§2. Крамер әдісі.
Екі белгісізден және екі теңдеуден сызықтық теңдеулер жүйесі жалпы түрде былай жазылады:
а11х+а12у=в1,
а21х+а22у=в2 (2)
(1) жүйеге байланысты мынадай үш анықтауышты қарастырайық:
Δ = , Δ1= , Δ2=
Δ-ны берілген жүйенің бас анықтауышы дейді, ал Δ1 мен Δ2-ні жүйенің қосалқы анықтауыштары дейді.. матрицасын (1) жүйенің бос мүшесі дейді.
Δ-дан Δ1 шығару үшін Δ-дағы 1-ші бағанның орнына жүйенің бос мүшесін қою керек, ал Δ-дан Δ2-ні шығару үшін Δ-дағы 2-ші бағанның орнына жүйенің бос мүшесін қою керек.
Теорема 1. Егер (1) жүйенің бас анықтауышы Δ нөлден өзгеше болса, онда (1) жүйенің шешуі бар және ол жалғыз ғана болады. Осы шешу мынадай Крамер ережесімен табылады:
х= , у= (3)
Ескерту 1. (1) жүйені мектептегідей жолмен шығарсақ (3) формулаларға келетінімізді көрсету оңай.
Мысал 1. 4х+5у=40
5x+4y=41
Δ==-9, Δ1==-45, Δ2= =-36
(3) формула бойынша х=5, y=4
Үш белгісізден және үш теңдеуден тұратын сызықтың теңдеулер жүйесі жалпы түрде былай жазылады:
а11х+а12у+а12z=в1,
а21х+а22у+а23z=в2, (4)
а31х+а32у+а33z=в3 (4) жүйеге байланысты мынадай 4 анықтауышты қарастырамыз:
Δ= , Δ1= ,
Δ2= , Δ3=
Δ-ны жүйенің бас анықтауышы дейді, ал Δ1,Δ2,Δ3-терді жүйенің қосалқы анықтауыштары дейді.
Теорема 2. Егер (4) жүйенің бас анықтауышы Δ нөлден өзгеше болса, онда осы жүйенің шешуі бар және ол жалғыз ғана болады. Осы шешу мынадай Крамер ережесімен табылады:
х= , y=, z= (5)
Мысал 2. х+2у-z=1
-3x+y+2z=0 Δ=30, Δ1=5, Δ2=13, Δ3=1,
x+4y+3z=2, x=, y= z=
Ескерту 2. Егер берілген жүйенің бас анықтауышы нөлге тең болса, онда мұндай жүйенің шешуі болмауы мүмкін немесе шексіз көп шешулері болуы мүмкін.
Мысал 3. х+2у=1
2x+4y=3, Δ=0, шешуі жоқ.