Дархан қыдырәлі ұлы дала тарихы

Бұл  таңба  түгелге  жуық  зерттеушілер  тарапынан  түрктердің  яғлақар 

әулетінің  таңбасы  ретінде  мойындалған

285

құрушы  әулеті  династиясы  яғлақар  әулетінің  мүшесі  Ел  Етміш  Білге  қаған 

(Баян-чұр  //Моюн-чұр)  қағанның  (747-759  жж.)  құрметіне  көтерілген  тас 

жазбаның  (Шинэ-Ус  ескерткіші)  ең  жоғарыдағы  бөлігінде 

  түріндегі  таңба 

көрініп, Шивээт-улаандағы аталған таңбамен бірдей болып тұр. Сонымен бірге 

жақында Қытайдың Сиань қаласынан табылған қытайша және көне түрк тілінде 

жазылған Ұйғыр ханзадасы Қары чұр тегіннің (795 ж.) құлпытас жазбасында да 

дәл осындай таңба орын алған (X, 1-2 сурет). Осы тас жазбада аталған тегіннің 

Яғлақар  қан  «Яғлақар  хан»  әулетінен  болғанына  ерекше  көңіл  аударылуы

286

284

285

286

ҰЛЫ ДАЛА тарихы

166 

осы таңбаның Ұйғыр қағандығының алғашқы басшы әулеті яғлақар әулеті (745-

795 жж.) үшін «хандық билік таңбасы» ретінде қолданылғанын растайды. Қытай 

жылнамаларында Ұйғыр қағандығының алғашқы басшылықтағы әулеті 药罗葛 

Yüe-luo-ge (яғлақар) түрінде тіркелуі де осы көзқарасты растайды

287

. 

Шивээт-улаан ескерткіші тұрғызылған дәуір – Көктүрктер қағандығы кезінде 

яғлақардың  ықпалды  ру  болғаны,  аталған  ескерткіште  оларға  тән  болған 

таңбаның  қарлұқ,  сыр  (қыпшақ),  ашида  секілді  алдыңғы  қатарлы  рулардың 

таңбаларының  қасында  орын  алғанынан  да  көруге  болады.  Онсыз  да  бұл 

рудың  саяси  және  әскери  жағынан  түрк  тайпасы  болғаны,  олардың  Көктүрк 

қағандығының ыдырауынан кейін қағандық билігін қолдарына алғандығынан да 

көрінеді.

жүктеу/скачать 13,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: