Блисов Тілеубай Матайұлы, экология кафедрасының доценті, а ш.ғ. к

 

30 

Бақылау сұрақтары 

      1 ҚР жер қоры және оның санаттары. 

2

 

Жер кадастрының негізгі жер-кадастрлық бірлігі.  

3

 

«Жер учаскесі» ұғымына түсініктеме. 

4

 

Жер кадастрының негізгі элементі және оның анықтамасы.  

5

 

ҚР  жер  қоры  және  олардың  табиғи-ауылшаруашылық  аймақтарына 

бөлінуі.  

6

 

Қостанай облысының жер қоры және оның құрылымы. 

7

 

Ауыл шаруашылығы алқаптары және оларды жіктеу. 

8

 

Қандай  жер  учаскелері  егістік  жерлерге  жатады,  олардың  ҚР  және 

Қостанай облысы бойынша көлемдері қандай? 

9

 

Қандай  жер  учаскелері  шабындықтарға  жатады,  олардың  ҚР  және 

Қостанай облысы бойынша көлемдері қандай? 

10

 

 Қандай  жер  учаскелері  жайылымдарға  жатады,  олардың  ҚР  және 

Қостанай облысы бойынша көлемдері қандай? 

11

 

 Тыңайған жерлерге қандай жерлер жатады? 

12

 

 Контур дегеніміз не және ол не үшін керек? 

  

Әдебиет 

2, 5-17, 97-113 б.; 3, с. 88-109;  4, с. 25-43; 6, с. 85-97; 21, с. 27-28; 35, с. 105-

169; 41, 85-97 б.  

 

 

4  Тақырып  Жер  кадастрының  құрамы,  қадастрлық  құжаттар  және 

кадастр процесі 

Мақсаты:  Жер  кадастрының  құрамдық  бөліктерін,  түрлері  мен  жер-

кадастрлық құжаттарды оқып зерттеу. 

Жоспар: 

4.1 Жер кадастрының құрамдық бөліктері 

4.2 Жер кадастрының түрлері және принциптері  

4.3 Жер-кадастрлық құжаттар 

 

4.1  ҚР  жер  туралы  заңдарына  сәйкес  жер  қорларын  тиімді  пайдалануын 

қамтамасыз  ету  үшін  мемлекеттік  жер  кадастры  жүргізіледі.  Мемлекеттік 

жер  кадастры  Казахстан  Республикасы  жерінің  табиғи  және  шаруашылық 

жағдайы,  жер  учаскелерінің  орналаскан  жері,  нысаналы  пайдаланылуы, 

мөлшері  мен  шекарасы,  олардык  сапалық  сипаттамасы  туралы,  жер 

пайдаланудың  есепке  алынуы  мен  жер  учаскелерінің  кадастрлық  кұны  ту-

ралы  мәліметтердің,  өзге  де қажетті  мәліметтердің жүйесі болып  табылады. 

Мемлекеттік жер кадастрына жер учаскелеріне құқықты субъектілер туралы 

ақпарат  та  енгізіледі.  Олай  болса  жер  кадастры  мемлекеттік  шара  ретінде 

қарастыралады және ол жер қорлары жайында қажетті деректерді алу, жинау 

және жүйелеуге бағытталған.    

Жер  кадастры  келесі  құрамдас  бөліктерден  тұрады:  жер  иеленушілер 

мен  жер  пайдаланушыларды  мемлекеттік  тіркеу,  жер  алқаптарын  сандық 

 

31 

және  сапалық  есепке  алу,  топырақты  бонитеттеу  және  жерлерді 

экономикалық тұрғыдан бағалау.   

ҚР  Жер  кодексі  бойынша  жер  кадастрының  кұрамдас  бөлігі  болып 

суармалы  жердің  мелиорациялык  кадастры  саналады,  ол  суармалы  жер 

учаскелерінің    мелиорациялык  жай-күйі,  олардык  табиғи  және 

ирригациялық-шаруашылық  жағдайлары  бойынша  сапалык  сипаттамаларын 

бағалау  туралы,  оларды  пайдаланудың  ece6i  туралы  мәліметтер  жүйесін 

құрайды. 

Олай  болса,  жер  кадастры  –  бұл  жердің  құқықтық,  табиғи  және 

шаруашылықтық  жағдайын  жан-жақты  зерттейтін  мемлекеттік  шаралар 

жүйесі. Ол үшін жер пайдалануды тіркеу, оны саны мен сапасын есепке алу, 

топырақты  бонитетеу  және  экономикалық  тұрғыдан  бағалау  жұмыстары 

жүргізіледі  және  бұның  бәрі  халық  шаруашылығында  жерді  тиімді 

пайдалануға бағытталған.  

Жалпы  тұтас  жүйе  ретінде  жер  кадастрының  құрамдық  бөліктер 

арасында  белгілі  бір  байланысы  және  қисынды  жалғасы  бар.  Неге  десеңіз 

мемлекет  бірыңғай  мемлекеттік  жер  қоры  мемлекет  меншігі  болып,  ол  жер 

учаскелерін  пайдалану,  иелену  құқығын  бергендіктен  жерді  қалай 

пайдалануы  заңды  түрде  рәсімделіп,  ал  жер  учаскелері  белгілі  аумақ, 

жылжымайтын  мүлік  ретінде  белгілі  тәртіпте  тіркелуі  керек.  Бұл  қызметті 

мемлекеттік  жер  тіркеуі  өткізеді,  оның  мәліметтері  жердің  белгілі  көлемін, 

нақты жеке немесе заңды тұлғалардың пайдалануы үшін негіз болып келеді. 

Осылардың негізінде жер иеленушілер мен жер пайдаланушыларға олардың 

құқығын  дәлелдейтін  құжаттар  беріледі  және  мемлекеттік  жер  кадастры 

кітабында жазылады. 

 Жерді  мемлекеттік  есепке  алуда  оның  мөлшері,  кеңістікте  орналасуы, 

сапалық жай-күйі пайдалануы бойынша сипатталады. Есепке алудағы тіркеу 

мәліметтері  әр  нақтылы  пайдаланушының,  иеленушінің  жер  учаскесінің 

мөлшерлерін  жазу  негізін  қалайды  және  онда  алқаптарды  жіктеу  тәртібі 

бойынша олардың құрамы, түршелеріне сипаттама беріледі.  

Есепке  алуда  табиғи  қор  және  өндіріс  құралы  ретінде  жердің  санымен 

қатар сапалық көрсеткіштері анықталады. Ол үшін жер қорын жіктеу кезінде 

оның  аймақтық  типін,  жердің  жарамдық  категориясын,  жерлердің  әртүрлі 

класстарға,  түрлерге,  сонымен  топырақ  жамылғысына,  топырақтың 

механикалық  құрамы,  жердің  геоботаникалық  және  мелиоративтәк  жай-

күйіне  қарай  жіктелуі  де  сипатталады. Бірақ,  топырақтың табиғи  қасиеттері 

және олардың шаруашылықтық мәні, өнімділігіне әсерлері бірдей болмайды, 

сондықтан  оларды  салыстырмалы  түрде  бағалау  қажеттілігі  туындалады. 

Осыған орай топырақты бонитеттеу қажет болады.        

Жер  пайдалануды  тіркеу  және  оны  есепке  алу  деректері  жер 

пайдаланудағы  жекеленген  жер  учаскелерін  бониттеуде  бастапқы  ақпарат 

болып келеді.          

Әдетте  топырақты  бонитеттеуді  оны  табиғи  құнарлылығына  қарай 

салыстырмалы бағалау немесе топтастыру деп түсінеді. Көбінесе бонитеттеу 

 

32 

негізіне  нақтылы  бір  табиғи-климат  жағдайында  өсіп-өнетін  ауыл 

шаруашылығы дақылдары өнімділігімен корреляциялық байланыста болатын 

топырақтың табиғи қасиеттері алынады.  

Жердің сапасы тек табиғи факторларға ғана тәуелді емес, сонымен қатар 

экономикалық  жағдайларға  да  байланысты  келеді.  Сондықтан  жерді өндіріс 

құралы ретінде экономикалық тұрғыдан бағалау керектігі туындалады. Жерді 

экономикалық  тұрғыдан  бағалау  жерді  мемлекеттік  тіркеу,  есепке  алу  және 

бонитеттеу деректеріне сүйенеді. 

Жерді  экономикалық  бағалау  –  мемлекеттік  жер  кадастрының  соңғы 

құрамдық бөлігі, ол егіншіліктің қалыптасқан қарқындылық деңгейінде жерді 

табиғи  қор  және  ауылшаруашылығының  негізгі  құралы  ретінде  бағалауды 

алдын ала қарастырады.           

Тұтас  жүйе  ретінде  жер  кадастрының  байланысы  және  жүзеге  асыру 

ізділігі осындай. 

Сонымен  бірге,  кадастрдың  әр  құрамдық  бөлігінің  нақтылы  мағынасы, 

мазмұны  бар  және  белгілі  әдістемелер,  тәсілдер  және  жүргізу  әдістеріне 

негізделеді. 

  Айта кету керек, оның әр біреуі белгілі жағдайда жеке немесе  барлығы 

емес  тек  жер  кадастрының  кейбір  бөліктері  жүргізілуі  мүмкін.  Сонымен 

қатар  олардың  орындалу  тәртібі  де  өзгеруі  мүмкін.  Бұндай  жағдайда  жер 

кадастры  толық  көлемде  жүйе  ретінде  қарастырылмайды,  оны  жер 

кадастрының  пайда  болу  және  даму  тарихы  және  б.  ССРО  жүрген  жердің 

жіктеу-есептік тәжірибелік жұмыстары дәлелдейді.  

  Мысалы, бір кезеңде назар жер тіркеуге, бір кезде жерлерді есепке алуға, 

ал  бір  кезде  топырақты  бониттеуге  аударылған  болатын.  Жалпы  жер 

кадастры жүйесінде оның құрамдық бөліктерге бөлінуі, жекеленіп жүргізілу 

мүмкіншілігі,  оның  халық  шаруашылығының  сұранысына  қарай  сатылап 

жүргізілуіне мүмкіншілік жасайды. 

  Жер  кадастрының  тұтастылығы  оның  жүзеге  асыру  және  құжаттарды 

жүргізуді ұйымдастырудың бірыңғайлығында.   

 

4.2  Жер  кадастры  жүргізілетін  жұмыс  ретіне  және  мазмұнына  қарай  екі 

түрге  бөлінеді:  негізгі  (бірінші,  алғашқы)  және  ағымдағы  немесе  күнделікті 

(келесі).   

Негізгі кадастрдың міндеті – кадастрленетін жер учаскесі, аудан, облыс 

жерлерінің  табиғи,  құқықтық  және  шаруашылық  жағдайы  туралы  алғашқы 

мәліметтерді алу немесе анықтау және жер-кадастрлық құжаттарға енгізу.  

Негізгі  жер  кадастры  мерзімді  немесе  оқтын-оқтын  жүргізіледі  және 

қайта  түсіру,  тексеру,  жер-бағалау  жұмыстарын  орындау,  жаңа  жер 

пайдаланушылар  немесе  оларды  қайта  құрудан  кейін  жүргізіледі.  Сонымен 

қатар  қайтадан  бекітілген  құжаттарды  толтырған  кейін  жүргізіледі.  Негізгі 

жер  кадастры  жекеленген  жер  пайдалану,  аудандар  және  үлкен,  жалпы 

мемлекет аумағын қоса, әкімшілік-аумақтар бірлігінде жүргізілуі мүмкін.   

  Негізгі  жер  кадастры  кезінде  жалпы  жер  пайдалану  ауданы,  алқаптар 

құрамы,  жердің  сапалық  жай-күйі,  топырақты  бонитеттеу  және 

 

33 

экономикалық  тұрғыдан  бағалау  туралы  мәліметтер  мен  құжаттарды 

жинайды,  талдайды  және  жіктейді.  Жиналған  мәліметтерді  мұқиятты 

талдайды  және  дұрыстығы  мен  объективтілігін  тексереді. Қажетті  жағдайда 

мәліметтерді  реттейді  немесе  жетіспейтін  мәліметтерді  алу  үшін  қосымша 

жұмыстар  жүргізіледі.  Содан  кейін  оларды  жүйелейді,  қайтадан  қарап 

шығады  да  белгіленген  тәртіп  бойынша  бекітіледі  де  бастапқы  мәліметтер 

ретінде жер-кадастрлық құжаттарға енгізіледі.  

Олай болса негізгі жер кадастры жер қорының жай-күйі жайында толық 

ақпара  береді.  Жер  қоры  жайында  толық  мәліметтердің  болуы  келешекте 

жерлерді тиімді және дұрыс пайдалану үшін әртүрлі шараларды жоспарлауға 

мүмкіншілік береді. Сондықтан жер кадастры жүйесінде құнарлығы шамалы 

алқаптар  соңынан  қарқынды  пайдалануға  айналдыруға  болатындар  есепке 

алынады.  Мысалы,  тыңайған  жерлер,  шабындықтар  мен  жайылымдар 

көлемінен  жыртуға  болатын  жерлер  бөлінеді.  Бұталардан  егістікке, 

шабындық  пен  жайылымдарға  тазалауға  болатын  учаскелерді  бөледі.    Бұл 

жер кадастрының алқаптарды өзгермейді немесе тұрақты деп қарамайтынын 

және  оларды  бір  түрден  екінші  бір  түрге  ауыстыру  жағдайын  немесе 

құнарлығы  шамалы  жерлерді  құнарлығын  арттыруды  жоспарлайтынын 

көрсетеді.   

Жердің 

сапалы 

жай-күйінің 

өзгеруі 

оларды 

мелиорациялау, 

химияландыру,  топырақтың  эрозиясымен  күресу  және  басқа  да  шараларды 

жүргізгенде жақсы байқалады.    Жерді тиімді пайдалану ауыл шаруашылығы 

дақылдарының  өнімділігін,  жалпы  өнім  шығымдылығын,  таза  табыс, 

шығындар қайтымдылығын және басқа да экономикалық бағалау негізіндегі 

көрсеткіштер мөлшерін арттырады.  

 Жер-кадастрлық мәліметтер шындыққа сәйкесті болуы үшін көрсетілген 

өзгерістер  жер  кадастрында  көрсетілуі  тиіс.    Олай  болса  жер  кадастры 

мемлекеттік  жер  қорына  санаттары,  жер  пайдаланушылар,  алқаптар  құрамы 

және  олардың  сапалық  жай-күйі  туралы  мәліметтерді  алғашқы  есепке  алу 

кезіне  және  жер  пайдаланудағы  өзгерістерді  уақытымен  жер-кадастрлық 

құжаттарға енгізуді қамтамасыз етуі тиіс.  

Бұл міндетті ағымдағы немесе келесі жер кадастры атқарады. Ағымдағы 

кадастр  жер  пайдалануда  бастапқы  кадастрды  жүргізгеннен  кейінгі 

өзгерістерді 

айқындау 

және 

жер-кадастрлық 

құжаттарға 

енгізу 

жұмыстарымен айналысады.    

  Сонымен  қатар  ағымдағы  кадастр  міндетіне  алғашқы  жазулардағы 

қателіктерді  түзету  және  жаңа  талаптар  бойынша  қосымша  мәліметтерді 

енгізу жатады. 

Былайша  айтқанда  ағымдағы  кадастр  жер-кадастрлық  мәліметтерді 

қазіргі заман деңгейінде ұстауды қамтамасыз етеді.   

 Ағымдағы  кадастрда  тек  заңды  түрде  болатын  өзерістер  ескеріледі. 

Заңсыз  болған  өзгерістер,  мысалы  біреудің  жерін  тартып  алу,  негізгі 

ауылшаруашылығы  алқаптарының  ауданын  кішірейту  және  басқа  да 

ағымдағы  кадастр  арқылы  айқындалып  және  бекітілген  тәртіпте 

рәсімделмеген  өзгерістер  жер-кадастрлық  құжаттарға  енгізілмейді.  Бірақ 

 

34 

оларды жою шаралары қолданылады.   

Олай болса ағымдағы кадастр негізгі кадастр сияқты жерге мемлекеттік 

меншікті,  жер иеленушілер  мен  жер пайдаланушылар құқығын  қорғау  және 

оны тиімді пайдалану жолында тұрады.  

 Негізгі  және  ағымдағы  жер  кадастры  жер  кадастрының  өзара 

байланысқан сатылары. Негізгі кадастр ағымдағы кадастрды жүргізуге негіз 

болады  және  оның  жұмыстарын  анықтайды.  Ағымдағы  кадастр  негізгі 

кадастр  мәліметтерін  жаңартып,  қосымша  мәліметтер  енгізіп  отырады, 

осығар  орай  жер  туралы  мәліметтер  қазіргі  заман  деңгейінде  болады.  

Сондықтан ағымдағы кадастр негізгі кадастр аяқталған кейін дереу құрылуы 

керек.  

   Ағымдағы  кадастр  кезінде  негізгі  кадастр  материалдары  қолданылады.  

Олай  болса  ағымдағы  кадастр  негізгі  кадастрдан  көлемі  және  жүргізілетін 

жұмыстар сипатымен айрықшалады.  

Жер  кадастрының  негізгі  принциптері  –  оның  бірыңғайлығы, 

мәліметтердің  объективтілігі  немесе  сенімділігі,  мәліметтердің  толықтығы, 

үздіксізділігі,  құжаттылығы,  мәліметтердің  көрнектілігі,  анықтылығы  және 

қол жетерлігі, үнемділігі, орталықтан мемлекеттік басқару. 

Жер  кадастр  жүйесінің  бірыңғайлылығы.  Ол  бірыңғай  жүйе  бойынша 

бірыңғай әдістемелік негізде жүргізілді. Оның негізіне бірыңғай мемлекеттік 

жер  қорын  табиғи,  шаруашылық,  құқықтық  тұрғыда  сипаттаушы  ғылыми 

негізделінген  көрсеткіштер  алынады.  Мұнда  кадастр  жүйесінде  белгілі  бір 

келісімдік болу керек. Біріншіден, оның кұрамдық бөліктерінің мазмұнында 

және  жүзеге  асыруында;  екіншісі  жер  кадастрын  қоюда  мөліметтердің 

мазмұнында  оның  жеке  буындарында  (кәсіпорын,  аудан,  қала,  облыс)  мен 

оларды  алу  тәсілінде;  үшіншіден  жер  кадастры  құжаттарының  төменгі 

буыннан  бастап,  жоғарыдан  аякталатын  мазмүнында.  Бірыңғайлылыкта 

негізделе  отыра,  бұл  жүйе  жерлердің  жай-күйіндегі  және  пайдаланудың 

аймақтық ерекшеліктерін айқындауы керек. 

Жер 

кадастры 

мәліметтерінің 

сенімділігі. 

Бұл 

олардың 

объективтілігіне  тығыз  қатысты,  олар  жер  қорының  нақты  мөлшерлерін, 

үлестірілуін  және  сапалық  жай-күйін  дәл  айқындауға  байланысты.  Жер 

кадастрында  өндірістік  мәселелерді  және  жерлерді  пайдаланумен 

байланысты  басқа  да  міндеттерді  атқару  үшін  жерлердің  табиғи, 

шаруашылықгық,  құқықтық  жай-күйлері  туралы  қажетті  дәлділікті 

мәліметтермен  қамтамасыз  ететін  жер  учаскелерін  тіркеу,  зерттеу,  есепке 

алу,  бағалау  тәсілдерін  қолдану  керек.  Жерлер  жай-күйіне,  пайдалануына 

байланысты  алқаптар  бойынша  топтастырылады.  Мәліметтердің  дұрыстығы 

кадастрлік  жерлердің  нақтылы  жер  аудандарына,  сапалық  жай-күйлеріне, 

пайдалануына  сәйкес  болуы  керек.  Бұл  талап  жерлерді  зерттеуде  жетілген 

кәзіргі түсіру әдістерін қолданғанда ғана орындалады. 

Жер  кадастры  мәліметтерінің  толықтыгы.  Жерлердің  табиғи, 

шаруашылық,  құқықтық  жай-күйлері  туралы  қажетті  мәліметтердің  барлық 

жиынтығымен  айқындалады.  Кадастрлік  мәліметтердің  тәптіштеу  дәрежесі 

және  оның  құжаттарының  мазмұны  жүргізу  деңгейіне  (аудан,  облыс, 

 

35 

республика)  тәуелді.  Жер  қорының  мөлшерлері,  жай-күйі,  пайдалануы 

туралы  дәл  жөне  толық  мәліметтерді  алу  үшін  барлық  жерлер,  олардың 

кадастр  жүргізу  кезінде  нақгы  пайдаланылуы  немесе  біреуге  табысталуына 

қарамай есепке алынылуы керек. 

Жер кадастрының үздіксіздігі.  Мұнда жер қорының барлық өзгерістері 

кадастрлік  құжаттарда  есепке  алынып  жазылады.  Өзгерістердің  түріне 

байланысты  бір  мәліметтер  (есепке  алу,  тіркеу)  жүйелі  түрде  көрсетіліп 

отырса, басқалары (бағалык) - оқтын-оқтын жаппай немесе тандау тәртібімен 

жаңартылып отырады, Сөйтіп, кадастр мәліметтері кәзіргі деңгейде ұсталып, 

оны жүргізудің үздіксіздігі қамтамасыз етіледі. 

Жер кадастрының құжаттылыгы деп жерлердің табиғи, шаруашылық, 

құқықтық  жай-күйлері  туралы  мәліметтерді  алу,  жазу  тек  қана  тиісті 

құжаттар,  материалдардың  негізінде  жүргізілуін  айтады.  Жер  учаскесін 

тіркеу  тиісті  мемлекеттік  органдар  шешіміне  немесе  олармен  мәліметтер 

бойынша  нотариалды  куәлендірілген  құжаттарға  сүйенеді.  Жерлерді  есепке 

алуда, бағалауда түсіру және зерттеу материалдарының маңызы өте зор. 

Кадастр  мәліметтерінің  көрнектілігі,  анықтығы  және  қол  жетерлігі. 

Материалдарды кадастрлік құжаттарда тиімді және ыңғайлы орналастырумен 

қатар, әртүрлі картографиялық материалдарды, кадастрлік ақпаратты жинау, 

талдау,  өндеу,  сақтау  және  беру  электрондық  карталарды,  жоспарларды, 

картограммаларды,  диаграммаларды  қоса,  компьютерлік  технологиясын 

қолданумен  жетіледі.  Жер  кадастрының  мәліметтері  және  материалдары 

жеке  және  заңды  тұлғалар  учаскесін  әртүрлі  шаруашылық,  күқықтық  және 

жерлерді  пайдалану,  қорғау  мәселелерін  шешуде  қарапайым,  қол  жетерлі 

болуы тиісті. 

Жер кадастрының үнемділігі.  Кәзіргі өлшеу,  зерттеу  әдістерін, сондай-

ақ компьютерлік техниканы қолдану арқылы қажетті  мәліметтерді алу және 

оларды  кәзіргі  деңгейде  ең  аз  шығынмен  ұстауды  қамтамасыз  ету. 

Аэрофототүсіру  және  аэроғарыштық  түсіру  материалдарын  пайдалану 

жеріміздің  барлық  аумағы  арқылы  кең  ақпарат  бере  отыра,  қыска  мерзімде 

жер  қорының  үлестіруі,  жай-күйі  және  пайдалануында  өтіп  жатқан  барлық 

өзгерістерді ескеруге мүмкіндік береді. 

Жер кадастрын орталық, мемлекеттік басқару кадастрлік жұмыстарды 

бірдей әдістеме бойынша жүргізіп, жер қорының жай-күйі, оның пайдалануы 

туралы  салыстырмалы  сенімді  мәліметтерін  алуға  мүмкіндік  береді. 

Қазақстан Республикасында мемлекеттік жер кадастрын басқару, жүргізу жер 

қорын басқару жөніндегі Агентікке және оның территориалдық органдарына 

жүктелген,  осы  Агенттік  пайдаланатын,  иеленетін  жерлерді  тіркеуді, 

жерлерді мемлекеттік есепке алуды және басқа жер-кадастрлік жұмыстарды 

басқарады. 

Ол  топырақтық,  геоботаникалық  зерттеулерді  жүргізу,  жоспар-

картографиялық  материалдарды  құру,  жерлерді  тіркеу,  есепке  алу,  бағалау 

бойынша  нұсқауларды,  әдістемелерді  жасап,  бекітеді.  Агенттік  жер 

көлемдерін,  олардың  санаттар,  алқаптар,  жер  пайдаланушылар  бойынша 

үлестірілуі туралы мәліметтерді жүйелендіруді, зерттеуді, сактауды, сондай-

 

36 

ақ қажетті жер кадастрлік құжаттарды жарыққа шығаруды қамтамасыз етеді. 

Жер кадастрлік жұмыстарды Агенттіктің территориалдық органдарымен 

қатар  республиканың  жерді  үйлестіру  қызметінің  әртүрлі  кәсіпорындары, 

ұйымдары жүргізеді. Ал кейбір жұмыс түрлерін қазіргі уақытта мемлекеттік 

емес  кадастрлік  фирмалар  мен  бюролар  орындайды.  Осы  кәсіпорындар, 

ұйымдар,  мекемелер  жылда  белгіленген  мерзімде  тиісті  аудан,  қала 

органдарына  белгіленген  рәсімде  жерлер  құрамында  болған  өзгерістер 

туралы  есеп  беріп  түрады.  Жер  кадастрын  бүкіл  республика  масштабында 

орталық  басқару  мен  Агенттік  жағынан  бақылау,  оның  жүйесінің  және 

әдістемесінің бірлігін қамтамасыз етеді. 

 

4.3  Негізгі  және  ағымдағы  кадастрлар  сәйкесті  жер-кадастрлық 

құжаттарда  жүргізіледі.  Жер-кадастрлық  құжат  текстік  және  жоспарлы-

картографиялық  болып  бөлінеді.  Текстік  –  кітап,  ведомос,  карточка,  тізім, 

түсіндірме  жазулар  түрінде  болады  және  натуралды  көрсеткіштермен 

көрсетіледі. Жоспарлы-картографиялық құжаттар жер учаскелерінің сызба 

бейнелерін  көрсетеді  –  жоспарлар,  карталар,  картограммалар.  Текстік  және 

жоспарлы-картографиялық  құжаттар  арасында  тығыз  байланыс  бар.  Текстік 

құжаттар  жоспарлы-картографиялық  негізінде  толтырылады,  үйткені  ол 

есептелетін жерді дәл бейнелейді.  

Жер-кадастрлық  құжаттар  мазмұны  мен  мағынасына  қарай  негізгі, 

қосымша және алғашқы (первичные) деп бөлінеді. . 

Неігізгі  жер-кадастрлық  құжаттар  есеп  алу  және  есеп  беру  болып 

бөлінеді.  Жер  пайдаланушылардың негізгі  жер-кадастрлық құжаттары  –  бұл 

бар  жер  пайдалануды  есепке  алу  және  жүйелі  түрде  ондағы  өзгерістерді 

көрсету  құжаттары.  Бұларға  барлық  жер  иеленушілепр  мен  жер 

пайдаланушыларға  берілетін  құжаттар  жатады.  Олар:  жер  учаскесіне  жеке 

меншік  құқығы  актісі,  тұрақты  жер  пайдалану  актісі  және  уақытша 

өтеулі (ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді) жер пайдалану     (жалдау) және  

уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығы актісі.  

Жер-кадастр  кұжаттамасы  есепке  алудың  барлық  деңгейлерінде: 

базалық,  мезгіл-мезгіл  жаңартылатын  және  жыл  сайын  жасалатын 

құжаттаманы қамтиды. 

 Базалык, жер-кадастр кұжаттамасына: 

1) жер-кадастр icтері; 

2)  жер-кадастр кітабы; 

3) жердің бірыңғай мемлекеттік тізілімі; 

4) жер-кадастр карталары жатады. 

Жер-кадастр icтері – жаңа және қайта құрылған бұрынғы жер учаскесін 

рәсімдеу ісі, мұнда жер учаскесі жайында құжаттар болады.   

Мемлекеттік  жер-кадастр  кітабы  –  есепке  алынатын  жер  учаскелері 

жайындағы құжат, онда жердің кеңістіктегі, табиғи және шаруашылық жайы 

туралы анық мәліметтер болады.   

Жер-кадастр  карталары  –  жер  учаскелерінің  көлемі  мен  шекараларын 

 

37 

көрнекті  көрсету,  олардың  біріктіру  мен  бөлу  кезінде  өзгеруін  есепке  алу 

үшін құрылады және жүргізіледі. 

Жер  кадастр  кұжаттамасынык  құрылымын,  құрамын,  мазмұны  мен 

нысандарын,  сондай-ақ  оны  жүргізу  тәртібін  жер  ресурстарын  басқару 

жөніндегі орталық уәкілетті орган бекітеді. 

Мемлекеттік жер кадастрын жүргізу тәртібіне сәйкесті мемлекеттік жер 

кадастры  кағазға  түсіріліп  жүргізіледі  және  ақпаратты  жинақтаудың,  өндеу 

мен сақтаудың электрондық жүйелерін пайдалану арқылы жүргізілуі  мүмкін. 

Мемлекеттік жер кадастрын жүргізу тәртібі Қазақстан Республикасының 

заңдарында белгіленеді. 

  Негізгі  есепке  алу  жер-кадастрлық  құжаты  –  бұл  ауданның  (қаланың) 

мемлекеттік  жер-кадастрлық  кітабы,  онда  барлық  жер  пайдалануды  тіркеу, 

жердің  саны  мен  сапасын  есепке  алу,  топырақты  бонитеттеу  және  жерді 

экономикалық тұрғыдан бағалау мәліметтері жинақталған. 

Жер  кадастрының  негізгі  есеп  беру  құжаты  –  бұл  ауданның  жер 

балансы.  

  Келтірілген  құжаттардың  кейбіреулерінің  жерді  заңды  тіркеу  мәні  бар. 

Бұл жер учаскесіне жеке меншік құқығы актісі, тұрақты жер пайдалану актісі 

және  уақытша  өтеулі  (ұзақ  мерзімді  және  қысқа  мерзімді)  жер  пайдалану     

(жалдау)  және    уақытша өтеусіз  жер пайдалану  құқығы  актісі,    мемлекеттік 

жер-кадастрлық  кітабы.  Қалған  құжаттардың  мағынасы  қарапайым,  жерді 

нақтылы тіркеу болып саналады.     

Қосымша  жер-кадастрлық  құжаттарға  жататындар:  жұмыс 

дәптерлері,  жер  пайдалану  тізімі,  есеп  беруге  қосымшалар,  түсініктемелер, 

очерктер, картограммалар, диаграммалар және т.с.с.  

Жер  кадастрын  жүргізу  үшін  негізгі  жер-кадастрлық  құжаттарда 

бастапқы  құжаттар  қолданылады.  Бастапқы  құжаттар  жер  кадастр  толтыру 

кезінде  немесе  дәл  сол  уақытта  (в  натуре)  құрылады  және  олар  жер 

пайдаланудың  нақтылы  жай-күйін  бейнелейді.  Олар:  жерді  түсіру 

материалдары,  жоспарды  түзету,  жерді  түгендеу,  жер  пайдаланудағы 

өзгерістерді  өлшеу,  аудандарды  өлшеу  деректері,  топырақ,  агрохимиялық, 

мелиоративтік  және  геоботаникалық  тексерулер  материалдары,  топырақты 

бонитеттеу және жерді экономикалық бағалау шкалалары, бухгалтерлік және 

статистикалық есеп материалдары. 

   

жүктеу/скачать 0,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: