Дәріс №13. Дағдарысқа қарсы басқарудағы инвестициялық саясат

103 
- инвестициялаудың оңтайлы құрылымын қалыптастыру. 
Дағдарыс жағдайындағы инвестициялық саясат маңызды рӛл атқарады. 
Дағдарысты 
кәсіпорындар 
басқа 
шаруашылық 
субъектілерінен 
айырмашылығы, әсіресе инвестицияны қажет етеді. Жаңа инвестициялар 
дағдарысты еңсеру уақытын қысқартуы мүмкін. Бұл ретте, ұйым 
инвестициялық жобаларды бұрын бастаған сайын, мысалы, латентті 
дағдарыс кезеңінде сауықтыру процесі жылдамырақ болады және 
нарықтарды жеңіп алу, жаңа ӛнім шығару және т. б. бойынша ірі 
инвестициялық жобаларды жүргізуге болады.; қайта жарақтандыруға немесе 
жұмыс істеп тұрған ӛндірістерді қайта жаңартуға рұқсат беру; бұрын 
жинақталған борыштарды реттеу. Осылайша, Инвестициялық саясат бизнесті 
қаржылық сауықтыру үшін активтерді кеңейту мен жаңартудың неғұрлым 
ұтымды бағыттарын таңдауды және іске асыруды кӛздейді. Инвестициялық 
саясат негізінде ұйым ұйымның мақсаттарына қол жеткізуді қамтамасыз 
ететін 
инвестициялау 
нысандарын 
айқындайды. 
Кәсіпорынның 
инвестициялық саясатының қажеттілігі кәсіпорынның тұрақты жұмыс 
істеуін, қаржылық тұрақтылықты, рентабельділікті және бизнес құнының 
максималдығын қамтамасыз етумен байланысты [12]. 
Дағдарыс жағдайында тиімді инвестициялық саясатты қалыптастыру 
үшін бірқатар қағидаттарды басшылыққа алу қажет: 
- уақыт бойынша ақшаның әр түрлі құнын есепке алу; 
- ақша ағындарының жиынтығы ретінде инвестициялау процесін қарау; 
- кірістілік ставкасын есептеу кезінде инфляция қарқынын есепке алу, 
яғни инвестициялардың рентабельділігі инфляция деңгейінен жоғары болуы 
тиіс; 
- жобаны қаржыландырудың ішкі және сыртқы шектеулерін есепке алу, 
яғни активтердің рентабельділігі тартылған капитал құнынан жоғары және 
жоба кірістілігінің шекті ставкасынан тӛмен болмауы тиіс; 
- тәуекелдер мен кірістілік деңгейін ескере отырып, кӛпвариациялық 
болжамдарды әзірлеу. 
Осы 
қағидаттарды 
пайдалана 
отырып, 
дағдарыс 
кәсіпорны 
инвестициялық саясатты қалыптастыру процесінде: инвестициялаудың 
басымдықтарын анықтау және мақсаттарын әзірлеу; инвестициялау 
объектілерін таңдау; инвестициялардың нақты кӛздерін анықтау; салынған 
капиталға барынша жылдам қайтарым беретін инвестициялық жобалар мен 
шешімдерді таңдау қажет. 
Дағдарыс жағдайында инвестициялық саясаттың басымдықтарын таңдау 
маңызды мәнге ие. Дағдарысқа қарсы басқару жағдайындағы инвестициялау 
мақсаттары бірқатар топтарға бӛлінеді. Бірінші топ тӛлем қабілеті жоқ 
кәсіпорындарды қаржылық сауықтыру және қайта құрылымдау жӛніндегі іс-
шараларды қажетті ресурстармен қамтамасыз етуді кӛздейді. Екінші топ 
жинақталған берешекті реттеуді кӛздейді. Қазіргі экономикалық ғылымда 
инвестициялаудың жеті негізгі себебі бар: ӛндірістің тиімділігін арттыру; 
қолданыстағы ӛндірісті кеңейту; бизнес жаңа салаларын игеру кезінде 

104 
ӛндірістік қуаттарды құру; жаңа ӛткізу нарықтарына шығу; жаңа 
технологияларды зерттеу және әзірлеу; әлеуметтік іс-шаралар; заң 
талаптарына сәйкес жүзеге асырылатын салымдар. 
Инвестициялаудың таңдалған мақсаттары негізінде инвестициялық 
саясатты әзірлеу кезінде инвестициялық қаражаттың нақты кӛздерін және 
ұйымның тұрақты тӛлем қабілеттілігіне кепілдік бере алатын оларды 
орналастыру объектілерін айқындау қажет. Дағдарысқа қарсы басқару 
жӛніндегі ғылыми басылымдарда кӛбінесе мынадай қаржыландыру кӛздері 
бӛлінеді: меншікті қаражат (пайда, амортизациялық аударымдар); тартылған 
қаражат (акционерлік капиталдағы үлестерді сатудан); қарыз қаражаты 
(банктердің кредиттері)); арнайы бағдарламалар бойынша қаржы бӛлу 
(федералдық бюджеттен, РФ субъектілерінің бюджеттерінен, муниципалдық 
бюджеттерден). Сондай-ақ, ұйымда дағдарыс кезеңіне байланысты ӛз 
қаражатының ӛткір тапшылығы және тартылған қаражаттың қол жетімсіздігі 
пайда болуы мүмкін екенін ескеру қажет. Бұл ретте, салынған қаражаттың 
бір бӛлігін дезинвестациялау қаражаттың маңызды кӛзі болып табылады. 
Дезинвестациялау кӛздеріне сыртқы факторлардың ӛзгеруі нәтижесінде 
тиімділігі аз (шығынды) болған инвестициялық жобаларды жатқызуға 
болады. Мұндай жобалар үшін салынған қаражаттың кӛп бӛлігін қайтару 
мүмкіндігін қарастыру қажет. Аяқталмаған құрылыс объектілерін талдай 
отырып, оларды құрылысты тез аяқтау және пайдалануға беру үшін бӛгде 
инвесторларға беру мүмкіндігін қарастыру қажет. Шаруашылық практикада 
күрделі құрылыс объектілерін күтіп ұстау жӛніндегі ағымдағы шығындарды 
тӛмендету үшін кӛбінесе оларды консервациялауды жүргізеді. Әдетте, 
дағдарыс жағдайында ұйым қаражатының жетіспеуі нәтижесінде ӛздерінің 
басым жобаларын тоқтатуға тура келеді. Осылайша, Инвестициялық саясат 
мүмкіндіктері әзірленген мақсаттарды қаржыландыру кӛздерімен қамтамасыз 
етуге де, таңдалған Инвестициялар объектілеріне де байланысты [18]. 
Инвестициялау объектілерін таңдау-бұл инвестициялық саясатты 
қалыптастырудың ең күрделі кезеңдерінің бірі. Дағдарыс жағдайында 
инвестициялаудың ерекше ерекшелігі инвестициялау объектісі, әдетте, 
кәсіпорын жинаған борыштардың басым бӛлігінен еркін жағдайда 
қарастырылатыны - бұл және оның инвестициялық тартымдылығын 
құрайтыны болып табылады. Кӛбінесе қазіргі заманғы ғылыми 
басылымдарда тӛлем қабілеті жоқ кәсіпорынды инвестициялаудың негізгі 
объектілері ретінде мыналар бӛлінеді: борышкер-кәсіпорындардың бизнесі; 
борышкердің мүлкі мен бизнесін қайта құрылымдау процесінде құрылатын 
кәсіпорындардың акциялары; борышкердің мүліктік кешені; жекелеген 
мүліктік 
объектілер. 
Алайда, 
біздің 
пікірімізше, 
ӛнеркәсіптік 
кәсіпорындардың техникалық жабдықталуын тӛмендету және негізгі 
ӛндірістік қорлардың белсенді бӛлігінің ескіруі проблемасына ерекше назар 
аудару қажет. Жоғары тозу нәтижесінде мұндай кәсіпорындар бәсекеге 
қабілетті ӛнім шығара алмайды,бұл одан әрі олардың дәрменсіздігіне әкеледі. 
Осылайша, ӛндірісті артық және бейінді емес активтерді іске асыру есебінен 

105 
қазіргі заманғы жабдықтармен қамтамасыз ету қажет. Бұл ретте ӛнім сапасын 
жақсарту мәселелеріне де назар аудару керек. Сапаны жақсарту жӛніндегі 
жобалар әдетте аз ақша талап етеді және ӛз қаражаты есебінен 
қаржыландырылуы мүмкін. Мұндай жобаларды іске асыру аса қажет, ӛйткені 
жабдықтардың жекелеген түрлері соншалықты тозуы мүмкін, бұл ӛндіріс 
кӛлемінің жобалық жағдайға дейін де ұлғаюы мүмкін емес. Дағдарысқа 
қарсы бағдарламаның табысы сату кӛлемінің ұлғаюына немесе ӛнім 
сапасының жақсаруына байланысты. 
Инвестициялық қызметке және атап айтқанда, инвестициялық 
жобаларды таңдауға дағдарыс сатысының сипаты ерекше әсер етеді. 
Дағдарыс жағдайындағы ұйымдар үшін инвестициялық жобаларды іске 
асыру 
ұйымның 
дағдарыстық 
жағдайына 
байланысты 
қосымша 
тәуекелдермен байланысты. Кӛбінесе терең дағдарыс жағдайындағы ұйымға 
инвестициялау тәуекелі соншалықты үлкен, бұл инвестициялық үдерістер іс 
жүзінде тоқтатыла тұрады. Бұл ретте қажетті табыстылықпен тәуекелдің 
жоғары деңгейін теңдестіру қажеттілігі маңызды проблема болып табылады. 
Дағдарыс жағдайында фирма үнемі ақша ресурстарының жетіспеушілігін 
бастан кешіруде, ал ӛтімділікті сақтау қажеттілігі жобаның табыстылығынан 
асып түседі. Шаруашылық практикада, әдетте, салынған қаражатты жоғалту 
тәуекелін теңестіруге қабілетті осындай табыс инвестициялары жоқ. 
Сәйкесінше, ұйымның дағдарысының тереңдігі аз болған сайын, 
инвестициялық үдерістер соғұрлым белсенді жүріп жатыр [24]. 
Кәсіпорынның әлеуетті дағдарысы кезеңінде инвестициялық саясатты 
"дені сау" ұйымдарға ұқсас және тіпті әлдеқайда кӛп диапазонда жүргізе 
алады. Әлеуетті дағдарыс жағдайында инвесторларға дағдарыс дәрежесі әлі 
кӛрінбейді және дағдарыс ұйымымен жұмыс істеу тәуекелі үшін кірістілікке 
үстеме ақы жоқ. Осы кезеңде инвестициялық саясатты кезең-кезеңімен 
жүргізу қажет. Бірінші кезеңде Үлкен емес жобалар іске асырылуда, одан әрі 
неғұрлым күрделі жобаларға (қолданыстағы ӛнім ӛндірісін кеңейту немесе 
жаңа нарықтарға шығу) кірісуге болады. Дағдарыстық құбылыстардың 
тереңдігіне байланысты жоғары тәуекел мен тӛлем қабілетсіздігі салдарынан 
оның инвестициялық мүмкіндіктері қысқартылады. Қаржылық сауықтыру 
процесінде Инвестициялар кәсіпорын бизнесін қайта құрылымдауға; жұмыс 
істеп тұрған ӛндірістерді техникалық қайта жарақтандыруға немесе қайта 
жаңартуға; бұрын жинақталған қарыздарды реттеуге бағытталады. 
Ашық дағдарыс кезеңінде инвестициялау проблемасы неғұрлым ӛткір 
болып отыр. Сотқа дейінгі кезеңде негізгі басымдық берешекті реттеу болып 
табылады. Егер ұйымда банкроттық рәсімі енгізілсе, онда ол ашық дағдарыс 
кезеңінде, бірақ оның тӛлем қабілеттілігін қайтару мүмкіндігі бар. Дағдарыс 
жағдайында ең маңызды проблемалар: ақша қаражатының жетіспеушілігі, 
сату кӛлемінің тӛмендеуі, ӛнім сапасының нашарлауы және нәтиже ретінде 
пайданың тӛмендеуі болып табылады. Оларды шешу үшін инвестициялық 
қызметті жандандыру қажет. Кӛбінесе, сыртқы басқару рәсіміндегі 
ұйымдардың сотқа дейінгі қаржылық сауықтыру сатысына қарағанда сыртқы 

106 
инвесторларды тарту үшін әлдеқайда аз мүмкіндіктері бар. Бұл жағдайда 
инвестициялық саясатты таңдауға мынадай факторлар әсер етеді: басшыны 
басқару функцияларынан шеттету және олардың кредиторлар жиналысына 
ауысуы; сыртқы басқару мерзімінің шектелуі (18 айдан артық емес). Бұл 
факторлар инвестициялық процестерді айтарлықтай тежейді, ӛйткені 
салынған қаржы ресурстарын қайтармау тәуекелі ӛте жоғары. Сыртқы 
басқару кезеңінде, әдетте, шағын бюджеті және іске асыру мерзімі бар шағын 
инвестициялық жобаларды іске асыру мүмкін болады. Мысалы, бұл ӛндіріс 
кӛлемін сақтау мақсатында активтердің жекелеген түрлерін ауыстыру 
жӛніндегі жобалар немесе ӛндіріс шығындарын қысқарту немесе еңбек 
ӛнімділігін арттыру мақсатында ескірген жабдықтарды неғұрлым заманауи 
жабдықтарға ауыстыру жӛніндегі жобалар болуы мүмкін. Сыртқы 
басқарудан айырмашылығы конкурстық ӛндіріс процесінде Инвестициялар 
таратылатын ұйымның активтері негізінде жаңа кәсіпорындар мен ӛндірістер 
құру үшін пайдаланылады [21]. 
Нәтижесінде, инвестициялық саясатты қалыптастыру сипаты дағдарыс 
сатысымен айқындалатын кӛптеген ерекшеліктерге ие және мақсаттарды 
қоюмен, қаржыландыру кӛздерін, инвестициялау объектілерін айқындаумен, 
инвестициялық жобаларды бағалаумен және саралаумен кӛрініс табады. 
Дағдарыстық құбылыстар кезеңдерінің ӛзгеруі және тиісінше инвестициялық 
тартымдылықтың нәтижесінде инвестициялық саясатты мерзімді қайта қарау 
талап етіледі. Дағдарыстың әрбір сатысында ұтымды инвестициялық 
саясатты әзірлеу үшін тәуекел мен табыстылық арасындағы байланысты 
ескеру қажет. Инвестордың мақсаттарын, жобаны іске асырудың қажетті 
табыстылығы мен мерзімін дағдарыстың тереңдігімен және қаржылық 
сауықтыру стратегиясымен сәйкестендіру қажет. 

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: