°дебиет теориясынан кјп нЅсєалы тест дайындау ѕшiн берiлетiн тапсырмалар
Жазушының тiл байлығын игеру жолдары
жүктеу/скачать 1,27 Mb. Pdf көрінісі
|
| Жазушының тiл байлығын игеру жолдары. Жазушының тiлi сұлу,
сӛздiк қоры бай болуы тиiс. Тiл байлығы – мазмұн байлығы деген сӛз. Оқырман халыққа тек мазмұнды шығарма керек. Жазушы ӛзiнiң сӛздiк қорын молайту үшiн жалпы халықтық тiлдiң бай қазынасын терең игеруi тиiс. Тiл байлығының қайнар кӛздерi кӛп. Солардың бiрi-сӛздердiң кӛп мағыналығы (полисемия). Әр сӛз жеке, атау күйiнде тұрып-ақ бiрнеше мағынаға ие. Жазушы әр сӛздiң әр сипаттағы тура ћәм туынды мағыналарын жiтi айырып, әрқайсысын ӛз орнында ғана ұтымды қолдана алса, ой мен сезiмдi дәл берiп, осы арқылы шығармаға әсерлi эмоциялық күш дарытады. Баяндау мен суреттеудегi дәлдiк жазушы шеберлiгiнiң ең iрi қырларының бiрi. Әдебиет – сӛз ӛнерi, “тiл – әдебиеттiң бас мүшесi” (М.Горький), “сӛз – шығарманың негiзi материалы” (К.Федин). Сюжетсiз, композициясы ширап жетпеген шығармалар бола бередi. Ал тiлi нашар шығарма еш уақытта жақсы шығарма болған емес, бола алмайды да. Демек кӛркем әдебиетте де тiлдiң атқарар қызметi орасан зор. Тiлдiң, сӛздiң қасиетiн ғұлама қаламгерлер жерiне жеткiзе айтқан. Мысалы, Абай: Алыстан сермеп, Ӛткiрдiң жүзi Жүректен тербеп Кестенiң бiзi Шымырлап бойға жайылған. Ӛрнегiн сендей сала алмас Қиядан шауып, Бiлгенге маржан Қисынын тауып, Бiлмеске арзан Тағыны жетiп қайырған. Надандар бәһре ала алмас – Толғауы тоқсан қызыл тiл, Қиналма бекер тіл мен жақ, Сӛйлеймiн десең ӛзiң бiл – десе, Кӛңілсіз құлақ ойға олақ. М.Жұмабаев: Күш кемiдi, айбында ту құлады, Кеше батыр, бүгiн қорқақ құлады. Жарыққа ұмтылған асыл жандар бұғауда, Қан суынған, жүрек солғын соғады. Жарық кӛрмей жатсаң да ұзақ, кең тiлiм, Таза, терең, ӛткiр, күштi кең тiлiм, Тарап кеткен түрiк балаларыңды бауырыңа Ақ қолыңмен тарта аларсың сен, тiлiм, – деп жазды. С.Мұқанов тiлдi, сӛздi мидың ми градустық домнасында қайнап шыққан халықтың қымбаттан да қымбат кенiне теңейдi. Олай етпеген жағдайда сӛз шығармаға негiзгi материал бола алмайды. 38 Жазушы еңбегiне байланысты творчество азабы деген ұғым бар. Сол азаптың ең үлкенi – суреткердiң сӛз үстiндегi қызметi. Шынында да, Л.Тольстой айтқандай, “миллион сӛз ойлап, соның тек бiрiн ғана таңдау – қандай азап ”. Әр сӛздiң тура мағынасымен қабат, бұрма мағынасы да бар. Бұрма мағынадағы сӛзде айрықша астар, юморлық, ирониялық сипат болады. Кӛркем әдебиетте әр сӛздiң тура мағынасымен қатар, бұрма мағынасын ұтымды қолдану шығарманың iшкi-тысқы ажарына ажар қосары даусыз. Кӛркем сӛз – кӛрiктi ойдың кӛрiнiсi, құнды сӛз құнарлы ойдан туады, “Ойы нәрсiздiң тiлi де нәрсiз” (Л.Тольстой). Сонымен кӛркем тiл жайы – әдебиет туралы ғылымның ең ӛзектi мәселелерiнiң бiрi. Сӛз-халық қазынасы. Ӛмiр мен ӛлiм арпалысқа түскен, сұрапыл соғыс кезiнде де 1942 жылы Анна Ахматова тiл, сӛз тағдырына алаңдап былай деп жазды: Қаусап қала, қаусап пана, қаусап бақ, Қара ормансыз, шаңырақсыз қалсақ та. Орыс сӛзi, сенi сақтап қалармыз, Қалмаспыз бiз бас сауғалап, жан сақтап. Мӛлдiр тiлдi қоя алмаспыз қан қылып, Ұрпақ оны айтып жүрер ән қылып Мәңгiлiк! Р.Ғамзатов: “Егер ана тiлiм ертең ӛлетiн болса, мен бүгiн ӛлуге даярмын!” – деп жазды. Әдебиет – ардың iсi. Задында жазушы адам жаман жазуға арлануы тиiс. М.Шолохов шын жазушы 100 сӛз жазса бiрде-бiр сӛзi жаман не орта болмай, 95-i ӛте жақсы, қалған 5-i жақсы болғанда ғана ғасырымызбен бір дәрежеде тұратын биiк шығарма туғыза алады. Кӛркем шығарманың тiлiн байыптауға дәл осы тұрғыдан келу керек. жүктеу/скачать 1,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|