Дандай ысқАҚҰлы рухани толғамдар алматы «ДӘСТҮР» 2015
жүктеу/скачать 3,03 Mb. Pdf көрінісі
|
| – А/ман/сыз ба? Ұ/лыс оң бол/сын! /9/
Ақ мол бол/сын! /4/ Қай/да бар/са, жол бол/сын! /7/ Ұ/лыс бақ/ты бол/сын! /6/ Төрт тү/лік ақ/ты бол/сын /7/ Ұ/лыс бе/ре/ке бер/сін! /8/ Бә/ле-жа/ла жер/ге енсін! /8/ Бұл жолдардың өлеңдік қасиеттерінен гөрі қарапайым сөйлемдік қасиеттері басым сияқты. Айтылатын ой жай сөйлемдердің бір- бірімен тіркесе айтылуы нәтижесінде барып белгілі бір жүйеге түскен. Жоғарыда келтірілген жолдарды оқып қарасақ, онда өлең- ге тән ырғақтан гөрі, сөйлемдік сипаттың басым екендігі байқала- ды. Бір-бірімен тұтасып, жымдасып жататын өлең ырғағынан гөрі, әрбір жолдарға тән сөйлемдік дербестік бірден көзге түседі. Буын сандары да ала-құла. Соған қарамастан, осы жолдарда өлең үшін ең негізгі шарт ұйқас бар. Әрбір келесі жол алдыңғы жолдың соң- ғы сөздерінің ыңғайына қарай ұйқасқан.
Жоғарыда көрсетілген жолдардың алғашқы мысалға қарағанда, өлеңдік қасиеттері едәуір жоғары. Мұнда, әрбір жолдың ұйқасуы, буын санының тұрақталуы біршама тиянақты. Бұл мысалдардан алғашқы өлең үлгілерінің пайда болу жолдары көрінеді. Ал, мына төмендегі шумақты жоғарыда келтірілген мы- салдармен салыстыра қарайық:
101 Ол жылы ақ мол болар. /7/ Ұлы кісіден бата алса, /9/ Сонда олжалы жол болар. /8/ Алғашқы мысалдарға қарағанда, соңғысында өлеңдік қасиет- тердің анығырақ көрінетіндігі байқалады. Мұндай мысалдарды салт өлеңдерінің ішінен көптеп келтіруге болады. Осындай ерте кездерде туған өлең түрлеріне төрт түлік мал жайлы өлеңдер, бәдік, бақсы сарыны, арбау, жалбарыну өлеңдері жатады. Даму, өсіп-жетілу процесінде салт өлеңдері сан жағынан да, сапа жағынан да өркейіп отырған. Салт өлеңдері алғашқы кездерде ай- тылған қарапайым жай сөйлемдердің тізбегінен нағыз поэзияға айналды; тек поэзияға ғана тән көркемдік құдіреттілікке ие бол- ды. Халық даналығы ауыз әдебиеті арқылы небір тамаша көркем туындылар жасады. Бұл айтқандарымызды ең алдымен, салт өлең- дерінің даму жолдарынан көреміз. Салт өлеңдерінің көркемдік қасиеттері айрықша көңіл аударар- лықтай. Сәтті теңеулер, айшықты сөз өрнектері мұндай өлеңдерде көп кездеседі. Поэзияның құдіреті ғана жететін толық қанды су- реттер жасау салт өлеңдеріне де тән. Салт өлеңдерінде жанды теңеулер қолдану арқылы жасалынған бейнелі суреттеулер, терең ойлы өлең шумақтары – әсіресе қошта- су өлеңдеріне тән қасиеттердің бірі. – Балалы қаздай майпаңдап, Бәйбіше дәурен сүрген жер. Әкем бір күйеу болған жер, Шешем бір келін болған жер ( С.Сейфуллин.Шығармалары.6 том, 1964ж.132-бет). Әрбір салт өлең түрлерінің өзіндік табиғатына байланысты ерекшеліктері, қасиеттері болады. Қоштасу өлеңдерінде көркем суреттеушілік, ойлылық, салмақтылық жақтары басым болып кел- се, беташар өлеңдерінде ойнақылық, көркем суреттеулерден гөрі нақтылы образдар жасауға ұста. жүктеу/скачать 3,03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|