Бегалиева А.Қ
Қола дәуірі адамдарының діні мен өнері
жүктеу/скачать 0,81 Mb.
|
Бегалиева Қазақстан тарихы оқу құралы-(2020) (1)
| Қола дәуірі адамдарының діні мен өнері. Қола дәуірінің тайпалары табиғат күштеріне табынған. Жерленген адамның ба- сы батысқа немесе оңтүстік-батысқа қаратылып, қол-аяғын бүгіп жатқызды. Бұл сәби қалпындағы адам болып жер қойнауына беріледі деп түсінді. Өлікті матаушы ажал құдайы Ямаға сыйын- ған. Ерте қола дәуірінде жерлеу салтында мәйітті өртеу (крема- ция) рәсімі болған. Демек, андроновтықтарды отқа табынған деп пайымдаймыз. Кейінгі қола дәуірінде жерлеудің кесенемен бірге өртеу түрі де болған. Үй салмастан бұрын құрбандық шалған. Құрбандыққа сүт толы ыдыстар, бұқа не бағлан шалынған. Сүт ішіліп, ет желініп болғасын, құмыралар мен сүйектер болашақ үйдің ошағының басына, оның табалдырығының астына көміл- ген. Отбасының киелі орны ошақты қатты құрметтеген. Мәйітті көкке әкететін от құдайы – Агнияға арнап құрбандыққа ешкі сойған.
16 1. Ежелгі замандағы Қазақстан ■ Қола дәуірінде жартастарға салынған суреттерге мән берсек, ертедегі адамдар жартастардың тегіс бетіне қатты да үшкір тас сынықтарын, жануарлар, Күн бейнелі адамдар суретін, соғыс ар- балары мен шайқас көріністерін салған. Демек, адамның рухани мәдениеті және оның дүниетанымы жөніндегі түсінік болды. Таңбалы, Ешкіөлмес, Қаратау, Маймақ, Тарбағатай, Бөкентау ай- мақтарындағы петроглифтер әлемдік мәдениетте үлкен орын алады. Жартастарда салынған суреттерден андроновшылардың өздерін қоршаған дүние жайлы түсініктерін байқауға болады. Суреттерде жиі кездесетін бейне – мүйізін алға кезеп, шоқтығы күдірейіп, алып денесі шиыршық атып, аяқтарымен жер тіреп тұрған турдың – жабайы бұқаның суреті. Әлемді жарату жөнін- дегі мифтерде дүние – Күн құдайы Митра құрбандыққа шалған бұқаның мүшелерінен жасалған делінеді. Сонда Митра бұқамен қатар қойылып, бірдей саналады. Ешкіөлмес тауындағы сурет- тердің бірінде Митра, басы күн шұғыласымен қоршаулы адам бейнелес секілденіп, бұқа үстінде түрегеп тұрған күйде бейне- ленген. Бірқатар киелі орындарда ертедегі адамдардың басы күн шұғылалы Митраға тағзым етіп, табынып жатқан кездегі көрінісі салынған. Таңбалы шатқалында күн басты бір кісінің маңында айнала билеп жүрген кішкентай адамдар. Бұқа бейнесі молшы- лық, құдіреттілік пен күшті білдіреді. Жартас көркем өнеріндегі жиі кездесетін суреттердің бірі – қос өркешті бактриян түйесінің бейнесі. Ол ирандықтарда күн күркіреу құдайы Веретрагна, үнді- ліктерде Индра бейнесі болып саналады. Қола дәуірі петроглиф- терінің арасында соғыс арбасын да көп бейнелеген. Қаратау тас- тарындағы суреттерде соғыс арбасы 49 жерде кездеседі, олар Таңбалыда да, Ешкіөлместе де бар. Олардың көпшілігінде екі доңғалақты аңшы және соғыс арбалары бейнеленген. Ат пен арба жайлы ирандықтар арасында көктегі күн күймесі жөнінде аңыз бар. Олар жоғарғы құдайлардың бәрі аспанда пырақ жегілген күймелермен заулап жүреді деп есептеген. Тастағы суреттердің ішінде жер жырту көріністері де кездесіп қалады, оларда соқаға жегілген бұқалар, аттар мен ешкілер бейнеленеді. Соқа басында адам болады. Бұл көріністер жаңа жылды мейрамдауға, күн мен түннің теңелуі, табиғаттың жаңару мейрамына байланысты са- 17 Қазақстан тарихы лынғанын байқауға болады. Бұл мерекенің ең бір маңызды бөлігі түрен тарту. Бірінші түрен тарту құқы, яғни алғашқы соқа салу құрметі патшаға берілген. Қорыта айтқанда, Қазақстандағы қола дәуірінің өзіндік мәде- ниеттері болған, олар Қазақстан аумағында таралып, белгілі бір даму сатыларынан өткен. Осы дәуірде аридтық табиғи-геогра- фиялық жағдай көшпелі тұрмыс пен көшпелі мал шаруашылы- ғына өтуге өз әсерін тигізді. жүктеу/скачать 0,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|