Ционные технологии в системе современного образования и воспитания павлодар 2013 2

206 
 
11  Полянская  Т.Б.,  Использование  метода  мнемотехники в  обучении 
рассказыванию детей дошкольного возраста. Спб.: «ДЕТСТВО-ПРЕСС», 
2010. 
12 Ткаченко Т.А. Ткаченко Д.Д., «Занимательные символы», Москва, 
Прометей, 2002. 
13  Большова  Т.Б.,  «Развитие  мышления  дошкольников  с  помощью 
мнемотехники». 
 
 
 
 
УДК 373.291 
 
ЗНАЧЕНИЕ И ИСПОЛЬЗОВАНИЕ РАЗВИВАЮЩИХ ИГР  
В РАЗВИТИИ И ОБУЧЕНИИ ДОШКОЛЬНИКОВ 
Логозовская Л. В., воспитатель 
ГУ СОШ №18 мини-центр «Ерке» (г. Павлодар) 
E-mail: larisa.logozovskaya@mail.ru 
 
«Игра — это огромное светлое окно, через которое  
в духовный мир ребенка вливается живительный поток  
представлений, понятий об окружающем мире.  
Игра — это искра, зажигающая огонек пытливости и  
любознательности». 
 
В.А. Сухомлинский. 
 
Эффективное  развитие  интеллектуальных  способностей  детей 
дошкольного  возраста  –  одна  из  актуальных  проблем  на  сегодняшний 
день.  Современные  дети  живут  и  развиваются  в  эпоху  компьютерных  и 
информационных  технологий,  и  их  математическое  развитие  не  может 
сводиться только к обучению конкретным умениям: счету, вычислению, 
измерению.  
Для успешной подготовки детей к обучению в школе необходимы не 
столько  определенные  знания,  сколько  умение  последовательно  и 
логически 
мыслить, 
догадываться, 
умственно 
напрягаться. 
Поэтомусовременная  образовательная  система  выдвигает  проблему 
умственного 
воспитания 
детей, 
которая 
чрезвычайно 
важна. 
Необходимость  компетентно  ориентироваться  в  возрастающем  объеме 
знаний  предъявляет  иные,  чем  были  30-40  лет  назад,  требования  к 
умственному  воспитанию  подрастающего  поколения.  На  первый  план 
выдвигается  задача  формирования  способности  к  активной  умственной 
деятельности.  

207 
 
Дошкольный  возраст  –  это  наиболее  важный  период  в  развитии 
каждого  ребенка.  Именно  в  это  время  закладываются  основы  его 
будущего  поведения,  активным  образом  идет  развитие  воображения, 
творческих  способностей  и  общей  инициативности.  Но  все  эти 
необходимые  качества  формируются  у  ребенка  не  в  процессе  учебных 
занятий, а во время наиболее привычной для него деятельности – игры. 
Психические  процессы  у  детей  лучше  формируются  в  игровой 
деятельности.  Во  все  времена  перед  педагогами  стояла  задача  – 
предоставить 
каждому 
ребенку 
возможность 
радостного 
и 
содержательного  проживания  периода  дошкольного  детства.  Игра 
трактуется  как  способ  реализации  потребностей  и  запросов  ребенка  в 
пределах его возможностей. 
Известно,  что  игры  бывают  разные:  и  ролевые,  и  подвижные,  и 
дидактические.  Из  всего  многообразия  игр,  основой  для  успешного 
всестороннего развития детей, являются развивающие игры. В настоящее 
время  разработано  большое  количество  игровых  технологий,  создано 
развивающих игр и пособий. В основе системы развивающих игр лежат 
следующие принципы:  
 
совмещение  в  деятельности  ребенка  элементов  игры  и  учения  и 
постепенный  переход  от  игр  –  забав  через  игры  –  задачи  к  учебно-
познавательной деятельности; 
 
постепенное усложнение обучающей задачи и условий игры; 
 
повышение 
умственной 
активности 
ребенка 
в 
решении 
предлагаемых задач; 
 
органическая  связь  и  взаимосвязь  между  внешней  и  внутренней 
(умственной)  активностью  ребенка  и  постепенный  переход  к  более 
интенсивному умственному труду; 
 
единство обучающих и воспитательных воздействий 
Реализуя  эти  принципы,  создаются  условия,  способствующие 
становлению  начальных  форм  самооценки  и  самоконтроля  ребенка,  что 
имеет  огромное  значение  и  для  его  учебной  деятельности  (будущей  и 
настоящей), и для полноценной жизни в коллективе сверстников. 
Ребенок,  увлекаясь  привлекательным  замыслом  новой  игры,  не 
замечает того, что он учится, хотя при этом он то и дело сталкивается с 
затруднениями,  которые  требуют  перестройки  его  представлений  и 
познавательной  деятельности.  Если  на  занятии  ребенок  выполняет 
задание взрослого, то в игре он решает свою собственную задачу. 
В  основу  развивающих  игр  положены  два  принципа  обучения  -  это 
«от  простого  к  сложному»  и  «самостоятельно  по  способностям».  Этот 
союз  позволил  разрешить  в  игре  сразу  несколько  проблем,  связанных  с 
развитием творческих способностей: 
 
развивающие  игры  могут  дать  пищу  для  ума  с  самого  раннего 
возраста. 

208 
 
 
их  задания-ступеньки  всегда  создают  условия,  опережающие 
развитие способностей. 
 
поднимаясь каждый раз самостоятельно до своего потолка, ребенок 
развивается наиболее успешно. 
 
развивающие  игры  могут  быть  очень  разнообразны  по  своему 
содержанию, а кроме того, как и любые игры, не терпят принуждения.  
Каждая из развивающих игр, - как правило, модель действительности. 
Качества личности (самостоятельность и инициативность, креативность и 
др.)  и  умения  (комбинировать,  предполагать,  видоизменять  и  др.), 
приобретенные  в  играх,  применимы  в  любой  учебной  и  жизненной 
ситуации. 
Большой  вклад  в  разработку  занимательного  математического 
материала  внесла  З.А.Михайлова.  Разработанная  ею  система  работы  с 
дошкольниками  имеет  развивающую  направленность.  З.А.Михайлова 
считает,  что  главными  путями  реализации  программы  математического 
развития  детей  являются  познавательные  и  развивающие  игры.  Любая 
математическая  игра  на  смекалку,  для  какого  бы  возраста  она  бы  не 
предназначалась,  несет  в  себе  определенную  умственную  нагрузку, 
которая  чаще  всего  замаскирована  занимательным  сюжетом,  внешними 
данными,  условием  задачи  и  т.д.  Умственная  задача:  составить  фигуру 
или видоизменить ее, найти путь решения, отгадать число  – реализуется 
средствами  игры  в  игровых  действиях.  Смекалка,  находчивость, 
инициатива  проявляются  в  активной  умственной  деятельности, 
основанной на непосредственном интересе. 
Б.П.  Никитин  разработал  систему  развивающих  игр.  Каждая  игра 
Никитина  представляет  собой  набор  задач,  которые  ребенок  решает  с 
помощью  кубиков,  кирпичиков,  квадратов  из  дерева  или  пластика, 
деталей констуктора-механика и т.д. Задачи даются ребенку в различной 
форме: в виде модели, плоского рисунка, рисунка в изометрии, чертежа, 
письменной или устной инструкции и т.п., и таким образом знакомят его 
с разными способами передачи информации. 
В  последние  годы  все  чаще  в  практике  дошкольных  учреждений 
применяется  игровая  технология  В.В.  Воскобовича  «Сказочные 
лабиринты  игры.  Технология  интенсивного  развития  интеллектуальных 
способностей  у  детей  3–7  лет»,  направленная  на  развитие  мышления, 
памяти,  внимания.  Основным  принципом  педагогической  технологии 
«Сказочные лабиринты игры» является развитие детей в игре, с помощью 
которой  выстраивается  почти  весь  процесс  обучения  ребенка-
дошкольника. По словам В.В.Воскобовича: «Это  – не просто игра, это – 
познавательная деятельность». В одной из своих статей В.В. Воскобович 
приводит данные по одному из коррекционных садов, где обучаются дети 
с  нарушениями  речи  и  сопутствующими  поражениями.  В  саду 
применялись некоторые разработки (например, «Игровой квадрат») были 
проверены на детях с диагнозом «олигофрения в стадии дебильности». 

209 
 
Методист  сада  отметил,  что  дети  очень  быстро  обучались  правилам 
игры. В качестве примера можно рассказать про мальчика Колю, который 
две недели не расставался с «Игровым квадратом». Ему стали предлагать 
и  другие  игры,  и  после  двух  месяцев  работы  по  результатам 
обследования  с  него  сняли  страшный  диагноз  «олигофрения». 
Аналогичные случаи были и с другими детьми. 
Успехом  у  педагогов  детских  садов  пользуются  приемы  и  методы 
ТРИЗ, разработанной Г.С. Альтшуллером. На данных приемах и методах 
основана программа «Умка» - ТРИЗ авторы Л.М. Курбатова и др.  
Целью программы является  развитие у дошкольника активных форм 
мышления  в  единстве  с  творческим  воображением,  развитие  фантазии 
через  обогащение  предметно-пространственной  среды  детского  сада 
(сказочного,  игрового,  эстетического,  экологического,  технического 
характера).  Кредо  тризовцев:  каждый  ребенок  талантлив,  нужно  его 
только  научить  ориентироваться  в  современном  мире,  чтобы  при 
минимуме затрат достигнуть максимального эффекта.  
К  успешной,  в  частности,  предматематической  подготовке 
дошкольников  помогают,  уникальные  по  своим  возможностям, 
дидактические  материалы  –  логические  блоки  Дьенеша,  палочки 
Кюизенера.  Игры  на  воссоздание  из  геометрических  фигур  образных  и 
сюжетных изображений: «Танграм», игра - головоломка «Пифагор», игры 
на воссоздание фигур – силуэтов из специальных наборов: «Монгольская 
игра»,  «Колумбово  яйцо»,  вьетнамская  игра  «Волшебный  круг»  и 
«Пентамино». Применимы логические задачи Н.М. Бонгарда и поисково-
творческие задачи А. Зака, а также система по развитию у дошкольников 
логико-математических  представлений  и  умений,  основанная  на 
использовании игр и упражнений с этими материалами.  
В  дошкольном  возрасте  важно  разбудить  мышление  ребенка,  его 
познавательную  активность,  чтобы  он  научился  сам  искать  знания. 
Ребенок,  приученный  с  раннего  детства  к  действию  по  штампу,  по 
готовому  рецепту  «типового  решения»  теряется  там,  где  от  него 
потребуется самостоятельное размышление и решение.  
В  ходе  игр  и  упражнений  с  занимательным  математическим 
материалом  дети  овладевают  умением  вести  поиск  решения 
самостоятельно.  Воспитатель  вооружает  детей  лишь  схемой  и 
направлением  анализа  занимательной  задачи,  приводящего  в  конечном 
результате  к  решению.  Систематическое  упражнение  в  решении  задач 
таким  способом  развивает  умственную  активность,  самостоятельность 
мысли, творческое отношение к учебной задаче, инициативу. 
Для  решения  воспитательных  и  образовательных  задач  уже  на 
протяжении двух лет, в своей работе я использую развивающие игры В. 
Воскобовича: «Геоконт», «Волшебный квадрат», «Прозрачный квадрат», 
«Чудо-цветик», «Конструктор букв и цифр». 
  

210 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
С  помощью  этих  игр  дети  конструируют  цифры,  трансформируют 
сложные  геометрические  фигуры,  строят  ломаные  и  прямые  линии, 
различные  виды  углов.  Выстраивают  фигуры  по  замыслу,  по  схемам. 
Осваивают цвет и форму предметов, соотношение целого и дроби. Игры 
В. Воскобовича развивает логику, фантазию, творчество, моторику кисти 
и  пальчиков,  способствует  становлению  сенсорных  способностей, 
совершенствованию интеллекта, развитию психических процессов. 
 
 
Рисунок  2 – Примеры игр 
 
Также  в  своей  практике  я  предлагала  детям  находить  решение  в 
поисково-творческих  задачах  А.  Зака,  логических  задачахна  поиск 
признака  отличия  одной  группы  фигур  от  другой  М.М. Бонгарда. 
Применяла  игру  «Танграм»  на  составление  плоскостных  изображений 
предметов,  животных,  птиц,  домов.  Предлагая  детям  игры  со  счётными 
палочками  по  З.А. Михайловой,  я  ставила  перед  собой  следующие 
задачи:  упражнять  в  составлении  геометрических  фигур  на  плоскости 
Рисунок 1 – Квадрат Воскобовича 

211 
 
стола  (анализе  и  обследовании  их  зрительно-осязательным  способом)  и 
других  несложных  построек;  сосчитать  палочки,  из  которых  построена 
фигура;  назвать  геометрические  фигурки,  изображающие  предмет; 
упражнять в самостоятельном составлении фигур. 
Применяла ТРИЗовские игры. 
Применение  данных  развивающих  игр  и  упражнений  проводилось 
мною частично на занятиях, но в основном на математических конкурсах, 
вечерах  досуга,  развлечениях,  организуемых  с  детьми.  Занимательные 
задачи  и  упражнения  были  доступны  и  интересны  детям.  У  них 
складывалось  положительное  эмоциональное  отношение  к  ним,  что 
стимулировало  мыслительную  активность.  Они  настойчиво  искали  ход 
решения упражнений и задач, которые вели к результату. 
Таким  образом,  прогрессивное  развивающее  значение  игр  состоит  в 
реализации возможностей всестороннего развития ребенка, в подготовке 
его  к  новой  деятельности  –  учебной,  что  является  одним  из  важнейших 
фактов психологической готовности ребенка к обучению. 
 
Литература 
 
1  Береславский  Л.  Береславская  А.,  Современные  игровые  методики 
развития интеллекта. Занимательные задания для детей 2 – 6 лет. – Серия 
«Развиваем  внимание,  память,  логику».  –  Москва:  Школьная  пресса, 
2010.  
2  В.В.  Воскобович  и  его  развивающие  игры.//  еженедельник 
"Школьный  психолог"  издательского  дома  "Первое  сентября"  .  –2000.  -
№37. 
3 
З.А. Михайлова 
«Игровые 
занимательные 
задачи 
для 
дошкольников» - Москва; «Просвещение», 1990. 
4  Комарова  Л.Д.  Как  работать  с  палочками  Кюизенера?  –  Москва, 
«Гном и Д», 2007. 
 
 
 
 
УДК 373.292 
 
БАЛАЛАРДЫҢ СӨЗДІК ҚОРЫН ДАМЫТУДА, ҮСТЕЛ ҮСТІ 
МНЕМОКЕСТЕЛЕРДІҢ ТИІМДІЛІГІ 
Макульбекова Г.А. қазақ тілі мұғалімі 
Оқу тәрбие кешені №42 ( г. Павлодар) 
 
Ұлт  болып  ұйысып,  ел  болып  еңсемізді  тіктеген  кезеңде  қолға  алар 
ісіміздің бірі де, бірегейі де ұрпақ тәрбиесі. Қазақ халқының сан ғасырлар 
бойы қалыптасқан тілі мен мәдениетіне мойын ұрып, ұрпағымызға төл 

212 
 
тәрбие,  ұлттық  тағылым  беру  бүгінгі  күннің  басты  ісі.  Бүгінгі 
балабақшаларындағы  оқу  -тәрбие  жұмысының  сапасын  қазіргі  кезеңге 
сай  қалай  жақсарту  керек  дегенде,  ең  бастысы  сабақ  формаларымен 
оның құрылымын жетілдіру, оқытудың жаңа әдіс тәсілдерін жетілдіру. 
 
Халық  даналығында  былай  деп  айтылған:  «Өзге  тілдің  бәрін  біл,  өз 
тіліңді  құрметте».  Біздің  Елбасымыз  Н.Ә.  Назарбаев  әр  азаматқа  өз 
тілінде  сөйлеуге,салт  –  дәстүрін  сақтауға  мүмкіндік  береді.  Сондықтан 
біздің  республикамызда  тұратын  әр  халықтың  мемелекеттік  тілді 
үйренуге ынтасы зор. «2050 бағдарламасына» сәйкес әр қазақстандықтар 
мемлекеттік тілде сөйлеуге міндетті. 
Кез  келген  халықтың  ұлттық  қазынасы  тіл  болып  табылады.  Әрбір 
халықтың тілінде оның ұлттық дәстүрінің, сана-сезімінің, ойлау тәсілінің, 
мінез-  құлқы  белгілері  көрініс  табады.  Ал  тілді,  тіл  мәдениетін  игеру 
баланың  сәби  шағынан  іске  аса  бастайтын,  біртіндеп  жетілетін  үрдіс. 
Олай  болса,  баланың  тілін  дамыту  жұмысы  отбасынан,  балабақшадан 
бастап  жүйелі  түрде  жүргізілуі  тиіс.  Балабақшада  қазақ  тілін  оқытудың 
қай түрін алсақ та, ол оқыту, үйрету үрдісінің бүкіл жүйесін қамтиды. 
Өз  жұмысымда  балабақша  ұжымының  алдына  қойған  мақсатымен 
ұштастырамын.  Жаңа  технологияны,  әдіс  –  тәсілдерді  тиімді  қолдану 
білім  сапасын  көтереді.  Ең  басты  мақсатым:  жаңа  технологиялық 
әдістерді қолдана отырып, балаларға сапалы да терең білім беру, олардың 
ойлау  дағдылары  мен  есте  сақтау  қабілеттерін  жетілдіре  отырып,  қазақ 
тілінде еркін сөйлеу дәрежесін көтеру. 
Балабақшадағы  тәрбиелеу-оқыту  жұмысында  балалардың  тілін 
дамыту,  сөздік  қорларын  дамыту,  ауызша  сөйлеуге  үйрете  отырып, 
үйренген сөздерін күнделікті өмірде еркін қолдану, әрі оны күнделікті іс-
әрекет кезіндегі тілдік қарым-қатынаста қолдана білуге жаттықтыру ісіне 
ерекше мән берілген. 
Мектеп жасына дейінгі кезеңдегі балалармен сөздік жұмысын жүргізу 
ісі- тіл дамытудың негізгі бір міндеттері болып есептелінеді. 
Мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  сөздік  қорларын  дамыту  ісінде, 
балалармен сөздік жұмысын жүргізе отырып 
- балалардың сөздік қорларын дамытамыз; 
- жаңа сөздерді меңгертеміз; 
- үйренген сөздерін тиянақтап, анықтап, әрі байытып отырамыз. 
Осы  аталған  міндеттерді  мұғалім  үнемі  сөздік  жұмысын  жүргізуде 
басшылыққа  алып  отыруы  тиіс.  Балалардың  сөздік  қорын  дамытуда 
ойын, тапсырма, жаттығулардың орны ерекше. 
Сонымен  қатар  қазақ  тіліне  үйреткенде  балалардың  жас  ерекшелігін 
ескеру  әдіс-тәсілдерді  таңдаумен  сай  келеді,  сабақ  өткізгенде  бірінші 
орынға ойын және ойын түрлері қойылады. 
Тіл үйренуде ең басты міндет – балалардың сөйлеу тілін жетілдіру. 

213 
 
Сөздік қорды дамытуға бағытталған әдістердің жалпы міндеті. Сөздің 
мағынасын  дұрыс  түсініп,  оны  өз  сөзінде  дұрыс  қолдану.  Сол 
әдістердің бірі: 
Түсіндіру  әдісі  –  жаңа  сөз,  сөз  тіркесі,  сөйлемдерді  түсіндіруде 
қолданады.Сабақ  сайын  үйретілетін  жаңа  сөздер  бойынша,  яғни  сөздік 
жұмысында іске асады. 
Көрнекілік әдісі – Сабақ сайын жүргізілетін әдіс. Басқа тілді үйретуде 
ең  нәтижелі  және  жиі  қолданылады.  Балаларға  түрлі  суреттер  мен 
заттарды,  ойыншықтарды  көрсету  арқылы  сөздерді  үйретуге  болады. 
Көрнекілік  тақырыпқа  сай,  көзге  тартымды  яғни  эсттетикалық  жағынан 
жақсы , әртүрлі түстен болуы керек . 
Ы.   Алтынсарин  «Натуральды  әдіс»  туралы  былай  деген:  «Балаға 
айтып  түсіндіргеннен  гөрі,  қолымен  ұстап,  көзімен  көріп,  мұрнымен 
иіскеп түсіндірген сабақ ұғымды» деген. 
Жемістер-көкөністер 
тақырыптарын 
қозғаса, 
баланы 
осы 
тақырыптарға сай қазақ тілінде сөйлетіп үйрету оқыту үрдісін әлдеқайда 
жеңілдетеді. Мысалы бала ата-анасымен дүкенге барады, азық-түліктерді 
сатып  алады,  соның  ішінде  жемістер  мен  көкөністерде  бар,  сол  туралы 
орысша  әңгімелеп  береді.  Ал  мұғалім  орыс  тілінде  айтып  берген 
әңгімесін қазақ тілінде айтып беруді сұрайды: Бала дүкеннен сатып алған 
жемістердің, көкөністердің атауын қазақ тілінде еске түсіріп атап шығады 
Тіл  үйретуде  ең  басты  міндет  –  балалардың  сөйлеу  тілін  жетілдіру. 
Балалар тілдің грамматикасын білу арқылы бір - бірімен сөйлесуді,сұрақ 
қоюды  үйренеді.  Диалогтың  және  монологтың  жеке  тұлға  үшін 
атқаратын  қызметтері  бір  арнаға  тоғысып  жатады  баланың  танымдық 
қабілетін,  жалпы  тәрбиелік  деңгейінің  дамуына  әсер  етеді.Диалог  пен 
монологтардың  тіл  үйренуші  үшін  маңызы  өте  зор.Күнделікті  бала 
өмірінде  жиі  қолданыста  жүрген  сөздерді  пайдалана  отырып  сөйлесу 
тілді  тез  меңгеруге  мүмкіндік  береді.  Диалог  пен  монологтарды  сурет 
бойынша,  техникалық  құралдар  және  ойын  элементтері  арқылы 
құрастыруға болады 
Сабақта  тілдік  қатынас  үш  түрлі  жолмен  немесе  қалыппен  іске 
асырылады: 
Жұптық. 
Топтық. 
Ұжымдық. 
Жұптық  оқыту.Жұптық  оқыту  қалпында  тілдік  қатынас  екі  баланың 
арасында  жүреді.  Онда  негізгі  мақсат-  екі  баланың  өзара  тілдесу 
ерекшеліктеріне,  тілді  білу  дәрежесіне  т.б.  сүйене  отырып  іске 
асырылады.  Мұнда  балалар  екі-  екіден  жұпқа  бөлініп,  әр  жұп  жеке 
тапсырмалар бойынша жұмыс істейді де, олардың сыңарлары бір- бірімен 
отырады. Жұптық қалыппен тілді үйретудің ерекшелігі:ол диалог арқылы 
жүзеге асады да, тілдік қарым-қатынастың ауызша түрін дамытуға себін 

214 
 
тигезеді. Бұл қалып бойынша бүкіл тілдік материал диалогтың негізіңде 
меңгеріледі. 
Топтық  оқыту.  Балаларды  топтарға  бөліп  сабақ  өткізу  балалар 
арасындағы қарым- қатынасты жақсартады, дұрыс сөйлей білуге жағдай 
жасайды,  балалардың  білімін  жетілдіреді,  әр  түрлі  мінез-  құлықтағы 
адамдармен пікір алмасуға үйретеді, топтар арасында бала өзінің жеке  - 
дара қасиетін көрсетуге мүмкіндік алады. 
Ұжымдық  оқыту.  Тіл  үйренудің  ұжымдық  формасы  дегеніміз- 
үйренушінің  бүкіл  топтағы  адамдардың  әрқайсысымен  жеке  сұхбаттасы 
арқылы  олардың  екеунің  бір-бірін  үйретуі,  оқытуы,адамдардың  бірінен- 
екеуінің  үйренуі  ;  пікір  алмасуы  және  әр  жұп  сыңарларының  ауысып 
отыруы  нәтижесінде  бүкіл  ұжым  мүшелерінің  түгел  қамтылып  әрі 
жұптық: әрі топтық тілдік қатынастың жүзеге асуы. Сабақта балалардың 
коммуникативтік  сөйлеуі  ,тіл  дамытуы  көрнекілік  әдісі,ойын  әдістер 
арқылы іске асады. 
Сөздік жұмыстарын өткізбей тұрып, жалпы символдардан бейнелерді 
меңгерту керек, мұнда мнемокесте үлкен роль атқарады. 
Мәселе: 
- Орыс тілді балалардың қазақ тілінде сөздік қоры аз болуында 
- Сөздің дыбыстық құрамын дұрыс айта алмауы 
- Қойған  сұрақты  түсінбеу,  қазақша  дұрыс  жауап  бере  алмауы 
үйренген сөздерді пайдаланып сөйлемді дұрыс құрастыра алмауы 
- Жай, жайылма сөйлемдерді құрастырыра алмауы 
- Байланыстырып  сөйлеуге,  (4-5  сөйлемдік)  әңгіме  құрастыра 
алмауды 
- Қазақ  ертегілерін,  тақтақтарды,  жұмбақтарды,  жаңылтпаштарды 
тыңдап түсінуге, жаттап алмауы 
- Өз  ойыншықтары,  отбасы,  киімдері  т.б.  туралы  бір-  біріне  сұрақ 
қойып, жауап беруге білмеуі 
Мнемокесте  –  есте  сақтау  қабілетін  жеңілдететін  және  қосымша 
ассоциацияларды  құраумен  есте  сақтау  көлемін  кеңейтетін  әр  түрлі 
тәсілдердің жүйесі. 
Мнемокесте бойынша жұмыс жүргізу кезеңдері 3 кезеңнен тұрады: 
1. Кестені қарастыру және бейнеленген суреттерді талқылау 
2. Жалпы  символдардан  бейнелерді  жаңғырту,  мысалы:  Үй  –  шатыр, 
қоян – ұзын құлақтар т.б 
3. Қайта  кодтаудан  кейін  құрастырған  символдар  бейнелер  бойыша 
әңгімені,  ертегіні,  тақтақтарды  мазмұндап  бер.Мнемокесте  мынадай 
бағыттар үшін қолданылады: 
Сөздік қорларын байыту 
Сөздің дыбыстық жағын дұрыс айтуға үйрету 
Сөйлем, әңгіме құрастыру 
Әңгімені құрастыру 
Жұмбақтарды жасыру және жауабын табу 

215 
 
Тақпақтарды жаттау 
Мнемокестелерді  баланың  деңгейіне  байланысты  беріге  болады. 
Мнемокестеде  символдарды  бейнеге  аударамыз.  Сонда  балаға  қонымды 
болады. 
Балалардың ақыл-ойына, қабілеттерінің дамуына жетудің бірден – бір 
жолы – өзара тілдік қарым-қатынас. Әр баланың табиғи қабілетін ескере 
отырып,  балаға  көмекші  әрі  сүйемелдеуші  болып,  әрдайым  жанында 
достық қарым-қатынаста болсақ, оқыту мазмұнын жаңғыртуға, әрі тиімді 
әдіс-тәсілдерді  кеңірек  қолдануға  еркін  жол  ашады.  Мектепке  дейінгі 
балаларға  қазақ  тілді  үйретудің  басты  шарттары  топта  жағымды 
психологиялық  климат,  мейірімді  орта,  қазақ  тілінде  тілдесудің  қуану 
сияқты  факторлар  өз  себін  тигізеді.  Қазақ  тілін  үйретуде  балалардың 
қорларын  байыту,  молайту,  сөздіктерінің  белсенділігін  арттыру, 
күнделікті  өмірде  қолдана  білуіне  бағыт  беру,  қазақ  тіліне  тән 
дыбыстарды  дұрыс  айтуға  жаттықтырып,  тіл  мәдениетін  жетілдіру, 
сөйлем  құрап,  сөйлесу  тәжірибесін  ұдайы  ұйымдастыру  –  балалардың 
қазақ  тіліне  деген  сүйіспеншілігін  арттырып,  мемлекеттік  тілдің 
мәртебесін  ұғынып,  тілінің  жетілуіне  ұстаздық  әсер  көрсетудің  маңызы 
зор.  Тіл  тағдырына  терең  қарап,  мектеп  жасына  дейінгі  бүлдіршіндерге 
қазақ  тілін  үйретудегі  талап,  міндеттер  балабақшамызда  жақсы  іске 
асырылуда. 
Жоғарыда  айтып  кеткен  топтық,  жұптық,  ұжымдық  оқытуларда 
мнемокестелерді  тақырыпқа  байланысты  өткізуге  болады.  Мысалы: 
жұптық  оқытуда,  балаларға  жеке  символдармен  бейнеленген  кестелерді 
беріп  ,  балалар  сол  кестені  пайдалана  отырып  диалог  түрінде  сөйлесе 
алада.  Ал  негізі  монологтарды  ең  алғашқысында  ұжымдық  оқытуда 
пайдаланып, содан соң жеке – дара сол тақырыпта әңгіме жүргізе алады. 
Осы ең тиімдісі деп ойлаймын. 
Балалардың  ойын  дамытуда  тағы  бір  әдістің  түрі  бұл  –  үстел 
үстіндегң  мнемокестені  ұйымдастыру.  Адам  мәдениеті  ойын  арқылы 
дамиды,  демек  балалық  шақтан  бастап,  қартайған  кезге  дейін  адамды 
ойын жетелеп отырады. 
Үстел  үсті  мнекесте  басқа  кестелерден  ерекешелігі  бала  бұл  кестені 
қолмен  ұстап,  көбен  көреді,  жан  –  жақты  таниды.  Балаға  өзі  білген 
сөздерден  және  де  өткен  сабақтардан  меңгерген  сөздермен  кесте 
бойынша  сөз  тіркестерін,  сөйлемді  құрастыруға  қызықты.  Олар  мұны 
шын  көңілдермен  орындайды.  Мысалы:  «Отбасы»  тақырыбын  өткен 
кезде ата, ана, әже, әке сөздерін меңгеретін болсақ, өткен сабақта білетін, 
әдемі, таза сөздері тағы бар, осыдан бала «әдемі ана» деген сөз тіркесін 
лезде орындай алады, ал келесі сабақта басқа тақырыпты өткеде, мысалы: 
«Тағамды»  алатын  болсақ»,  «анада  нан  бар»  тағы  сол  сияқты  сөз 
тіркестерін  құрай  алады.  Осы  аталған  әдісмтердің  барлығын  айналып 
келгенде  бүлдіршіндерге  ойын  түрінде  жеткіземіз.  Ойын  ең  басты 
элемент болып саналады. 

216 
 
Дидактикалық  ойындар  –  баланың  ынтасын  сабаққа  аударуға,  көңіл 
қойғызуға,  қабылдауын  жеңілдетуге,  білімді  толық  игеруге  көмектеседі, 
сабаққа эмоциялық бояу береді. 
«Ойын  –  күнделікті  бала  еңбегі,  болашақ  өмірінің  бастамасы.  Ойын 
үстінде 
баланың 
ертеңгі 
өмірге 
деген 
қабілеті 
байқалады» 
К.А. Покровский  «Ойын  –  ұшқын,  білімге  құштарлық  пен  еліктеудің 
маздап жанған оты» (В.М. Сухомлинский). 
Дидактикалық ойынның түрі: заттық дидактикалық ойын – бұл ойын 
әртүрлі 
ойыншықтармен 
және 
әртүрлі 
ойын 
материалдармен 
ұйымдастырылады. 
Ойын: «Сөз ойла», Мақсаты: өткен сабақта сөздерді қайталау, бекіту. 
Шарты: текшедегі суреттер арқылы сөз тіркестерін құрастыру. 
Ойын:  «Сөйлейтін  моншақтар»  Мақсаты.  Берілген  тақыры  бойынша 
қасиеттеріне  қарай  ажырата  білу.  Шарты:  Суреттерден  моншақ  жасау 
(жіпке тереді) 
«Ойнайық  та,  ойлайық,  ойлайық  та  сөйлейік»  Ойынның  барысы: 
шеңбердегі 
суреттерді 
таңдау 
арқылы 
сөйлем 
құрастырып, 
байланыстырып сөйлеу. 
Дидактикалық  ойын:  «жыл  мезгілдері»  Мақсаты:  есте  сақтау 
қабілеттерін дамыту, сөздік қорларын молайту. 
Ойын шарты: тақырыпқа сай түрлі-түсті суреттерді қиып жапсыру. 
Дидактикалық  ойын:  «Әңгімелеп  бер»  Тақырыпқа  байланысты 
байланыстырып сөйлеуді дамыту. Ойын шарты: балаларға тірек сызбалар 
таратылып  беріледі.  Олар  тақырыпқа  сай  байланыстырып  сөйлем 
құрастыру қажет. 
Сонымен  қатар  қазақ  тілін  үйретуде  әдебиет  жанырларын  қолдана 
отырып  балалардың  тілдерін  дамытуға  болады.  «Көркем  сөзі  бар 
болғырдың  өзің  орақпен  орып  күрекпен  орып  ала  алмайсын:  оны  бір  – 
бірлеп тересің, бір – бірлеп тізесің!» (Ғ. Мүсірепов) 
Ұсынылатын ойын түрлері: 
 
«Көршімді іздеймін» 
 
«Адасқан сөздерді орнына қою» 
 
«Берілген сөздер бойынша мақал құрастыру»  
 
«Ребусты шешу» 
Мысалы,  мақал  құрастыруға  берілетін  сөздер  ата,  ағаш,  бала, 
жапырақ.  Мақал:  «Ата  –  ағаш,  бала  –  жапырақ.»,  «Бала  тілі  –  бал». 
Балаларға мақалдардың мағынасын түсіндіру. 
Сабағымда 
әр 
тақырыптарға 
байланысты 
сызба-схемаларды 
қолданамын.  Сол  сызбаларға  қарап,  балалар  әңгіме  құрастыруды  тез 
үйренеді.  Мұғалім  өз  балаларының  қабылдау  қабілетін,  жас  шамасын 
ескере отырып, сызбаны өзі жасап алуына да болады. 

217 
 
Әр  сабақ  сайын  тақырыпқа  сай  көрнекі  құралдар,  түрлі  суреттер, 
кестелер,  сабақты  көркемдеп  отырса,  балалардың  сөздік  қоры  біршама 
толығады деп сенімдімін. 
1. Қазақ  тілі  сабағында  қолданылған  аудиокітаптар  балалардың 
қызығушылығын  арттырады,  зейін  тыңдауға,  қазақ  тіліндегі  тән 
дыбыстарды айтуға қалыптастырады. 
2. «Сөйлетін  кітаптар»  арқылы  кітап  бетіндегі  сабаққа  қажетті 
сөздерді, шағын сөйлемдерді қайталап айту, сұраққа дұрыс жауап беруге 
баулиды. 
3. Үнтаспаны  пайдалану  арқылы  аңдардың,  құстардың,  табиғат 
құбылыстарын т.б. дыбыстарды ажырата білуге мүмкіндік бар. 
4. «Музыка немесе дыбыстармен жұмыс» мәзірінен арнайы әуендерді 
ойнату  арқылы  сабақты  түрлендіруге,  балаларды  түрлі  байқауларға 
дайындауда көп көмегін тигізеді. 
Осыдан шығатын нәтиже : 
әр бала өздігінен жұмыс істеуге дағдыланады. 
Баланың жеке қабілеті анықталады. 
Балалар бір – бірлерінен қалмауға тырысады.  
әр бала өз деңгейімен бағаланады. 
 

жүктеу/скачать 3,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: