39
м
ектепке
қадам
:
мектепке
дейінгі
Білім
Беру
мен
тәрБие
№ 1 (53) - 2016
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ ОҚЫТУ МЕН
ТӘРБИЕЛЕУДЕ ӨНЕРТАПҚЫШТЫҚ
ТАПСЫРМАЛАРДЫ ШЕШУ ТЕОРИЯСЫН
ПАЙДАЛАНУ
Алдабергенова Т. Қ.,
№ 11 «Гауһар» балабақшасына
қатысты шағын орталықтың
тәрбиешісі, Астана қаласы
«Бала тәрбиесі - бесіктен», деп
тәрбиелік
ұғымды
әрдайым
есте
сақтаған қазақ халқы алдымен халықтық
дәстүрлерде тәрбиелеуді ұстанған. Халық
қашан да өскелең ұрпақты тәрбиелеудің
мәнін, оның қиындығы мен қуанышын,
одан шығатын нәтижені біліп отырған. Осы
тұрғыда қарағанда, ауыз әдебиетінің тама-
ша үлгілері – бесік жыры, төрт түлік ту-
ралы жырлар, өтірік өлеңдер, жұмбақтар,
жаңылтпаштар, мақал-мәтелдер, ертегілер,
аңыз әңгімелердің әрқайсысының баланың
ой-өрісін, дүниетанымын, қиялын, тілін
дамытуда, берер тәлім-тәрбиесінде терең
мән жатыр.
Баланың тілін дамыту үшін, тілге,
әдебиетке
деген
сүйіспеншілігін
қалыптастыруда, ой-өрісін кеңейтуде
халық ауыз әдебиетін балабақшадан бас-
тап пайдаланудың білімдік, тәрбиелік,
маңызы зор.
«Бала ана тілін үйрене отырып,
шартты дыбыстарды ғана үйреніп қана
қоймайды, сонымен қатар ана тілінің
қайнар бұлағынан рухани тіршілік пен
күш алады. Ана тілі оған табиғатты
түсіндіреді, ал, мұндай дәрежеде бірде-
бір жаратылыс зерттеуші түсіндіре
алмас еді: ана тілі баланы төңірегіндегі
адамдардың мінез-құлқымен, өзі өмір сүріп
отырған қоғаммен оның тарихымен және
алға ұмытылыстарымен таныстырады,
ал мұндай дәрежеде бірде-бір тарихшы
таныстыра алмаған болар еді: ақырында,
ол бірде-бір философ балаға айтып
жеткізе алмайтын логикалық түсініктер
мен философиялық көзқарастарды бере
алады» деген екен К. Д.Ушинский.
Ауыз әдебиеті халық өмірімен
тығыз байланыса отырып, халқымыздың
өткен тарихын жан-жақты суреттейді,
әртүрлі бейнелеу арқылы елестетеді.
Осы асыл мұра біздің заманымызда жас
бүлдіршіндерді тәрбиелеу барысында
өзінің мән-мағынасын жойған жоқ және де
оқу-тәрбие үрдісінде ұтымды пайдаланып
жүрміз.
Баланың әрбір әрекетінің қадамы
тіл арқылы жүзеге асады. Баланың тілін
дамытуға арналған өнертапқыштық тап-
сырмаларды шешу теориясы (ӨТШТ)
технологиясының морфологиялық кестесі
арқылы ертегілерді әңгімелеу оқыту
уақытын қысқартып, сонымен қатар зерде,
зейін, бейнелілік ойлау - негізгі психикалық
процестерді
дамытуға
бағытталған
міндеттерді орындайтын мнемокесте (мне-
мотехниксы) тәсілдері арқылы балаларға
тақпақ, жұмбақ, жаңылтпашты жаттату,
жолдары көрсетілген.
Ежелгі уақытта адамдар керек ақпа-
ратты есте сақтап қалуға көмектесетін
әдіс-тәсілдерді ойлап шығаруға тырысқан.
Сондай тәсілдердің бірін «Мнемокестесі»
деп атап ұрпақтан ұрпаққа жалғастырған.
(Грек тілінен аударғанда «мнемо» - зерде).
Мнемокестесі – есте сақтауды жеңілдететін
және зерде көлемін үлкейтетін, түрлі әдіс-
40
м
ектепке
қадам
:
мектепке
дейінгі
Білім
Беру
мен
тәрБие
Білімдегі жаңалықтар
тәсілдер жүйесі. Оқу-іс әрекетінде мне-
мотехникасын пайдалану маңызды болып
келеді. Мнемокестесінің негізгі «құпиясы»
қарапайым әрі белгілі. Адам өз қиялында
көріп алған бейнелерді біріктірсе мида
ол бекітіліп қалады. Және бұдан әрі бір
бейнені еске түсіру кезінде мида алдыңғы
бейнелер қалпына келеді.
Мнемокестесі – бұл, есте сақтауды
жеңілдететін ережелер мен әдіс-
тәсілдердің жиынтығы. Мектеп жасы-
на дейінгі кезеңде мнемотехниканы
пайдаланудың нәтижесі орасан зор. Ерте
жастан бастап баланың іскерлігі мен
дағдысын дамыту үшін оқу үрдісіне мне-
мокестелер енгізіледі. Тіл мүкістігі бар ба-
ларды көру-бейнелі ойын, есте сақтауды
жеңілдететін белгілер мен сызбалар
арқылы дамыту өте маңызды. Тақпақтың
мәтінін оқу барысында баланың қиялында
көру бейнесі пайда болмаса, бала мәтінді
түсінбейді. Символдар әдісін қолдану -
есте сақтау процесі мен мәтінді турасынан
қайталау процесін қалыптастырудың ең
қысқа жолы деп саналады. Ол үшін есте
сақтауды жеңілдетіп, тақпақты турасынан
қайталауға көмек ретінде сызбалар жасау
қажет.
Тақпақты
мнемокесте
арқылы
жаттатудың тиімділігі ерекше. Оның мәні
мынада: әр сөз немесе сөз тіркесіне ойдан
сурет шығарылады, сонымен қатар тақпақ
түгелдей сызба ретінде суреттеледі. Кейін
бала есте сақтағанын сызба арқылы айтып
береді. Бастапқы кезеңде педагог дайын
жоспар-сызбаны ұсынады, бала үйрену ба-
рысында өзінің сызбасын ойлап шығаруға
белсене қатысады. Жаңылтпаш, мақал-
мәтел, жұмбақ үйретуде де оларды сызба
ретінде суреттеуге болады.
Мнемокесте
тәсілдерін
меңгеру
- оқыту уақытын қысқартып соны-
мен қатар зерде, зейін, бейнелілік ой-
лау – негізгі психикалық процестерді
дамытуға бағытталған міндеттерді орын-
дайды. Мнемокестесі көру, есту зердені,
көру, есту зейінді, қиялды дамытуға
әсерін тигізеді. Тірек суреттерді қолдану
сабақты қызықты ойын түріне айнал-
дырады. Тақпақ, жұмбақ, мақал-мәтел
мен жаңылтпаштарды жаттауда мнемо-
кестелер құрастырамын. Кейін кестенің
мәтінін мәнерлеп оқып беремін. Бұдан әрі
сөздік жұмыс жүргізіп, әңгімелеймін және
балалардың өздеріне суретті пайдалана
отырып мәтінді қайталауға ұсынамын.
Бұл әдісті қолдану барысында
балалардың зердесі біртіндеп нығая
бастайды, олардың бейнелілік ойлау
қабілеттері дамиды және мәтінді едәуір
есінде жақсы сақтап қалады. Есте сақтау
ережесінің бірінде: «Жаттаған кезде жаз,
сызбалар жаса, кестелерді сыз» - деп
айтылғаны бекер емес.
Лулий шеңбері - ӨТШТ әдісіне жата-
ды, ол ойын түрінде қолданылады. Оны
жеке де, топтық түрде де қолдануға бо-
лады. Педагог балаға оны «Сиқырлы
шеңберлер» деп таныстырып, міндетті
түрде жұмыс жасау барысын көрсетіп,
ережесімен таныстырады. Мұнда педагог
тек бақылаушының рөлін атқарады. Бала-
лар өздері әрекеттесіп, кезектерін белгілеп,
ізденіп жұмыс жасайды.
Оның тағы бір түрі пирамида негізінде
жасалады. Шеңберлер бір қондырғыға ор-
натылады, жоғарғы жағында бағыт беру
белгісі болады. Шеңберлер қозғалмалы
және 4, 6, 8 бөлікке бөлінеді.
5 жастағы балаға 4 - 6 бөлікті 2 - 3
шеңбер қолданылады. 6 - 7 жастағы балаға
8 бөлікті 4 шеңбер қолдануға болады.
Ойын екі бөліктен тұрады:
1. Белгілі бір сұраққа жауап табу;
2. Қиялын дамытуға арналған жаттығудан.
Тәрбиелеу – ұрпаққа адамгершілік
өмір тәрбиесі мен алуан түрлі
өнер салаларынан тәлімгерлік
үлгі беретін ұстаздық қызмет.
Әл-Фараби
41
с
тупеньки
к
школе
:
дошкольное
оБучение
и
воспитание
№ 1 (53) - 2016
Ойынды жүргізу барысы:
1. Барлық шеңберде ертегіні бейнелеген
сурет орналастырылады. (Мысалы: «Қай
ертегі?» «Қарлығаш пен Дәуіт» ертегісі
екенін табады.)
2. Ертегі қалай басталатынын қандай
кейіпкерлер екенін тауып шеңберге орна-
ластырады.
3. Шеңберді айналдырып түскен комби-
нация бойынша ертегіні әңгімелеп береді.
Оның тәрбиелік мәнін айтады.
Нәтижесінде: тілі, логикалық ойла-
уы, зейіні, есте сақтау қабілеті дамып,
қоршаған ортаны тануға мүмкіндік туады.
2. Шеңберге әріптерді орналастырып,
әріптерден шеңберді айналдыра отырып
құрастыруға болады
Нәтижесінде:
1. Бала ойын барысында белсенділік та-
нытады және тілі дамиды. Сөздік қоры
молайып, әңгімелеу және сөйлеу тілі
қалыптасады.
2. Ойын барысында ойынның өзі тілінің
дамуы барысында күрделене түседі.
3. Дыбыстарды дыбысталу, тілдік естілу
артикуляциясын сақтап айту біліктілігі
қалыптасады.
4. Сөйлеу барысында тілдің граммати-
касын сақтауға үйренеді және тілінің
морфологиялық қырын қалыптастырады.
5. Әріптер таңбасымен танысады, буындап
оқуға үйренеді.
6. Ақыл-ой әрекетінің тәсілдерін үйренеді
(талдау, бекіту, жүйелеу, құрастыру).
7. Қоршаған ортамен танысып, қамқор-
лықпен қарауға тәрбиеленеді.
8. Танымдық процестері дамиды.
Кез келген оқыту технологиясы
тәрбиешіден терең теориялық, психо-
логиялық, педагогикалық, әдістемелік
білімді, педагогикалық шеберлікті, бала-
лардың жан дүниесіне терең үңіліп оны
ұғына білуді талап етеді.
Бала өмірінің мектепке дейінгі ал-
ғашқы кезеңі – оның өсіп жетілуіндегі
ең жауапты кезең. Бұл кезде баланың
ақыл-ойы, қабілеті, қасиеттері және
эстетикалық сезімдері қызықты, мазмұнды
ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті, еңбек,
ойын үдерісінде жан-жақты қалыптасады.
Білім берудің алғашқы кезеңдері
балабақшадан бастау алады, сондықтан
елімізде бүлдіршіндердің мектепке дейінгі
білім беру ұйымдарында білім мен тәрбие
алуына бастапқы мүмкіндіктер жан жақты
қамтамасыз етілген.
Бүгінгі таңда қолданылып жүрген
педагогикалық технологиялардың эле-
менттерін пайдалана отырып, балалардың
ой-өрісін, тіл байлықтарын дамытып,
ізденімпаздыққа, білімді меңгеруге жағдай
жасау әр педагогтың міндеті.
Әдебиеттер:
1. Үйелмен және балабақша. Журнал № 5. 2008 ж.
2. Бастауыш мектеп пен мектепке дейінгі мекемелердегі білім мен тәрбие
берудің заманауи интерактивті әдістері. 28 сәуір 2014 ж.
3. Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. – Алматы., 2011 ж.
4. Әбілова З. «Этнопедагогика». - Алматы, 2006 ж.
5. Базарбек Төтенаев. «Қазақтың ұлттық ойындары». - Алматы «Қайнар»
баспасы 2007 ж.
6. Ұзақбаева С. Тамыры терең тәрбие. - Алматы, 2007 ж.
42
м
ектепке
қадам
:
мектепке
дейінгі
Білім
Беру
мен
тәрБие
Білімдегі жаңалықтар
РОЛЬ ИННОВАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В
ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНОМ РАЗВИТИИ
ДОШКОЛЬНИКОВ
Власова Н. В.,
методист по инновациям
ясли - сада №8 «Думан», г.Астана
Современная система образования
ориентирована на интеллектуальное раз-
витие подрастающего поколения, начиная
с дошкольного возраста.
В Послании Президента Республики
Казахстан Н. А. Назарбаева народу Казах-
стана «Стратегия «Казахстан - 2050»: от-
мечено что, как и во всем мире, Казахстану
необходимо переходить на новые методы
дошкольного образования…».
В рамках решения стратегии развития
образования в Республике Казахстан Н. А.
Назарбаевым продлена реализация про-
граммы «Балапан» до 2020 года, в которой
предусмотрена работа по модернизации
содержания дошкольного образования с
целью воспитания интеллектуально разви-
того дошкольника путем внедрения инно-
вационных методов и технологий [1].
В современных условиях повысилась
востребованность интеллектуального раз-
вития детей и особенно дошкольников.
Проблема интеллектуального развития
в дошкольном возрасте приобрела особую
значимость в связи с подготовкой детей к
школе.
В режиме подготовки детей к школе
повысились требования к развитию позна-
вательных способностей, направленных
на успешную социализацию детей, так
как доказано, что чем выше у детей интел-
лектуальные способности, тем успешней
происходит социализация.
Подтверждением значимости интел-
лектуального развития дошкольников в на-
шей стране является открытие интеллек-
туальных школ (НИШ) во всех регионах
страны, разработка модели интеллектуаль-
ной дошкольной организации, модели ин-
теллектуально развитого дошкольника.
Интеллектуальное развитие дошколь-
ника опирается на ряд психологических
положений. Происходит интеллектуальное
развитие дошкольника при освоении ре-
бенком общественно-культурного опыта,
накопленного человечеством в процессе
различных видов деятельности и областей
знаний (Л. С. Выготский, Л. И. Божович,
А. Н. Леонтьев, П. Я. Гальперин и др.). [2].
Интеллектуальное развитие растущего
человека происходит в процессе общения
в определенных социальных условиях, что
в свою очередь влияет на развитие высших
психических функций. Это является ос-
новным условием интеллектуального раз-
вития ребенка.
Происхождение высших психических
функций, определяется социально-куль-
турными знаками, самыми существенны-
ми среди которых является язык и речь. С
помощью языка как системы знаков осу-
ществляется взаимодействие людей в раз-
личных видах деятельности [4].
В свете современных требований к ис-
пользованию инновационных технологий
и методов обучения, выполняется социаль-
ный заказ государства в образовании.
Уровень интеллектуального развития
определяется способностью к позна-
нию и решению проблем, определяющих
успешность в любой деятельности, в
особенности в накоплении знаний, раз-
витии коммуникативных компетенций
и успешной социализации.
43
с
тупеньки
к
школе
:
дошкольное
оБучение
и
воспитание
№ 1 (53) - 2016
Содержание инновационных технологий
определяют новые методы, формы орга-
низации, обновленное содержание знаний,
средства и способы, использующиеся в пе-
дагогической практике, ориентированные
на потребности личности ребенка, на раз-
витие его познавательных способностей.
Педагогические инновации в основном
направлены на совершенствование образо-
вательного процесса.
Инновацию мы рассматриваем как
процесс создания и внедрения различного
вида новшеств, порождающих значимые
изменения в педагогической практике.
Общая цель инновационной деятель-
ности – улучшение способности педагоги-
ческой системы образовательной организа-
ции достигать качественно более высоких
результатов обучения.
Уровень интеллектуального развития в
дошкольном возрасте определяется также
и способностью детей адекватно содержа-
нию использовать знаково-символические
средства [5].
Язык как система знаков, является со-
циально-психологическим явлением, вы-
работанным человечеством.
Знак, это любой материальный, чув-
ственно воспринимаемый элемент дей-
ствительности, который используется для
хранения и передачи информации.
Самые употребляемые знаки: вербаль-
ные, графические, образно-жестовые зна-
ковые системы, система математических
знаков, нотная грамота и другие знаковые
системы различных областей современных
знаний.
Знаково-символическая деятельность,
является видом познавательной деятель-
ности, содержание которой, направлено на
использование и преобразование системы
знаково-символических средств.
Оперирование знаково-символически-
ми средствами в разных видах деятель-
ности (игровой, познавательной, изобра-
зительной и учебной и др.) имеет общую
структуру и способ функционирования.
Виды деятельности с использованием
знаково-символических средств имеют
категорию особой «знаково-символиче-
ской» деятельности, помогающие детям
понимать, некоторые связи и явления, су-
ществующие в обществе. Это позволяет
характеризовать деятельность с исполь-
зованием знаково-символических средств
как деятельность оперирования особыми
средствами, направленную на формирова-
ние образа предметов и явлений окружаю-
щей действительности. [4].
Любая деятельность осуществляется
субъектом, который преобразует объект,
взаимодействуя между собой. Субъект дея-
тельности должен проявлять активность и
сознательность, для успешной реализации
намечаемой деятельности. Все виды де-
ятельность имеют строгую структурную
систему.
Графически структуру деятельности
мы представляем следующим образом:
Потребность
Мотив
Цель
Средства
и способы
Действия и
операции
Результат
П о л у ч е н и е
информации,
знаний
Личные и
социальные
Познава-
тельная
задача
Исполь-
зуемые
методы
Практи-
ческие,
интеллекту-
альные
Знания,
представления,
компетенции
Знаково-символические средства в ин-
теллектуальном развитии занимают осо-
бое место.
Ясли-сад №8 «Думан» работает в ус-
ловиях эксперимента по апробации но-
вого содержания Общеобразовательной
типовой программы и внедрению иннова-
ционных технологий. Используемая нами
44
Білімдегі жаңалықтар
м
ектепке
қадам
:
мектепке
дейінгі
Білім
Беру
мен
тәрБие
система знаково-символических средств,
способствует формированию образов
предметов окружающей действительнос-
ти, их названия, свойств, связей и отно-
шений. Благодаря использованию знако-
во-символических средств мы приобщаем
детей к обществу, человеческой культуре,
ее истории и языку.
Процесс усвоения и использования в
дошкольном возрасте знаково-символичес-
ких средств не происходит стихийно, оно
формируется под воздействием педагогов
в процессе обучения. В обучении знако-
во-символические средства выступают в
качестве посредников между ребенком и
объективной действительностью.
Характеристика знаково-символичес-
ких средств дает возможность определить
их смысл.
«Знак» - обозначает содержание (чаще
всего в виде слова, обозначающего пред-
мет или явление).
«Символ» - раскрывает его (изобра-
жает, выражает отношение к нему) и вы-
ступает средством, орудием выявления
сути других чувственно воспринимаемых
вещей. Термин «знаково-символические
средства» используется для обозначения
всего множества существующих знаков
и символов, доступных усвоению детьми
дошкольного возраста, обслуживающие
познавательную, игровую, изобразитель-
ную и другие продуктивные виды деятель-
ности.
Усвоение и использование знаково-
символических средств, осуществляет-
ся во всех видах деятельности, в которых
участвует ребенок.
В дошкольном возрасте, формируется
способность понимать и различать план
реальных объектов и план, направленный
на воспроизведение образов различных
объектов, что в свою очередь влияет на
умственное развитие. Эта способность вы-
делять реальные объекты и их образы, яв-
ляется основной характеристикой знаково-
символической деятельности.
Специфика предметности знаково-
символической деятельности заключается
в том, что она всегда включает два плана:
замещаемую реальность, различно актуа-
лизируемую в различных видах деятель-
ности, и замещающие средства.
В работе с детьми мы используем зна-
ково-символические средства для моде-
лирования различных ситуаций. Самыми
распространенными являются такие виды
моделирования как: предметные; схемати-
ческие; цветовые; графические.
На первом этапе, мы учим детей тому,
что любое моделирование начинается с
простого замещения предметов, ведущего
к использованию символов и знаков. Имен-
но наглядные модели наиболее примени-
мы и для образовательной деятельности
с детьми дошкольного возраста, потому,
что ребенку на много легче представить
предмет, выявить отношения между пред-
метами, их связями, видя их зрительно, а
в последующем принимать участие в их
создании.
Выбор вида моделирования зависит от
возраста детей, степени владения знания-
ми в той или иной социальной области.
В работе с детьми, мы используем
моделирование, в основе которого лежит
принцип замещения, то есть реальный
предмет может быть замещен другим зна-
ком, предметом или изображением. При-
мером графического моделирования может
служить обозначение действий (глаголов в
предложениях):
Покупать
Ехать
Видеть
Слышать Кушать
|