Билал лайпан

^ 

сВет

 нам  на эту проблему пролей, 

Любо 

го из горцев от прочих людей?»

£ Мутился я:  что же сказать  им  в ответ?

Нигде карачаевца образа нет,

0   книги 

такой  не пришлость мне прочесть, 

д  

пишущих кривду о горцах - не счесть.

Любое 

бахвальство, надменный наш вид 

Эпоха 

уже никогда не простит.

Не будем подобны, свершая дела,

Той 

мухе, сидящей на шее вола.

перевел Игорь Елисеев

СЕЙИР ЭТГЕНИМ

Бу ит къралгьа къызгьанымдан сора,

Джумшаргьа да унамайды сёзюм.

Эресейни къызларындан сора,

Бир затына къарамайды  кёзюм.

Къызларын а, тыш  къраллада да 

Кёб кере эсге тюшюргенме.

Московадача ариу къызла 

Джокъду дунияда, тюшюннгенме

Сейир этгеним а, не айтыргъа да билмей,

Сорууума джууаб табылмагъанлай къала,

Эресейча мырдыда, къыйынлыкъда ёсюб,

Былай ариу къалай болалла ала?!

ОН ДЖЫЛДАН СОРА

- Къачан?- дедим.

- Тамбла,- дединг.

Арадан кюн  кетди. 

Ь1йыкъ  кетди.

13 9

Ай да  кетди 

Дагьыда сёлешдим.

- Къачан?- дедим.

- Тамбла,- дединг.

Арадан джыл джарым кетди.

Джыл да кетди.

Дагьыда сёлешдим.

- Къачан?

- Тамбла.

Дагьыда сёлешдим.

- Къачан?

- Тамбла.

Арадан он джыл кетди.

Джашау кетди.

... Энди излейсе мени.

Энди нек излейсе мени?

Энди не излейсе менден?

Сен не бераллыкъса меннге?!

Мен не бераллыкъма сеннге?!

КЪЫЧЫРЫКЪГЪА ДЖУУАБ ДЖОКЪ

1

Ёлюк къычырды  кёзлери бла,

Къагъыт къычырды сёзлери бла.

Ахыр кере

Джюрек къанны  бурду къычырыб,

Ахыр кере

Къан тёгерек айланды  къычырыб.

Джан джанауалда джанды. 

Джашау-шау-ау-у (учхун).

14 0

[Съагьытдан  къычырады  терек, 

д ны  эшитеди  джюрек.

Джерден 

къычыралла Джулдуз, Кёк, 

дланы да эшитеди джюрек.

Къабырдан  къычырады  адам, 

дны  да эшитеме,  ийнан.

Эшитгеними  айтыр  орнуна,

Болушлукь этер  орнуна,

Къычыра тургьан  къагьытны  ауузун, 

Къычыра тургьан  джерни  ауузун,

Къычыра тургьан  къабырны  ауузун 

Сёзле  бла  кюрешеме джабыб.

3

Тёнгекден, Кёкледен да къычырады джан. 

Берген джанын алады Аллах.

Нек берген эди аллыкъ болуб?

Огъесе, хаухму берген эди?

Ызына уа кьайтарлыкъмыды?

Ёлгенден сора билликбиз аны.

Сакълайыкъ.  Кёб къалмагьанды.

Хар такъыйкъа ёлюмге джууукълашдырады. 

Огъесе, ёлюмсюзлюкгеми?!

БОЛМАЗЛЫКЪ ЗАТЛА

1

Ата бла чыгъыб джангыдан 

Бир  чалюьы чалыред сыртда.

2

Ананы аллына, сабийчик болуб,

Джангыдан бир чабаред элде.

3

Ь1зына айланыб, джаш болуб,

Бир къыз къачырыред...

2

141

4

Тенгинг ёлген урушха кириб,

Аны ёлюмден  къутхарыр амал 

Бар эсе, джангыдан бир кёрюр эди.

5

Дунияны, джашау ну,  адам улуну 

Джаратыла тургъанын бир  кёрюр эди.

6

Ахырзаманны да бир кёрюр эди.

7

Ахратны кёрюб,  артха къайытыб, 

Джерде бир хапар айтыр эди.

ДЖАША,

ДЖАШАУДАН  КЪУУАН

Кюн узуну джатыб юзмезге,

Къызла къызалла Кюннге.

Кюелле юонде.

Саулукъму излейле,

Ариулукъ му?!

Огьесе, кеслерин

Джашлагъа кёргюзтюргеми излейле?

Кёк чууакъ.

Кюн  исси.

Тенгиз джылы.

Джокъду къайгьы 

Рахатды  кёл.

Кюн таякьла.

Тенгиз толкъунла 

Мёлек къызла.

Аламатды джашау.

Аламатды дуния.

1 4 2

дрлакъда  барады  той. 

qch

 да къайгьыны  къой.

{,1шар, кюл, солу.

Къызла.  Кюн. Тенгиз.

Бары 

на къууан.

Барындан 

къууан.

Бюгюн 

сеникилле ала.

Тамбла сен къайда,

Ала къайда.

Джашаб къал.

Къарт-къарыусуз  болгьунчу,

Ёлгюнчю, джашаб къал.

Сёзлеринг толсунла джашаудан. 

Кёзлеринг тойсунла джашаудан, 

Санларынг тойсунла джашаудан, 

Кёлюнг-джюрегинг тойсун джашаудан. 

Джанынг къууансын джашаудан.

Ол заманда

Алай бек къыйынлашмазса,

Кете тебресенг джашаудан.

Джашамай ёлме.

Ёлгюнчю джаша.

Ёлмезге сюе эсенг,

Джашаргьа кюреш.

Джукьлама.  Джукъланма.

Джашауунгу 

С-о-з-а-р-гъ-а  кюреш.

КЪОРКЪУУ

Келеди  кече.

Кючлейди  къарангы.

Къоркъуу  толтурады 

Элни,  юйню,  джюрекни.

143

Къабакъ  эшиклени  ачылмазча джабханма. 

Итни бошлагьанма сынджырдан. 

Эшиклеге салгьанма къылыч 

Герохну джерлеб джаныма салгьанма. 

Юйде чыракъны джукълатханма 

Арбазда чыракъла уа джаналла.

Къарангыдан къарайды  къоркъуу, 

Къарайды  къоркъуу,

Къоркъуу.

Къоркъуу келеди  къарангыдан,

Келеди  къарангыдан,

Къарангыдан.

Ит да,

Къарангыда джукъ кёрюб тюл,

Джукъ сезиб тюл,

Къоркъгъандан чабады.

Кесини тауушундан батырыракъ бола, 

Кеснни ауазы анга нёгерлик эте.

Чыракъла да,

Тёгерекни джарытыб,

Къоркъгъандан джаннганча кёрюнелле.

Къоркъуу

Киреди юйге,  кёлге-джюрекге.

Ит

Кёралмайды, сезалмайды,

Таныялмайды аны.

Тыялмайды аны.

Джарыкъ джаннган чыракъла да 

Тыялмайла аны.

Герох да кимге,  неге 

Атылыргъа билмей,

Шум  болуб турады.

1 4 4

джауну  башын  кесген, 

къ ы й ы н л ы к ъ д ан   к ъ у тул гъ а н   аскерчи 

д^укълаялмаи,

{Оьоркъуудан  къутулалмай,

Сескеклениб,  илгениб,

(<Бисмилля»,

«Аллаху 

акбар» деб,

Къычырыб,  секириб турады.

Къарангы  юйден 

Джарыкъ  арбазгъа,

Джарыкъ  арбаздан  къарангыгъа 

Къарайды. 

Ты

нгылайды.

Шошду 

тёгерек.

Ёсгенден-ёсюб баргъан болмаса,

Кетерге 

унамайды  къоркъуу.

ЭНДИ АНГЫЛАГЪАНМА

Кюн

Бизни ючюн тюл,

Кеси ючюн джанады.

Кюн

Къарангыдан къоркъгъандан джаннганды.

Кесин къарангыгъа джутдурмаз ючюн,

Джаныу бла сакълаб турады башын.

Къарангы  Кёкде От айрымканды ол.

Джаныу аны джашаууду.

Бизни да джашауубузду Ол.

БИР АДАМЫ БОЛГЪАН ЭЛ...

Хайуанла хайуан бол деб,

Джаныуарла джаныуар бол деб,

145

Маймулла маймул бол деб,

Кюрешелле адам бла.

Бир-бирде дженгелле ала:

Бир-бир адам хайуанланады,

Бир-бир адам джаныуарланады,

Бир-бир адам  маймулланады.

Сюрюу-сюрюу болалла ала, 

Джыйын-джыйын болалла ала, 

Къауум-къауум болалла ала.

Джангыз кеси  къалады  Адам.

Азды Адам.  Джангызды Адам.

Адам болалгъан,

Адамлай  къалалгъан 

Тынч тюлдю.

Тенгизде айрымканлачалла 

Дунияда адамла.

Аламда Джерчады 

Дунияда Адам.

Игиле бирлешалмайла,

Аманла бирлешген  кибик.

Адам адамла бла кюрешеди,

Файгъамбарла кюрешген кибик.

Ислам динни джайыб кюрешеди - 

Иманды  къутхарлыкъ халкъны.

Къуран, Шериат айтханча джашасакъ,

Ол заманда боллукъду бизни бла Аллах.

адамла бла къаджыкъмай кюрешеди Адам.

Бир Адамы болгьан эл хайуан болуб къалмаз.

1 4 6

дЯСАЗГЪЫ  СЮ ЙМЕКЛИК

ррКАЙГЪЫ иссилик

дй сау болсун,  бу джайгьы иссилик! 

Тиширыуланы

Боюнларыи,  къоюнларын  да ачыб, 

«Хакъсыз стриптиз» деб,

Кёзюбюзге тюйреб,

<(Хайда сайлагъыз» деб,

Къолубузгьа тутдуруб  къойгъаиды.

Ай 

джашасын джазгъы  сюймеклик!

Ай сау къалсын джайгьы  иссилик!

Джайгьы иссилик джазгъы сюймекликни 

Ташасын да туру этиб, джалан этиб, 

Шашдырыб огьуна къойгъаиды.

Итле 

огьуна ауузлары  ачылыб,

Тиллери созулуб, адамлагьа къарайла:

«Не болуб къалгъанды экеи былагьа? 

«Хир-р» деб, бизни къыстаучула,

Энди  кеслери  къысталлыкъ болуб туралла».

Бир джукъ  болгъаны джокъду.

Джангыз,

Ёшюнле бла бутладан,

Тюрлю-тюрлю умутладан 

Толгъанды джай.

Джазгъы  сюймеклик

Къызгъандан  къызыб барлыкъды энди.

Къачхы джауумла

Не 

да къышхы  сууукъла

Бираз сууутхунчу.

1 4 7

КИМБИЗ БИЗ?!

Ит къансыса да орамда,

Къозгъала тургьан заманым - 

Алай а, джангыз бир къызгьа 

Болмагьанды зараным.

Къызла манга мёлекле кибик,

Не да акъ чакъгъан терекле кибик, 

Къарылгъачла, кёгюрчюнле кибик, 

Джазгъы, джайгьы  кюнле кибик,

Акъ къарда гюлле кибик.

Абдез алдыртхан да ала,

Абдез буздуртхан да ала,

Къаманы  къындан чыгьартхан да ала, 

Къаманы къыннга сукъдургхан да ала.

Сюеме аланы джашаунуча,

Дунияныча сюеме аланы.

Ана тилнича, Джуртнуча,

Табигъатныча сюеме аланы.

Алагьа ёмюрде къалмаз кёлюм,

Аланы ёмюрде терслемем,

Аладан ёмюрде сууумам.

Тилни, Джуртну терслерге болмагъанча, 

Тилден, Джуртдан сууургъа болмагъанча, 

Алагьа кёл  къалдырыргъа болмагъанча, 

Къызла бла да алайды арам.

Тиширыу, Ана Тил, Ата Джурт 

Эркишиге Аллахдан аманатды.

Биз аланы джакълаялсакъ,

Биз аланы сакълаялсакъ,

Джашаталсакъ, джашнаталсакъ,

148

L0p3. 

дж аш ау 

аламатды,

Гора  муслиманбыз,  эркишибиз  биз.

знзтха хыянат болсакъ а - 

Тиширыуну, 

Ана Тилни, Ата Джуртну 

учуз этсек, аякъ тюбге атсакъ, 

lie

 да 

башхалагъа сыйыртсакъ,- 

Сора биз кимбиз?!

длай 

болса,

\4услиман да тюлбюз,

Эркиши 

да 

тюлбюз.

лай 

бедишден, 

ллай 

джашаудан, ёлюмден, 

лай 

сыйсызлыкъдан, 

лах, 

сакъла бизни.

Аллай 

затны эсге келтирген,

Айтхан, джазгъан да - ырыеды.

Соруу 

а къалады:

Биз, эркишиле,

Тиширыуларыбызгъа,

Ана 

Тилибизге,

Ата Джуртубузгьа 

Иебизми?

Бизникимилле ала?

Эрбизми биз?

Эркишибизми биз?

Ааамбызмы, Халкъбызмы  биз?! 

Муслиманбызмы биз?!!

Т о л у  АДАМНЫ ДЖАУЛАРЫ

Джарым  молла,

Джарым джырчы,

Джарым алим,

14 9

Джарым  тамада,

Джарым  къуллукъчу,

Джарым дохтур,

Джарым миллетчи,

Джарым адам...

Ой не кёбдю халкъны джауу.

Толу адамны джауларылла бары.

ДЖАН БЛА  ТИШИРЫУ

Мен да къыйнайма джанымы,

Джаным да къыйнайды  мени.

Джаны м бла тёнгегим 

Келишмейле бир-бирине.

Джаным  къанатланады хаман - 

Излейди учаргъа,

Тёнгегим а,

Айырылалмайды джерден.

Бир-бирине дауур этгенлей,

Разы болмагъанлай,

Баралла джашаб.

«Уч. Джерни,  кёклени да кёр»,- деб, 

Разы болуб, бошларыгьем джанымы, 

Зауаллы бир джулдузгъа алданыр да, 

Ызына къайытмаз деб,  къоркъмасам.

Джан бла Тиширыу бир-бирине ушайла, 

Аланы бошларгъа джарамаз.

Бирин тёнгекден, бирин да юйден 

Чыгъармай тутаргъа керекди аланы.

Ёзге ала бирдиле экиси да.

Ачемез билмей айтхан болмаз:

1 5 0

Дангры 

бла Танг бирди,

Къатын бла джан бирди».

Эркишини джашауулла ала.

кЕБ 

э м д а

 

к е б д е г и

Чыбыкъдагъы 

да шыбылады. 

Быргьыда 

баргьан да - къобанды. 

джесир да, тутмакь да - адамдыла. 

Чалдышда 

къанатлы да - къушду.

Бир 

кюн бир

Чыбыкъдан  ычхыныр  шыбыла, 

Быргъыдан  къутулур  къобан,

Бош  болурла джесир да,  тутмакъ да, 

Чалдышдан  чыгъар  къанатлы  да,

Джан тенгекден чыгъар.

Адам кюрешеди хар затны 

Кеоге къуяргъа, къабха джыяргьа.

«Адамны джаны тёнгекде болгъанча, 

Хар нени да тышы болургьа керекди». 

Былай сагьыш этеди адам...

Алай а,

Кеблеге ёлюм келсе,

Кебдегилеге эркин джашау 

Ол заманда башланады...

Кимни, нени болса да,

Кебге джыярдан алгъа,

Билирге бек тыйыншлы зат: 

Излеймилле ала аны?

151

АЛЛАХ  НЕ  АЙТЫР

Дуния  намысдан да алгьа,

Ахрат азаб тюшсюн эсинге.

«Адамла не айтырла?»- дерден алгьа,

«Аллах не айтыр?»- деб, сор кесинге.

Адамла да уялтырла, алай а, алгьа,

«Аллах не айтыр?» - анга сагъыш эт. 

Адамланы да Аллах джаратханды,

Аллахны аллында къызармасын бет.

ЭКИ КЪОРКЪУУ

Дуния намыс бла 

Ахрат азаб...

Экисинден хакъ кёлю бла къоркъуб, 

Намыс-иман-дин айтхандан чыкъмай тургьан, 

Керти батыр,  керти адам - Олду.

ЭМ НАСЫБЛЫ

Бюгюн дунияда

Эм фахмулу, эм  насыблы Адам - 

Менме.

Бютеу майдан къараб тургъанлай,

Майдан толу джаш  мараб тургъанлай,

Эм ариу къызны  «хо» этдириб,

Алыб кетген менме.

Аны  «хо» этдирир ючюн,

Фахму керекмеди? Керек эди.

Аны бла насыблы болдумму?

Болдум.

Джюрек зауукъдан,  къууанчдан толдуму? 

Толду.

152

К1,ыз  да  разы  болдуму?

ЬлДУ

« а  сора, 

ол  къызгьа,

Киштик джёрмегеча,

дт_бет атаргъа нек кюрешелле?

«Намыс, 

гюнах» деб,

«Аллах, 

Адам» деб,

]Исни да джаханим бла нек къоркъуталла? 

Кишиге салмадыкъ заран.

Къыз 

бла мен  кеси  кесибизге джаннет къурдукь.

Сизни 

уа - бичилген къауум, зар къауум - 

Ссз 

этгенден башха,

Фахмугъуз,  къарыуугьуз да джокъду.

Къаралыб, тилигизни чайнаб юорешесиз.

Биз а, сизни  къулакъгъа да алмай,

Сюймеклик бла кюрешебиз,

Сюймекликге салабыз махтау.

КЪАЛАЙ СЕЙИРДИ ДЖАШАУ

Мен  насыб  излей  кетдим.

Тенгиэден-теркден ётдюм,

Аудум къардан, таудан да,

Кёрдюм кырдык,  кьаудан да.

Джюрек сюйгенни тутдум  - 

Хар къайгъымы унутдум.

Тюзелдим марал  ызгъа,

Машалла ариу  къызгьа.

Джан ёлюмсюзд, бил аны,

Сен аямаджанынгы  - 

Кёр дунияны, джашауну.

153

Сал  Аллахха  махтауну 

Чегетле, таула ючюн,

Тенгизле, суула ючюн,

Ханымла, къызла ючюн.

Ышар,  кюл, болма мышау - 

Нечнк сейирди джашау.

Сюйсенг къоркъма, сюйсенг къоркъ - 

Тиймей къаллыкъ тюлдю окъ.

Сен туудунг - ол да тууду,

Ызынгдан  келнб турду.

Сен анга этме сагъыш,

Джангыз джашаргъа ашыкъ 

Къалай сейирди джашау - 

Джаратханнга минг махтау!

ДЖАШАУУМ, ЁЛЮ УЮ М ДА...

Къуру джаз бла джай тюлле ариу - 

Къара,  кёзюнгю ач да:

Къыш да ариуду,

Ариуду къач да.

Тюзю уа, ай  медет Аллах!  - 

Къартлыкъ - ауурлукъду,

Джашлыкъ - ариулукъду.

Халкъ билмейми айтханды:

Сабий джылай-джылай ёседи,

Къарт ынгычхай-ынгычхай ёледи. 

«Къартлыкъгъа джаша» деб,

Алгьыш этиученле дагьыда.

Мен а тилейме Аллахдан:

«Сер къартлагъа ушатма,

Аллай къартлыкъгъа джашатма.»

154

^ЫЛЫНГ, 

эсинг да,

(омунг, кесинг да 

К^щиге керек болмазча болса,- 

0ра не хайыр джашагьандан? 

qjj

 кеси да джашаумуду сора?!

Я Аллах,  дейме:

Заманында джашат,

Заманында къаушат 

Джашауума, 

ёлюуюме да 

Сукъланырча адамла, 

Зарланырча джаула.

Джашауум,  ёлюуюм да 

Алгьышда айтылырча болсун. 

Иман 

бла болсун. 

Амин.

ДУНИЯ НАМЫС эмда 

АХРАТ АЗАБ

Дуния  намыс, бармыса? 

Огъесе, кёзбаумуса? 

Ёлгенмисе, саумуса?

Сен шохмуса, джаумуса?

Кёкге тартхан джюрекге 

Къанатмыса, аумуса?

Эркин джашаугьа сен 

Ёкюлмюсе, даумуса?

Къат-къат джерден, сюзюлюб, 

Чыкъгъан кибик къара суу, 

Алай джетгенсе бизге 

Дуния намыс, халкъ адет.

Хайуандан, джаныуардан 

Сенсе айыргъан бизни.

155

Хайуанлыкъгьа, джаныуарлыкъгьа 

Дженгдиртмей тургьан да -  

Сенсе.

Намыс болмагъан джерде,

Боллукъ тюлдю насыб да.

Намыс джюрюмеген юй,

Къала эсе да - бауду.

Намысы болмагъан адам,

Адам тюлдю, ол - итдн.

Намысы болмагъан  къауум,

Халкъ тюлдю, сюрюудю.

Ислам дин да сыйлы  кёрген 

Ол намысды, адебди.

Ахрат азабдан да кючлю 

Болгъанды дуния  намыс.

Окъуу-билим, ангы-эс - 

Барысы да бошдула,

Джокъ эселе адамда 

Дин, иман,  намыс, адеб.

Иман, намыс болмаса,

Ангы-эс, окъуу-билим, 

Джаныуаргъа азау тишча,

Бир затдыла адамгьа.

Неди деб,- сорсанг,- намыс 

Джууабым  къысхады,  бирди: 

Адамны  хайуандан 

Айыргъан затды  намыс.

«АМАН СЁЗЛЕ»

Тилибизде джюрюген 

Сёзлени тюз джарымын,

1 5 6

ман  атха  чыгьарыб, 

ырНак этиб къоймайыкь.

^гисин да,  «аманын» да 

д ж ы я й ы к ъ  

биз бир джерге.

Хил хазнагъа, тил байлыкъгьа 

уллу кёллю болмайыкъ.

дл 

да къара: 

сёзлеии 

Джокъду 

игиси, 

аманы.

Алада джокъду гюнах - 

Сыйлы, 

сыйсыз демейик.

Мёлеклеча сёзлеге 

Ат-бет атагъан да - биз.

Хал ал къуллукъ этгенлени 

Харам этгенле да - биз.

Сёзлени да бёлмейик 

Къуллагъа, ёзденлеге.

Алтын да джарашмайды 

Бизнича джахиллеге.

Джарым молла, джарым алим - 

Аладыла къыйынлыкъ.

Аман адам, аман иннет - 

Аладанды  къыйынлыкъ.

«Иги сёз» да, «аман сёз» да 

Керек болуб туугъанла,

Тилде орун алгъанла,

Джюрюб, джашаб туралла.

«Аман сёзле» аты бла 

Джыйышдыргъанма китаб. 

Мен иги  иш этгенме 

«Аман» сёзлени махтаб.

1 5 7

Сёзге  аман  дегенле 

Кеслеридиле аман.

Кеслерин терслер джерде 

Тилни терслейле ала.

Кеслерини  гюнахларын 

Башхагьа кюрейдиле 

Ол сыйсызла сёзлеге 

«Иги», «аман» дейдиле.

Ким болса да бу затны 

Айтыр деб, турдум сакълаб.

Болмады - кесим джаздым 

«Аман» сёзлени джакълаб.

Мен -  шайырма,

ётгюр болдум. 

Джакъсызлагъа кёпюр болдум.

Халкъгьа,

халкъны тилине да,

Джашау тилей, ёкюл болдум.

КЕТЕДИ

Насыб излей, тынчлыкъ излей,

Адам чабыб айланады.

Бу дунияда табалмайды аны,

Сора...

башха дуниягьа кетеди.

ШАЙЫР БЛА ДЖАЗ

1

Шайырны

Джыджым бла, сынджыр бла да тюл, 

Джангыз кесини сёзлери бла,

Боллукьду тыяргъа, байларгъа, асаргъа да.

158

айыргьа

£ ёк бла, джер бла барыб тюл, 

д  жангыз 

назмулары бла барыб, 

д*етерге, тюберге боллукъду.

Ц1айырны

дуузлугьу, кишени да, 

джери-джюгени да, 

дркъаны да, налы да,

Учар къанаты да - 

дны  шийирлерилле.

Сёз аркъан,

Сёз ау,

Сёз джарыкъ,

Сёз джанкьылыч,

Сёз элия,

Сёз Кёк,

Сёз Джер,

Сёз дуния,

Сёз байлыкъ,

Сёз джангур,

Сёз джаз,  *

Сёз гяхиник - 

Шайыр деген буду.

2

Сёз джангур джауады 

Адам джюреклеге.

Джазгьы хауа къозгъалады 

Инсан джюрекледе.

Джазгьы джауумла джауалла - 

Келгенди джаз.

Джерге гяхиник урады  - 

Келгенди джаз.

1 5 9

Джаз джерни тюрлендиреди,

Шайыр а - джюрекни.

Эгизлелле джангур бла шийир.

Эгизлелле шайыр бла джаз.

Джукълагьан, джукъланнган джерни 

Тирилтеди джаз,

Кёгертеди джаз.

Табигъат къалтырайды, джашнайды, чагъады.

Джаз келгенча келеди шайыр 

Адам улугъа, дуниягъа.

Джюрекле толалла умутдан.

Сёз - сезимден, сезим - сёзден джангыралла.

Экиси да толалла

Джазгъы  хауадан, джашаудан.

Джазгъы  кюннге ушамай эсе шийир,

Джазгъа ушамай эсе шайыр,

Учунуу,  къанат, умут бермей эсе кёлге,

Джаз джерни тюрлендиргенча,

Тюрлендирмей эсе,  нюрлендирмей эсе  джюрекни, 

Сора,

Шайыр да,

шийир да джокъду ал айда.

3

Шайыр бла джаз.

Шийир бла джангур.

Шайыр = Джаз.

Шийир = Джангур.

Табигъатны тюрлендирген затлалла ала.

Дунияны тюрлендирген затлалла ала.

Джашауну къурагьан затлалла ала.

Аллахны аламатылла ала.

1 6 0

т д н ы у

щ 3йыр  назмусундан, 

джулдуз джарыгьындан,

ДТ 

джюрюшюнден, 

ддам  ишинден 

Танылады.

РАХАТ 

к ё л н ю

 НАЗМУСУ

Шайырны  шийири 

Джулдузну джарыгьы 

Кюнню джылыуу 

Къызны  юолгени 

Джазны тылпыуу 

Кырдыкны  ийиси 

Терекни чакъгъаны 

Къобанны тауушу 

Кийикни  кюушеннгени 

Тауну акълыгъы 

Тенгизни солугьаны 

Тайны ойнагьаны 

Къой юсюнде

Къозуну джукьлаб тур гь аны 

Джюрекден дуниягьа тартылгьан 

Джанкъылыч

Джаннет кёрюнюу тюлмкдю бу?!

Огьесе кёзбаумуду?

ДЖЕР ТЮ БЮ НДЕ

Метро. Джер 

тюбю. 

Трен.

Хайуан сюрюуге  къарайма мен: 

Тишсизле,

Ишсизле,

Садакъачыла,

Джукъланнганла...

161

Тылпыу, хауа джетмей,

Эс ташлай башлайма.

Болушлукъ  излеб,

Адам излеб,

Адам бет излеб,

Къарайма. Табмайма.

Джер тюбюне тюше болмаз 

Кёзю джаннган 

Тышындады, башындады 

Бёрю болгьан.

Кёкдеди,  Кёкледеди 

,

Нюрю болгьан.

Не ёлген,

Не ёлюб джаратылгьан,

Не саудан ёлген,

Тюше болурла джер тюбюне.

Мен а кимме?

Къалай тюшгенме бери?

Энди тышына чыкъсам,  чыгьалсам,

Бир да энмезме бери.

ЁЛЮ М  бла ЁЛЮ МСЮ ЗЛЮ КНЮ  АРАСЫНДА

Нечик сюймейди адам ёлюрге,

Джарыкъ дуниядан думп болуб кетерге.

Къаяда терекча,  кюрешед тырнакълаб,

Джерни, Кёкню да ийнакълаб, къучакълаб.

Къояргъа кюрешеди дунияда ызын,

Сёзюн,.  ишин, джашын,  къызын,

Джашаса излейди тукъуму, аты,

Белгили болуб тамгъасы, хаты.

162

умут 

этеди  илмудан,  Аллахдан,

^угулургъа кюрешеди  къайгьыдан, палахдан. 

дарман-дары  излеб кюрешеди -  

д^руугьа, ёлюмге къаршчы сермешеди.

Тзуусулуб 

лагъымы-мадары,

Дуниядан айырылыб,

кетиб тебресе да,

«Ол дуния барды.  Анда джокъду ёлюм»,- 

Деб 

чапырады  кесини кёлюн.

Хар атламы ёлюмге элтеди,

Хар атламы ёлюмсюзлюкге элтеди.

Ёлюм бла ёлюмсюзлюкню арасыида 

Нечик къыйналады адам!

Ауруу бар эсе, дарман да барды,

Ёлюм бар эсе, ёлюмсюзлюк да барды.

Эртде-кеч болса да,

Адам Ёлюмсюзлюкге табарыкьды джол.

Ёлмей джашаргъа табарыкьды  мадар.

Джангыз,

Кеси  кьысхартмаса кесини болджалын,

Кеси къурутмаса дунияда джашауну  .

Дунияда джашагьан джанладан 

Ёлюмге, ёлюмсюзлюкге да 

Адамдан тыйыншлы бир джан болмаз!

Ай джазыкъ,  зауаллы адам!

Кесингдеди ёлюм, ёлюмсюзлюк да!

ЭМ УЛЛУ ТИЛЕГИМ

Бир сабий да аурумасын, ёлмесин,

Аллай къайгъы душманнга да келмесин,

163

Къыйналмайын джашасынла анала, 

Ёксюзлюкню сынамасынла балала.

Анала бла балала къууана бир-биринден 

Джашасынла бу джерни юсюнде.

Къуу болмасын бу джашауну тереги -  

Буду Аллахдан эм уллу тилегим.

Хоу, джашау тереги къуу болмасын, сынмасын, 

Хар бутагьы къууанч эте, джашасын,

Хар чапрагьы хорлам байракъчыкъгъа ушасын, 

Буду Аллахдан эм уллу тилегим.

УЧУУДУ ЭНДИ КЪАДАРЫМ

Къанат барды,

Кёк да барды.

«Уч» деб тургъан 

Кёл да барды.

Къараб тургъан эл да барды.

Ёрге тарта, учундура,

Джюрек отуму ышыра,

Бир джулдуз да 

Ышарады.

Ышанады 

Ол да меннге.

Кёк  буйругьуда,

Джюрек истеми да,

Эл излеми да 

Бирлешгенле.

Учмазгьа джокъду мадарым.

Энди учууду къадарым.

164

* А У

д^юрегин джау басханны 

джерин да басады джау.

Джау да - джау, 

ду шман да - джау.

Назмум,

Джазгьы джангурча джау.

Ангылар эселе уа,

Тюшюнюр эселе уа...

Халкъ гьа, Джуртха къайгъырыу, 

Миллет сезим,

Гяхнннкча чы'гъар эсе уа...

ЮЛЮШЛЮ БОЛАЛЛЫКЪБЫЗ

Тауну сайла да, тюзню ал ,- 

Деселе да, сен билиб къал:

Ёмюрлени узагьына 

Залимлени тузагъындан 

Бизни сакълагьан - таулалла. 

Чингизинден, Темиринден да 

Бизни  къутхаргьан - алалла.

Кёбню джутхан дангыл тюзле 

Джутсунла джутубузну,

Къалгьанла уа сакъларыкъбыз 

Джан  къутхаргьан Джуртубузну, 

Джаннет кибик Джуртубузну,

Аллах берген Джуртубузну.

Аскер башчы тулпар Къарча 

Мысырын, Къырымын да сан этмей, 

Ата Джуртха бирин да тенг этмей, 

Джыйыны бла къайытханды  артха.

165

Таулулада  1957-чиджыл 

Сюргюнден къайытмадыламы алай?

Джуртсуз Халкь болалмазлыкъларын 

Ажымсыз ангылагъандыла ала.

Тойгьан джуртларында къалыб кетгенле уа,

Дуния малгъа баш ура, ура харе,

Адамлыкъларын тас этген бла къалмай, 

Халкълыкъларын да этгендиле тас.

Башха халкъла джутханла аланы,

Халкъ джангыз Джуртунда сакълаяллыкъды кесин. 

Тёнгегинги джазыу къайда айландырса да, 

Халкъынг бла, Джуртунг бла болсун джанынг, эсинг.

Таула сакълаб тургьанла бизни,

Джурту Халкъын тургъанды сакълаб.

Халкъы уа Джуртун сакълаялмай,

Чанчакълата, тоната турады аны...

Нарт бабаларыбыз, ас-алан аталарыбыз 

Бу мийик Джуртха тыйыншлыелле.

Иншаллах, биз да болурбуз тыйыншлы,

Аланы туудукъларыбыз биз да.

Джангыз

»Тауну сайла да, тюзню ал,»- 

Деселе да, сен билиб къал:

Тауларыбызны сакълаялсакь,

Тюзлерибизни да къайтараллыкъбыз.

Аллах, Адам, Халкъ, Джурт дей билсек,

Юлюшлю боллукъбуз хар неден да.

Ч Е ГЕ Т  БЛА ХАЛКЪ, АДАМ БЛА ТЕРЕК

Ормандан айырылгъанды терек.

Кёкге талай атлам этгенди.

1 6 6

еГетни уллулугьун, къыйынлыгьын да 

^ийикден кескин кёредн энди.

joh

 джарыкъгьа боюнларын созуб,

Херекле да джашау этерге кюрешелле. 

Къарыусузла 

аякь тюбде - кёлеккеде къалыб, 

Онглуракъла Кюн ючюн сермешелле.

Дшау ючюн, джашау ючюн барады къазауат... 

Хей,  бу тауушсуз къазауатлары тереклени!

Алай а, кёзге кёрюннген сермешиу бла къалмай, 

Джер тюбюнде да барады  къазауат.

Терек тамырла джер тюбюнде сермешелле, 

Семиз топракь к)чюн бир-бири бла кюрешелле. 

Джашау - къазауатды табигъатда да... 

Къутулурбузму андан ахратда да?!

2

Онгсузла тюбде-кёлеккеде къалыб,

Онглу агъачла Кюн ючюн сермешелле.

Алай а алагьа да келеди ёлюм - 

Аланы юй,  кеме ишлерге деб, кеселле.

Адам къолундады аланы  аджаллары.

Адам къурутады сайлаб маджалларын.

Онгсузла тюбден-кёлеккеден кёз джетдирелле - 

Тюзлюгюбюз джетди деб, кёл кенгдирелле.

3

Терек - ормандан,  мен да Джуртдан  кетиб,

Ол чегетнне,

мен халкъыма турабыз къараб.

Адам терекмнди? Халкь чегетмидн?

Тюл эселе да, ушар ючюн къалмайла.

Адам адам бла да кюрешеди,

Онгсузну ыхдырыб, онглу чыгъады алгьа.

167

Ёзге хариблик ханнга,  патчахха да джетеди, 

»Менме» дегенлени да сибиреди  илинмек аджал.

Илинмекдсн къутулгьаннга да,

Тюз аджалы джетеди, болджалы джетеди. 

Ёлюмге барыбыз да бирбиз, амма,

Игилеге алгьа келиученди ол.

Эшда,  игиле,  нюрлюле

Аллахха бизден да бегирек керек болурла. ..

Чегет бла Халкь, Адам бла Терек 

Бир-бирине ушайла нечик.

КЪАЧХЫ ХАУА ТЁГЕРЕКДЕ

Джукьларгьа, уяныргьа да 

Къоркъгъан заманлагьа джетдик.

Татыу къалмад бир джукъдан да - 

Тюнден-тюшден, джукъудаи да.

Ётдю-кетди джазгьы, джайгьы,

Къалды  къуру джарсыу,  къайгьы.

- Тыигы-тыичлыкь джокъду сора...

- Мен айтмайым, сен да сорма.

Халал-харам,  гюнах-сууаб 

Къатышханла.  Къайда джууаб?!

Узакь-джууукь - бары сууукь.

Джерден,  Кёкден не джюрекден 

Тёгюлмейди джылыу, джарыкъ.

Къазакь бёрюча, улу, тарыкь -

Шкок атылыр джууабха,

Джууабха итле чабарла.

Джукь тюрлениринден тюнгюлюб, 

Бойсунайыкъмы  къадаргъа?!

168

дойнанайыкь кимге, неге?

жүктеу/скачать 10,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: