Дәріс 1 Тақырып: Кіріспе
Диатомдылар (Diatomeae) типі
жүктеу/скачать 0,72 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Пеннатталылар (Pennatae) класы
Диатомдылар (Diatomeae) типі.Бұл типке жататын балдырлардың барлығына тән басты ерекшелік – клетканың құрлысында. Клетканы іш жағынан пектинді қабық, ал оның сыртынан кремнеземнен құралған екі жақтаулы берік сауынт қапшан тұрады. Пектинді қабық структурасыз жұқа болады. Клеткасы бір ядролы, хромотафорасы бірден бірнешеуге дейін барады. Клеткасының пішіні әр т‰рлі. Протоплазма клетканың қабығына жақын, кейбіреулерінде клетканың ортасына орналасады. Клетка ішіндегі бос орынды клетка шырынына толы вакуолия алып жатады. Хромотофорасында хлорофильдің а және с пигменттерінен басқа қоңыр-фукоксантин, сары-каротин пигменттерінің болуына байланысты диатомды балдырлар көбінесе сарғыш т‰сті келеді. Қор заты ретінде крахмалдың орнына май және полисахарид- леикозин жиналады. Диатомды балдырларға бір клеткалы және колониялы организмдер жатады. Клетканың пішіні дөңгелек, ‰ш бұрышты, сопақ, трапеция пішіндес к‰пшек, цилиндр тәріздес болып келеді. Диатомды балдырлар клетканың жай екіге бөлінуі арқылы вегетативтік жолмен көбейеді. Кейбіреулері оогамиялар арқылы жынысты да көбейе алады. Жыныс процесі екі вегетативтік клетканың бірігуі арқылы ж‰зеге асады. Диатомды балдырлар сыртқы кремнеземді қабықтарының құрлысына және көбею ерекшелігіне қарай екі класқа бөлінеді. Пеннатталылар (Pennatae) класы екі жақты симметриялы жақтаулы болып келуімен сипатталады. Центрикалық диатомдылар (Centricae) класы жақтаулылары радиалды құрылысты және дөңгелек пішінді келеді. Пеннатталылар (Pennatae) класыБұл кластың өкілі ретінде тұщы суда тіршілік ететін пиннуларияны (Pinnularia) алуға болады. Пиннулария элипс пішінді созылған, ‰лкен бір клеткалы балдыр: екі жақты, шеті дөңгелектеніп келеді. Егер 90о бұрыш жасап бұрсақ, онда оның көрінісі ұзын тік төрт бұрыш сияқты болады. Бірінші жағдайда пиннулярияны жақтау жағынан, ал екінші дебелдеу жағынан қарағандағы көрінісі. Пиннуларияны жақтау жағынан қарағанда орталық сызықтың бойынан ‰ш төмпешікті көреміз, оның біреуі ортасында, қалған екеуі жақтаудың ұштарына тақау орналасады. Бұл қабықтың ішкі жағының қалыңдауынан пайда болған төмпешіктер оны т‰йін деп атайды. Т‰йіннің бір ұшынан екінші ұшына қарай, жақтауды ортасынан жара S әрпі тәрізді тігіс өтеді. Тігістің оң және сол жағында симметриялы көптеген көлденең жолақтар орналасқан. Бұлар қабықтың іш жағынан қалыңдап және жұқарған жерлерінің кезектесіп келуі. Пиннулярияны белдеу жағынан қараса, онда оның екі жақтауы айқын көрінеді. Ішкі кіші жақтауды-гипотека, оны жауып тұратын сыртқы ‰лкен жақтауды –эпитека деп атайды. Осындай жақтаудың ішінде жатқан клетканың пектинді заттан т‰зілген қабығы болады. Клетканың орта бөлігіндегі көлденең протоплазмалық көпіршеде ядросы және б‰йір жағына қарай екі пластинкалық хромотофорасы орналасады. Протоплазма клетканың қабығына қарай ығысқан, оның қуысын клетка шырынына толы вакуоля алып жатады. Протоплазма мен вакуольды ассимиляция процесінің нәтижесінен май тамшылары жиналады. Пинульярия клеткасы қатты субстратқа ‰йкелгенде қозғалғыш келеді. Өйткені тігістен кілегейлі заттардың сыртқа қарай шығуы қозғалыс тудырады. Осының нәтижесінде субстратпен клетканың арасында ‰йкелу к‰ші пайда болып, ол клетканы протоплазманың қозғалысына қарама-қарсы бағытқа итеріп отырады. Пинулярия клеткасының бойлай екіге бөліну арқылы вегетативті жолмен көбейеді. Бұл кезде жақтаулар аздап ашылып, хроматофоралары б‰йір жағынан жақтау жақа қарай ауысады. Кариокиноз жолымен ядро бөлінгеннен кейін протоплазмада бөлінеді. Сөйтіп, әрбір жас клетка аталық клеткадан бір ядро, бір храмотофора және бір жақтау алып, өз бетінше тіршілік ете бастайды. Ал, жетіспеген екінші жақтауын өздері жасап алады. Осы уақытта хроматофора да екіге бөлініп, өзінің қалыпты к‰йіне көшеді. Пинулярияның қатайған қабығы созылмайтындықтан пайда болған жас клеткалар әркелкі болады. Аналық клетканың эпитекасын алғаны-аналық клетканың ‰лкендігіндей, ал гипотекасын алғаны-одан гөрі кіші болады. Гипотека эпитекаға айналып, гипотекасы жаңадан құрылады. Бұл бөлініс бірнеше рет бірінен соң бірі қайталанғаннан кейін кіші жақтау алған клетканың көлемі 2-3 есе кішірейіп, әрі қарай бөліну арқылы көбеюге қабілеті келмей қалады. Мұндай жағдайда екі кішірейген клеткалар жақындап, сыртқы жақтаулы қабықтарын тастайдыда клетка ішіндегі заттар бір-біріне құйылып пектинді қабыққа оралған зигота т‰зіледі. Зиготаның қабығы созыла алады, сөйтіп ол өсу спорасына немесе ауксоспораға айналады. Мұның алдында әрбір клетка редукциялық бөлініп, соның нәтижесінде пайда болған 4-гаплоидты ядроның ‰шеуі өліп, біреуі қалады. Осындай гаплоидты хромосома жиынтығы бар клеткалардың қосылуынан болған зигота клетканың алғашқы мөлшеріне дейін өседі. Оны кремнеземді жақтаулар қаптап, вегетативтік т‰ріне айналады. Диатомды балдырларда ауксоспорадан кейін вегетативтік особьтар диплоидты болады. Ал, жасыл балдырлардың көпшілігінде вегетативті особьтар гаплоидты еді. Басқа көпшілік диатомды балдырларда, пиннулярия сияқты, зигота т‰зілуінің алдында клеткалары редукциялы жолмен бөлінеді, алайда мұнда ‰ш ядроның орнына екі ядросы өліп, екі ядросы қалады. Бұл жағдайда протопласт көлденең екіге бөлінеді. Оның әрбір жартысында бір-бірден ядросы болады. Бір клетканың жартысы өзіне сәйкес екінші бір клетканың жартысымен бірігіп, екі зигота т‰зіледі. Ол екі ауксоспораға айналады. Мұндай жолмен бір клеткалы новикула (Novicula) көбейеді. Бұл құрылысы жағынан пиннулярияға ұқсас, бірақ одан гөрі қозғалғыш келеді. Кейбір диатомды балдырларда бөлінудің нәтижесінде пайда болған клеткалар ажырасып кетпей, клетка ұштары арқылы жабысып табеллария (Tabellaria) сияқты колония құрайды. жүктеу/скачать 0,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|