МАЗМҰНЫ:  Терминологиялық сөздік

2. Германия 
3. Америка Құрама Штаттары 
4. Жаңа дəуіржегі Франция 
5. Қытай 
6. Жапония 
7. Латын Америка 
8. Италия 
 
Төртінші бөлім 
Жаңа дəуірдегі құқықтың негізгі сипаттары 
Ұлттық құқықтық жүйелердің қалыптасуы 
Францияның құқығы 
Германияның құқығы 
 
Бесінші бөлім 
Қазіргі замандағы мемлекет пен құқықтың тарихы 
1. Жапония 
2. Италия 
3. Франция 
4. Германия 
5. Ұлыбритания 
6. Америка Құрама Штаттары 
7. Қытай 
 
Алтыншы бөлім 
Қазіргі замандағы құқықтағы негізгі өзгерістер 
1. Азаматтық жəне сауда құқығы 
2. Заттық құқық 
3. Міндеттемелік құқық 
4. Антитрестілік (антимонополиялық) заңнама 
5. Отбасылық құқықтағы өзгерістер 
6. Еңбек жəне əлеуметтік заңнама 
7. Қылмыстық құқық жəне іс жүргізу 
8. Қылмыстық іс жүргізу 
Негізгі заң құжаттарының хронологиялық кестесі 
 
 
 
 
210

 
 
 
 
Булгакова Диляра Асхатқызы  
Истаев Арман Жұмабайұлы 
 
Мемлекет жəне құқықтың  
жалпы тарихы 
 
Оқу-əдістемелік құрал
 
 
ЖШС «Заң əдебиеті» бас директоры 
Жансеитов Н. Н. 
 
Басылымға жауапты қызметкерлер: 
Сляднева А. А., Омаркожаева Г. Қ. 
 
Аударған Баянбаева А. Р. 
Сарашысы Оспанова Д. К. 
Беттеуші Сляднева А. А. 
Оператор Жансеитов А. Н. 
 
Басуға  05.05.2004 қол қойылды. Офсеттiк басылыс. 
Пiшiмi 70
×108/
32
. Қағазы офсеттiк. Қарiп түрi «Таймс». 
Шартты баспа табағы 14,25. Есептiк баспа табағы 10,63. 
Таралымы 1 000. Тапсырыс № 75. 
 
 
«Заң əдебиетi» баспасы 
480008 Алматы қ., 
Абай д-лы, 52 үй, 325 оф. 
Тел./факс: (3272) 420-344. 
E-mail: law_literature@nursat.kz 
 
ЖШС «Заң əдебиетi» баспаханасында басылған.
 
 
 
 
 
 
211

Ортағасырлық Англияның мемлекеті жəне құқығы. 
 
 
 
 
 
 
1кезең – ертефеодалдық ағылшын-саксондық монархия  (10-11ғ.ғ.); 
2 кезең – ағылшындық феодализмнің қалыптасуы  (11-13 ғ.ғ.); 
3 кезең – сословиелік-өкілдік монархия (13-14 ғ.ғ.); 
4 кезең – абсолюттік (шексіз)  монархия (15 ғ. – 17ғ. бірінші 
жартысы).
 
Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым.
Құқықтық жүйе
 
 
 
 
 
 
1 кезең Эрлдар – ақсүйектер, керлдар – шаруалар-
қауым мүшелері, жартылай еркін  лэттар,  құлдар 
2 кезең Феодалдар (лордтар)жəне оларға тəуелді 
шаруалар 
3 кезең  Лордтар, рыцарьлар жəне феодалдық-тəуелді 
шаруалар 
4
Д
 
1 кезең  Патша 
2 кезең Патша  
3 кезең  Патша жəне жаңа өкілдік орган – 
Парламент.  
4 кезең Патша
 
Құқықтың негізгі қайнар көзі – əдет-ғұрып. 
Вестминстер соттарының тəжірибесі “жалпы 
құқықты” туындатты. 
 
 
 
Меншік құқығымен байланысты қатынастар 
“жалпы құқықпен” реттелді. Неке қатынастары 
канондық құқықпен, ерлі-зайыптылардың 
мүліктік қатынастары “жалпы құқықпен” 
реттелді.
1 кезең. Витанагемот – Кеменгерлер 
кеңесі. 
1 кезең Патша соты (жоғарғы интстанция) 
2 кезең Патша Куриясы жанындағы Патша тағының 
соты. 
2 кезең Патша Куриясы  жəне 
Шахматтық тақта палатасы. 
3 кезең  Патша тағының соты, лорд-канцлердің соты, 
Қазыналық сот, Жалпы тартыс соты 
3 кезең Парламент қауымдар 
палатасы мен лордтар палатасына 
бөлінген. 
4 кезең Парламент жəне Құпия кеңес.
 
4 кезең Ескі соттармен қатар Жұлдызды палатаның 
(саяси трибунал) құрылуы
Міндеттемелердің қайнар көзі болып шарттар 
мен деликтілер табылды. ХІІ-ХІІІ ғ.ғ. жаңа 
құқықтық институт – траст (меншікті 
сенімгерлікпен басқару) пайда болды.) 
1 кезең Жергілікті феодалдарда сот өкілеттіктерінің 
болуы.  
Қылмыстық құқық құқықбұзушылықтарды 3 
түрге бөлді:  тризна (Отанға сатқындық), 
фелония – ауыр қылмыс, мисдиминор – теріс 
қылық. 
2 кезең  Əрқайсысында жүріп-тұратын 3 судьясы бар   
6 округ. 
1 кезең  Олдерменның 
басшылығындағы графтық, жүздіктер 
жүз басыларымен, ауылдық қауым. 
3 кезең  Ассиздер соты, халықтық сот. 
 
2 кезең  Бұрынғы жүйе, бірақ графтық 
басында олдермендермен қатар  ше-
рифтер бар. 
1 кезең Əскер патша дружинасы мен шаруалар 
қолынан құралды.. 
3 кезең Бұрынғы жүйе, бірақ графтық 
жиналысының ролі төмендеген. 
3 кезең  Рыцарьлар қолы қосылды. 
4 кезең Төменгі бірлік болып  приход 
табылды.
 
4 кезең  Тұрақты əскер құрылды.
 

Араб Халифатының мемлекеті жəне құқығы 
 
 
 
Араб Халифатының мемлекеті мен құқығының тарихи кезеңдері 
 
 
 
 
 
1 кезең – Мұхаммед пайғамбардың (630 - 632 ж.ж.) жəне алғашқы 4 халифтің (Əбу Бəкір (632-634 ж.ж.), Омар (634-644 ж.ж.), 
Осман (644-656 ж.ж.), Əли (656-661 ж.ж.) билік құру уақыты.  
2 кезең – Омейядтар династиясының билігі (661 – 750 ж.ж.). 
3 период –  Абассидтер династиясының билігі (750 – 1258 ж.ж.). 
 
 
Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым 
Құқықтық жүйе 
 
 
 
 
Халиф – мемлекет басшысы жəне оның 
жоғарғы діни тұлғасы 
Ірі феодалдар – əмірлер жəне 
шейхтер, бағындырылған елдердің 
феодалдары, көшпенді бедуиндер, 
аздаған мөлшердегі құлдар, жаулап 
алған елдердің тəуелді халқы.
Құқықтың негізгі қайнар көздері болып мыналар табылған: 
Қасиетті Құран, Сүннет, иджма, фетва. Егер мəселені шешу үшін 
жоғарыда аталған қайнар көздер жеткіліксіз болса, əдет құқығы 
қолданылатын. 
Меншік құқығы екі элементінің болуымен ерекшеленген: мүлікті 
пайдалану жəне оған билік ету құқығы. 
Уəзір – мемлекеттегі екінші 
тұлға,  3 диванды (ведомстволар) 
басқарған: диван-ал-джунд 
(əскери), диван-ал-харадж 
(қаржылық-фискалдық), диван-
ал-барид (жол жəне пошта 
б й
б й
)
Орталықтағы жəне жергілікті 
жерлердегі шариғат соттары, 
олардың басында кəсіби судьялар 
- кадилер тұрған. 
Халифаттың жерінде бірнеше құқықтық режимдер болған: савафи 
– халифтің жерлері, мүлік – мұсылмандардың жеке жерлері, хид-
жаз – Мұхаммед пайғамбар өмір сүрген жерлер, вакуф – діни 
ұйымдардың жерлері,  икта – жерді жеке тұлғаларға беру. 
Қылмыстық құқық қылмыстарды 3 топқа бөлген: 1) дінге, 
мемлекетке, отбасына, меншікке қарсы; 2) жекелеген тұлғаларға 
қарсы; 3) мұсылмандардың мүдделеріне қарсы. Судья өзі жалғыз 
барлық істерді шешетін. Прокурор мен адвокат, қатаң іс 
жүргізушілік ережелер болмаған.
Отбасы-неке құқығы күйеу мен əкенің билігіне негізделген, 4 əйел 
алуға рұқсат етілген. Мұрагерлік заң бойынша жəне өсиет 
бойынша жүзеге асырылатын. 
Мемлекет провинцияларға 
бөлінген, олардың басында сот 
істері бойынша жəне қаржы істері 
бойынша екі орынбасары бар 
əмірлер тұрған.
 
Араб тайпаларының бірігуі. Кейінірек 
қалалардың араб халқынан құралған 
əскерден жинақталған əскери 
округтар құрылған. 

                                                 Ежелгі Афиныдың мемлекеті мен құқығы 
 
Афины мемлекетінің қалыптасуы б.э.д 7 ғасырда аяқталды. Мемлекет басында тұрған базилевс 
Тесейдің реформаларымен синойкизм, деп аталған 4 тайпаның бірлестігі құрылды,халықты  
эвпатридтерге (ақсүйектер), геоморларға (жер өңдеушілер), демиургтарға (қолөнершілер), 
феттарға (кедейлер) сословиелік бөлу енгізілді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Құқықтық жүйе. 
Мемлекеттік құрылым. 
Халық жиналысы – биліктің жоғарғы органы 20 
жасқа толған толыққұқылы азаматтардан құралды. 
окілетті шешімдер 6000 адамдық жиналыста 
қабылданып, жылына 40 рет шақырылатын. 
Құқықтың негізгі қайнар көзі болып əдет-ғұрып 
табылды. Заңдар б.э.д 621 жылы пайда болды, 
ол  «Драконт заңдары» деп аталды жəне 
айрықша қатаңдықпен ерекшеленді. 
Жеке меншік институты аса дамымады, меншік 
мемлекет беретін игілік ретінде қарастырылды. 
Басқарудың жоғарғы 
органы Бесжүздік 
кеңесі əр филдан 30 
жасқа толған 50 
азаматтан тұрды; 1 
жылға сайланатын. 
Жоғарғы сот органы 
– гелиэя, 6000 
азаматтан құралды. 
Қасақана адам өлтіру 
мен мемлекеттік 
қылмыстар туралы 
і
і
Азаматтық айналымда сату-сатып алу, жалға 
алу, тапсырма, комиссия, серіктестік сияқты 
шарттар қолданылды
. 
Эфеттер  соты – 
қасақана адам өлтіру 
туралы істерді 
қарастырды. 
 
Қырықтар алқасы – ұсақ 
істерді қарастырды. 
Диэтеттер соты -  
мүліктік дауларды 
қарастырды 
Он бірлік алқасы – 
ұрлық туралы 
істерді 
қарастырды. 
Неке-отбасылық құқық əйелді əрекетқабілетсіз 
деп таныды, неке азаматтардың міндеті ретінде 
қарастырылды жəне оның негізгі мақсаты болып 
бала туу табылды. 
Қылмыстық құқық еркін адамдар мен құлдарды 
жазалау мəселесінде нақты ажыратылды. 
Құлдар дене жазаларымен жазаланатын. Еркін 
адамдар өлтірілетін, мемлекет аумағынан 
қуылатын, азаматтық құқықтарынан 
айырылатын жəне т.б. 
Сот процесі екі тəртіп бойынша бөлінді:1) істер 
жəбірленушілердің ынта білдіруі бойынша 
қозғалатын; 2) кезкелген азаматтың ынтасы 
бойынша қозғалатын. Іс бойынша шешім құпия 
дауыс беру арқылы шығарылатын, дауыстар тең 
болған жағдайда сотталушы ақталды деп 
Əскер 18 бен 50 жас аралығындағы ер адамдардан 
құралды, жəне атты əскерден, ауыр жəне жеңіл 
қаруланған жаяу əскерден тұрды. Бейбіт кезде 18 бен 
20 жас аралығындағы барлық жасөспірімдер əскери 
дайындықтан өтетін.

Болгарияның мемлекеті жəне құқығы 
 
 
 
Болгарияның мемлекет жəне құқығы тарихының деректері 
 
 
 
 
1 кезең – «Жеті тайпа одағы» (7ғ.) 
2 кезең – Бірінші Болгар патшалығы (667-1018ж.ж.) 
3 кезең – Екінші Болгар патшалығы (1187-1396ж.ж.) 
 
  
Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым 
Құқықтық жүйе 
 
 
 
                                                                                                                  
 
                                                                                            
                                                                                                         
Құқықтың негізгі қайнар көзі – əдет-ғұрыптар.  
Византиялық Номоканондар, Эклога жəне Жер 
туралы заң қолданылған. Анағұрлым маңызды 
қайнар көз ретінде 32 тарауға бөлінген 
қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу жəне ішінара 
азаматтық құқық нормаларынан тұратын 
А
і
б
Ірі феодалдар – боярлар (болярлар), орта жəне 
шағын феодалдар, технатарии – қолөнершілер, 
шаруалар, қауым мүшелері. Олар париктер, 
отроктар жəне құлдарға бөлінген. 
Монарх (алғашында хан деп аталып, сонан 
соң князь деп, соңында кесарь деп аталған) 
мемлекет басшысы. Билік Боялық кеңеспен 
шектеліп отырған.
 
Ұлы бояр, патриархтың 
құрамындағы Боярлық кеңес. 
Мемлкеттік жəне шіркеу соттары. Жергілікті 
жерлерде олардың құрылымдық бөлімшелері. 
Феодалдық жасақтар – Ұлы қолбасшының 
басшылығымен жəне соғыс жағдайына арналған 
шаруалар жасақтары. Кейінгі кезеңде ішінара 
жалданушылар пайдаланылатын. 
Жерге меншік құқығының  баштина – мұрагерлік 
жолмен жер иелену, прониялар – əскери қызметі 
үшін  шартты түрде жер иелену. 
Мұрагерлік құқық Эклогамен реттелді. 
Ел  Дуктардың басшылығына беріліп 
облыстарға бөлінді. 
Мемлекетке жəне жеке тұлғаға қарсы қылмыстар 
Эклогамен, меншікке қарсы қылмыстар 
адамдардың ақыреттік заңымен, азаматтық-
құқықтық құқықбұзушылықтар Жер туралы 
заңмен реттелді. Жауапкершілік деңгейі мен 
жазаның ауырлығы кінəлінің сословиесіне қарай 
ажыратылатын. 

Ежелгі Вавилонның мемлекеті жəне құқығы 
 
 
 
Ежелгі Вавилон тарихының кезеңдері 
 
 
1 кезең. – Ежелгі Вавилон мемлекетінің  Хаммурапи патшаның билік етуімен байланысты гүлденуі   
(б.э.д. 792-1750 ж.ж.) 
2 кезең. – Жаңа вавилондық патшалық  ( б.э.д. 17 ғ. соңы –  б.э.д. 539 ж.).
 
 
 
 
 
 
Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым 
Құқықтық жүйе 
 
 
Құқықтың негізгі қайнар көзі – Хаммурапи патшаның  
282 баптан құралған  заңдары. 
Патша – мемлекет басшысы жəне 
жоғарғы сот, басқарудың сарайлық 
жүйесі. 
Ақсүйектер мемлекеттің жоғарғы 
лауазымды тұлғаларынан тұрды. Еркін 
азаматтар: авилум жəне мушкенум.  
Құлдар. 
Меншік құқығы жерге, малға, құлдарға, үй мүлкіне жəне 
басқа да заттарға таралды. 
Нубанда – патша сарайын 
басқарушы, өзендерді басқарушы. 
Патша – жоғарғы сот инстанциясы.
Шарттардың келесі түрлері болды: займ,  сату-сатып 
алу, сақтау, жерді жалға алу, жеке жалға алу. 
Неке-отбасы құқығы патриархалдық сипатта болды. 
 
Қылмыстық құқық жеке меншікке қарсы жəне жеке 
тұлғаға қарсы қылмыстарды нақты ажыратты. 
Сот процесі жеке сипатта болды,  яғни, барлық істер 
тарптармен қозғалып, жүргізілетін. 
 
Патша өкілдері басқарған облыстар, 
рабианумдар басқарған селолық 
қауымдар. 
Облыстағы патша өкілдері жəне 
рабианумдар –  жергілікті 
жерлердегі сот билігі. 
Патша күзеті. Соғыс болған жағдайда шаруалар қолы. 

 
 
Жаңа дəуірдегі Ұлыбритания 
 
Ұлыбританияның тарихын мемлекеттік режимдерге сəйкес кезеңдерге бөлу 
 
 
1 кезең – ХVғ. басы – 1649 ж. Шексіз монархия 
2 кезең – 1649 – 1659 ж.ж. Индепенденттік республика. 
3 кезең – 1659 – 1689 ж.ж. Стюарттардың реставрациясы. 
4 кезең – 1689ж. – қазіргі кезге дейін. Конституциялық монархия.
1 кезең  Патша  
Феодалдар: лордтар, дін қызметкерлері, 
жаңа дворяндар - «джентри», шаруалар, 
қалалықтар, буржуазия, қолөнершілер, 
саудагерлер. 
2 кезең Лорд-протектор 
3 кезең Патша 
4 кезең Патша.
1 кезең Екіпалаталы парламент 
1 кезең Шенеуніктік  аппарат 
1 кезең  Ескі соттармен қатар Жұлдызды палата жəне 
Жоғарғы комиссия (саяси трибуналдар) əрекет еткен, 
бірақ, бұлар кейін таратылған. 
2 кезең Бірпалаталы парламент  
2 кезең  Мемлекеттік кеңес  
3 кезең Екіпалаталы парламент 
3 кезең  Ескі шенеуніктік аппарат 
4 кезең Екіпалаталы парламент
 
4 кезең Министрлер кабинеті
2 кезең  Əділдік соттары жəне жалпы құқық соттары. 
3 кезең Англияның жоғары соттары құрамы Жоғары сот 
пен Апелляциялық соттан тұратын Жоғарғы сотқа бірікті. 
 
Аумақ графтықтарға, 
графтықтар округтарға бөлінді. 
1 кезең Тұрақты патша əскері. 
2 кезең  «Жаңа үлгідегі» əскер.  

                                                                                                Жаңа дəуірдегі Ұлыбританияның құқығы 
                                                                            
                                                                          
                                                                                                     
Құқықтың негізгі қайнар көздері 
 
Міндеттемелік құқық: міндеттемелердің жалпы 
түсінігі жоқ. Азаматтық құқықтың жекелеген 
салалықтары болып шарттық құқық пен 
деликтілерден туындайтын міндеттемелер 
табылады. Жерді жалға алу шарты ерекше орынды 
иеленді.  
Ұлыбританияның құқығы ескілігмен жəне жүйеленбеген түрімен 
ерекшеленеді: бір жүйеге жинақталмаған сот прецеденттері, жалпы 
құқық жəне əділдік құқығы, заңдар. Құқық жеке жəне жариялық деп 
бөлінбеген. 
Конституциялық құқық:  1215 ж. Ұлы еркіндік хартиясы, 1679 ж.  
Хабеас корпус акт,  1701 ж. Құрылым туралы акт,  1911 ж. Парламент 
туралы акт. 
Қылмыстық құқық жəне іс жүргізу: қылмыстық 
құқық ерекше консервативтік сипатты иеленді, дене 
жазалары ұзақ уақыт бойы сақталып келді.          
18 ғасырда қылмыстық құқықты заңгер Блэкстон бір 
жүйеге келтірді. Қылмыстық іс жүргізудің 
ерекшелігі болып айыптаушылық жəне 
жарыспалылық процестердің үйлесуі табылды. 
Азаматтық құқық: заңды тұлғалар 
жəне құқықтың басқа да 
субъектілері траст институтын 
(сенімгерлік меншік) кең 
пайдаланды. Заттық құқық аса кең 
түсінікке ие болды.  Заттар шынайы 
жəне материалдық деп бөлінді. 
Кейбір абсолюттік құқықтар 
(авторлық құқық жəне т.б.) та 
заттық құқыққа жатты. Жерге 
меншіктің өз ерекшеліктері болды: 
барлық жер патшаның меншігі деп 
танылды,  қалған тұлғалар жерді 
иеленушілер деп танылды. 
Отбасы құқығы: 1836 
жылға дейін шіркеулік неке 
сақталды. Алғашқыда 
отбасында ер адам басты 
тұлға болып саналды, 
кейінірек əйелдер ерлермен 
теңестірілді. 
Мұрагерлік құқық: оның басты ерекшелігі болып 
өсиеттің толық бостандығы табылды. Мұрагерлік 
құқық мирасқорлықтың өзіндік ерекшеліктері 
болды: мұра қалдырушының құқықтары алдымен 
сот өкіліне, одан кейін сот тағайындаған «жеке 
өкілге»,  содан кейін ғана мұра алушыға өтеді. 

Жаңа кезеңдегі Ұлыбритания  
 
 
 
Мемлекеттік құрылым 
 
 
 
 
Монарх – мемлекеттің жəне дəстүрлердің рəмізі
 
 
 
 
 
 
 
Парламент (лордтар 
палатасы, қауымдар  па-
латасы) 
 
Басында Премьер-
министрі 
(парламенттегі 
партиялық көпшіліктің 
лидері) бар министрлер 
кабинеті
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ел графтықтарға, 
графтықтар 
округтарға, 
округтар 
қауымдарға 
бөлінген. Барлық 
жерлерде 
жергілікті 
шенеуніктерді 
(мэр жəне т.б.) 
тағайындайтын 
кеңестер 
Лордтар палатасы – жоғарғы сот 
инстанциясы ретінде 
Жоғарғы сот, құрамы: Апелляциялық сот, 
Корона соты (1971 жылдан бастап), 
Жоғары сот. 
Апелляциялық сот 
Жоғары сот, 3 бөлімі: Патша орындығы 
соты, Канцлер соты (əділдік соты), 
Отбасы істері бойынша бөлім 
Графтық соты 
Магистрат соты 

Византияның мемлекеті жəне құқығы 
 
Византияның мемлекеті жəне құқығының тарихын кезеңдерге бөлу  
 
 
 
 
 
 
1 кезең құлиеленушілік мемлекеттің ыдырауы жəне феодалдық мемлекеттің қалыптасуы  (Vғ. –VІІ ғ. ортасы) 
2 кезең феодалдық мемлекеттің дамуы (V ғ. ортасы –ІХ ғ. бірінші жартысы) 
3 кезең орталықтанған феодалдық монархияның құрылуы (ІХ ғ. екінші жартысы – ХІІІ ғ. басы) 
4 кезең феодалдық ыдыраушылық процесінің күшеюі (1204 – 1453 ж.ж.)
 
 
Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым 
 
 
 
 
 
 
Император, мемлекеттегі екінші тұлға – 
Константинополь патриархы. 
Ақсүйектер меншігіндегі жерінің мөлшеріне қарай 
бөлінді: 1. Сенаторлар. 2. Динаттар. 3. Куриалдар. 
Одан кейін Колондар (шаруалар), плебейлік со-
словие (қалалардың еркін халқы), құлдар.
 
 
 
Сенат пен Мемлекеттік кеңес 
императордың жанындағы 
кеңесуші органдар ретінде 
Императорлық сот, Мемлекеттік 
кеңес, Секреттер, Протовестиа-
рий, Константинополь эпархы,  
Константинопольдық  патриархат 
соты жоғарғы шіркеулік сот 
ретінде
14 диоцезге бөлінген 2 
Префектура (преторий префекті 
басшылық ететін). 
Параталласит, Квесторлар Қауым 
жиналысы жалпы деңгейдегі сот 
ретінде. 
50 провинциядан құралған 
диоцез. Төменгі əкімшілік-
аумақтық бірлік – село қауымы. 
V ғ. – VІІғ құқықтың негізгі қайнар көздері болып Феодосий кодексі мен 
Юстиниан заңдары табылды. Кейіннен: Эклога (726ж.), Жер туралы заң, 
Əскери заң, Номоканондар,  Прохирон (879ж.), Базиликтер (888ж.), 
Хрисовулдар, Эпарх кітабы,  Алтыкітаптық (1345ж.) –  Византияның азаматтық 
жəне қылмыстық құқығының жинағы.
Меншік құқығында прония институты дамыды, ол – жерді шартты түрде өмір 
бойға пайдалануға беру. Міндеттемелік құқық шарттар мен деликтілерден 
туындады. 
Неке құқығы православиелік шіркеулік құқықпен реттелді. Мұрагерлік заң 
бойынша жəне өсиет бойынша жүзеге асырылды. 
Əскердің екі магистрі (атты əскер мен 
жаяу əскердің командирлары) 
Қылмыстық құқықта қылмыстар құрамы бойынша бөлінді, жəне жазалау жүйесі 
жақсы дамыды. Сот процесі 

жүктеу/скачать 1,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: