Даму бағыттары Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары Современная система дошкольного

213 

 

РАЗВИТИЕ  ПОЗНАВАТЕЛЬНЫХ ПРОЦЕССОВ У СТАРШИХ 

ДОШКОЛЬНИКОВ С ОБЩИМ НЕДОРАЗВИТИЕМ РЕЧИ 

 

 

Жанхаева И.Я. 

КГКП я/с №108 «Арман» 

 

 

В  большинстве  случаев  принято  считать,  что  логопеды  только  ставят  звуки,  т.е. 

исправляют  неправильное  произношение.  Это  не  совсем  не  так.  В  ходе  работы  попутно 

решается ряд дополнительных задач, в частности, развитие психических процессов (внимание, 

память, восприятие, мышление). 

Среди  многочисленных  проблем,  с  которыми  приходиться  сталкиваться  педагогам 

специальных (коррекционных) школ, а также классов коррекционно- развивающего обучения, 

особое  место  занимают  проблемы,  связанные  с  низкой  познавательной  активностью  детей, 

стремлением к избеганию умственных усилий, не достаточностью основных мыслительных 

операций,  ослабленностью  произвольной  регуляции  деятельности  и  поведения.  Все  это 

затрудняет усвоение детьми программного материала, мешает им адаптироваться в школьной 

среде и, конечно же, влияет на общее эмоциональное благополучие. 

Развивая  ребенка  в  разнообразных  видах  деятельности,  таких  как  игровая, 

конструктивная,  изобразительная,  трудовая,  мы    мобилизуем  его  познавательные 

возможности, а значит, развиваем их, учим не только ориентироваться  в окружающем мире, 

но  и  в  определенной  степени  преобразовывать  его.  При  этом  мы  определяем  ее  цель, 

продумываем  способы  достижения  последней,  планируем  последовательность  действий, 

осуществляем самоконтроль, правильно оцениваем полученный результат.          

Развитие  познавательной  деятельности  является  для  нас  традиционным  направлением 

коррекционной работы с детьми, имеющими речевое недоразвитие. При этом мы развиваем 

познавательную активность детей не только во время специально организованных занятий, но 

и  на  занятиях  любой  предметной  направленности,  а  также  в  свободной  деятельности 

дошкольников. 

Познавательные  потребности,  желание  учиться  необходимо  формировать  сначала  на 

легком,  доступном,  интересном  материале.  Успех  пробуждает  у  ребенка  веру  в  свои  силы, 

снимает  напряженность,  вызванную  процессом  обучения.  Ситуация  успешного  обучения 

создает  чувство  защищенности  и  эмоционального  комфорта,  что  является  обязательным 

условием реализации способностей и потенциальных возможностей в процессе обучения. 

Связь  между  нарушением  речи  и  другими  сторонами  психического  развития  у  детей 

обуславливает  специфические  особенности  их  мышления.  Проведенная  нами  диагностика 

показала, что у таких детей как правило страдает словесно – логическое, мышления, ослаблена 

память, неустойчиво внимание. Дошкольникам тяжело дается выполнение заданий, связанных 

с  определенными  мыслительными  нагрузками,  подразумевающих    анализ,  синтез, 

классификация  по  ведущему  признаку  и  обобщением.  Поэтому  в  старшем  дошкольном 

возрасте, учитывая особенности словесно-логического мышления у дошкольников с общим 

недоразвитием речи, мы стремимся своевременно провести ряд коррекционно-педагогических 

мероприятий. 

Известно,  что  мыслительная  деятельность  осуществляется  с  помощью  следующих 

мыслительных  операций:  анализа  и    синтеза,  сравнения,  обобщения  и  классификации, 

абстракции и конкретизации. Развитие словесно-логического мышления позволяет совершать 

эти операции вербально. Поэтому, чем богаче кругозор и активный словарь ребенка, тем более 

точные  определения  он  использует  при  вербальной  характеристике  производимых  им 

мыслительных операций. 

Наибольшие трудности дошкольники с общим недоразвитием речи испытывают в тех 

заданиях,  где  нет  шаблонного  решения  и  для  выбора  ответа  надо  представить  мысленно 

214 

 

предмет,  о  котором  идет  речь.  Поэтому  в  своей  работе  с  дошкольниками  мы  используем 

разнообразные игры и игровые задания, способствующие, обогащению активной лексики и 

расширению  кругозора  детей,  способствующие  к  развитию  интереса  к  самостоятельной 

речевой деятельности.  Например  такие как:  

Игра «Четыре стихии» 

Цель:  Обогащение  словарного  запаса  ребенка,  развитие  умения  классифицировать  и 

обобщать. 

Играющие становятся в круг, в центре – взрослый, ведущий. Он бросает мяч кому-то из 

детей, при этом произнося одно из четырех слов: земля, воздух, вода огонь. При слове «земля» 

дети называют  животных,  «воздух»  - птиц,  «вода»  - рыб,  «огонь»  -  все, что  горит.  Тот  кто 

ошибается, выбывает из игры. 

Примечание.  В  процессе  игры  задействованы  разные  анализаторы  (речевые, 

двигательные, слуховые, зрительные, в соответствии с принципом полисенсорности), поэтому 

повышается вероятность перехода нового слова из пассивного словаря в активный. 

Задание №1. 

Цель: выявление постоянных признаков предмета путем логического рассуждения. 

Вариант  А.    Поднимите  руку,  если  слово  подходит  под  описание  данного  предмета. 

Пример, мед – сладкий, тягучий, желтый, сыпучий, ледяной. 

Вариант В. Называется предмет и его части. Если предмет не может обойтись без этой 

части, хлопаешь в ладоши. А если может – опускаешь руки вниз. Пример, дерево не бывает 

без… (корней, плодов, листьев, цветов, коры и т.д.). 

Примечание. Необходимо выяснить как ребенок рассуждал, на конкретном варианте, не 

носят ли его ответы «угадывающего» характера. 

Задание №2.  

Цель: Развитие словесного - логического мышления, воображения и фонематического 

восприятия. 

Я читаю вам короткие стихотворения,  а вы слушаете и думаете, может ли быть такое на 

самом деле. А потом исправляете слово, где буквы  перепутаны. 

 Пример.  

На виду у детворы  

Крысу красят маляры (крышу), 

 

Тает снег. Течет ручей. 

На ветвях полно врачей (грачей), 

 

Посмотрите-ка, ребятки: 

Раки выросли на грядке (маки). 

Задание№3. 

Цель:  Расширение кругозора, развитие внимания и памяти. 

Предлагается детям вспомнить сказки, которые они знают. Взрослый загадывает загадки 

по сказкам, а дети угадывают, о каком сказочном герое идет речь и из какой он сказки. 

Не лежалось на окошке- 

Покатился по дорожке…(«Колобок») 

 

Красна девица грустна: 

Ей не нравится весна, 

Ей на солнце тяжко! 

Слезы льет бедняжка! («Снегурочка») 

 

Также в процессе работы нами широко применяются игровые задания по коррекции и 

развитию межанализаторных взаимодействий. Например: 



 

«Умные ушки» - Хлопни в ладоши, услышав нужный звук или слово. 

215 

 



 

«Будь  внимательным,  не  ошибись»  -  Подпрыгнуть  несколько  раз  на  месте,  сколько 

покажут предметов. Присесть столько раз, сколько раз хлопнут в ладоши. 



 

«Дидактический  мешочек»  -  Отсчитать  на  ощупь  столько  предметов,  сколько  раз 

прикоснуться к руке. 

 Используя  в  работе  с  детьми,  имеющими  речевые  недостатки,    инновационные  

технологии, такие как музыкотерапия, сказкотерапия, элементы кинезиологии мы добиваемся 

определенных  положительных  результатов.  Хотелось  бы  остановиться  на  последнем 

инновационном подходе в работе с данной категорией детей. 

Метод  кинезиологической  коррекции  направлен  на  механизм  возникновения 

психофизиологичеких  отклонений  в  развитии,  что  позволяет  нам  не  только  снять 

определённый  симптом,  но    и  улучшить    функционирование,  повысить  продуктивность 

протекания психических процессов. Применение данного метода позволяет нам повысить у 

ребенка  память,  внимание,    улучшить  речь,  пространственные  представления,  мелкую  и 

общую  моторику,  снижает  утомляемость,  повышает  работоспособность  к  произвольному 

контролю, улучшает остроту зрения, повышает работоспособность.            

Приведем  к  примеру  некоторые  развивающие  упражнения,  способствующие  более 

успешному развитию у детей с нарушением речи, высших корковых функций. 

«Стрельба глазами» 

А) Взгляд наш быстро, словно мячик,                  Б) Взгляд стремительно  

     Вверх и вниз все скачет, скачет.                            Пуля пролетел 

 

 

«Рисование глазами» 

Мы  расслабим  взгляд  немножко,  нарисуем  вам  окошко,  треугольник,  круг, 

восьмерку, по  волне мы пробежимся и теперь угомонимся 

 

 

 

«Веселый счет» 

Будем весело играть, цифры по порядку собирать 

 

 

 

1 

3 

4 

5 

2 

6 

216 

 

Предлагаемые упражнения могут быть использованы на любых занятиях коррекционной 

педагогики, как в виде фрагмента, динамической паузы, так и полного занятия. 

Таким  образом,  стимуляция  познавательной  деятельности  дошкольников,  имеющих 

речевую  патологию,  способствует  благоприятной  адаптации  к  школьному  обучению  и  

реализации способностей и потенциальных возможностей в процессе обучения. 

 

 

Используемая литература: 

1. Журнал «Воспитание и обучение детей с нарушением» №3, 4, 7 – 2004г, 2007г. 

2.  «Дошкольное образование в Казахстане» №6 (12)-2007г. 

3.  «Новые подходы в логопедической работе с детьми дошкольного возраста» (статьи 2004г.) 

4. О.А.Белобрыкина, «Речь и общение», Академия развития, Ярославль, 1998г. 

 

 

 

ОСОБЕННОСТИ ОРГАНИЗАЦИИ  ЗАНЯТИЙ 

ПО ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ДОШКОЛЬНИКОВ 

С ОСОБЫМИ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫМИ ПОТРЕБНОСТЯМИ 

 

 

Жанхаева И.Я. 

КГКП я/с №6 «Алданыш» 

 

 

Усвоение дошкольниками сенсорных эталонов начинается с ознакомления с отдельными 

геометрическими фигурами и цветами. Такое ознакомление происходит в процессе овладения 

разными видами продуктивной деятельности. Даже в тех случаях, когда ребенка специально 

не  обучают  выделять  разновидности  свойств,  соответствующие  общепринятым  эталонам, 

рисуя, конструируя, выкладывая мозаику, занимаясь аппликацией, дошкольник имеет дело с 

материалами, содержащими необходимые образцы. Так, рисуя, ребенок пользуется красками 

разных  цветов;  конструируя,  он  пользуется  треугольными,  прямоугольными,  квадратными 

элементами разной величины и т.д. 

Занятия  рисованием  и  другими  видами  изобразительной  деятельности  также 

активизируют  сенсорное  развитие  ребенка,  его  моторику,  пространственное  восприятие, 

положительно  воздействует  на  формирование  речи  и  в  целом  помогают  ребенку 

подготовиться  к  школьному  обучению.  Педагоги-дефектологи,  разрабатывающие  методы 

воспитания  и  обучения  детей  с  особыми  образовательными  потребностями  (  М.В. 

Ипполитова,    В.И.Лубовский),  указывают  на  трудности  формирования  изобразительной 

деятельности  и  графических  навыков  у  таких  детей.  Одной  из  особенностей  является 

нарушение  моторики  рук,  расстройства  пальцевого  праксиса,  Это  приводит  к  нарушению 

моторно-зрительной координации, затруднениям в восприятии формы, величины, строения, 

цвета, в соотнесении в пространстве объемных и плоских величин, трудности ориентировки в 

частях    собственного  тела,  в  пространстве.  Большие  трудности  дети  испытывают  при 

проведении  прямых,  вертикальных,  горизонтальных  линий;  игнорируют  левую  и  правую 

сторону  листа;  ассиметричные  фигуры  и  изображают  повернутыми  в  противоположную 

сторону,  части  предметов  не  соединяют  между  собой,  путают  близкие  формы    (круг,  овал, 

прямоугольник  и  квадрат),  упрощают  и  искажают  формы  изображаемых  предметов, 

неправильно передают пространственные отношения между отдельными предметами или их 

элементами,  их  величину  (уменьшают  или  увеличивают  изображения),  смещают  рисунок 

относительно центра листа. При выполнении заданий по словесной инструкции дети не могут 

разместить предметы на листе в соответствии с инструкцией, при срисовывании выполняют 

217 

 

рисунки  в  зеркальном  изображении.  В  силу  специфичности  изображений  дети  не  могут 

выразить в своих рисунках все элементы задуманного ими сюжета. 

Система  коррекционного  воздействия  включает  в  себя  задания,  направленные  на 

развитие  двигательной  активности,  точности  произвольных  движений,  глазомера, 

пространственного проектирования, умение ориентироваться в частях тела. 

Для  формирования  графо  -  моторных  навыков  применяются  разнообразные  методы  и 

приемы обучения. Приведем  примеры: 

1. Формирование навыков проведения вертикальных и горизонтальных линий. 

На бумаге нанесены маркировочные  точки на верхнем и нижнем краях, обозначающие 

начало и конец вертикальных линий. Для проведения горизонтальных прямых используется 

проговаривание слов «слева направо», сопровождается движением руки в воздухе, на бумаге. 

Проведение  коротких  и  длинных  линий  детям  помогают  выполнить  словесные  установки: 

«дли-и-и-нная  дорога,  короткая.  «стоп».    Навык  отрабатывается    в  упражнениях  как  вне 

занятий так   и на индивидуальных занятиях.  

2. Формирование навыка изображения геометрических фигур. 

Рисование  фигур  выполняется  с  применением  трафарета.  Дети  самостоятельно 

многократно обводят фигуру по контуру трафарета. Следующим этапом является рисование 

фигуры  без  трафарета.  Этот  прием  используется  как  тренировочный  в  самостоятельной 

деятельности  или  в  индивидуальной  форме.  Обучение  рисованию  геометрических  фигур 

начинается с круга, затем овал, квадрат, прямоугольник, треугольник. Для лучшего понимания 

выполняемых действий можно использовать ассоциативное восприятие детей. При рисовании 

круга напоминаем детям карусель, кружимся с детьми, изображая замкнутость пространства.  

При  рисовании  квадрата,  прямоугольника,  треугольника  детям  необходимо  понять 

законченность движения в определенном месте. Поэтому  на занятиях используется команда 

«стоп»,  «повернулись».  Для  того,  чтобы  ребенок  мог  лучше  дифференцировать 

геометрические фигуры, правильно изображать используется прием преувеличения, т.е. овал, 

прямоугольник изображаются очень вытянутыми, треугольник – равносторонним. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Формирование навыка целостного изображения предмета, образа, соотношения 

предметов  и его элементов.  

Коррекция  пространственного  и  целостного  восприятия  направлена  на  сопоставление 

правильного  и  неправильного  изображения  предмета,  его  элементов  –  детям  предлагаются 

карточки с разными вариантами изображения, дидактические пособия, игры «Перевертыши», 

«Найди,  что  неправильно»,  «Исправь  ошибку»,  «Дорисуй»,  «Зашумленные  рисунки». 

Обучение  начинается  с  использование  карандашей,  фломастеров,  восковых  мелков,  затем 

переходят  к  рисованию  красками.  Большую  роль  в  формировании  этого  навыка  играют 

218 

 

дидактические  игры  такие  как  «Сложи  картинку»,  «Собери  мозаику»,  работа  с  различным 

сыпучим материалом  вне занятий, аппликация, конструирование, лепка. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4.  Формирование глазомера, нахождение центра, изображение предметов на всей 

плоскости листа 

Для  преодоления  нарушения  смещения  изображения  относительно  центра  большое 

внимание уделяется декоративному рисованию, аппликации, проводятся дидактические игры 

вне занятия ( мозаика, выкладывание форм, срисовывание). Глазомер развивается только при 

помощи  многократных  упражнений  в  расположении  декоративных  элементов  в 

геометрических формах. 

5.  Формирование цветовосприятия 

Цвет  –  это  основное  выразительное  средство  живописи.  Целенаправленное 

формирование 

цветовосприятия 

представляет 

собой 

систему, 

учитывающую 

психофизические  особенности  этих  детей.  Задачи  по  формированию  цветовосприятия 

определены по всем возрастным группам,  например, во второй младшей группе детей учат 

различать и называть красный, желтый, синий, зеленый; 

 В  средней  группе  –    называть  и  различать    оранжевый,  фиолетовый,  коричневый, 

черный, белый, голубой; 

А в старшей группе – различать оттенки цветов знать способы их получения, научить 

смешивать цвета. 

Дети  младшего  и  среднего  возраста  рисуют  гуашью.  Начиная  со  старшей  группы,  их 

обучают насыщать кисть акварелью. На занятиях используются произведения классического, 

народного  искусства,  нетрадиционных  техник.  Осуществляется  целенаправленный  отбор  и 

изготовление пособий, дидактических игр, организуется создание предметно - развивающей 

среды.  

Среди основных направлений коррекционно- развивающего обучения детей с особыми 

образовательными  потребностями,  являются  занятия,  направленные  на  формирование 

двигательных  навыков,  сенсорного  развития,  на  развитие  предметной  деятельности,  речи, 

навыков общения.  

Таким образом,  изобразительная деятельность выступает как деятельность, посредством 

которой  активизируются  двигательные  навыки,  восприятие,  мышление,  речь  и  ряд  других 

немаловажных аспектов психики ребенка – дошкольника. 

 

 

Используемая литература: 

1. Сборник журналов «Дефектология» (статьи) 

Борякова  Н.Ю.  Формирование  предпосылок  к  школьному  обучению  детей  с  задержкой 

психического развития.-М: Академия, 2003. 

2.  Венгер  Л.А.  Воспитание  сенсорной  культуры  ребенка  от  рождения  до  6  лет.  –М: 

Просвещение, 2008. 

3. Сборник научных трудов «Современное образование», Караганда 2014 

219 

 

   

 

 

«ТӘРБИЕНІҢ ІРГЕТАСЫН ҚАЛАУШЫ – ОТБАСЫ МЕН БАЛАБАҚША» 

 

 

Жексенбаева А.А. 

«Бәйтерек» балбақшасы КМҚК  

 

 

Адам баласы – өмір бойы педагогикалық, психологиялық көмекке зәру болмақ, әсіресе 

оның  нәрестелік,  сәбилік,  балалық  шақтарында  ауадай  қажеттілік  деп  айтсақ  та  болады. 

Баланы  тәрбиелеу  алғашқы  негізі  отбасында  қаланып,  балабақшада  әрі  қарай  жалғасын 

табады. Сондықтанда баланы тәрбиелеу, дамыту және білім беруде отбасы мен балабақшаның 

бірлескен  өзара тығыз байланыста,  яғни  ынтымақтаста болуы маңызды. 

Қоғам үшін әр кезеңде, әр отбасында өсіп келе жатқан өрімдей ұл – қыздардың дені сау, 

рухани бай, еңбекке, білімге құштар болып өсуі – ең жоғарғы тілек, ең биік мақсат. 

Оның  қуат  алатын  қайнар  бастауы  отбасы.  Отбасының  аса  құнды  ықпалы  мен  әсерін 

өмірдегі  ешнәрсенің  күшімен  салыстыруға  болмайды.  Балаға  ата  –  ана  тәрбиесінің  орнын 

ешнәрсе алмастыра алмайды. Отбасы – өмірге сәби әкеліп, оны тәрбиелеп, қалыптастыруда 

және  ұрпақ  жалғастыруда  теңдесі  жоқ  орын.  Отбасы  –  баланың  жасын,  жеке  ерекшелігін, 

психологиялық  процестерін  ескере  отырып,  жарасымды  жетілген  ұрпақты  тәрбиелеу. 

Көздеген  мақсатқа  жету  үшін  отбасындағы  тәрбие  төмендегі  міндеттерді  шешеді. 

Отбасында баланың өсуіне, денсаулығына қамқорлық жасау, тазалықты қалыптастыру. 

Еңбексүйгіштікке баулу, тұрмыстағы, үй шаруасындағы еңбекке құлшынысын арттыру, 

өзіне-өзі қызмет етуге үйрету. 

Отбасы  мүшелерімен  тіл  табысып,  дұрыс  қарым  –  қатынас  жасауға,  үлкенге  құрмет, 

кішіге ізет көрсетуге үйрету. Әдебиетке, мәдениетке, өнерге тәрбиелеу жүзеге асу үшін бала 

дүниеге келген күннен бастап отбасында, қоғамдық орындарда, балабақшада тәлім – тәрбие 

беріледі. 

«Баланы  жастан»,  «Ұяда  не  көрсең,  ұшқанда  соны  ілесің»  деген  даналық  сөздердің  

мағынасы  өте  терең.  Себебі,  есейіп  кеткен  соң  баланың  теріс  мінезін,  қалыптасқан  қате 

көзқарасын  өзгерту  өте  қиын.  Осы  кезде  «Балаңыздың  тәрбиесін  бастамас  бұрын,  өзіңіздің 

мінез  –  құлқыңызды,  өмірге  көзқарасыңызды  ой  елегінен  өткізіп,  бақыладыңыз  ба?»  деген 

сауал туады. 

Ұлы педагог А. С. Макаренко: «Балалардың алдында беделді болуды қаламайтын ата – 

ана жоқ. Бірақ қалай, қай бағытта өнеге беріп, өсіріп келе жатқанын ойламастан, бала санасын 

рухани өктемдік жасап тәрбиелейтін ата – ана баршылық. Бұл беделді болудың қандай жолы? 

Мұндай жолмен келген адал баланың санасы жетілгенде өздігінен жойылады» деген [1.25-б.]. 

Отбасы – барлығының басы, жан – жақты дамуының негізі болатын тәрбие институты. 

Отбасындағы ата – ана мен баланың қарым – қатынас нәтижесінде, адамгершілік, эстетикалық, 

дене  тәрбиесінің  алғашқы  үлгілері  қалыптасады.  Ал  әке  мен  шеше  –  баланың  алғашқы 

тәрбиешілері.  Ата  –  аналар  бала  бақытының  шынай  бағбаны  болуы  тиіс.  Бала  бақыты  – 

білімде. «Білім – бір құрал. Білімі көп адам құралы сай ұста сықылды, не жасаса да келістіріп 

жасайды»,  -  деген  А.Байтұрсынов  [2.145-б.  ].  Бүгінгі  таңда  болып  жатқан  өміріміздегі 

өзгерістерге  байланысты  ұстаздар  мен  ата  –  аналардың    бала  тәрбиелеудегі  жауапкершілігі 

арта түсуде. Балаларды оқыту мен тәрбиелеуде отбасының басым рөлін мойындай отырып, 

бірлесе жұмыс жасау керек. Әрбір тәрбиеші  ата – аналармен қарым – қатынас жасауда түрлі 

тәсілдерді, қазіргі жаңа технологияларды  пайдалана отырып, ата – ананың қызығушылығын 

арттыру мақсатында жұмыс жасаса, ата – ананың балабақшаға, тәрбиешіге деген көзқарасы 

өзгерер еді. Ата – аналармен жұмысты ұйымдастырудың негізгі мақсаты: 

• ата – ананың өмірге деген көзқарасын өзгерту; 

220 

 

• баланың бүгінгі жасаған қадамы ертеңгі тұлға қалыптасуына үлкен әсер ететінін атап 

өту; 

• ата– аналармен жұмыс жасаған кезде бірізділік  қағидасын басшылыққа алу. 

Ал  міндеттері: 

* Бала  өміріне  қолдау  жасау,  келешекте  өз  жемісін   береді. 

* 

Қоғам 

 

тарапынан 

 

көрсетілген 

 

қолдау, 

 

ата- 

ананың  өміріндегі  тұрақтылық  пен   болашаққа  деген  сенімін  нығайтады. 

Қазіргі   уақытта  жұртшылықтың   балаларды   тәрбиелеуге  қатысы  кеңейе   түсіп, тәр

бие   жұмысы   еңбек  ұжымының   күнделікті   ісіне   айналуда   тәрбиешілердің   практикас

ында  ата -  аналармен   және   көпшілікпен   бірігіп   жұмыс   істеудің   

 әр    түрлі      формалары      қалыптасып,      жемісті      түрде      балабақшамызда  қолданып  

жүрміз.  Біздер   ата -  аналармен   жекелеп   және  ұжымдық  жұмыстар   атқарудамыз. 

Отбасы 

 

 

тәрбиесіндегі 

 

 

кездесетін 

 

сәтсіздіктер 

 

 

ата 

– 

аналардың   педагогикалық   сауатсыздығынан   және   оларда   тәрбие  жұмысын  жүргізуге  

қажетті  тәржірибенің   жоқтығынан   болады.   Балаларды   тәрбиелеудің   дұрыс   жолын   та

бу  үшін   ата -  аналарға   көмектесу  тәрбиешілердің    міндеті . 

Ата -  аналармен   жүргізілетін   жұмыс   түрлерін   қалай   ұйымдастыруға   болады? 

Ол  үшін  біз  ата-аналармен  жақынырақ   танысып, отбасының   әлеуметтік    жағдайын,  

отбасы      мүшелерінің  бала      тәрбиелеудегі      ролін      анықтау      үшін,      ата  -

налардың  ұсыныс   пікірлерін,   ойын   бөлісу   мақсатында   сауалнамалар,   анкеталық         

сұрақтар алып  отырамын. 

Өз  тәжірибемнен  айтар болсам,алдымен  жыл  бойғы   жүргізілетін   жұмыс  түрлерін 

 ата   -   аналармен   бірлесе   отырып   жасағанды жөн деп  санаймын.   Себебі,  ата - 

аналар   заман   талабына   сай   өзекті   мәселелерді,   отбасы   тәрбиесіне   байланысты   

тақырыптарды  өздері   ұсына   алады.   Сонымен   қатар   ата -  аналардың   ұсыныс -

пікірлермен  санаса   отырып ата -аналарға    арналған   әңгімелер  мен   лекциялар,   

консультациялар,  сұрақ  жауап      кештері,      тәрбие      жұмысын      алмасу      жөніндегі  

конференциялар,      ата  –  аналарды      педагогикалық      әдебиеттермен    таныстыру      әдіс-

тәсілдері  қарастырылады.  

М.  Әуезов    «Қай      істің      болсын      өнуіне      үш    түрлі      шарт    бар.      Ең 

алдымен    әуелі     ниет   керек,   одан   соң   күш  керек,   одан   соң   тәртіп   керек»   [3.122-

б.].      Өмірлік      тәжірибе    ұлы      жазушымыздың              сөзінің      құдіреттілігін      байқатады. 

Отбасы  мен   балабақша   арасындағы   байланысты    күшейтіп,   бағытты   жұмыс   жүргізу

ұйымдастырылатын  мерекелік   іс -  шараларға,  ата – аналар  және топ жиналыстарына   ата 

-  аналарды  тартудың   қажеттілігі: 

* Балаларда  іс  -  әрекетті   таңдаудың   үлкен   мүмкіндігі  болады; 

* Балалар   маңызды   жетістіктерге  жете  алады; 

* Ұнайды; 

* Балалар   еліктеудің   жаңа   үлгісін   алады; 

* Ересектер   тәрбиеші   жұмысымен   жақын   танысып,   оны   бағалай   біледі; 

* Ата – аналар   және   басқа да ересектер  балабақша  өмірімен танысады; 

*Ата-аналар және отбасы мүшелері  өздерінің бала тәрбиелеуге,  оқытуға   қатысы  бар 

екендігін  сезінеді.  Тәрбиешілер  ата  -  аналарға  ақыл  -  кеңес  беріп,  ұсынылатын  тыңдау 

барысында   төмендегідей  қарым – қатынас  ережелерін  есте  сақтауы керек: 

    Бір – біріне  көңіл  бөлу 

    Тыңдау 

    Сыйлау 

    Көзбе – көз  қарау 

    Тиімді   орынды  таңдау 

    Әзілді  сезіну 

    ұрыс – керістен  сақтану  сияқты 

221 

 

Сонымен қатар ата – аналарға тәрбиеші сөзі әсерлі, отбасы қажеттіліктеріне  байланысты  

екендігін  түсіндіріп  толық тыңдату үшін  сиқырлы сөздер:  баласының   жетістігін   айту, 

сенімді      болу,  көңіл    күйіне      қарау,  намысына      тимеу,  материал      арқылы    сөйлесу    ( 

анкета,  тест,  т.б), қарапайымдылық, пікірін  сыйлау жолдарын  қолдану. 

Сонымен  қатар      «Бәйтерек»  балабақшасының  директоры  мен  әдіскерлерінің 

бастамасымен  балабақша мен отбасының өзара ынтымақтастығына және тәрбие жұмысының 

әлеуетін  арттыруға  бағытталған  жұмыс  жоспары    құрылып,  ата-аналардың  педагогикалық 

және психологиялық және медициналық сауаттылығын көтеру, оқыту үшін түрлі  жұмыстар 

ұжымдасып жүргізілуде. Ол үшін ата-аналармен тығыз қарым-қатынаста  жұмыс жасайтын 

мамандар қызметі  интеграциялануда. Балабақшамызда  тәжиреибелі мамандардан құрылған 

топ  бала, ата-ана, педагог арасындағы ынтымақтастықты қалыптастыратын  басты тұлғалар. 

Ата-аналарға  берілетін    әрбір    кеңес,  әңгімелесу,  тесттер,  анкеталар,  ашық  есік  күні, 

байқаулар,   ермектік ойын – сауықтар , жарыстар т.б шаралар  ата-аналар үшін тиімді және 

түсінікті болу басты шарт.  Бұл бастама  жұмысы бойынша   ата-аналар қалауы  3  формада 

жұмыс жасайды жеке, топтық, топаралық.  Ата-аналарды пегагогикалық үрдіске тарту арқылы 

бала  тәрбиесінің  мақсат,  міндеттерінің  түсінуіне,  бала  тәрбиесін  ойдағыдай  іске  асыруына 

ықпал  етеді.  Ата-ана  баланың  мүмкіндігін  ескеру,  сонымен  қатар  кідіріс  те  болдырмау 

керектігін түсінеді. Ата-аналардың педагогикалық мүмкіндіктерін анықтайтын жағдайлардың 

кешені  өз  деңгейінде  болу  қажет.  Олар  отбасының  тұрмыстық  жағдайы,  құрылысы  және 

отбасы  мүшелерінің  саны,  психологиялық  жағдайы,  мәдени  білім  деңгейі,  ата-ана  өнегесі. 

Ата-аналарды ұйымдастырылған оқу іс әрекеттеріне қалыптастырудың маңызды нәтижесі ата-

аналар  өз  балаларының  оларға  тән  емес  ортадағы  қылығын,  оның  басқалармен  қалай 

араласуын,  білім  деңгейін,  құрдастарының  оған  деген  қарым-қатынасын  зерттей  алады.  Өз 

баласының  дамуы  басқалардан  артта  қалған  жоқ  па,  балабақшада  ол  үйдегідей  емес,  өзін 

басқаша ұстауын еріксіз салыстырады. Бәрін мен дұрыс істеймін бе, неге менде тәрбиелеудің 

өзге нәтижесі қалыптасқан, неге үйрену керек деген сұрақтар  «іске қосылады».  

Балабақша      педагогтары    арнайы  жабдықталған  бөлмелерде  ата-аналар  балалардың 

логикалық  ойлау  қабілеті,  интелектуалдық  дарындылығы,  есте  сақтау  қабілеттері  түрлі 

логикалық, сенсорлық ойындар арқылы баланың шығармашылық қабілеттерін қалай дамыту 

керек екенін әр түрлі іс-әрекеттер арқылы көрсетеді. Шығармаларды, ертегілерді, әңгімелерді 

еске түсіріп сөйлеу шығармашылығын дамыта отырып, театрлық көрсетулер ұйымдастырады. 

Балалар шығармашылығын дамытуды қалай және қай жастан бастау керек екенін мамандар 

арқылы  кеңес  алады.  Ата-аналармен  жүргізілген  жұмыстарда  ата-аналар  балалар  болып 

жұмыстар жасайды.  Балабақша ашылған күннен   жұмыс жасап келе жатқан  бұл  бағдарлама   

«Бәйтерек»  балабақшасына      келген  әр  ата-ананың    сұранысы  орындалып  жыл  соңында 

мамандар  тарапынан      сараптама  жасалып  отырады.  Ата-аналармен    жүргізілетін  мұндай  

жоспарлы  жұмыс   бізге не береді: 

-  Серіктестік  пен  ынтымақтастық  негізінде  отбасы  мен  мектепке  дейінгі  білім  беру 

ұйымдарында  балаларға  қойылатын  біркелкі  талаптармен  біріңғай  білім  беру  кеңістігін 

қамтамасыз ету; 

-  Балалардың  отбасы  мен  мектепке  дейінгі  ұйымдарда  психикалық-физикалық 

денсаулығын қамтамасыз ету: 

- Баланы мектепке даярлауды қамтамасыз ету; 

-  Отбасы  жағдайында  жеке  тұлғаны  қалыптастыру,  дамыту  мен  тәрбиелеу  мәселелері 

бойынша тәжірибе алмасуды қамтамасыз ету; 

- Балалармен бірлескен шығармашылық іс-әрекет түрінде қамтамасыз ету. 

- Баланың  ортаға тез бейімделуі, құрдастарымен қарым –қатынасын нығайту. 

«Еліңнің  келешегін  айтайын,  бүгінгі  тәрбиелеген  балаңды  көрсет»  деп  Төле  би  айтса, 

«Ел болам десең – бесігіңді түзе» деп М.Әуезов айтқандай нақты түйіндеген серіктестік пен 

ынтымақтастықтың негізінде балабақшамен қамтылмаған балалары бар отбасы мен мектепке 

дейінгі  білім беру ұйымдарында балаларға берілетін  талаптар нақты болған  жағдайда бала, 

ата-ана, педагог ынтымақтастығы  орнайды, [4.57-б.]. Тәрбие жүйелі және нәтижелі болады. 

222 

 

Тағы  атап    өтетін  жайт,  жаңа  кезеңдегі  білім  берудің  өзекті  мәселесі  жас  ұрпаққа-

адамгершілік-рухани  тәрбие  беру.  Құнды  қасиеттерге  ие  болу,  рухани  бай  адамды 

қалыптастыру  оның  туған  кезінен  басталуы  керектігі.  Халықта  «Ағаш  түзу  өсу  үшін 

оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп 

бекер  айтылмаған.  Сондықтан  баланың  бойына  жастайынан  ізгілік,  мейірімділік, 

қайырымдылық,  яғни  адамгершілік  құнды  қасиеттерді  сіңіріп,  өз-өзіне  сенімділікті 

тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады. Рухани –адамгершілік тәрбие- екі 

жақты  процесс.  Бір  жағынан  ол  үлкендердің,  ата-аналардың,  педагогтардың 

балаларға  белсенді  ықпалын,  екінші  жағынан-  тәрбиеленушілердің  белсенділігін  қамтитын 

қылықтарынан,  сезімдері  мен  қарым-  қатынастарынан  көрінеді.  Сондықтан  белгілі  бір 

мазмұнды іске асыра, адамгершілік ықпалдың әр түрлі әдістерін пайдалана отырып, педагог 

істелген жұмыстардың нәтижелерін, тәрбиелеушілерінің жетіктістерін зер салып талдау керек. 

Адамгершіліктің  негізі  мінез-құлық  нормалары  мен  ережелерінен  тұрады.  Олар 

адамдардың  іс-қылықтарынан,  мінез-құлықтарынан  көрінеді,  моральдық  өзара  қарым-

қатынастарды басқарады. Отанға деген сүйіспеншілік, қоғам игілігі үшін адам еңбек ету, өзара 

көмек, сондай-ақ қоғамға тән адамгершіліктің өзге де формалары, бұл-сананың, сезімдердің, 

мінез-құлық  пен  өзара  қарым-қатынастың  бөлінбес  элементтері,  олардың  негізінде 

қоғамымыздың қоғамдық-экономикалық құндылықтары жатады. 

Баланың  өмірге  белсенді  көзқарасының  бағыты  үлкендер  арқылы  тәрбиеленеді. 

Тәрбиелеу, білім беру жұмысының мазмұны мен формалары балалардың мүмкіндігін ескеру 

арқылы  нақтыланады.  Адамгершілікке,  еңбекке  тәрбиелеу  күнделікті  өмірде,  үлкендердің 

қолдан келетін жұмысты ұйымдастыру процесінде, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде іске 

асады. Тәрбиешінің ең бастапқы формалары педагогтың балалармен мазмұнды қатынасында, 

жан-жақты  іс  әрекетінде,  қоғамдық  өмірдің  құбылыстарымен  танысу  кезінде, 

балаларға  арналған  шығармаларымен,  суретшілер  туындыларымен  танысу  негізінде  іске 

асады.  Мұндай  мақсатқа  бағытталған  педагогтық  жұмыс  еңбек  сүйгіштікке,  ізгілікке, 

ұжымдық  пен  патриотизм  бастамасына  тәрбиелеуге,  көп  дүнеині  өз  қолымен  жасай  алуды 

және  жасалған  дүниеге  қуана  білуді  дамытуға,  үлкендер  еңбегінің  нәтижесін 

бағалауға  тәрбиелеуге  мүмкіндік  жасайды.  Балаларда  ортақ  пайдалы  жұмысты  істеуге 

тырысу, бірге ойнау, бір нәрсемен шұғылдану, ортақ мақсат қою және оны жүзеге асыру ісіне 

өздері  қатысуға  талпыныс  пайда  болады.  Мұның  бәрі  де  баланың  жеке  басының  қоғамдық 

бағытын анықтайды, оның өмірге белсенді ұстанымын бірте-бірте қалыптастырады.  

Әр баланың жеке басы- оның моральдық дамуы үшін қамқорлық жасау- бүгінгі күннің 

және алдағы күндердің талабы, оған педагогтың күнделікті көңіл бөлуі талап етіледі. 

«Балалар  бақшасындағы  тәрбие  бағдарламасы»  мектепке  дейінгі  балалардың  жан-

жақты дамуын, олардың мектепке дайындығын қарастырады. Бұл бағдарланы жүзеге асыруда 

басты ролді атқарады. Оның тәртібі, іс-қимылы, балалар және үлкендермен қарым-қатынасы 

балалар үшін үлгі бола отыра,  ата-анадар мен  педагогтың ықпалы әсерлі енеді, баланың жеке 

басы  қалыптасады.  Оның  ықпалы  неғұрлым  белсендірек  болса,  баланың  сезімдерін  жан-

жақты қамтыған сайын, олардың ерік күшін жұмылдырып, санасына ықпал етеді. 

Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани-адамгершлік дамуы балабақшасы мен отбасы 

арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын ойдағыдай жүзеге асады. Әрбір бала 

қандай да болмасын бір міндетті орындау үшін, өзіндік ерекше жағдайлар жасалады. Мәселен, 

ойында  ұнамды  әдеттер,  өзара  қарым-қатынастар,  адамгершілік  сезімдер  қалыптасады, 

еңбекте-еңбек  сүйгіштік,  үлкендер  еңбегін  құрметтеу,  сондай-ақ  ұйымшылдық, 

жауапкершілік, парыздың сезімі сияқты қасиеттер, патриоттық сезімдер жайлы мағлұматтар. 

Т. Б. Қалыптасады.  

Ата-ананың  болашақ  тәрбиесі  үшін  жауапкершілігі  ұрпақтан  ұрпаққа  жалғасуда. 

«Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі» дегендей, ата-ананың күн сайын атқарып жүрген 

жұмысы  – балаға үлкен сабақ. Жас балалардың үлкендер айтса, соны айтатынын, не істесе 

соны  істегісі  келетінін  бәріміз  де  білеміз.  Баланың  үйден  көргені,  етене  жақындарынан 

223 

 

естігені-ол үшін адамгершілік тәрбиесінің ең үлкені, демек жақсылыққа ұмтылып, жағымды 

істермен айналысатын адамның айналасындағыларға көрсетер мен берер тәлімі мол болмақ.. 

Жас  өспірім  тәлім-тәрбиені,  адамгершілік  қасиеттерді  үлкендерден,  тәрбиешілерден 

насихат  жолымен  емес,  тек  шынайы  көру,  сезім  қатынасында  ғана  алады.  Жеке  тұлғаның 

бойындағы жалпы адамзаттық құндылықтардың қалыптасуы осы бағытта жүзеге асады, сөйтіп 

оның  өзі-өзі  тануына,  өзіндік  бағдарын  анықтауына  мүмкіндік  туғызатындай  тәлім-тәрбие 

берілуі керек. Жақсы адамгершілік қасиеттердің түп негізі отбасында қалыптасатыны белгілі. 

Отбасында,  балабақшада  ,  қоғамдық  орындарда  үлкенді  сыйлау  дәстүрін  бұзбау  және  оны 

қастерлеу  әрбір  адамнан  талап  етіледі.  Халқымыздың  тәлім-  тәрбиелік  мұрасына  үңілсек, 

ол адамгершілікті, қайрымдылықты, мейірбандықты дәріптейді. Ата-бабаларымыздың баланы 

бесігінен жақсы әдеттерге баулыған. «Үлкенді сыйла», «Сәлем бер, жолын кесіп өтпе» деген 

секілді  ұлағатты  сөздердің  мәні  өте  зор.  Адамгершілікті,  ар-ұяты  бар  адамның  бет-бейнесі 

иманжүзді, жарқын, биязы, өзі парасатты болады. Ондай адамды халық «Иман жүзді кісі» , 

«Тәрбиелі» деп құрметтеп сыйлаған. 

Міне,  ата-анамен  балабақша  арасындағы  тығыз  қарым-қатынас,  бірлік,  ынтымақ 

жарасым тапқан жағдайда оның бала тәрбиесіне тигізетін ықпалы да нәтижелі болмақ. 

Біздің мақсатымыз ХХІ ғасыр талабына сай жаңашыл, шығармашыл, мәдениетті, жан-

жақты сауатты жеке тұлға тәрбиелеу. 

 

 

жүктеу/скачать 29,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: