Д. филология ғьш ы мдары ны ң кандидаты

Не нэрсеге де ы нталы  нем іс баласы а ң ға р ғы ш , ол бы­
лай  деп  еске  алады:  " М а г р и п а   а п а й   бидайды  ж а ц с ы  
қу ы р а д ы .  Н а г ы з   д э м д і  т а м а қ !   Б и д а й д ы   і р і к т е й д і ’ 
елейді ж э н е  суш ке б ѳ к т ір е д і, содан соц б ѳ ккен  бидайды 
аздап  к е п т ір г е н н е н   к е й ін   ц аза н га   салы п  сары  майеа 
ц уы рад ы ''. С енім ді досы Ойрат осы дәмді қ у ы р ы л ға н  би- 
даймен сы йлап,  оған ңазаң сөздерін дүры с  ай туға  үйре- 
теді.  ''О сы ндай  дэмді  ц уы р ы л га н   бидайдан  га н а   емес, 
саган деген із г і  н и е т т е н , ж а ц с ы  көңілден,  цам қорлы ц- 
т а н   ж а н ы ң   ж а й   т а у ы п ,  ж ц р е гің   қ у а н ы ш қ а   бөленеді 
екен..."  ("А л ы с  сапар алдында" повесі).
"Е р те ң гі  к ү н "   повесінде  автор  арасы  Иоханес  туралы, 
оның с ү й ік т і ңы зы  Ольгаға арнап айтатын ж а қс ы  көретін 
өлеңі, ана т іл ін  ұм ы тпау туралы оның аңыл-кеңесі ж а йлы  
баяндайды:  "Ж ам аны   сол,  өлеңді үм ы тсаң  —  ана т іл ің д і 
ұм ы тасы ң. А н а  тіл ің с із  сен өзіңе өзің бөтенсің" 
一
  дейді ол.
Ә.  Н үрпеиісовпен  бірлесе  оты ры п,  Г.  Бельгер  қа з а қ- 
стандың ж а з у ш ы  Морис Давидович С им аш коны ң ш ы ғар- 
м аш ы лы ғы  туралы  зГлағатты үстаз  атты мақала жазды .
"М . Симашко -  
орыс ж азуш ы сы , еш кім ге ц қ с а м а й т ы н  
ө зін д ік  с т и л і бар. Ол  к л а с с и к т е р   дэстщріндегі ж а зу ш ы  
емес, оны Горький немесе Ш олохов с и я ц т ы  к е ң е с т ік  дэуі- 
рге дей інгі  немесе  т а з а   к е ц е с т ік   кезеннің р о м а н и сте рі- 
не қосуеа болмайды. Сол с и я ц т ы  ол С олж еницы н немесе 
С инявскиймен қ а т а р  т ц р а т ы н  д и с с и д е н т те й  емес. Одан 
а й т у  м энісінен гѳрі, оныц сэулесі мен ш цгыласын маңыз- 
ды  деп  б а га л а й т ы н   э з о т е р и ка л ы ц   Р е м и з о в т ы   немесе 
Б у л г а к о в т ы ң  Фрейдін кѳруге болады...
Б е л гіл і француз сы нш ы сы  Ален Баскенің "Ф игаро  га- 
зетінде ж азган бүл п ік ір і, 1992 ж ы л ы  п а р и ж д ік баспа "Гал- 
лимар" шығарран Морис С им аш коны ң ке зе кті тарихи ро­
маны "Ү лы  Екатерина  жайлы . Ж а зуш ы ны ң  ш ы гармаш ы ­
л ы гы н   дэл  сипаттайды .  Осы  ж а з у ш ы   ш ы ға р м а ш ы сы н  
орыс ңана емес, д үн и е ж үзі әдебиетіндегі б ірегейлігін сын- 
шылар элденеше рет атап  кѳрсетті.  1924  ж ы л ы  Одессада 
интернационал дьщ студент отбасында дүниеге келген ол, 
У л ы   Отан  соғы сы на  ңаты сты ,  ө з ін ің   ж а р ты   ғасы рл ы ң  
ө м ірін  Ш ы ғы с  мәдениетінің тарихына, м ем лекеттік және 
әлеум еттік-діни ңозғалыс таңырыбына арнады.
224

Ж а з у ш ы н ы ң   а л ға ш қ ы   д рам алы қ  ш ы ға р м а сы   Орта 
А з и я н ы ң   ү л т т ы ң   театрларында  ңойы лды .  50-ж ы лд ар- 
ды ң  соңында ж а з га н  "Қ а р а  ңүм да" ж әне "Ф р а ги д і азғы - 
р у "  повестері А .Т .Т в а р д о в ски й  р ед акторл ы қ еткен  "Н о ­
вы й м и р "  ж ур н а л ы н д а  ж а ри яла н ды  ж э н е  бірден шетел 
тілдеріне аударылды. 6 0-ж ы лд ард ы ң  басында  "Е м ш а н " 
повесі ж а р ы ң ң а  ш ы ң ты , ол б ү к іл  Орталың А зи я д а  ж эн е  
одан ты сңары  жерлерде ү л к е н   п ікір -т а л а с  туғы зд ы .
Б ір ін ш і  рет  әдебиетте  ңатаң  та р и хи   ж э н е   эп и ка л ы ң  
материалдар арңы лы  м әң гүр ттен у таңы ры бы   кө тер іл д і. 
Б ү л   -   езгіде  болған  х а л ы қт а р д ы ң   ү л т т ы қ   е р е к ш е л ік - 
терін  ү м ы тты р а ты н   ңатерлі  дерт.  Ж а з у ш ы   ө з ін ің   ше- 
б е р л ігі  а р қы л ы   әрбір  ңазаңты ң  ж ү р е гін д е гі  ж у с а н   и іс і 
а ң ң ы ға н   т у ға н   өлкеге,  О таны на  деген  с ү й іс п е н ш іл іг ін  
ө зінш е  с е зін іп ,  оңы рмандарға  шебер ж е т к із е   білген.
М орис  С и м а ш ко н ы ң   б арлы қ  ш ы ға р м а сы   әдеби  дәс- 
түр ге   ү қс а м а й д ы .  Соны сы м ен  де  ерекш е.  Ә дебиеттегі 
"аңтаңдаң"  тақы ры бы на да ңалам тартты .  "М а зд а қ" ро­
м аны   б ү к іл   Ш ы ғы с   та ри хы н а   эсер  еткен  б ізд ің   д ә уір і- 
м із д ің  Ѵ -Ѵ І ғасы рлары аралы ғы ндағы Сасанидтер импе- 
ри ясы ны ң  -   Эраншахардағы бүқаралы ң ә ле ум еттік-д іни  
қозғал ы сы  баяндалады. Осы та қы р ы п тан  л о ги ка л ы ң  ж а - 
лғасы М .С и м а ш ко н ы ң  "Д абирдің ары луы " романы болып 
табылады.
Қ а заң   әдебиетінде  та р и хи   ром аны ны ң   дам уы на  ж а ­
з у ш ы   Д м и т р и й   Ф едорович  С негин  (ш ы н   ф амилиясы   -  
Поцелуев,  1912 ж . т.) өз үлесін ңосты. О ның ү ш  бөлімнен 
түр аты н   "В е р ны й  қаласы нда"  ром аны  а ғы л ш ы н   т іл ін е  
аудары лған.  О ңырмандарға  оны ң  "А л ы с   маңайларда", 
"Ш а б у ы л ға   ш ы ң ң а н д а ",  "Р е йхста гтан   ш ы ң ң а н   е л ш і", 
" К ү з г і к ү н  мен т ү н н ің  те ң есуі” ж ә н е  "А ң  қ а р " повестер- 
ім ен таныс. Д .С негин I .Ж а н с ү гір о в т ің  "К е ң е с ", Қ .А м а н - 
ж о л о в т ы ң   "Н а й з а ғ а й "  өлеңдер  ж и н а ғ ы н   оры с  т іл ін е  
аударды.
Д м и т р и й  Федорович С негин  85  ж асңа толу ш ағы нда 
"Ф л а м и ,  ил и   Очарованные  собой"  ("Ф л а м и ,  немесе  ѳз- 
ѳздеріне та ң ғалғандар") кіт а б ы н  ж а зд ы .  Дүниеден  кө р- 
ге н і к ө п  ж а з у ш ы  3 0-ж ы лдардағы  астаң-кестеңі ш ы ң ң а н
15-44
225

аласапыран ѳ м ірд і баиыппен кѳз алдынан ө ткізе д і. Өмір- 
де  ке зд е се тін   ж а ң с ы   мен  ж а м а н ,  ң а й ғы   мен  ң у а н ы ш  
сырлары н парасат таразысына салады.
Қ а з а қ   оқырмандарына  Поцелуев-Снегин  аңын-роман- 
т и к ,  азамат  және  Ү лы   Отан  соғысы  ш е ж ір е ш іс і,  Ж е тісу 
туралы тарихи романдар авторы, терең психолог һәм аудар­
маш ы  ретінде белгілі. Ол өзін әр түр л і жанрда ш ы ны ңты р- 
ды, тр и ло ги я лы қ романдар ж азаты н зор ңаламгер дәреже- 
сіне дейін  өсірді.
Ж а з у ш ы  ш ы ғармаларын м ә ң гі махаббат, адамдардың 
ж а н к е ш т іл іг і  та ң ы ры б ы   айналасы нда  өрбітеді.  А в т о ­
рдын;  к ө п ң ы р л ы   та ла н ты ,  ш ы ға р м а ш ы л ы қ   ш е б е р л ігі 
ж ү р е к  сы ры ны ң  ерекше бір н ә з ік  түрлерін, м ә ң гі қү н д ы - 
л ы қта р ы н   шертеді.  Әсіресе,  қ а з а қ   даласы ны ң  өзгерісі, 
ж а ң а   д ү н и е н ің   қо зға л ы сы ,  ж а ң а   м інездердің  қа л ы п та - 
суы , ж астард ы ң ө з ім ш іл д ігі,  ж а н  б ү л қы н ы с ы  мен өзге- 
р іс т е р ін ің   к ө к ж и е г і  ңалыптасады.
30-ж ы лдардағы  поэзия —  ж а з у ш ы  ө м ір ін д е гі ж а сы л 
белес.  А л а са пы ра н   заманда  ж а ста р д ы ң   ѳ м ір т а н у ы   да 
ә р к е л к і.  Ж ас  автор  ж а ң а   белеете  ө зін   ңорш аған  ңазаң, 
орыс,  неміс с е кіл д і н е г із г і үлттарды ң тағд ы ры н, махаб­
батын, б ү г ін ін  һәм болаш ағын суреттейді. Олардың ж е ке  
тағды ры  Отан мен халы ң тағды ры м ен мидай араласып, 
барлы гы бір леппен, бір толңы нм ен келе ж атңанд ай эсер 
ңалдырады.
Ж а сты ң  әлемі ң ү п и я с ы  мол,  бір өзінде ң а йғы сы  мен 
ң ы зы ғы  а лм а-кезек ке л е тін  мезет емес пе? Дала ертегісі 
ш ы ны нд а  да тарты мды . А втор ж астарды ң эр к ү н , эр ап- 
тасы н тосы н  оңиғаларға толы ш ы ты рм а н   ңалпы нда с у ­
реттеп,  т іп т і,  ш ѳп дайындаудың ө зін  р о м а н ти ка л ы ң   се­
руен  ке руе н ін е   айн алды ры п  ж іб е р д і.
Повеете  берілген  ө м ір   тарамдары  эр  алуан.  К ө р ке м  
ба янны ң   шебері  алы п  дала  к ө р ін іс ін е   ш ом ы лды рады . 
Табиғатты ң тамаш асы на  тойм айсы з. Эр деталь, табиғат 
параңтары  таңғалдырады. Ж а сты ң  ш а ң ты ң  алау дүние- 
сіне кір е с із  де,  таңы рңауды ң, ғ а ш ы қ  болудың, эйел ж а ­
н ы н   т а н у д ы ң   бейм әлім   ж а ң т а р ы н   т ү й с ін е с із .  Әсіресе 
адамның бозбала ш а ғы н д ағы  н артәуекелі, к ө з с із  е р л ігі, 
та п ң ы р л ы ғы   ж а н -ж а қ т ы   суреттеген.
226

П овестің ңаһармандары болашаң ауы лш ар уа ш ы л ы ң  
м ам анд ары   -   р у х а н и   таза  т а ң ға л у ,  ң и ы н ш ы л ы ң   пен 
ң а й ғы -қа у іп те н  бейхабар ж а н ы  мөлдір жандар. Олардьщ 
тә л ім ге р і  П етр  Ф е д ю ки н   П рохоровка  түбінде  т а н к і  та- 
жалдары мен арпалыста ң а за ға ұш ы р а й д ы , бас ке й іп к е р  
ңарсыласы Ю ра В оскобойников тағдыр тә л ке гін е  ш ы дай 
алмай  ө зін   ѳлім ге   тіге д і,  к ә р і  адайлардың  өр  жалрасы 
А й м а ң   Ж а н с ы н о в ,  ө з ін   ү н е м і  те пе-тең д ікте   ү с та й ты н  
Рауш ебах,  ж а л ы н   атңан  қараторы   Г у ка с ь я н ,  әрдайым 
шалдуар  Л ида  Теплова,  өнегелі  ө м ір ім е н   тарңаты лған 
А в гу с та   Фосс  пен  әр  ж а р ң ы н   іс ім е н   есте  ң алаты н  ж ас 
а қ ы н   Глев Л ивнев  қо ға м н ы ң  ең  ж асам паз  қаһарманда- 
ры  ретінде к ө ң іл   т ү ң ғи ы ғы н д а  қа л ы п   қояды .
Ж а зу ш ы  повесть баянында_ махаббат ж е л іл е рін  табиғи 
бояуға малса, пәлсапалың диалогтерде дала табиғаты ны ң 
көркем  к ө р ін іс ін  бейнелейді. М ахаббаттың үш п а  м ін е зін , 
ж ас  бозбаланың  к ү й іп - ж а н у   ке зе ң ін ,  кейде  с ү й ге н і  ал- 
дындағы  бейкүнә ж а лғы зд ы ң ,  не кенеттен  ш абы ттаны п 
ж а л ы н  а туы н психологиялы ң тереңдікпен  шеше білген. 
Повеете  адам  ж а н   дүниесі  де  тапңы р  суреттеледі.  Адам 
тағды ры  әр  қ и л ы  ш еш іледі.
Д м и т р и й  С негин аталм ы ш  ш ы ғарм асы нда Б. М ырза- 
гелдин  ө м ір і  арңы лы   қазаң  х а л қ ы н ы ң   т ір ш іл іг і,  салт- 
санасы ,  ә д е т-ғүр п ы   ф илософ иясы н  терең  тізе   б іл ге н . 
А л ы п   дал аны ң   дара  сы р ы н ,  ха л ы ң   д а н а л ы ғы н   ңазаң 
т ір ш іл іг ім е н  үласты рған. Әрбір параң х а л ы ң ты ң  ңанат- 
ты  сөздері, дала пәлсапасы ны ң аңыз ү ш қы н д а р ы  болып 
үш а д ы .  Қ а л а м ге р д ің   сөз  саптауы нда  терең  х а л ы қ т ы қ  
мән  ж а ты р .  Ңазаң  даласына  тосы ннан  келген  неміс  се- 
лосы ны ң қ а з а қ  арасындағы тү р а қта л у ы , бірте-бірте бай 
қ о ж а л ы ң ң а   айнал уы ,  өзгеше  түр м ы с  пен  м әдениеттің 
пайда болуы, осы арңы лы  салауатты бір халы ң л е гі өсіп- 
ө н іп  ш ы ғу ы  -   ш ы ға р м а н ы ң  заңды дам уы ньщ  н ы ш а н ы .
Р у х а н и   ж а ң а р у ,  сезім дердің  бүлаң  к ө з ін   аш ңандай 
м ө л д ір л ік  аңы н,  прозаш ы   Д м и тр и й   С н е ги н н н ің   роман- 
тикальщ  ң иял қанаты нда есейгенін дәлелдей түседі. К ө п  
кіта п та р д ы ң   поэтикальщ   бір  бөлігіне  Аф онасий  Ф е ттің  
"Сары ш ы м ш ы ң  ж әне ір ің д і с у " өлеңін эпиграф қа алған:
227

Ү м і т  ж у р е к т е  өлімсірейді,
Б ір  ж а н ы п ,  бір сөніп,
Қ а й т а д а н  ж а н ы м  
К е т е  ме ж асары п.
(А ударган С.Ғ .Ш арабасов )
Дала е рте гісін ің  диапазоны кең. "Ү й қ ы с ы з  түндердің" 
ф и л о с о ф и я л ы ң   т о п т а м а с ы ,  ж а с т а р   т о л ғ а н ы с ы   м ен 
"беймәлім оянуды ң" сыры мен қ ы р ы н  поэтикалы ң толңу- 
лармен ашады. Автормен бірге біз беймәлім а ға ұр паң ты ң  
өм ір ңатпарларын армансыз  аралаймыз.  Табиғатты ң то­
зуы ,  ж ү р е кте р д ің   ға й ы п та н   ш о ш у ы ,  ү з д ік с із   инф аркт- 
тер,  достардың  ға й ы п та н   елес  беруі,  ө м ір   г и м н і,  тарих 
та ғы л ы м д а р ы ,  с ү л у л ы ң   пен  п а р ы ң сы з  н а р ы ң ,  А н а ға  
с ы й ы н у ,  ү л ға ю   зары  мен  Қ үд ай м е н   беттесу,  М уза   мен 
м ә ң г іл ік  махаббат -   бәрі-бәрі кинодағы дай кө з алдыңыз- 
дан өтеді. А қ ы н  ө м ір і терең қабатты  һәм ңасіретті, тағы - 
л ы м ы  мен к ө р к е м д ігі таусылмастай.  О сының бәрі Д м и т ­
р ий  С н е ги н нің   ж а ң а   к іт а п т а   ж а ң аш а  түл е уі,  ш ы ны нда 
да  ол  ''орыс  ж а з у ш ы л а р ы н ы ң   ең  бірегейі  болып  алы п, 
Қ а з а қ с т а н  
ж э н е  
ц а за ц та р  т у р а л ы  
ж а з а  
б а с т а д ы '. (А к а ­
дем ик М.Ңаратаев).
М ү хта р  О м арханүлы  Ә уезовтің  н үр лы  
е с т е л ігін е  
ар­
налган  "А бай  сонеттеріне  гүлдесте”  ә ң гім е с і  әрі  соны, 
әрі тә лім д і. Қ а заң  даласының е к і алы бына ғ а ш ы қ  Д м и т ­
рий  С негин  ңатал  заман,  ң ы ты м ы р   м езгіл д егі  х а л қы н а  
ш ам ш ы раң болған үлы лар тағды ры на са ғы ны ш  һәм таң- 
ғалы с сезімдерін турызады.  Е к і а лы пты ң  ғалам т ү н е гін  
ы сы рғйн ә ле ум еттік кү ш т е р ін е  табынады.
Сонетті түң ғы ш  оңығандар бүл үрдістің жаңсы  жаңалың 
екенін, Абай өмірбаяны емес, аңынны ң Еуропаға талпыны­
сы, орыс тіліне, үлыларына еліктеуі орыс халңы мен ңазаң 
халңының біржола достығын ж ы рлау，
өзі де1912 ж ы л ы  ескі 
Верныйда  дүниеге  ке лге н   Д м и т р и й   С н е ги н н ің   ө м ір л ік  
мүратына айналғанын аңғарамыз. А қ ы н н ы ң  сонет кітабы- 
на алғысөз  ж азған  белгілі  ж а зуш ы ,  эдебиет  теоретигі  Ге­
рольд Бельгер былай жазды:  "Абай да анадан туған, ол да 
жер ана баласындай ү м іт   соңпағымен ж үр д і,  алысты -жү- 
лысты.  М ү ң  ке ш ті,  армандады,  қуанды ,  сүйді,  ж е к  көрді,
228

қо р ы қ т ы ,  теңселді,  ызаланды,  уайы м   к е ш т і,  ң айғы   мен 
қүлд ы рауд ы ң  бәрін  кө рд і.  Д м и тр и й   Снегин  кө рке м   эде­
биет дүрбісі арңылы Абай өткелдерін армансыз аралайды, 
оның өмір арналарынан парасат ш уаңтарын төктіреді.
Абай туралы сонеттер аңын ж үрегінде кө п  түнған. Оны 
ж азды руға М үхтар Омарханүлы Әуезовтің итермелеуі де 
сеп болған секілд і. Гүлдестенің үл ы ны ң  нүрлы  естелігіне 
үсы ны луы  осының айғағы нд ай ".
Халыңтар достығы,  рухани ж аңару,  ж а л п ы ха л ы ң ты қ 
ң ұнд ы лы ң тарды   бірге  іздеу  — а ң ы н н ы ң   ең  із г і  ңасиет- 
терінің  бірі. Дм итрий Снегин үрпақтар дамуының а қи қа ты  
мен  дүры сты ғы на  аңынды ң 
ж ү р е г ім е н   сенеді 
ж эн е   ж а р  
салады:
Ж а с емеспін,  т о қ т а г а м .
К е т е м   бе  ізс із  өмірден.
Сөнбеймін ж ц л д ы зы м  жоеары.
Д а н ы ш п а н  т ц м а р ы  м ойны м да,
А с п а н ы м  сы йлаган ж асы м да.
(А уд арган C.F.Ш арабасов )
Д м и трий Снегин ж аңа кіта б ы н  параңтағанда, аңы нны ң 
өм ірш ең д ігін ,  әр ш ы ғармасы оқы рм аны н  табатындығын 
және  әр  к іт а п   ж а ң а л ы қ  қүсы нд ай  ж ы л ы л ы ң   әкел етінін 
мойындаура  ти іс п із.
Иван Павлович Щ еголих
皿
(1922 ж . т.) 
一
  ң а зіргі қазаң 
ж азуш ы лары ны ң бірі.  Ол Алматы дәрігерлік институты н 
бітірген. " Б ір институтта" (повестермен әңгімелер, 1958 ж .) 
шығармалары оқьфмандарға жаңсы  таныс, бүл роман, по- 
вестері Варшавада, Софияда басылып ш ы ңты .
С.С ейф уллиннің "Т а р ж о л , тайғаң к е ш у " , С.М үңанов- 
ты ң  "Б а л у а н Ш о л а ң ", Х .Е се н ж а н о в ты ң  " К ө п ж ы л  өткен 
соң"  романдары мен повестерін орыс т іл ін е  аударды.
И ван Петрович Ш ухов (1906 ж . т.). "Эдебке ш ы н беріліп 
ж ц м ы с  іс т е д і,  ѳзініц  адалдыгымен,  мейірбандылыгымен 
ж эн е   бірегейлігім ен  ц ы з га н ы ш т ы ,  па й д акун е м   е с е п т і 
б іл м е й т ін  т а з а , мейірбан д о с т ы ц т ы   қ а л ы п т а с т ы р д ы .
Ол  дарынды ж а зу ш ы   б о ла ты н ,  ойларын  айцы н  а й т а  
а л а т ы н  ц а б іл е ті б а р
，
一
 деп атап кѳрсетті ңазақ әдебиетінің
16-44
229

кем ең гері Ғ.М үсір епо в. И .П .Ш у х о в  әдебиетте "Преснов- 
к а   әсерлері"  повестер  топтам асы м ен，б е л гіл і  "Қ а с ір е т  
б е л д е у і",  "Ө ш п е н д іл ік "  романдары мен  б е л гіл і,  Қ а за ң  
ССР М е м л е ке ттік сы йл ы ғы м ен марапатталды . Оньщ ро- 
м андары н  М .Г о р ь к и й   ж о ға р ы   бағалады,  ол  "Ө ш пенд і- 
л і к "   р ом аны н  М .Ш о л о х о в т ы ң   "К ө т е р іл ге н   ты ң ы м е н " 
ңатар  ко ю д ы  үсы нды .  "П ресновкаәсерлері" революция, 
азаматтың соғы с, ш а р уаш ы л ы қтар д ы  үж ы м д а с ты р у  ту- 
ғы з ға н   күй зе л істер ,  х а л ы ң ты ң   бойын  үяла ға н   ө м ір л ік  
к ү ш -ң у а тта р  туралы  баяндалады.
Ө зін -ө зі тексеруге а рн а л ға н  тапсы рм алар:
1
. Г . Б е л ь г е р   ң а н д а й   ж
а з у ш
ы
л а р   т у р а л ы
  м а ң
а л а л а р   ж
а з ­
д ы ?
2. Қазаң классиктерінен к ім  Г.Бельгер туралы жаңсы п ік ір  
білд ірді?
3.  Ж а з у ш ы  ңандай повесінде нем іс баласы ны ң соғыс к е з і- 
н д е гі  б а л а л ы қ  ш а ғы н   баяндайды?
4. М .С и м а ш ко н ы ң  ңандай ром аны  
т у р а л ы
 
А л л е н  Б о с ке н ің  
ф ранцузды ң  "Ф и г а р о "  газетінде  (1992)  п і к і р і   ж ар и ял а нд ы ?
5.  С и м а ш ко   ңандай  повесінде  б ір ін ш і  рет  м ә ң гү р т т т е н у  
таң ы ры б ы н   көтерді?
6.  "В е р н ы й   ң а л а с ы н д а "  р о м а н ы н ы ң   а в то р ы   к ім ?
7.  "Бүрқасы ндатңан ңар"  шығармасын к ім   жазды?
8
.  И .П .Ш у х о в   қандай  еңбектер  жазды?
Ң ол д аны л ған  әдебиеттер:
1 . Қ а з а қ с та н   ж а з у ш ы л а р ы .  -   A .:  Ж а з у ш ы ,  1969.
2.  "А р гу м е н т ы   и   ф а к т ы ",  № 7,  2000.
3.  "П р о с т о р "  ж у р н а л ы ,  № 5 ，1995.
4.  Ә.  Н ц р п е й іс о в ,  Г .  Белъгер.  Ү л а ға т т ы   ұ с та з  / /   " К а з а х ­
с т а н с ка я   п р а в д а ",  1 6 .0 3 .1 9 9 9 .
5. Талант феномені (И.П.Ш ухов ѳмірбаянынан).  "Простор" 
ж у р н а л ы ,  № 1 ，2002.
230

を
 
'
  Ң о р ы ты н д ы  
&'v
X X   ғасы рд ы ң   9 0-ж ы лд а ры   ж а ң а   д ә у ір д ің   басталуы 
ң а з а қ  ә д е б и е тін ің   д а м уы н а   елеулі  өзге р істе р   ә ке л д і. 
Қ а з а ң с т а н н ы ң   е ге м е н д іг і  т у р а л ы   б ү к іл   әлем  о іл д і. 
Қ о ға м н ы ң   саяси  үйы м д ары нд ағы   түбегейлі  өзгерістер, 
сөз бостанды ғы,  х а л ы ң ты ң  өз та р и х ы н ы ң  аз зерттелген 
түста ры на   қ ы з ы ғ у ы ,  ң у ғ ы н -с ү р гін г е   ү ш ы р а ға н   абзал 
азам аттары м ы зды ң  ж а р и я л а н ға н   өлеңдері  -   бәрі-бәрі 
осы кезге тән еді.
Ю неско  Х ал ы ң а ра л ы қ ү й ы м ы н ы ң   ш е ш ім і  бойы нш а 
дүние  ж ү з ін ің   ж ү р т ш ы л ы ғ ы   ңазаң  кл а с с и кт е р і:  А баи 
Қ ұ н а н б а е й ү л ы н ы ң ,  оны ң  ізбасары   М ү х т а р   Ә уезовтің, 
Ғабит  М ү с ір е п о в тің   100  ж ы л д ы ғы н   (2002  ж ы л ы )  к е ң і- 
нен атап ө тті. Ғ .М ү с ір е п о в тің  ш ы ғарм алары  әлем нің  34 
т іл ін е ,  соны ң  іш ін д е   ф ранцуз,  а ғы л ш ы н ,  нем іс,  испан 
тілдеріне аударылды.  200 томдың д ү н и е ж ү з іл ік  кө р ке м  
әдебиет  хрестом атиясы на  М .Ә уезо вты ң   "А б а й   ж о л ы  
мен F .М үсір е п о в тің   "Э тнограф иялы ң ә ң гім е л е р і”  енді.
Ш ахановты әлем таныды. Бірнеше халыңаралық саиыс- 
тардың  ж е ң ім п а з ы   атаны п,  ж о ға р ы   марапатңа  ие  бол­
ды.  К іт а п т а р ы  бірш еш е тіл ге  аударылды.
X I X  
ғасырда А .С .П у ш к и н   ң а за қты ң   "Қ о з ы   К өрпеш  
— Баян с ү л у "  х а л ы қт ы ң  эпосы ны ң кө р ке м  с ү л у л ы ғы н а  
ң ы зы ң ты .  Сондыңтанда  ол  орыс  оңы рм андары ны ң  та- 
ны суы на  ж а ғд а й  жасады.
Қ а за ң ты ң   б е л гіл і  этнограф ы  Ш .У э л и х а н о в   ң ы р ғы з- 
ды ң "М ан а с" эпосын ж а з ы п  алып, оны ң аитарлы ңтай бө- 
л іг ін  орыс т іл ін е  аударды.
Ш ә к ә р ім  Қүдайбердиев ө з ін ің  а қ ы н  ж эн е  философ ре- 
тінде ңалыптасуы нда аңындардың ф ольклорлың ш ы ғар- 
маларына ғана емес, Ш ы ғы с  пен Б аты сты ң әдеби т ә ж ір и - 
бесіне де  сүйенді.  Оған  Омар  Х а я м   мен  П у ш к и н ,  Н и з а ­
м и мен Толстой сынды кл а с с и к кемеңгерлері ж а ң ы н  бол­
ды. О ны ң п ік ір ін ш е ,  т а р и х т ы  ѳз бойына п а т р и о т и з м  
мен  басца  х а л ы қ т а р г а   деген  с і/й іс п е н ш іл ік т і  ц ш т а с - 
т ы р г а н  с у р е т к е р  гана ж а с а й  алады ".  ''А д а м ны ц   цадір- 
ц а с и е т і цандай ц л т ц а  ж а т а т ы н д ы е ы н д а  емес, р ухани
231

цазы нага  цандай  улес  цосцандыеымен  к ѳ р ін е д і",  -   деп 
ѳ ткен Ш ә к ә р ім  халы ңтар б ір л іг ін  ж ы р ла д ы .
X X  ғасы рды ң 90-ж ы лдары  француздар Абайды ң ңара 
сөздері  мен  "М а с ғү т ",  "Е с ке н д ір "  поэмаларымен  таны с­
ты .  Ф р а н ц у з   К р и с ти а н   В иса нти  ң а з а қт ы ң   ү л ы   аңы ны  
ж әне  философының  наңы л сөздерінен  үзін д іл ер  келтіре 
оты ры п, Абай сөздері X X I  ғасырда да ө зе кті е кен ін  ж әне 
оны жастар тәрбиесінде ңашанда басш ылыңңа  алуға бо- 
л а ты н д ы ғы н ,  А бай  философиясын  қолдана  оты ры п,  өз 
Отанына адал, б іл ік т і де талантты  мемлекет ңы зм еткерін 
тәрбиелеуге болаты нды ғы н айты п ке ткен  болатын. Бүл -  
б ізд ің  халы ң ү ш ін  зор м аңтаны ш .
Д ү н и е   ж ү з і  М ү х т а р   О м ар ха нұл ы   Ә у е зо в тің   "А б а й  
ж о л ы " эпопеясы а р қы л ы  X I X  ғасы рдағы   ңазаң мәдение- 
тім е н , түрм ы сы м ен таны сты . Ә уезовтің к ө р н е к т і ш ы ғар- 

жүктеу/скачать 6,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: