Бұл кітпақа қазақтың ұлы жауынгер ақыны Ма

Этностар,  халықтар  өз  дамуында  дәл  осылай 
болмаса  да,  осыған  ұқсас  даму  баспалдақта-
рынан өтеді. Соған сәйкес олардың мәдениеті, 
әдебиеті, өнері қалыптасады. 
Әлемдік  әдебиет,  соның  ішінде  әр  халықтың 
поэзиясы  да,  өз  ерекшеліктеріне  қарамастан 
осындай  интерұлттық  құндылықтарға  ие. 
Сол  себепті  олардың  көптеген  нұсқалары  бір 
бірімен ұқсас болып келеді.
Қазақ әдебиеті де осы ережеден ауытқымайды. 
Бұл  әдебиет  те  өлең  сөздің  құдыретін  сезінді, 
көптеген  белгілері  бойынша  әлемдік  әдебиет 
қалыбында көрінді. Мәселен Махамбет поэзия-
сынан біз ежелгі Гомердің, Эсхилдің батырлық 
пен  өрлік  сарынын,  трагедиялық  мазмұнын, 
ағыны мен екпінін байқаймыз.
Алайда  бұл  жерде  сөз  олардың  көшірмесі  не 
баламасы  туралы  емес,  тек  ұқсастығы  туралы 
ғана болып отыр. Тек ежелгі ақындардың жы-
рларындағы  батырлар  мифологиялық  кейіп-
керлер  болса,  Махамбеттің  батырлары  нақты 
өмірдегі  батырлар:  алғашқылары  −  Құдайлар-
дың нұсқауымен, тек кейде  ғана өз қалауымен 
әрекет етсе, Махамбет батырлары − еркін, баты-
рлық жолды өз қалауымен таңдаған және әрбір 
ісіне жауаптылығын саналы түрде мойындаған, 
батырлыққа  іштей  дайындықпен  тас-түйін  бо-
лып келгендер екендігімен ерекшеленеді.
Осы  тұрғыдан  алғанда,  Махамбет  поэзиясы-
на көне дәуірден кейін пайда болған фольклор 
–  аңыздар,  эпопеялар,  батырлар  дастандары, 
соғыс  жорықтары  туралы  және  нақты  әрекет-
терден  туындайтын  жырларға  (мыс.:  Фирдоу-
сидің  «Шахнамесі;  Руставелидің  «Жолбарыс 
терісін  жамылған  батыры»;байырғы  франсуз 
жыры  «Роланд  туралы  аңыз»  және  т.б.)  мей-
лінше  жақын.  Бірақ,  бір-біріне  ұқсамайтын 
біл  шығармалардың  барлығын  «отансүйгіштік 
батырлық»  деп  атаса  болады.  Әдетте,  ондай 
шығарманың  басты  кейіпкері  ретінде  ержүрек 
батыр  тұрады.  Ол  өз  халқын,  Отанын,  Атаме-
кенін жаулардан қорғайды, немесе, басқыншы-
лардан құтқарады.
Этносы  и  народы  в  своём  развитии  проходят, 
хотя не тождественные, но всё же аналогичные 
ступени, в соответствии с которыми развивают-
ся культура, искусство, литература.
Мировая  литература,  в  том  числе  поэзия  раз-
личных народов, при всех особенностях, наци-
ональном колорите, имеет общие закономерно-
сти,  интернациональные  ценности,  схожесть 
многих черт её самобытных вариантов.
Казахская  литература  не  составляет  исключе-
ния из этих правил. Она, как было уже отмече-
но, так же как и европейская античная литера-
тура и её восточные аналоги, испытала на себе 
господство  стихотворной  поэтической  речи,  а 
по многим параметрам обнаруживает сходство 
с ними. На примере поэзии Махамбета можно 
заметить, что она по своему возвышенному, ге-
роическому,  трагическому  содержанию  и  тор-
жественной, патетической форме явно напоми-
нает творения Гомера, Эсхила.
Но  речь  здесь  идёт  лишь  об  аналогии,  а  не  о 
тождестве, а любая аналогия предполагает раз-
личия.  Так  и  здесь:  античные  герои  мифоло-
гичны,  махамбетовские  же  –  реальны;  первые 
– действуют и рискуют по предписанию богов, 
иногда же – по прихоти или по обязанностям, 
вторые же – принимают решения свободно, вы-
бор их основан на осознанной необходимости, 
вызван  чувствами  и  мыслями  о  чести,  долге, 
внутренней ответственности.
В  этом  плане  к  поэзии  Махамбета  более  при-
ближены,  возникшие  после  античной  поэзии, 
произведения фольклора: былины, эпопеи, бо-
гатырские  сказки,  воинские  повести,  «шансон 
де  жест»  («песни  о  деяниях»),  а  также  воин-
ские  поэмы  различных  национальных  литера-
тур («Шахнаме» Фирдоуси, «Витязь в тигровой 
шкуре»    Руставели,  старофранцузская  поэма 
«Песнь  о  Роланде»  и  др.).  Но  все  эти  разноо-
бразные  творения  можно  обобщить  словосо-
четанием  «патриотическая  героика».  Как  пра-
вило,  в  эпицентре  их  находятся  воины-герои, 
защищающие или освобождающие свой народ, 
свою страну, Отчизну, Родину от иноземных за-
хватчиков, поработителей.
БЕКЕТ ҚАРАШИН • МАХАМБЕТТІҢ  ЖЫР-ЖЕБЕСІ
 
МАХАМБЕТ ПОЭЗИЯСЫ 
ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ӘДЕБИЕТ ӘЛЕМІНДЕ 
         СТИХОСТРЕЛЫ  МАХАМБЕТА • БЕКЕТ КАРАШИН
                           
ПОЭЗИЯ МАХАМБЕТА 
В СОСТАВЕ МИРОВОЙ ЛИТЕРАТУРЫ
60
61

Бірақ батырлық дегеніміз тек қана сыртқы жа-
улармен соғысу емес. Ол қоғамдағы ішкі қай-
шылықтарды да шешу үстінде көрінуі мүмкін. 
Батырлықтың  мұндай  түрін  «революциялық» 
деп атау қалыптасқан. 
Яғни,  осы  тұрғыда,  сол  кездегі  қоғамда  қа-
лыптасқан  қоғамдық-саяси  ахуалдың  әсерімен 
әділеттілік  үшін  ашық  майданға  шыққан  Ма-
хамбетті  де  дәл  сол  мағынадағы  «отансүйгіш, 
революцияшыл  батыр» деп атауға толық негіз 
бар.
Махамбет  батырлығы  –  бұл  өзінің  мойнына 
азаматтық міндетті саналы түрде артқан, Отан 
тағдыры үшін жауапкершілікті айқын сезінген, 
сол үшін тек күресіп қана қоймай, қажет болса 
ажалға да іштей дайындықтан, сондықтан алған 
бетінен  қайтпайтын  батырлық.  Бұл  –  батыр-
лықпен  қатар  үлкен  идеологиялық  ұстаным-
ды  талап  ететін  жол  болғандықтан  −  сыртқы 
дұшпанмен соғысудан да ауыр нәрсе!
Жоғарыдағы  салыстырмалы  мысалдар  әрбір 
дәуірдің  әдебиетінің  ұқсастығын  ғана  сипат-
тайды, бірақ одан өзге − олардың сатылы ортақ 
белгілері болады. Олар: мәдениет пен өнердің 
классикалық, романтикалық, реалистік, модер-
ндік, постмодерндік және т.с.с. дәуірлері болып  
бөлінеді.  Ал  халықтардың  осы  бағытты  мәде-
ниет  сатыларынан    өтері  ерте  ме,  кеш  пе  іске 
асатыны  анық.  Дегенмен,  әрбір  бағыт  пайда 
бола  салысымен  бұрынғыны  жоққа  шығаруға 
ұмтылғанымен де, бәрібір, өз бойына өткеннің 
жетістігін  сіңіреді,  оны  жаңа  жағдайға,  қоғам 
сұранысы  мен  заман  принциптеріне,  жаңа 
көзқарасқа бейімдейді
Осы  бағыттар  бойынша  қазақ  әдебиетінің  де 
жүріп  өткен  өз  жолы  бар.  Оның  нақты  сипат-
тамасы  ретінде  Махамбет  шығармашылығын 
алуға болады. 
Мәселен, Махамбет поэзиясы реалистік бағыт-
тың принциптеріне негізделсе де, уақыты бой-
ынша көптеген елдерде сол кезде өмірге келген 
сыни реализммен дөп келді, сонымен қатар Ма-
хамбет шығармаларында класикалық және ро-
мантикалық бағыттардың да белгілері бар.  
Но героика включает не только борьбу с внеш-
ним  врагом,  она  может  быть  направлена  и  на 
разрешение внутренних гражданских конфлик-
тов, социальное переустройство общества. Эту 
сторону героики принято называть «революци-
онной героикой».
Разумеется,  Махамбет  был  патриотом  в  высо-
ком смысле этого слова, но общественно-поли-
тическая  обстановка  того  времени  вывела  его 
в  ряды  борцов  за  справедливое  обустройство 
Отчизны  и  сформировала  героем-революцио-
нером.
Героика Махамбета – это героика свободно при-
нятого на себя гражданского долга, ответствен-
ности за судьбы Отечества, готовности вступить 
в неравную борьбу с господствующими силами 
реакции. Она требует от героя не просто муже-
ства, самоотверженности, целеустремленности, 
но и гораздо большей идеологической самосто-
ятельности, чем борьба с внешним врагом. 
Приведённые  сравнения  характеризуют  лишь 
схожесть  литератур  различных  эпох,  но  у  них 
есть и стадиальные общности, которые связаны 
с появлением основных литературных направ-
лений: классицизма, романтизма, реализма, мо-
дернизма  и  т.п.  Те  или  иные  народы  и  нации, 
так или иначе, раньше или позже проходят свой 
путь по этим направлениям. Последние не про-
сто сменяли друг друга по времени возникнове-
ния,  отрицая  предшествовавшие  направления, 
но и впитывали в себя их достижения, приспо-
сабливали к новым задачам, принципам, виде-
ниям творчества и потребностям общества.
Казахская литература тоже шла своим путём по 
этим направлениям. Характерной иллюстраци-
ей этого выступает творчество Махамбета.
Поэзия  Махамбета,  хотя  и  пронизана  творче-
скими принципами реализма и по времени воз-
никновения  совпадает  именно  с  появлением 
критического  реализма  во  многих  литератур-
ных странах, - несёт в себе наследие и класси-
цизма, и романтизма.
БЕКЕТ ҚАРАШИН • МАХАМБЕТТІҢ  ЖЫР-ЖЕБЕСІ
 
МАХАМБЕТ ПОЭЗИЯСЫ 
ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ӘДЕБИЕТ ӘЛЕМІНДЕ 
         СТИХОСТРЕЛЫ  МАХАМБЕТА • БЕКЕТ КАРАШИН
                           
ПОЭЗИЯ МАХАМБЕТА 
В СОСТАВЕ МИРОВОЙ ЛИТЕРАТУРЫ
62
63

Классицизм  бағыт  тудырған  шығармашылық 
ұстанымдар:  қоғам  алдындағы  адам  жауап-
кершілігі,  оған  азаматтық  қызмет  ету,  шығар-
машылық  бейнелеудің  бір  идеяға  бағынуы, 
идеялық  мазмұны  мен  көркемдік  түрінің 
сәйкестігі  –  Махамбет  шығармаларында  то-
лығымен сақталған. 
Махамбет  өлеңдеріндегі  жаман  аты  шыққан, 
билікті ел қамына емес, қарақан басына бұрған, 
ол  үшін  әлімжеттік  пен  тойымсыздыққа  жол 
берген  ел  билеушіні  масқаралау  принциптері 
француздың  классик-драматургтері  Расин  мен 
Корнелдің трагедиялық сарынына өте ұқсас. 
Сонымен біргі, Махамбет музасына Байрон мен 
Шеллиге  тән  романтизм  де  жат  емес.  Байрон 
да, Шелли де, оның ізін ала Махамбет те қоғам-
ның  екіжүзді  және  астамшыл  билеуші  табына 
аянбай қарсы шықты, олармен қатынасты шорт 
кесті, сөйтіп, өздері де қуғын сүргінге ұшыра-
ды. Бұлардың шығармаларының сипаты роман-
тикалық  төңкерісшіл,  азаттық  пен  еркіндікке 
ұмтылыс түрінде көрініс табуы да сол себептен 
еді.   
Махамбет поэзиясының саяси наразылық түрін-
де  болуы,  кез  келген  тирандыққа  төзімсіздік, 
адам ретінде жалғыздыққа жетелеген еркіндікті 
аңсау, көп жағдайда Байрон өлеңдерімен ұқсас. 
Әсіресе,  оның  «Гяур»,  «Манфред»,  Чайл-Га-
рольдтің қажылығы» атты поэмаларына жақын. 
Ал  Махамбеттің  болашақта  барлық  адамдар-
дың  бауырластығы  туралы  идеясы,  қоғамды 
осы бағытта өзгерту туралы арманы Шеллидің 
«Исламның бас көтеруі», «Еркіндік алған Про-
метей»  поэмаларының  идеяларына  мейлінше 
жақын.
Махамбет өлеңдерін оқығанда көңіл түкпірінде 
оның орыстың декабрист ақындары Рылеевтің, 
Кюхельбеккердің,  тіптен  Пушкиннің  өзінің 
шығармаларымен таныс болған дегендей ой ту-
ады. Бұл кездейсоқ емес, өйткені, уақыт бойын-
ша да, территориялық және саяси негіздері бой-
ынша дадекабристер мен Пушкиннің бастапқы 
романтикалық кезеңі Махамбет романтизмімен 
астарласып  жатыр,  олар  бірне-бірі  мәдени 
тұрғыда  етене  жақын,  бір  деңгейде  қаралатын 
шығармалар болып табылады. 
Творческие  принципы,  выработанные  класси-
цизмом(нравственный  долг  перед  обществом, 
гражданское  служение,  пронизанность  всей 
образной  системы  творчества  единой  идеей, 
глубокое соответствие идейного содержания и  
художественной  формы  и  т.п.)  в  полной  мере 
действуют и в поэзии Махамбета.
Осуществление этих принципов в форме разо-
блачения  дурных  правителей,  пользующихся 
властью не для блага общества, а ради личных 
страстей и произвола, в стихах Махамбета со-
звучно  с  духом  трагедий  французских  драма-
тургов-классицистов Расина и Корнеля.
Муза  Махамбета  не  чужда  и  определённым 
принципам романтизма, например, романтизма 
Байрона и Шелли. Байрон и Шелли, а позже и 
Махамбет, смело выступали против господству-
ющих слоёв общества, лицемерия и ханжества, 
пошли на полный разрыв с ними, были изгнан-
никами,  выражали  в  творчестве  дух  романти-
ческого бунтарства, стремление к гражданской 
свободе. 
Поэзия Махамбета по политическому протесту, 
отрицанию  всякой  тирании,  трагизму  положе-
ния  вольнолюбивой,  но  обречённой  на  одино-
чество  личности,  обнаруживает  удивительное 
сходство  со  стихами  Байрона  (в  особенности 
его поэм «Гяур», «Манфред», «Паломничество 
Чайльд-Гарольда»).  А  утопическая  мечта  Ма-
хамбета о будущем братстве людей, о социаль-
ном  переустройстве  общества  по  духу  очень 
близка к идеям поэм Шелли «Восстание исла-
ма», «Освобождённый Прометей».      
При  чтении  стихов  Махамбета  возникает  не-
вольное ощущение того, что поэт был знаком с 
революционной,  антидеспотической,  антикре-
постнической деятельностью и с гражданским 
романтизмом  творчества  русских  поэтов-дека-
бристов Рылеева, Кюхельбекера и самого Пуш-
кина. Это сравнение не случайно потому, что по 
временным, территориальным и политическим 
основам творчество декабристов, раннего Пуш-
кина-романтика и романтизм Махамбета тесно 
соотносимы  мы  друг  с  другом,  культурнород-
ственны между собой.
БЕКЕТ ҚАРАШИН • МАХАМБЕТТІҢ  ЖЫР-ЖЕБЕСІ
 
МАХАМБЕТ ПОЭЗИЯСЫ 
ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ӘДЕБИЕТ ӘЛЕМІНДЕ 
         СТИХОСТРЕЛЫ  МАХАМБЕТА • БЕКЕТ КАРАШИН
                           
ПОЭЗИЯ МАХАМБЕТА 
В СОСТАВЕ МИРОВОЙ ЛИТЕРАТУРЫ
64
65

Бірақ  Махамбет-классик  және  Махамбет-ро-
мантик  Махамбет-реалистке  қарағанда  әл-
деқайда әлсіз. Оның шығармашылығында орын 
алған сыни реализмі уақыт тұрғысынан алғанда 
әдебиеті дамыған елдердегі реализмнің өмірге 
келуімен сәйкес (Х1Х ғ. 20-30 жж.).  
Махамбет  те  ұлы  реалист  ақындар  Пушкин, 
Гейне секілді өз шығармаларында билеуші тап-
тың  арамтамаққа  айнала  бастауын,  олардың 
мақсаттары  жалпыұлттық  мақсаттардан  басқа 
арнаға түскенін ашық көрсетті. 
Ол өз ұстанымын 
«Алтын тақты хандардың 
Хандығынан не пайда 
қаріп пенен қасірге 
тұралық ісі болмаса?!» 
деген  риторикалық  сұрақ  ретінде  баяндай-
ды. Бірақ барлық реалистер секілді, Махамбет 
өзінің жырларында  қарапайым шаруа адамда-
рын қанау мен езгінің күшеюін, наразылықтың 
артуын,  нәтижесінде  бұқараның  демократи-
ялық  талаптары  көтеріліске  ұласуын,  сөйтіп 
әміршіл-зорлықшыл билеушіні төңкеріп таста-
ры туралы: 
«Егер халық қозғалса, - 
тұра алмайды хан тағында-ай!», 
− деп тура айтады.
Біз  жоғарыда  келтірген  Махамбет  поэзиясын 
әлемдік  поэзия  үлгілерімен  салыстырулардың 
бәрі де шартты түрде ғана. Өйткені, кез келген 
ақынның ақындық құдіреті өз заманының тари-
хи эталонына бойұсыну, немесе, әлемдік муза-
ның  ықпалына  жығылу  емес,  қайта  керісінше 
– ақынның ұлылығы оның барлық шаблондар-
дан биік тұратын ұлы жырларды өмірге келтіре 
алуында.
Осы  тұрғыда  алғанда  Махамбеттің  тұлғасы 
мен оның өлеңдері осы секілді жауынгер поэ-
зия үлгілірі арасында қынынан суырған алмас 
қанжардай жарқырап тұр. Өзгешелігі де сонда 
−  тек  Махамбет  қана  жаужүрек  батырлықтың, 
Но  Махамбет–классицист  и  Махамбет–ро-
мантик  качественно  и  явно  уступают  Махам-
бету–реалисту.  Возникновение  критического 
реализма  Махамбета  по  времени  совпадает  с 
появлением  реализма  в  литературно  развитых 
странах (20-30 г.г. XIX в.).
Махамбет, как и великие поэты-реалисты, Пуш-
кин, Гейне в своём творчестве правдиво выра-
зил  усиление  паразитических  наклонностей  в 
жизни господствующих классов, утерю ими об-
щенациональных интересов и стремлений.
«Есть ли прок от власти ханов,
златотронной красоты, 
воли нет, коль у народа, 
блага нет у бедноты?!» – 
риторически и вопрошал, и утверждал он, фор-
мируя свою мысль в этом отношении. В то же 
время,  как  и  все  реалисты,  Махамбет  отразил 
усиление  угнетения  и  порабощения  трудовых 
слоёв  общества,  углубление  и  нарастание  об-
щественного недовольства и протеста демокра-
тических низов, неизбежно ведущих к бунтам, 
восстаниям и, в конце концов, свержению неу-
годных правителей и владык.
«А когда народ восстанет, - 
он – то явно всех сильней, - 
скинет ханов всех с престола!
В этом весь урок историй!», 
-  можно  сказать,  что  именно  так  подытожил 
свой реализм Махамбет.
Все  эти  аналогии,  сравнения,  сопоставления 
поэзии Махамбета с отборными образцами ми-
ровой  поэзии  носят  лишь  условный  характер. 
Величие любого поэта достигается не подлажи-
ванием под исторические эталоны, вписывани-
ем в контекст развития мировой музы, а скорее, 
наоборот,  -  уникальностью,  неповторимостью 
творца и его творений. 
В  этом  отношении  личность  Махамбета  и  его 
стихи  резко  отличаются  от  аналогичных  об-
разцов  воинской  поэзии,  как  клинок  булатно-
го  кинжала  от  лезвия  медного  ножа.  Именно 
Махамбет,  как  никто  другой,  сумел  выразить 
БЕКЕТ ҚАРАШИН • МАХАМБЕТТІҢ  ЖЫР-ЖЕБЕСІ
 
МАХАМБЕТ ПОЭЗИЯСЫ 
ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ӘДЕБИЕТ ӘЛЕМІНДЕ 
         СТИХОСТРЕЛЫ  МАХАМБЕТА • БЕКЕТ КАРАШИН
                           
ПОЭЗИЯ МАХАМБЕТА 
В СОСТАВЕ МИРОВОЙ ЛИТЕРАТУРЫ
66
67

өжеттілік  пен  қайсарлықтың,  аласапыран  за-
манның  ауыртпалығын,  жеңісті  сәттің  қиқуы 
мен  жеңілістің  ащы  дәмін  жыр  жолдарымен 
дәлме  дәл    бере  алған  бірден-бір  ақын  болып 
табылады.  
Оның  бұл  феномендік  даралығын  тарихи 
тұрғыда  былай  түсіндіруге  болады:  ежелден 
қазақтар,  башқұрлыр,  қырғыздар  және  т.б.  ха-
лықтар  өздерінің  түп  тегі  сақ-скифтер,  сар-
маттар, ғұндар, қыпшақтар және т.б. этностық 
тайпалар секілді өжет халықтар саналады. Осы 
мәселеге қатысты «түркілерге, егер олар өздері 
тиіспесе  –  тиіспеңдер!»  деген  Мұхамбет  пай-
ғамбардан өсиет сөз қалған.  Әрине, осы – ұлы 
даланың  төсінде  атой  салған  көшпенді  батыр 
халықтардың  жаңғырығы ретінде Махамбет те 
өзінің отты жырларымен «батырлық кесенесін» 
қашап шықты. 
Оның  бұлай  қалыптасуына  от  пен  жалынға 
оранған  заманы  әсерін  тигізбей  қоймады.  Ол 
қолына  қалам  мен  домбырадан  бұрын  қару 
алуға,. Ақын ретінде жұртқа танылудан бұрын 
Батыр ретінде танылуға мәжбүр болды. Тіптен, 
Махамбеттің отты жырлары оның жауынгерлік 
жорығының жалғасы іспетті десе болады. 
Міне,  сондықтан  Махамбет  жырлары  жауын-
герлік  поэзияның  шыңы  деп  бағалануы  тиіс. 
Оны,  жалпы  түрде  «батальдік  поэзия»,  яғни, 
жауынгерлік  заманның  ат  дүбірі,  қиқуы,  шай-
қасы көрініс тапқан, сонымен бірге, ел бақыты 
үшін  әділетсіздік  атаулыға  жеке  дара  «қарсы 
шапқан поэзия» деп атаса – артық емес. 
Сонымен,  қорытындылай  келе,  Махамбет  по-
эзиясы  өзінің  биіктігімен,  ұлылығымен  және 
қиюы қиысқан шеберлігімен дәуірлер туғызған 
Гомер,  Эсхилл,  Фирдоуси,  Руставели,  Расин, 
Корнель, Байрон, Шелли, Пушкин, Гейне, Шев-
ченко, Мицкеевич шығармаларымен бір қатарда 
орын тауып тұр. Мұндағы «орнын табу» дегенді 
«мұражайдағы  экспонат»  деп  емес,  «жаңаның 
бастауы»,  «құнын  жоймас  құндылық»,  «әрқа-
шанда үлгі боларлық биік өнер» деп ұққан жөн.
смысл  воинственности  и  героизма,  воинских 
тягот, сладости побед и горечи поражений.
Эта  феноменальность  отчасти  объяснима  тем, 
что исторически тюрки (казахи, башкиры, кир-
гизы и др.) и их предки (сакоскифы, сарматы, 
гунны,  кипчаки  и  др.)  по  сравнению  с  други-
ми  этносами  были  настолько  воинственны, 
что  удостоились  сакраментальной  фразы  «Не 
трогайте  тюрков,  пока  они  не  трогают  вас!», 
произнесённой из уст пророка Мухаммеда. Раз-
умеется, как потомок этих гордых и грозных но-
мадов, как воин и герой, Махамбет закономерно 
и естественно, но поразительно и пронзительно 
«высек»,  «вырубил»  и  «выстрелил»  своё  сло-
весное батальное «полотно»!
К тому же, сам поэт родился и жил в условиях и 
эпоху бесконечных восстаний и военных стол-
кновений,  раньше  пера  и  домбры  взял  в  руки 
меч и копьё, прежде чем считать себя поэтом, 
он утверждался в качестве воина. Саму же по-
эзию Махамбета можно отчасти рассматривать 
как продолжение его ратного искусства. 
Вот  почему  можно  с  полным  основанием 
утверждать,  что  муза  Махамбета  является  пи-
ком достижений воинской поэзии, уникальным 
явлением  в  истории  мировой  литературы.  Её 
обобщённо  можно  назвать  батальной  поэзией. 
Но она является не просто поэзией битвы, лишь 
описывающей баталии, а битвой самой поэзии:  
с несправедливостью, эксплуатацией и угнете-
нием, за свободу, благополучие  и счастье лю-
дей. 
Итак, поэзия Махамбета по своей величествен-
ности, возвышенности и великолепию достой-
на,  занять  своё  славное  место  в  ряду  великих 
творений  Гомера  и  Эсхила,  Фирдоуси  и  Ру-
ставели, Расина и Корнеля, Байрона и Шелли, 
Пушкина и Гейне, Шевченко и Мицкевича. «За-
нять место» не как исторический экспонат, а в 
качестве  вечно  нового  действа,  непреходящей 
ценности и недостижимой высоты.
БЕКЕТ ҚАРАШИН • МАХАМБЕТТІҢ  ЖЫР-ЖЕБЕСІ
 
МАХАМБЕТ ПОЭЗИЯСЫ 
ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ӘДЕБИЕТ ӘЛЕМІНДЕ 
         СТИХОСТРЕЛЫ  МАХАМБЕТА • БЕКЕТ КАРАШИН
                           
ПОЭЗИЯ МАХАМБЕТА 
В СОСТАВЕ МИРОВОЙ ЛИТЕРАТУРЫ
68
69

АҚЫН МҰРАСЫ
НАСЛЕДИЕ ПОЭТА 
БЕКЕТ ҚАРАШИН • МАХАМБЕТТІҢ  ЖЫР-ЖЕБЕСІ
 
АҚЫН МҰРАСЫ
         СТИХОСТРЕЛЫ  МАХАМБЕТА • БЕКЕТ КАРАШИН
 
НАСЛЕДИЕ ПОЭТА
70
71

Махамбет  тек  тарихи  тұлға  емес,  оның  ақын 
ретінде бойында зор қуат бар. Ол рухани дүни-
есі  бай,  адамгершілік  қасиеті  зор  қайталанбас 
тұлға.  Содан  болар,  бір  жарым  ғасыр  өтсе  де 
оның  шығармашылығы  оны  білетіндерге  үлгі 
болып, оларды өзіне тәнті етіп келеді.
Бірнеше  ұрпақ  өкілдері  бала  кездерінде  Еділ 
мен  Жайық  жағалауларында  «бұзақы  қазақ» 
ойынын ойнағандарын естен шығара қоймаған 
шығар...  Олар,  сол  кездері,  Емеля  Пугачев, 
немесе,  Чапаев  болып  қана  емес,  Исатай  мен 
Махамбет  болып  та  ойнады  −  Махамбеттің 
өлеңдерін  жаттап  алып,  оны  «жауына»  жебе-
дей атқанындарына күмән жоқ. Сол «ерліктері-
не» өздері де талай рет мәз болған да шығар... 
Сөйтіп, «Махамбет болып» ойнай  жүріп, олар 
өз бойларына өжеттік, ерлік, батылдық қасиет-
терді сіңдірді. Кейін бұл қаисиеттер оларды та-
лай қиын-қыстаулардан алып шыққан да болар. 
Міне,  Махамбет  өлеңдері,  сөйтіп,  адамды  ел 
мен жерді қорғауда табандылыққа, қайсарлыққа 
жетелейді. Бүгінгі ұрпақ мұны ұмытпауы тиіс. 
Махамбет  рухында  біртұтас  қазақ  ақында-
ры  өніп  шықты:  олар  –  Алмажан  Азаматқызы 
(1823  −  ?),  Қашқынбай  Қожахметұлы  (1830  – 
1870),  Нұрым  Шыршығұлұлы  (1831  –  1908), 
Мұрат Мөңке (1843 – 1906), Шаңгерей Бөкеев 
(1847 – 1920), Насихат Сүгірұлы (1889 – 1937) 
және басқалары. 
Бұл  жерде  тек  ақынның  туып-өскен  жерінде, 
яғни,  бүгінгі  Ресейдегі  Астрахань  облысында, 
Атырау мен Орал жерінде туылып, Махамбет-
тің шығармасынан үйренген, оның рухын бой-
ына сіңірген, сөзін меңгерген ақындардың ғана 
аты аталды. 
Ең  өкініштісі,  олардың  барлығының  дерлік 
тағдыры  Махамбеттің  традегиялық  тағдыры-
на  ұқсас  болды.  Мысалы,  Насихат  Сүгірұлын 
1937  жылдың  қараша  айының  қара  суығында 
НКВД  тұтқындап,  жала  негізде  құрылған  сот 
шешімімен сол айда атылды. Әрине, ол жалғыз 
емес, осы секілді қаншама ақынның атылғаны 
бүгінде анықталып та жатыр. Олардың бірі де 
өз  халқының  алтын  ұлдары  еді,  сүт  бетіндегі 
қаймағы болатын. Жалпы, демократияны талап 
еткен  халық  әр  уақытта  осындай  ақындарына 
Махамбет — не только как историческая лич-
ность, но и как творец — носил в себе огром-
ный заряд неукротимой энергии, духовного бо-
гатства  и  выдающейся  человечности.  Именно 
поэтому  уже  полтора  столетия  мы,  беспокой-
ные поклонники, последователи и исследовате-
ли, находимся под влиянием его творчества.
Несколько  поколений  помнят,  как  не  только  в 
казаков-разбойников  играли  в  детстве  на  бе-
регах Урала и Волги, но и в Емелю Пугачева, 
Чапаева  и,  конечно  же,  Исатая  —  Махамбета. 
Заучив  стихи  последнего,  выстреливали  их  с 
героическим пафосом. Дух патриотизма, свобо-
долюбия и героизма, запечатленный в его творе-
ниях, воспитывал стойкость, помогал людям во 
времена ссылок и гонений, репрессий, вражьих 
нашествий, способствовал борьбе за независи-
мость нации, свободу угнетенных. 
На  величии  духа  Махамбета  была  взращена 
целая  плеяда  казахских  поэтов:  АлмажанАза-
маткызы  (1823—?),  КашкынбайКожамбетулы 
(1830—1870),  НурымШыршыгулулы  (1831—
1908),  Мурат  Монке  (1843—1906),  Шанге-
рейБокеев  (1847—1920),  НасихатСугирулы 
(1889—1937) и многие другие. 
Здесь приведены имена лишь тех, кто родился 
и жил на малой родине поэта, то есть на тер-
ритории нынешних Астраханской, Атырауской, 
Уральской областей, и тех, кто непосредствен-
но находился под влиянием творчества велико-
го земляка, впитывал в себя его дух, словесное 
мастерство. 
Судьба многих из них похожа на трагическую 
судьбу Махамбета. Например, упомянутый На-
сихатСугирулы в ноябре 1937-го был арестован 
НКВД и в том же месяце по ложному обвине-
нию суда расстрелян. Разумеется, этот факт не 
единичен: в застенках реакционных режимов и 
в сетях их коварства погибло немало поэтов. Все 
они были прогрессивными и лучшими сынами 
своих  народов.  Именно  на  таких  поэтов,  как 
Махамбет,  Шандор  Петефи,  Тарас  Шевченко, 
Адам Мицкевич, и других борцов-свободолюб-
БЕКЕТ ҚАРАШИН • МАХАМБЕТТІҢ  ЖЫР-ЖЕБЕСІ
 
АҚЫН МҰРАСЫ
         СТИХОСТРЕЛЫ  МАХАМБЕТА • БЕКЕТ КАРАШИН
 
НАСЛЕДИЕ ПОЭТА
72
73

–  Махамбеттерге,  Шандор  Птефилерге,  Тарас 
Шевченколарға,  Адам  Мицкеевичтерге  және 
азаттық күрескерлеріне арқа сүйеген емес пе!? 
Махамбет  поэзиясы  қазіргі  біздің  танымал  за-
мандастарымыз  Мұрат  Әуезов  пен  Герольд 
Бельгердің, О.Сүлейменовтың, А.Вознесенский 
мен В. Рождественскийдің  шығармашылығына 
қатты әсер еткен. 
Махамбет  шығармашылығын  насихаттау  мен 
үйрету  ісінде  Олжас  Сүлейменовтың  қосқан 
үлесі зор. Ол өз өлеңдерінде өлмелі Махамбет 
ақынның  атынан  болжамдар  айтып,  өзінің  ру-
хани  жақындығы  жөнінде  үлкен  бастамашыл-
дықпен  сөз  етіп,  поэзияның  жаңа  міндеттерін 
бекітеді: «Намысқой көшпелі бола тұра басқара 
алмады  (Махамбет—Авт.)»  Сөз  реті  келгенде 
айта кететіні  көптеген заманауи орыс ақында-
рын  Махамбет  есімімен,  шығармашылығымен 
таныстырған  да  дәл  осы  Ол  Сүлейменов  бо-
латын.  Көптеген  ақындарды  «махамбеттік» 
туындыларды  аудару  қызметіне,  сондай-ақ  ба-
тыр-ақынның өзі туралы өлеңдер жазуға бағыт-
тады.  Бұл  тұрғыда  әйгілі  орыс  ақыны  Андрей 
Вознесенкийдің  өзіндік  өлеңдер  кезеңін  атап 
өту жеткілікті шығар.
Алайда,  «Махамбет  жолмен  жүргендер»  қа-
тарына  тек  танымал  ақындарды  қосу  қателік 
болар  еді.  Олардың  қатарына  бойына  өшпес 
азамттық рухы бар, ұлтын, елі мен жерін шексіз 
сүйген, ол үшін «от пен суға түсуге» даяр ұр-
пақты  қосу  қажет.  Махамбет  өлеңдерінің  бар 
құдіреті  де  осы  –  әркімнің  көкірегіне  қайсар 
рухты құя алатындығында болса керек!
Махамбеттің  қоғамдық-саяси  қызметі,  оның 
Исатай батырмен тізе қосып әділетті майданға 
шығуы,  оның  себептері  мен  салдарлары  тура-
лы  бұған  дейін  біраз  еңбек  жазылды.  Солар-
дың  арасында  В.Шахматовтың,  А.Левшиннің, 
Л.Майердің,  Т.Медведскийдің,  Г.Сербаринова-
ның,  А.Рязановтың,  А.Якуниннің,  Х.Досмұха-
медұлының,  И.Кенжалиннің,  Қ.Жұмалиевтің, 
Б.Аманшиннің,  А.Шамғоновтың,  Б.Адамбаев-
тың,  Ы.Шөрековтың,  С.Асфендияровтың  және 
т.б.  еңбектерін  ерекше  атап  өтеміз.  Ол  заман 
туралы тарихи деректер мен куәлік құжаттарды 
Астрахань, Орынбор, Алматы архивтерінен та-
буға болады. 
цев равнялись демократические массы. 
Поэзия Махамбета оказала влияние на творче-
ство  и  духовную  высоту  наших  выдающихся 
современников: О. Сулейменова, М. Шаханова, 
А. Вознесенского, В. Рождественского. 
Немало внимания и трудов уделил изучению и 
пропаганде  творчества  Махамбета  ОлжасОма-
рович  Сулейменов.  В  своих  стихах  он  вещает 
устами умирающего Махамбета, говорит о ду-
ховном своем родстве с великим предшествен-
ником  и  утверждает  новые  задачи  поэзии,  «о 
которых он (Махамбет — Авт.), гордый номад, 
и ведать не мог». К слову, именно Олжас Сулей-
менов ознакомил многих современных русских 
поэтов с именем и творчеством Махамбета, ори-
ентировал  их  на  переводческую  деятельность 
махамбетовских творений и созданию стихов о 
самом герое и поэте.  В этом плане достаточно 
упомянуть оригинальный цикл стихов величай-
шего русского поэта Андрея Вознесенского.
Последователями  и  поклонниками  Махамбета 
можно и нужно считать не только состоявших-
ся, известных и профессиональных поэтов, но 
и молодое поколение, воодушевленное творче-
ством, несущее в себе огромный заряд граждан-
ской, военно-патриотической, гуманистической 
и  демократической  энергии,  приобретенной  в 
часы чтения бессмертных строк. 
...Об  общественно-политической  деятельно-
сти  Махамбета,  его  борьбе  за  независимость 
и свободу, о восстании под руководством Иса-
тая и Махамбета, его причинах и последствиях 
написано  немало  трудов,  исследований,  среди 
которых следует отметить работы В. Шахмато-
ва, А. Левшина, Л. Майера, Т. Медведского, Г. 
Сербаринова, А. Рязанова, А. Якунина, Х. До-
смухамедулы,  И.  Кенжалиева,  К.  Жумалиева, 
Б. Аманшина, А. Шамгонова, Б. Адамбаева, Ы. 
Шорекова, С. Асфендиярова и многих других. 
Исторические сведения и факты тех минувших 
лет  можно  почерпнуть  в  архивах  Астрахани, 
Оренбурга, Алматы. 
БЕКЕТ ҚАРАШИН • МАХАМБЕТТІҢ  ЖЫР-ЖЕБЕСІ
 
АҚЫН МҰРАСЫ
         СТИХОСТРЕЛЫ  МАХАМБЕТА • БЕКЕТ КАРАШИН
 
НАСЛЕДИЕ ПОЭТА
74
75

Ал  ақынның  шығармашылығы  туралы  жа-
зылған  еңбектер,  шынын  айту  керек,  Махам-
беттің  тұлғасы  мен  шығармашылық  жетістік-
теріне, оның қазақ поэзиясы ғана емес, әлемдік 
поэзиясына сіңірген еңбегіне толық сай еді дей 
алмаймыз. 
Көптеген  еңбектерде  Махамбет  болмысының 
рухани-дүниетанымдық  негізін,  оның  ежелгі 
түркілердің  жыраулық  мәдениетімен  сабақта-
стығын,  «суырып  салма»  ақындық  дәстүрімен 
үндестігін,  батырлық  рухы  мен  баянын  ашып 
көрсету  әлсіз.  Әсіресе,  оларда  «Махамбеттің 
поэзиясы  әлемдік  поэзияға  қосылған  қомақты 
үлес,  әлемдік  мәдени  құндылық»  деп  бағалау 
жоққа  тән.  Осыған  дейін  Махамбет  шығар-
машылығын  зерттеген  ғылыми  диссертация-
лардың  аз  екендігі  де  содан  болар  деп  ойлай-
мыз.
Махамбет  мұрасына  қызығушы  замандастар-
ды  оның  поэзиясының  өзге  тілдерге,  әсіресе, 
орыс тіліне  аудармасы мәселесі толғандырады. 
Ондай  аудармашылық  қадамға  А.Никольский, 
А.Устинов,  В.Рождественский,  В.Цыбин  си-
яқты ақындар, кейіннен А.Вознесенскийдің өзі 
талпыныс жасаған. 
Өкінішке орай, ол аудармалардың бәрі өлең жол-
дарының  сөзбе-сөз  аудармасы  болып  шыққан. 
Онда  мазмұн  мен  түр  сәйкестігі  сақталмаған, 
лексикалық дәл мағына берілмейді, өлең инто-
нациясы мен ритм әуеніне назар аударылмаған. 
Бір сөзбен айтқанда, аудармадағы аса ірі тұлға 
Г.Бельгердің айтқанындай − «Махамбет поэзи-
ясының тынысы сезілмейді, отты демінің лебі 
жоқ». 
Әрине, бұл сәтсіздіктерді түсіндіретіндей объ-
ективті себептер жеткілікті. Солардың біразына 
тоқталып өтуге тура келеді: 
Махамбет  өлеңдерінде  кездесетін  көптеген 
ежелгі түркілік лексемдер (архаизмдер) қазіргі 
қазақ-орыс сөздігіне енбей қалған. Сол себепті, 
көптеген  зерттеушілер  «халық  этимологтары-
ның» көмегіне жүгінуге мәжбүр. Алайда олар-
дың берген кей түсініктемелері дәйексіз, жора-
мал күйде болады. 
Что же касается творчества поэта, следует от-
метить, что имеющиеся на эту тему исследова-
ния и работы, мягко говоря, слабо отвечают тре-
бованиям адекватного отражения достижений и 
заслуг  Махамбета  не  только  в  казахской,  но  и 
мировой поэзии. 
Они  недостаточно  глубоко  вскрывают  духов-
но-мировоззренческие  основы  феномена  Ма-
хамбета, связь его творений с поэтической куль-
турой  древних  тюрков,  традициями  устного 
поэтического творчества, с героическим пафо-
сом, традиционно присущим степным сказани-
ям-жырам,  песням-повествованиям  о  деяниях 
героев, их страданиях и победах. В особенно-
сти же в исследованиях отсутствует стремление 
найти место творениям поэта в сокровищнице 
всемирной  поэзии.  Обо  всем  этом  красноре-
чиво свидетельствует хотя бы тот факт, что по 
творчеству Махамбета на сегодняшний день за-
щищено  ничтожно  малое  количество  научных 
диссертаций. 
Особой  проблемой  для  последователей  Ма-
хамбета  являются  переводы  его  произведений 
на  другие  языки,  и  прежде  всего  на  русский. 
Попытки  предпринимались  А.  Устиновым,  В. 
Рождественским, А. Никольской, В. Цыбиным 
и даже А. Вознесенским. 
К  сожалению,  эти  переводы  в  итоге  обретали 
либо  подстрочный  характер,  либо  отличались 
дисгармонией  формы  и  содержания,  потерей 
речевой  интонации,  ритмомелодики  или,  как 
выражается  выдающийся  переводчик  Г.  Бель-
гер, «дыхания» произведения. 
Конечно же, многие причины неудачных пере-
водов  носят  объективный  характер.  Вот  лишь 
некоторые из них. 
В строках махамбетовских стихов мы находим 
массу древнетюркских лексем (архаизмов), пе-
реводы  которых  в  современных  казахско-рус-
ских словарях отсутствуют, что вынуждает об-
ращаться  к  «народным  этимологам»,  которые 
дают весьма сомнительные объяснения. 
БЕКЕТ ҚАРАШИН • МАХАМБЕТТІҢ  ЖЫР-ЖЕБЕСІ
 
АҚЫН МҰРАСЫ
         СТИХОСТРЕЛЫ  МАХАМБЕТА • БЕКЕТ КАРАШИН
 
НАСЛЕДИЕ ПОЭТА
76
77

Оның  үстіне,  Махамбеттің  бай  поэзиялық  тілі 
метафораларға, бейнелі символдарға, аллегоря-
лар мен гиперболаларға және басқа сөз иірім-
деріне бай. Оларды ұғу үшін зерттеушінің ұлт-
тық  мінезді,  оның  салт-дәстүрін,  тарихы  мен 
мәдениетін жетік меңгеруі міндетті. 
Мәселен,  мал  шаруашылығымен  айналысқан 
халықта  бір  жануардың  ондаған  балама  аты 
болады,  ал    ол  сөздер  диханшылықпен  айна-
лысқандардың  немесе  қалалықтардың  тілінде 
болмауы да мүмкін. 
Аударма  туралы  айтқанда  жеке  идиомдарды, 
яғни,  мағынасы  тек  сөзбен  байланыспайтын 
одағай  сөздер  мен  сөйлемдерді  аудару  мәселе 
болып тұр. 
Себебі, әрбір тілдің тек өзіне ғана тән қалыпта-
сатын  идиомдары  болады.  Махамбет,  өз  өлең-
дерінде  күнделікті  қолданыстағы  сөздермен 
қатар  ақындардың  аузынан  көшіп  жүрген  сөз 
тіркестерін де қолданған. Ол идиомдар тікелей 
аудармаға бағынбайды, сондықтан олар аудар-
машыдан  баламалы  мағынада  аударуды  талап 
етеді.
Міне,  Махамбет  поэзиясын  аударуда  осындай 
объективті  қиындықтар  кездеседі.  Алайда,  ау-
дармаға  әсер  ететін  субъективті  кедергілерді 
де  атап  өту  қажет.  А.С.Пушкин  «Проза  аудар-
машысы  –  қара  жұмысшы,  ал  поэзия  аудар-
машысы  –  ақынның  бәсекелесі»  деп  бекер 
айтпаған.  Бұл  критерий  Махамбет  өлеңдерін 
аударуда  да күшін жоймайды. 
Шынында да, мәтінге сүйеніп аударғанда аудар-
машы  мәтіннен  ауытқымайды,  сөзбе  сөз  ауда-
руға мәжбүр. Ол мәтіннің рухын, иісін, бояуын 
көмескілендіріп,    «өзге  тілде  баяндауға»  ғана 
қол жеткізеді. Сондықтан, «проза тілі» «поэзия 
тілін» аударуға қашанда мүлдем қауқарсыз.
Аудармашының  төкпе  ақынмен  терезесі  тең 
дәрежеде  тұруға  ұмтылысы  −  көп  нәрсе  жүк-
тейді. Бұл – аударылатын шығарманың дүние-
танымына бойлау, ақын мінезін ұғу, ой астарын 
Кроме того, богатый поэтический язык Махам-
бета насыщен метафорами, образами-символа-
ми, аллегориями, гиперболами и другими худо-
жественными приемами, расшифровка которых 
требует знания национального характера, обы-
чаев и традиций, истории и культуры народа. 
Например,  скотоводческая  терминология,  на-
считывающая  несколько  десятков  наименова-
ний одного и того же животного, в языках зем-
ледельцев или горожан не имеет ни лексических 
эквивалентов, ни аналогичных обозначений. 
Проблемой  являются  и  переводы  так  называ-
емых  идиом,  то  есть  фраз,  оборотов  речи,  по-
нимание которых не определяется отдельными 
значениями слов, в них входящих. Чаще всего 
каждый язык имеет свои традиционные, прису-
щие только ему, идиомы. 
Кроме «обкатанных» в повседневном казахском 
языке фраз, Махамбет использовал в своих сти-
хах и обороты поэтической речи, традиционно 
«кочевавшие» из уст одного поэта в уста друго-
го. Многие из этих идиом переводу «в чистом 
виде»  не  поддаются,  требуют  от  переводчика 
«обтекаемых маневров». 
Поэзия  Махамбета,  кроме  этих  объективных 
трудностей  для  переводчиков,  можно  сказать, 
предъявляет  им  еще  и  требования  субъектив-
ного рода. «Переводчик в прозе — раб, в поэ-
зии — соперник», — утверждал А. С. Пушкин. 
Этот критерий применим и при определении ка-
чества переводов махамбетских творений. 
Действительно,  если  попасть  в  рабскую  зави-
симость  от  лексического  материала  текста,  то 
получится лишь подстрочный перевод, умерщ-
вляющий дух, иначе говоря, иносказ, разруша-
ющий гармонию формы и содержания, художе-
ственную ценность произведения. Язык прозы 
совершенно не пригоден для перевода поэтиче-
ской речи. 
Для переводчика соперничать с поэтом-творцом 
означает многое. Это — проникновение в миро-
воззрение, характер, мысли автора, сочувствие, 
сопереживание, сострадание, слововосприятие, 
БЕКЕТ ҚАРАШИН • МАХАМБЕТТІҢ  ЖЫР-ЖЕБЕСІ
 
АҚЫН МҰРАСЫ
         СТИХОСТРЕЛЫ  МАХАМБЕТА • БЕКЕТ КАРАШИН
 
НАСЛЕДИЕ ПОЭТА
78
79

түсіну, ол өмір сүрген заманның рухани әлемін 
тану,  онымен  бірге  күйзеле  білу  және  рухани 
тұтастыққа ұмтылу, сөйтіп, дарынды шығарма-
ны өзге тілде одан бір мысқал кем емес дарын-
мен қайта тудыру. 
Осы  мағынада  алғанда,  Махамбет  өлеңдерін 
аудару түпнұсқаның лексикасы мен интонация-
сын, көлемі мен формасын, мазмұнын, ойы мен 
ойдың өлеңмен өрнектелуін қаз-қалпында жет-
кізуді талап етіп, авторлық, яғни, «махамбеттік 
рухты» аударманы талап етеді. 
Қазір  осы  бағытта  сең  қозғалды.  Бұл  қуанар-
лық жағдай. Оның өлеңдері О.Жанайдаровтың, 
Ә.Қодардың,  К.Еділбайдың,  А.Атабектің  және 
басқа  авторлардың  аудармаларынан  орын  ала 
бастады. 
Бірақ Махамбетті басқа әлемдік тілдерге ауда-
ру  ақсап  тұр.  Мысалы,  Махамбет  өлеңдерінің 
өзге әлем тілдерінде марқұм Ғалымжан Мұқа-
нов жасаған француз тіліндегі тікелей аударма-
сынан өзге аудармалар жоқ десе де болады.  
Махамбет  поэзиясы  оны  ұстаз  тұтушы  ақын-
дар  үшін  айнымас  үлгі.  Ондай  әрбір  талапкер 
оның поэзиясын өсиет ретінде − батырлықтың, 
азаматтық пен өмірді сүюдің озық үлгісі деп қа-
былдағаны абзал. 
единомыслие,  в  конце  концов,  соавторство,  а 
точнее — сотворение сотворенного. 
В  этом  отношении  поэзия  Махамбета  требует 
именно  авторизованных  переводов,  которые 
адекватно отражали бы лексику оригинала, ин-
тонацию,  размер,  ансамбль  формы  и  содержа-
ния,  взаимосвязь  идейного  и  художественного 
материала. 
Отрадно отметить, что в этом отношении «лёд 
тронулся».  Появились  переводчики,  «воору-
женные»  указанными  критериями,  стремящи-
еся переводить поэзию Махамбета именно по-
этическим языком. Это Ауэзхан Кодар, Кайрат 
Едильбай, Арон Атабек и другие. 
Но  неразрешимой  остается  еще  проблема  пе-
реводов Махамбета на другие мировые языки. 
Кроме перевода на французский в исполнении 
ныне  покойного  ГалымжанаМуканова,  о  каче-
стве которого мне трудно судить, мы на сегод-
няшний день других работ не имеем. Остается 
лишь надеяться на появление из среды молоде-
жи переводчиков, достойных духа своего пред-
ка. 
...Для  последователей  и  почитателей  поэзия 
Махамбета является канонической. Ее следует 
заучивать как завет и воспринимать как пример 
героизма, гражданственности и гуманизма.
БЕКЕТ ҚАРАШИН • МАХАМБЕТТІҢ  ЖЫР-ЖЕБЕСІ
 
АҚЫН МҰРАСЫ
         СТИХОСТРЕЛЫ  МАХАМБЕТА • БЕКЕТ КАРАШИН
 
НАСЛЕДИЕ ПОЭТА
80
81

жүктеу/скачать 18,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: