйлеу 
мәдениетіне  баулу.  Болашақ  ұстаздардың 
ой-өрісін  дамытып  қана  қоймай,  қазақ  тілі 
мен  әдебиетін  қалыптастырып,  дамытқан 
ғалымдардың 
жетекші 
еңбектерімен 
таныстырып,  оларды  кез-келген  жерде 
мақтанышпен 
таныстыра 
алатындай 
интеллектуалды тұлға тәрбиелеу.
 «Интеллектуалды ұлт қалыптастырудағы 
Қазақ философиясы»
Курстың мақсаты. Бұл курс студенттердің 
қазақы  философиялық  мұраны  меңгеруіне, 
философиялық  мәдениет  пен  өзіндік 
дүниетаным,  өзінің  ұстанымын  айқындай 
алу негіздерін қалыптастыруға бағытталған. 
Әрі  ұлттық  философияның  әлемдік 
өркениет  философиясында  алар  орны  мен 
өзіндік  ерекшеліктерін  таныту.  Сонымен 
қатар,  философия  қазақ  халқына  сырттан 
танылған  ілім  емес,  өзінің  төл  санасына 
жататын  құбылыс  екенін,  осы  философия 
халқымыздың  әлеуметтік  психологиясына, 
әлеуметтік дүниетамына әбден сіңген ғылым 
екенін жете түсіндіру. 
«Интеллектуалды ұлт мәдениеті»
Курстың мақсаты. Бұл курс студенттердің 
мәдени  мұраны  меңгеруіне,  ұлттық 
құндылықтарды  бағалай  алуына,  ұлттық 
мәдениеттен  хабардар  болуына,  жеке  тұлға 
қалыптастыруына,  болашақ  ұстаздың  ой-
өрісін  дамытуына  және  болашақ  ұстаздың 
ұстанымын  айқындай  алу  негіздерін 
қалыптастыруға  бағытталған.  Қазақстан 
Республикасы  халықтарының  достығы, 
әр  түрлі  мәдениеттерге,  салт-дәстүрлерге 

45
ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ
құрмет  көрсету  рухында  тәрбиелеу  және 
кәсіби  қызметте  қажетті  іргелі  білім, 
білік  және  дағдыны  қалыптастыру  болып 
табылады.
«Интеллектуалды ұлт негізіндегі орта 
және шағын бизнес»
Курстың  мақсаты:  Болашақ  ұстаздың 
шағын  және  орта  бизнес  туралы  алғашқы 
экономикалық  білімімен  тәрбиесін  қалып-
тастыру.
Білім  алушылардың  шағын  және  орта 
бизнес  туралы  сауаттылықтарын  көтеріп 
олардың  бойында  келесі  қасиеттерді 
қалыптастыру:
Білім  алушының  экономикалық  сауат -
тылығын көтеру;
Білім 
алушыға 
Қазақстан 
эконо-
микасындағы  шағын  және  орта  бизнестің 
рөлін ұғындыру;
Кәсіпкерлікті  ұйымдастырудың  негізгі 
формаларын түсіндіру;
Әрбір білім алушыға өзінің шағын және 
орта  бизнесін  ашуға  ынталандыру  және 
әлеуетін көтеру.
«Интеллектуалды ұлт қалыптастырудағы 
Қазақ тарихы»
Курстың  мақсаты:  жоғары  білікті, 
жоғары  әлеуметтік  және  азаматтық  жауап-
кершілікке  ие  тұлға  қалыптастыру.  «Ин-
теллектуалды  ұлт  қалыптастырудығы  қазақ 
тарихы»  -  ел  тарихында  болған  елеулі 
тарихи  оқиғалардан  білім  беріп,  отанға 
деген  сүйіспеншілігі  оянған  Болашақ 
ұстаздың  тұлғасын  қалыптастыру.  Осы 
арқылы білімгерлерді жоғары саналылыққа, 
ізгілікке,  адамгершілікке,  ұлтжандылыққа, 
отан  сүйгіштікке  тәрбиелеу.  Төмендегідей 
бағыттар бойынша кәсіби білікті мамандарды 
дайындау:
- 
  болашақ  мұғалім  тұлғасын  жан-
жақты  дамуын  қалыптастыру  және  тәр-
биелеу,
- 
білім алушылардың ой-өрісін дамыту,
- 
білім  алушылардың  ізденушілік  қа-
сиетін дамыту,
- 
білім  алушылардың  патриоттық  қа-
сиетін дамыту.
Қорыта  айтқанда,  аталған  курстар 
бойынша  болашақ  ұстаздың  ой  өрісін 
дамыту,  болашақ  ұстаз  тұлғасын  жан-
жақты  дамуын  қалыптастыру  және  тәр-
биелеу,  білім  алушыларға  жүйеленген 
білімді  қалыптастыру,  білім  алушылардың 
ізденушілік қасиетін дамыту, сол себептенде 
осы  курстар  университет  жүйесіне  енгізу 
болашақ  қазақ  елі  үшін  үлкен  маңызы  бар. 
Осы  курстардан  білім  алған  болашақ  ұстаз 
ұлттық  құндылықтарды  бағалай,  ұлттық 
мәдениеттен,  қазақ  тарихынан,  қазақтың 
тілі мен әдебиетінен, қазақ философиясынан 
және шағын бизнестен хабардар бола алады.
Ұстаздың  мәртебесін  көтеру  бағыты 
бойынша төмендегідей жұмыс жасалуда: 
Қазақстан  Республикасы  мектептеріне 
зиялы,  қабілетті  мұғалімдерді  даярлау 
мақсатында,  Абай  атындағы  Қазақ  Ұлттық 
педагогикалық  университетінің  беделін 
арттыру  үшін  университетте  төмендегідей 
реформаларды ұсынамыз:
1.  Педагог  мамандарды  даярламайтын 
профилді  емес  мамандықтарды  жабу  (мек-
тепке менеджерлерді даярлау мамандығынан 
басқасын)
2.  Ақылы  бөлімдердің  оқу  ақысын 
мемлекеттік грант мөлшерімен теңестіру
3.  Сырттай оқу бөлімдерін жабу
4.  Студенттерді  оқуға  қабылдаудағы 
ар найы  ерекше  ереже-талаптардың  болуы 
(талантты,  дарынды  жастарды  тарту  үшін 
Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық 
университетінің  оқуға  қабылдау  талабы  
Назарбаев  университеті  мен  Болашақ 
бағдарламасының  талаптарына  сай  болуы 
қажет):
4.1. 
Халықаралық  және  респуб-
лика   лық  олимпиада  жүлдегерлері  оқуға 
конкурсыз қабылдануы
4.2. 
Мемлекеттік 
стипендиялар 
көлемі басқа ЖОО-нан екі есе жоғары болуы 
4.3. 
  Қалалық  қоғамдық  көліктердің 
барлық  түріне  50  пайыздық  жеңілдік 
жасалынуы 
4.4. 
Студенттерге  мемлекеттік  мәде-
ни ет  орындарында  (музей,  театр)  тегін,  ал 

46
ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ
жекеменшік мәдени орындарға 50 пайыздық 
жеңілдікпен 
болуы 
үшін 
бонустық 
карточкалар ұсынылуы 
4.5. 
Міндетті  мамандықтарынан  оқу 
құр ал дарын  сатып  алу  үшін  қалалық  кітап 
дүкендерінен арнайы сертификат (оны қалай 
жүзеге асырудың жолдары)
4.6. 
Студенттерді  жатақханамен  қам-
тамасыз ету (барлық жағдайы жасалынған)
4.7. 
Университет  студенттерінің  ар-
найы төс белгісі (значок) жасалуы 
4.8. 
Ағылшын, Қытай тілдерін толық 
меңгерген студенттерге 50-60 мың көлемінде 
жылына  бір  рет  бонустық  карточка  та-
ғайындалуы керек 
5.  Бітіріп  шаққан  бакалавр  мектепте 
жұмыс істеу құқығына ие болуы үшін :
1.1    Жолдама арқылы бөлінген мектепте 
екі жыл жұмыс істеуі
1.2    Содан  кейін  университетке  келіп, 
екінші  Мемлекеттік  емтихан  тапсырып, 
нәтижесінде  мектепте  сабақ  беруге  рұқсат 
сертификат берілуі қажет 
6.  Тәжірибе  алмасу  мақсатында  бес 
жылда  бір  рет  университеттің  педагог-
оқытушылары  мектепте  6  ай  көлемінде 
сабақ  беруі  қажет.  Соған  сәйкес  мектептің 
тәжірибелі мұғаліміне де сондай мүмкіндік 
берілуі керек. Екі жақтың да еңбекақысы өз 
тараптарынан сақталынуы қажет.
6.1. 
Тәжірибеден  өту  қорытындысы 
ар найы  құрылған  комиссияда  қорғалуы 
қажет
7.  Мұғалімдерге  мектепте  қосымша 
пәндерден  сабақ  беруі  үшін  арнайы 
сертификат берілуі керек 
8.  Студенттер  мен  мұғалімдер  үшін 
медициналық  сақтандыру  карточкасы  бер-
ілуі қажет ;
9. 
Жоғары  зейнетақымен  қам та-
масыз етілуі тиіс; 
10. 
Мұғалімдердің беделін көтеретін 
заң қажет ;
11. 
Мұғалімдердің еңбекақысы орта-
ша  мемлекеттік  жалақыдан  жоғары  болуы 
қажет 
12. 
Мұғалімдерге  дербестік  беру 
(мұғалім  жұмысқа  қабылданғанда  мектеп 
директоры  емес,  мемлекет  тарапынан 
алынады.  Сол  себепті,  мектеп  директоры 
жоғары  жақтың  келісімінсіз,  өз  бетінше 
мұғалімдерді жұмыстан босата алмайды).
13. 
Мұғалімдерге әр алты жыл сайын 
бір жыл көлемінде шығармашылық демалыс 
беру. Сондай-ақ, оның орны мен еңбекақысы 
сақтау 
14. 
Мемлекет  тарапынан  осы  ұс-
ыныстарды  бекітіп,  жүзеге  асыратын  заң 
қабылдануы қажет. 
Білім  берудің  жаңа  моделіне  өту  жағ-
дайында  мұғалімнің  мәртебесін  көтеріп, 
тәрбиенің  білім  беру  үдерісіндегі  рөлінің 
өсуіне  байланысты  білім  мазмұнын  қайта 
бағдарлау даму заңдылығы болып табылады. 
Қазір  білім  беру  үдерісінде  жеке  тұлғаның 
рухани-адамгершілік  дамуына  үлкен  мән 
беріліп  отыруына  орай,  адамгершілікке 
тәрбиелеу мен рухани жағынан қалыптасуы, 
интеллектуалды  тұлға  қалыптастыру  бар-
лық  білім  үдерісінің  өзегі  болып  отыр.
Жеке тұлғаның өзін-өзі іс жүзінде көрсетуі 
мен  ары  қарай  дамуына  ықпал  етуде  білім 
беру  ұйымдары  жағдайында  жастар  мен 
балалардың  танымдық  қызығушылығын, 
олардың  шығармашылық  қабілеттерін, 
жалпы  білімге  икемділігін,  білім  алу 
дағдыларын  барынша  дамыту  бейімділігін 
қалыптастыру  қажет.  Аталмыш  мәселелер 
бүгінде  білім  беру  мәселесінде,  және 
өкімет  тарапынан  қолдау  табар  болса, 
тұлғаның  интеллектуалды  болмысын  қа-
лыптастырарымыз сөзсіз.
Әдебиеттер
1 Қазақстан Республикасының білімді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы // Мысль. 
-2004. - № 11.
2 Ертаев М. Білім беру жүйесін әлеуметтік тұрғыдан зерттеудің кейбір мәселелері // Ұлт 
тағылымы. - 2007 ж. - № 2. - 321 б.

47
ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ
ӘОЖ 323.3 (574)
T. Auyelgazina
The doctor of political sciences, the professor of chair «Political science and socio-economic 
disciplines» department Institute of magistracy and PhD doctoral studies of the Kazakh national 
pedagogical university named after Abay
The Republic of Kazakhstan, Almaty
NATIONAL EDUCATION IN SYSTEM OF SOCIALIZATION OF THE 
PERSONALITY
The  article  is  devoted  to  one    of    the  most  pressing  issues  in  Kazakhstan  -  the  role  of  the 
national education system of  socialization personality. Also, article highlights the concept and 
basic principles of socialization. The author gives a scientific analysis of theoretical approaches to 
the study of this problem.
Keywords: national training, personality, political socialization of personality, culture, state, 
society, education, and social institutions.
Мақала  Қазақстандағы  өзекті  тақырыптардың  бірі  –  жеке  тұлғаның  әлеуметтенуі 
жүйесіндегі ұлттық тәрбиенің рөлін ашып көрсетуге арналған. Сонымен қатар, мақалада 
автор жеке тұлғаның әлеуметтенуінің түсінігі мен негізгі принциптеріне тоқталып өткен. 
Сондай-ақ, еңбекте аталған мәселенің теориялық әдістеріне ғылыми талдау жасалған.
Түйінді сөздер: ұлттық тәрбие, жеке тұлға, жеке тұлғаның әлеуметтенуі, мәдениет, 
мемлекет, қоғам, білім, әлеуметтік институттар.
Статья  посвящена  одной  из  актуальных  проблем  в  Казахстане  –  роль  национального 
воспитания  в  системе  социализации  личности.  А  также  в  статье  освещаются  понятие  и 
основные  принципы  социализации  личности.  Автор  дает  научный  анализ  теоретических 
подходов к изучению данной проблемы. 
Ключевые  слова:  национальное  воспитание,  личность,  политическая  социализация 
личности, культура, государство, общество, образование, социальные институты.
The  Republic  of  Kazakhstan  successfully 
overcomes  today  the  period  of  development 
of the independence and radical restructurings 
in multilateral branches of the state structures 
corresponding to exemplary models of civilized 
countries of the world. In this regard, one of the 
most urgent tasks are formation and education 
of members of our society as persons politically 
correct  with  an  active  political  position  and 
nation-wide  converting  reforms  capable  to 
realization.  In  the  course  of  reforming  and  a 
society  of  modern  the  irreplaceable  role  in 
formation  of  sociopolitical  consciousness  and 
a  look,  political  culture  and  mentality  of  the 
personality is played by socialization process.
The person, being the member of separately 
taken  society,  passes  process  of  socialization 
not  only  in  corresponding  sociocultural,  but 
also the political and cultural environment. In 
430 BC Perikl argued: «Only the few can create 
policy, but judge it can all». Therefore people 
should have at least the most general ideas of the 
world political, mechanisms of its functioning. 
In order that each person mastered and realized, 
could  put  into  practice  political  knowledge, 
process of political socialization is “So, political 

48
ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ
Тегінде адам баласы адам баласынан ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрселермен озады. 
Одан басқа нәрсемен оздым ғой демектің бәрі де – ақымақшылық
Абай Құнанбаев.
socialization,  in  our  opinion,  is  defined  as 
process  of  assimilation  by  the  Kazakhstan 
citizen of political knowledge and values, rules 
and  interests  in  society,  and  developments  on 
their  basis  of  the  political  consciousness  and 
culture, realization of the political installations 
and tasks, protection of the political right and 
freedom,  as  a  whole  as  process  of  political 
formation of the personality by transfer to the 
subsequent  generation  of  the  experience  and 
active participation in political actions [1].
Process  of  political  socialization  of  the 
personality  begins  since  early  years  and 
proceeds  in  all  its  conscious  life.  To  become 
the  full  member  of  society,  it  is  required  to 
the  person  more  and  more  time.  If  earlier 
socialization  covered  only  the  childhood 
period, it is necessary for modern person to be 
socialized politically all life. All know that the 
person isn’t born the politician as he isn’t born 
the personality, especially, the citizen. Both the 
citizen, and as the personality it is recognized 
by  the  state  or  society,  having  brought  up  at 
it  the  corresponding  qualities.  For  the  citizen 
it  is  a  law-abiding  and  loyalty  to  the  state, 
its  political  system  and  dominating  political 
culture. For the personality this compliance to 
those requirements - to the expectations, shown 
to the person group or all social environment, 
including  the  purposes  and  values  of  group, 
ability  true  to  play  social  roles,  to  be  to  the 
adequate accepted norms.
Development of  the personality is connected 
with  its  political  socialization  which  is  meant 
as assimilation of ideas, views and examples of 
behavior in the childhood and the youth, caused 
by a political environment, and formation on this 
basis  of  necessary  personal  political  qualities, 
and also acquisition of skills of political activity. 
In the course of political socialization of people 
there is their interaction to society.
In  the  state  structure  process  of  political 
socialization is carried out by two main ways. 
The  first  way  consists  in  transfer  to  new 
generations  of    the  developed  examples  of 
political  consciousness  and  political  behavior, 
i.e. in transfer of political culture of the senior 
generation to the young. It means that process of 
socialization carries partly a conservative shade 
for  those  values  take  root  into  consciousness 
of  young  generation,  norms  and  examples  of 
behavior  which  are  already  mastered  by  past 
experience. «The most young crowds drive to 
study, they could learn by heart old rituals and 
when  they  acquire  verbosity  of  seniors,  them 
declare  adults»,  -  M.  Shtirner  sarcastically 
noticed  [2].  As  the  main  agents  of  political 
socialization such social institutes, as a family, 
school, church etc. in this case act.
Other  way  of  political  socialization  is 
connected  with  acquisition  by  the  identity  of 
new,  earlier  unknown  political  knowledge, 
with  assimilation  of  new  political  experience. 
It  occurs  in  the  course  of  participation  of  the 
individual in political life of  the country, and 
also  under  the  influence  of  different  factors. 
Both  these  a  way  of  political  socialization  in 
real  life  closely  intertwine,  added  each  other, 
providing stability of political system of society. 
In  the  90th  years  of  the  XX  century  in 
Kazakhstan  the  former  system  of  political 
socialization  was  liquidated  and  society 
began  to  develop  on  a  characteristic  way  for 
a  transition  period.  New  values  weren’t  fixed 
yet  in  mass  consciousness,  and  the  system  of 
political  values  existing  earlier  was  already 
discredited. Such changes led to loss by former 
institutes  of  political  socialization  of  the  role. 
In the conditions of a crisis, transition state of 
society, at change of types of political culture 
there are serious problems of preservation and 
transfer  of  political  experience,  continuity  of 
political institutes, norms and values. It also is 
observed  today  in  Kazakhstan.  In  the  country 
at  the  same  time  changed  both  political,  and 
economic  systems,  base  values  underwent 
deep corrosion. Kazakhstan exists now in new 
borders,  its  economic  potential  considerably 
changed  after  disintegration  of  the  USSR. 
It  lays  down  heavy  burden  on  shoulders  of 
millions Kazakhstan citizens. Priority institutes 
and  agents  of  political  socialization  became: 
education  system,  mass  media,  authorities, 
public  and  political  organizations,  mosque 

49
ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ
and  family.  The  army  and  labor  collectives 
weakened the role. Roles of the main institutes 
of  political  socialization  changed,  there  was 
an  increase  in  number  of  the  institutes  which 
are  carrying  out  political  socialization.  From 
traditional  institutes  the  education  system  and 
a family continue to remain the most effective.
Thus,  it  appeared  that  the  most  part  of 
agents of political socialization are “products” 
of  a  political  resocialization.  This  feature 
became  one  of  problems  of  modern  political 
socialization. There  was  a  need  for  formation 
of  a  consistent  picture  of  the  world  at  people 
who  participate  in  process  of  political 
socialization  of  young  generation.  Effectively 
working system of the relevant institutes which, 
according to A.I.Scherbinin, in Kazakhstan is in 
an embryonic conditions [3].
So,  the  political  socialization  occurring  in 
modern  Kazakhstan,  has  the  features.  During 
present  time  senior  generation  faces  need  of 
adaptation  to  the  new  political  values,  new 
norms.  This  process  is  often  accompanied 
by  a  psychological  stress  and  covers  all  adult 
population  of  the  country.  There  is  a  change 
of  political  values.  Therefore  in  modern 
Kazakhstan  it  is  necessary  to  pay  attention  to 
studying of a re socialization of all age persons.
Modern  Kazakhstan  is  in  process  of 
transformation of political system. The processes 
of transformation occurring in the Kazakhstan 
society,  in  fact,  mentioned  all  its  institutes: 
political,  economic,  legal,  and  cultural.  The 
basic changes which have occurred in social and 
economic bases of modern Kazakhstan, led to 
essential transformations in the political sphere: 
the political system, political institutes and the 
organizations  changed.  Changes  concerned 
also  valuable  and  standard  structures  of  mass 
consciousness,  models  of  political  and  social 
and  economic  behavior  of  the  Kazakhstan 
citizens.
Under  the  Constitution  the  Republic  of 
Kazakhstan is the democratic, unitary, secular 
state,  created  on  the  primordial  Kazakh  earth 
in which, the Kazakh nation related to national 
development, Russian and other ethnic groups 
aspire  to  live  in  peace  and  a  consent.  In  the 
republic  live  more  than  140  nations  and 
nationalities.  Questions  of  self-organizing 
and  self-government  of  each  of  them  should 
excite society. Crash of the USSR and refusal 
totalitarianism led not only to formation of the 
new independent states, but also new political 
parties,  public  formations  of  citizens,  social-
political  movements  on  ethnic  signs,  creation 
of  associations  of  national  and  cultural  type. 
Creation  of  the  national  and  cultural  centers 
was  promoted  also  by  aspiration  to  moving 
of  diasporas,  expansion  of  personal,  cultural, 
confessional  contacts,  and  also  aspiration 
to  a  reconstruction  of  national  customs  and 
traditions.  The  national  and  cultural  centers 
should  serve  to  return  of  primordial  ethnic 
self-identification to already the made Russian 
Germans,  Tatars,  Koreans,  Ukrainians  and 
another. Dissatisfaction with the solution of the 
vital questions, demographic reasons, migration 
problems became preconditions of creation of 
the national and cultural centers. And need of 
overcoming of contradictions and problems for 
spiritual and cultural shape of ethnic diasporas 
of the republic became one of the main reasons 
for creation national cultural centers.
Thus,  the  Assembly  of  the  people  of 
Kazakhstan  is  one  of  instruments  of  civil 
consolidation  and  political  socialization 
of  representatives  of  different  ethnoses.  It 
was  formed  according  to  the  Decree  of  the 
President of the Republic of Kazakhstan from 
March  1,  1995,  No.  2066  “About  formation 
of    Assembly  of  the  people  of  Kazakhstan” 
with a view of strengthening of public stability 
and an international consent in the Republic of 
Kazakhstan.
The  idea  of  creation  of    Assembly  of  the 
people of Kazakhstan was stated for the first time 
by the President of the country N.A.Nazarbayev 
in  1992,  at  the  First  Forum  of  the  people  of 
Kazakhstan, devoted to the first anniversary of 
Independence. 
The purposes and Assembly tasks, structure 
and the work organization, the main activities 
are  defined  in  the  Provision  on  Assembly  of 

50
ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ
the  people  of  Kazakhstan  and  Strategy  of  the 
Assembly,  approved  by  the  Decree  of  the 
President of the Republic of Kazakhstan from 
April 26, 2002 of No. 856. 
Activity  of  Assembly  is  directed  on  the 
solution of the following tasks: 
- assistance to preservation in the republic of 
an international and interfaith consent, stability 
in society; 
- development of offers on carrying out the 
state policy promoting development of friendship 
between  representatives  of  nationalities, 
living  in  the  territory  of  Kazakhstan,  their 
assistance  spiritual  most  educated  to  revival 
and development on the basis of observance of 
a principle of equality; 
-  formation  of  political  culture  and 
implementation  of  process  of  political 
socialization of the citizens leaning on civilized 
and democratic standards; 
- providing the accounting of diverse national 
interests  in  national  policy  carried  out  by  the 
state; 
-  search  of    compromises  for  permission 
arising in the society of social contradictions. 
The  assembly  of  the  people  of  Kazakhstan 
carries  out  work  in  the  following  directions: 
cultural 
and 
educational, 
educational, 
communicative, advisory and consultative.
Now  the  Assembly  incorporates  350 
members,  working  body  of    Assembly  is 
the  Secretariat  which  is  structurally  a  part 
of  Presidential  Administration  of  RK.  It  is 
necessary to note that the Assembly in the work 
closely cooperates with small assemblies which 
are  created  in  all  regional  centers  and  in  the 
cities of  Astana and Almaty.
For  years  of  the  activity  the  Assembly 
discussed important questions of sociopolitical 
life  the  societies  connected  with  further 
economic  and  political  reforming  of  the 
Kazakhstan society. 
Today Assembly of  the people of Kazakhstan 
are  tens  the  public  associations  representing 
all ethnoses and national groups, living in the 
republic.  The  national  and  cultural  centers  of 
Assembly take active part in work of scientific 
and practical seminars in the sphere of socially 
political activity. In the country all conditions 
for revival of  culture of all people occupying 
Kazakhstan are created. Creation of the national 
and cultural centers served as the main instrument 
of  consolidation  of  multinational  society  of 
modern Kazakhstan. Today unique Kazakhstan 
institute of direct democracy as the Assembly 
of  the  people  of  Kazakhstan,  firmly  taken  the 
place within political system of the country and 
making a huge contribution to maintenance of 
an  international  consent  and  unities  deserves 
special attention. During activity of Assembly 
of the people of Kazakhstan extensive positive 
experience  is  stored,  this  contribution  on 
advantage is estimated at the most high world 
level.  The  former  Secretary  general  of  the 
United Nations Kofi Annan called Kazakhstan 
“an example international consents, a stable and 
sustainable development for other states of the 
world”. 
Accepting  in 1997 Strategy of  development 
of  Kazakhstan  till  2030  as  one  of  the  main 
priorities fixes an internal political stability and 
the society consolidation which components are 
development  the uniform civilization based on 
equal opportunities for all citizens, elimination 
of  the  reasons  of  ethnic  disagreements, 
supporting  equalities  of  all  ethnic  groups, 
strengthening of  mutual respect, a tolerance and 
the confidential relations between various faiths. 
On the basis of these conceptual provisions the 
standard  and  legal  base  of  regulation  of  the 
interethnic  relations  in  Kazakhstan,  including 
a legislation defining the status of minority is 
under construction.
Legal basis of national policy in Kazakhstan 
makes  set  of  legislative  norms  and  acts  and, 
first  of  all  constitution  of  RK  according  to 
which  the  any  actions  admit  unconstitutional, 
capable  to  break  an  international  consent. As 
a  whole  the  national  policy  of  the  country  is 
based on principles of a supremacy
 
of the law 
and a reasonable combination of the rights of 
the  nations  and  human  rights.  Experience  of 
the  interethnic  policy  which  is  carried  out  by 
Kazakhstan, is recognized valuable in the world 
community.

51
ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ
In the country the legal base providing equal 
rights and freedoms of citizens irrespective of 
their ethnic and religious origin is created. This 
principle  laid  down  in  a  basis  of  interethnic 
policy of the state.
For  encouragement  and  protection  of  the 
rights  and  legitimate  interests  of  the  persons 
belonging  to  ethnic  minority,  the  following 
provisions  of  the  Constitution  of  Republic 
Kazakhstan  have  basic  value:  The  state  cares 
of  creation  of  conditions  for  studying  and 
development  of  languages  of  the  people  of 
Kazakhstan  (point  3  article  7);  Everyone  has 
the right to define and point or not to specify the 
national, party and religious identity; Everyone 
has  the  right  to  using  the  native  language 
and  culture,  on  a  free  choice  of  language 
of  communication,  education,  training  and 
creativity (article 19 of the Constitution of RK). 
For  participation  of  ethnic  minority  in 
political  life  of  the  state  also  such  provisions 
of article 33 of the Constitution of Kazakhstan 
have  great  value:  «Citizens  of  the  Republic 
of  Kazakhstan  have  the  right  to  participate  in 
state administration, to choose and be the elite 
in state authorities and local governments, and 
also to participate in the republican referendum, 
the equal right to access to public service» [4].
So,  the  original  subject  of  the  political 
relations  the  personality  can  become  only  in 
democratic  society  where  the  wide  political 
rights, freedoms and possibilities for satisfaction 
of the political requirements are provided to the 
person. Democratic and open society is major 
preconditions of subjective the persons creating 
formal  conditions  for  disclosure  of  political 
possibilities  of  each  citizen.  Thus  importance 
has  knowledge  of  people  of  policy,  their 
political experience, orientations, and ability to 
be organized. Creation of the democratic state 
assumes  achievement  of  equality  of  citizens, 
their participation in all spheres of life of society, 
first of all in government. Equality acts as the 
indicator and a basis of democratic society.
Democracy  in  Kazakhstan,  certainly,  has 
the  specifics  connected  with  features  of  the 
Kazakhstan  mentality,  culture  and  history.  By 
the  beginning  of  the  XXI  century  economic 
reforms  and  political  modernization,  making 
the way in life, formed in the country the new 
political relations, political institutes, norms and 
the  values  based  on  principles  of  democracy. 
The fragmentariness and a 
mosaicity
 of political 
culture started to be overcome. To life new and 
very  active  forms  of  mass  political  behavior 
were  caused.  The  country  from  a  crisis  state 
began  to  pass  to  a  sustainable  development. 
As a result in society favorable conditions for 
creation  new,  meeting  modern  requirements 
of  political  life,  the  mechanism  of  political 
socialization started to develop.
At present the Republic of  Kazakhstan aspires 
to  create  civil  society  and  the  constitutional 
state. Civil society is society with the developed 
economic, cultural, legal and political relations 
between his members, independent of  the state, 
but  cooperating  politically,  society  of  citizens 
of the high political, social, economic, cultural 
and  moral  status  creating  together  with  the 
state developed legal relations [by 5, page 75]. 
In  such  society  according  to  the  recognized 
international  norms  the  rights  and  freedoms 
of  citizens  remain,  the  law  predominates. 
High  extent  of  material,  public,  political, 
cultural  development  of  civil  society  assumes 
high-quality change of the state, and the state 
gradually becomes the constitutional state. And 
the  constitutional  state  is  a  type  of  the  state 
in which the mode of the constitutional board 
functions,  there  is  a  developed  and  consistent 
legal  system  and  effective  judicial  authority, 
together  with  real  division  of    the  authorities 
with  their  effective  interaction  and  mutual 
control,  with  the  developed  social  control  of 
policy  and  the  power.  [5,  page  313-314]. The 
general  democratic  device  of  system  of  the 
power and policy of the constitutional state is 
integrally connected with its legal installations. 
In  a  basis  of  the  constitutional  state  equality 
of the power, the citizen, society and the right, 
their legal equality before the law is put.
Finding  by  Kazakhstan  of  the  state 
sovereignty  set  for  society  a  problem  of 
education of patriotism at younger generation. 

52
ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ
Work  of  institutes  of  political  socialization  of 
the personality should be directed not on youth 
arms  by  a  certain  sum  of  knowledge,  and  on 
the  solution  of  the  tasks  put  by  fundamental 
documents and projects in the field of education, 
i.e. education of the patriot and the citizen of 
new Kazakhstan.
Young  generation  will  define  the  future 
of  our  republic  in  the  XXI  century.  Usually 
in  the  people  speak:  one  will  reap  what  he’ll 
sow. Therefore  we  should  sow  kind  grains  of 
education to receive good fruits. 
The  Kazakhstan  patriotism  –  the  general 
for  all  inhabitants  occupying  multinational 
Kazakhstan  and  at  the  same  time  based  on 
deep  respect  for  traditions  of  national  culture 
and  spirituality  Kazakh  and  other  people  of 
the country which have made the contribution 
to  formation  of  the  general  for  all  citizens  of 
property. 
The  Kazakhstan  patriotism  relies  on 
traditions of the secular state and at the same 
time  is  based  on  respect  for  all  traditional 
religions  which  profess  the  country  people, 
and  relies  on  deep  traditions  of  interreligious 
dialogue and tolerance. 
The  Kazakhstan 
patriotism, undoubtedly, has civil character and, 
recognizing  existing  distinctions  in  political 
views and belief, assumes respect to developed 
in  years  of  independence  in  Kazakhstan  to 
political institutes and traditions. 
Traditional  symbols  and  the  values  of 
the  national  culture  which  forming  national 
consciousness and identity of the multinational 
people and have found the expression in such 
significant  national  brands,  as  a  flag,  the  coat 
of arms and the anthem of Kazakhstan should 
become significant elements of the Kazakhstan 
patriotism,  certainly.  The  respect  for  the  state 
symbols  testifies  to  force  and  dignity  of  the 
Kazakhstan  people,  is  manifestation  of  our 
patriotism and high civilization, forms feeling 
of a community of  the nation. At each person 
in heart the sacred feeling of patriotism, love to 
shrines of the Homeland should fight.
Important  component  of  the  Kazakhstan 
patriotism  are  its  cultural  and  civilization 
originality,  openness  to  the  world,  unique 
synthesis of east and European cultures, special 
culture of dialogue. Kazakhstan is a space of a 
meeting of steppe and settled cultures, the Turkic 
and Slavic worlds which have created a unique 
civilization  alloy  that  is  especially  actual  in  a 
situation numerous modern «intercivilizational 
splits» and oppositions. 
Key  value  for  the  statement  of  image  of 
Kazakhstan can have an image of its political 
institutes, first of all institutes of the president 
and parliament. 
Thus, as practice shows, promotion of  the 
state  symbolic,  traditional  symbols  and  value 
of national culture promotes formation of  the 
Kazakhstan  patriotism,  promotes  political 
socialization  of  the  personality,  its  spiritual 
development and harmonious education. 
From  first  year  of  finding  of  independence 
Kazakhstan headed for creation of the democratic 
state in which non-governmental organizations 
plays  important  role.  Official  date  of  political 
recognition of associations of citizens (NGO) in 
Kazakhstan it is possible to consider October, 
2000  when  the  President  N.  Nazarbayev  in 
the Message to the people of Kazakhstan «To 
free,  effective  and  safe  society»  sounded  the 
NGO  term.  That  «non-governmental  public 
organizations play already today in Kazakhstan 
huge  role  and  in  human  rights  activity,  and 
in realization of special interests of groups of 
the  population,  and  in  social  stabilization  of 
society»  was  specifically  paid  attention.  Non-
governmental  organizations  (NGO)  are  the 
open  non-profit  public  organizations  which 
have not been limited to professional specifics 
(therefore  trade  unions  don’t  treat  NGO)  and 
not  aspiring  to  the  government  (therefore 
parties don’t treat NGO). As a rule, the NGO 
is  put  before  themselves  by  quite  concrete, 
socially  significant  purposes  and  tasks,  and 
in  the  activity  are  guided  by  them.  NGO  fill 
unoccupied with the state structures of a niche 
in  social  and  economic  development  of  the 
country. Activity of NGO differs mobility and 
dynamism, an initiative and orientation to own 
forces. In other words, the sector of NGO is a 
form  of  public  amateur  performance  which  is 
legally issued by means of registration of NGO.
Non-governmental  organizations,  now, 
represent  the  effective  mechanism  of 
development  of  democratic  processes  in  the 
state; they promote growth of civil activity of 
society, apply non-political means to rendering 
of influence on decision-making process by the 
government [6]. In the Republic of Kazakhstan 
about  5000  non-governmental  organizations 
(NGO) are registered. From them for November 

53
ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ
1,  2011  1709  non-governmental  organizations 
actively  operate.  In  the  non-governmental 
sector of the republic regulated by the Law of 
the Republic of Kazakhstan from May 31, 1996 
“About public associations”, and also the Law 
of  the  Republic  of  Kazakhstan  from  January 
16, 2001 «About non-profit organizations», in 
total involved about 200 thousand people. On 
a constant basis about 40 thousand people, on 
temporary – to 50 thousand people, work at the 
voluntary beginnings – more than 100 thousand. 
Different  services  from  NGO  are  received  by 
about 2 million people [7].
The activity non-governmental organizations 
of  the  country  cover  practically  all  socially 
significant  spheres.  These  are  questions  of 
ecology,  the  social  sphere,  education,  culture, 
health care, the gender relations, protection of 
human rights, etc., that is actually NGO stand 
today on an edge of all most significant social 
problems of the Kazakhstan society. 
Steady  groups  of    NGO  in  the  various 
directions were issued: the ecological – 15 %; 
children’s and youth – 13,6 %; the female – 13,3 
%; the medical – 13,1 %; in the field of culture, 
art, a science, education – 12,5 %; the human 
rights – 7,6 %; on social protection – 6,8 %; on 
support of public initiatives – 6 %; the versatile 
– 4,7 %; societies of disabled people – 4,4 %; 
on rehabilitation of disabled children – 3 % [7].
The  formulated  basic  principles  and  the 
directions of a state policy of support of non-
governmental  organizations  were  fixed  in  the 
accepted Concept of  the state support of non-
governmental organizations of the Republic of 
Kazakhstan  according  to  the  resolution  of  the 
government  of  the  Republic  of  Kazakhstan 
No. 85 in 2002. The ideas put in this Concept, 
formed  a  basis  for  the  Program  of  the  state 
support of non-governmental organizations for 
2003-2005. The Law RK passed in 2005 «About 
the state social order» became the beginning of 
target public financing of projects of NGO. 
Developed by the working group of the State 
commission on development and a specification 
of  the  program  of  democratic  reforms  in 
the  Republic  of  Kazakhstan  the  Concept  of 
development of civil society in the Republic of 
Kazakhstan  for  2006-2011,  approved  on  July 
25,  2006  the  Decree  of  the  President  of  the 
country, was a significant event of 2006 and the 
fundamental  document  which  has  stimulated 
for dynamic development of NGO [8]. 
In modern society the major role in the course 
of political socialization is played by mass media. 
They  are  capable  to  influence  the  maximum 
number of people in the shortest period. In this 
regard, the problem of introduction of norms of 
dominating  political  culture  in  consciousness 
of  the  person  in  the  modern  world  is  carried 
out by the most important institute of political 
socialization - mass media (SMK): press, radio, 
television, cinema, video, computer networks.
Problems of socialization of the personality 
including  political,  treat  the  category  of  those 
problems of social development which never will 
lose the urgency as reflect essence, regularities 
and  features  of  the  social  inheritance  existing 
in  the  society  of  the  mechanism  providing 
preservation and transfer to new generations of 
saved-up  sociopolitical  experience,  continuity 
of norms, values and institutes. Thus, political 
socialization  should  provide  functioning  of 
political  system;  promote  formation  of  the 
citizen which is ready to participate in political 
life of Kazakhstan actively. After all successful 
political  socialization  is  one  of  the  main 
guarantors of stability of political system.

жүктеу/скачать 5,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: