Дәріс 1 Қазақ тілін оқыту жүйесінің қайнар көздері мен негізгі бастаулары
жүктеу/скачать 480,04 Kb. Pdf көрінісі
|
|
Дәріс 10 Қазақ тілінщ лексикасы мен фразеологиясын оқыту әдістемесі Өзі өмір сүріп отырған қоғам мен ана тілінің, тіл мен мэдениеттің өзара байланысын түсінуде оқушыға тілдегі сөздердің мағынасы мен мәнін меңгертудің маңызы зор. Халықтың рухани мәдениеті мен салт- дәстүрі.н, халық педагогикасын сана-сезімдеріне сіңіруде де тілдің сөздік қоры мен сөздік құрамын үйретудің мәні айрықша. Қазақ лексикологиясын меңгеру арқылы оқушы тілдің не бір терең қабаттарындағы тылсым қырларын меңгеруге мүмкіндік алады. Сөз мағынасындағы түрлі мағыналық реңктерді меңгерген оқушының сейлеу мэдениеті де жоғары болмақ. Қазақ фразеологиясындағы үлттық дүниетаным ерекшеліктерін оқушыларға толыққанды түрде таныту мұғалімнің міндеттерінің бірі. Әдіскер А.Айғабылов лексиканы оқытудың маңызын былайша дәйектейді: "Ана тілінде сөйлей білген адамның барлығы да сол тілдің заңдылықтарын, кыр-сырын, сыр-сипатын толық біле береді деуге болмайды. Сондықтан лексиканы оқытудың практикалық маңызы зор. Окушы сез жүйесін түсіну арқылы оның айтылу (орфоэпиялық), жазылу (орфографиялық) нормасын саналы түсінуге, эр сөздің орынды қолданылуы арқылы ойды толық және дэл жеткізуге, қызмет ететін сан алуан мағыналы сөздерді түсініп, талдап, таңдап қолдана білуге, мэнерлі сөйлеуге, көркем эдеби тілдің бейнелі эуезділігін, әсерлілігін түсінуге дағды алады. Лексиканы оқытудағы мұндай талаптар жастарды дүрыс сөйлеу, ойын жеткізіп айта білуге тәрбиелеу мақсатын қояды. Өйткені тіл заңдылықтарын, ережелер мен анықтамаларды үйрете отырып, тілдік фактіні меңгерту бар. Сондай-ақ оның күнделікті қатынас құралы ретінде қажет болатын қыр-сырын түсіндіру керек. Лексиканы оқытуда сөзге үлкен мэн беріледі. Тілдің ең кіші белшегі сөздің фонетикамен, морфологиямен, синтаксис жэне стилистикамен байланысын жете түсіндіру қажет. Оқушы сөз жүйесін түсіну арқылы тілдің орфоэпиялық жэнорфографиялық нормаларьш саналы тусінуге. әр сөзді орынды қолдану арқылы өз ойьгн жұйелі, түсінікті жеткізуге уйренеді. Тілдегі сан алуан мағыналы сөздерді түсініп, талдап, таңдап қолдануға тырысады. Көркем әдеби тілдің әуезділігін, әсерлігін түсінуге дагдыланады. Лексиканы өткея кезде сөздің тура және ауыспалы мағынасына ерекше мэн беріледі. Мынандай мысал келтіре отырып, салыстыру әдісін пайдалана отырыл түсіндіруге болады: 1) Ол ата-анасын құрмет тұтады (тура мағына). 2) Отан ананы корғайық! (ауыспалы мағына). Сөз мағынасын түсіндіргенде сөз бен үғымды түсіндіру, олардың тепе-тең екендігіи мысалдар келтіре отырып түсіндірген жөн. Сөз біткеннің бэрі магына бере бермейтіндігін де айтып түсіндіру қажет. Омоним, антоним, синонимдерді өткен кезде кебінесе салыстыру әдісін пайдалануға болады. Мұғалімнің көркем эдебиеттен мэтіндерді оқып, синоним сездерді тапқызып, орньша басқа синонимдес сөздерді койғызып. мәтіннің көркемдік ерекшелігіне талдау жасатқызуыдаөзнэтижесінбереді. Синоним сездерді мағыналық реңкінің өзгеруіне қарай койғызу, сөйлем ішіндегі синонимді басқа сөзбен алмастыру, оның өзгеру процесін дэлелдету тәрізді жүмыстарды орындатқан тиімді. Лексиканы оқытуда эрбір лексикалык категорияны түсіндіру лексикалық магына мен грамматикалық мағынаны қатар қойып салыстыру арқылы жүрсе ғана ұтымды. Былайша тусіндіру - лексикалық мағынаны ашуға көмектесумен бірге, оқушылардың грамматикалық ұғымдарды дұрыс ажыратып, сөздердің қолданылу аясын терең түсінуге мүмкіндік жасайды. Лексиканы оқыту кезінде мұғалім оқушыларды сөздікпен жұмыс істей білуге үйретуі керек. Сөздердің шығу тарихьш, сөз мағыналарын сөздіктерді қолдана отырып меңгерткізу оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттырады. Әдебиет сабағында өткен тақырыптардың ішінен тусініксіз сөздерді тапқызьш, сол сөздердің магынасын сөздіктен таптырып отырса пэн аралық байланыс жүзеге асып, оқушылардың белсенділігі артады. жүктеу/скачать 480,04 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|