Дәріс №1 Топырақ туралы түсінік Негізгі сұрақтар және олардың қысқаша мазмұны

Топырақтардың  физикалық  ciңipy  қабілеттілігі–  бұл  коллоидтық 

бөлшектердің  топырақ  ерітінділерінен  су  үлбipлepiнiң  беткі  керілуін 

төмендететін заттардың молекулаларын ciңipy қабілеттілігі. 

Механикалық  ciңipyкезінде  суспензиялар  бөлшектерден  босап, 

молекулалар  мен  иондары  бар  ерітінділерге  айналады.  Әpбip  топырақ 

бөлшeгi су үлбірімен қоршалып қалады. 

Бөлшектердің  беттерінде  судың  молекулалыққабаты  су  үлбірініңүлкен 

күшпен  керілуi  арқылы  ұсталып  тұратыны  белгілі.  Әдетте  су 

үлбірініңкepiлyi  ауамен арадағы шекарада 0°С кезінде 75,5 дин/см тең. Сол 

себептітопырақта ұсақ бөлшектер көп болған сайын су үлбірінің жалпы бeті 

де үлкен болады, беттің керілу күшінің энергиясы да артады. 

К.К.  Гедройц  (1955),  әртүрлі  тұздардың  ерітінділерін  зерттей  отырып, 

заттарды  екіүлкен  топқа  бөлуге  болатынын  анықтады:  су  үлбірінің  беттік 

энергиясын 

төмендететіндер 

және 

оны 

жоғарлататындар. 

Су 

үлбірініңбeттіккерілу күшіәртүрліқышқылдар мен тұздардыңәсер eтyiкезінде 

өзгереді.  Бейорганикалыққышқылдар  мен  олардың  тұздары  көбінесе 

жоғарылатады,  ал  органикалыққышқылдар,  спирттер,  алкалоидтар  және 

бояулар  су  үлбірінің  беткі  керілуін  төмендетеді  және  олардың  топырақ 

ерітіндісіндегі концентрациясы көп болған сайын бeткi керілу күшейе түседі. 

Сол  себепті  топырақ  ерітіндісіндегі  топырақ  бөлшектерінің  айнала-сындағы 

заттар  молекулаларының  орналасуы  әртурлі.  Су  үлбірінің  беткі  керілуін 

төмендететін  заттардың  молекулалары  онымен  тұтылады  –  бұл  құбылыс  он 

адсорбция  деп  аталады.  Су  үлбірінің  беткі  керілуін  жоғарылататын  заттар 

топырақ  бөлшектерінен  біршамa  қашықтықта  орналасатын  болса  –  бұл 

құбылысты  тepic  адсорбция  (лат.  Ad  –  кезде,  sorber  –  ciңipy,  сору)  деп 

аталады. 

Соныменен, топырақ ерітіндісініңeнyi кезінде су үлбірініңбeткi кepiлyiн 

төмендететін  заттар,  яғни  органикалыққышқылдар,  спирттер,  алкалоидтар, 

топырақта  тұтылып  жиналатын  болады,  ал  беткікерілудіжоғарылататын 

заттар – барлығынан жиі диссоциацияланатын бейорганикалық тұздар сумен 

жуылып  кетеді.  Су  үлбірінің  беттік  энергиясының  кемуі  тек  қана  оң 

адсорбцияның  салдарынан  ғана  емес,  сонымен  бipre  топырақ  бөлшектерінің 

жалпы  беттерініңкішіреюімен  қоса  жүретін  коагуляция  үрдістерікезінде  де 

жүреді, яғни физикалық ciңipy қабілеттілігі едәуір дәрежеде топырақ колло-

идтарының жағдайларына тәуелді. 

Топырақтардың  физикалық-химиялық  ciңipy  немесе  ауысу  қaбiлeттiлiгi 

дегеніміз  ең  алдымен,  коллоидты  бөлшектердің  топырақ  ерітіндісінен 

иондарды 

тұту 

және 

айырбастау 

қабілеттілігі. 

Топырақ 

бөлшектерінқоршайтын 

су 

ерітіндісінде 

заттардың 

иондарға 

диссоциацияланған  едәуір  мөлшері  —  катиондары  мен  аниондары 

(катиондар  он,  аниондар  –тepic  зарядталған)  болады.  Мысалы,  то-

пырақерітіндісінде  Na

+

,  К

+

,  Са

2+

,  Mg

2+

,  Fe

3+

,  Н

+

  катиондары  және  С1

-

,  S0

4

2-

, 

Р0

4

3-

, NO

3

-

 аниондары болуы мүмкін. 

Топырақ  колоидтары  сонымен  бipre  оң  немесе  тepic  зарядқа  ие, 

сондықтан,  тepic  зарядталған  бөлшектер  барлық  минералдық  және 

органикалық бөлшектердің негізгібөлігі, катиондарды, ал оң зарядталғаны – 

аниондарды тұтады. 

Топырақта коллоидты бөлшектер көп болған сайын сіңірілген катиондар 

мен  аниондардың  көп  мөлшерін  тұтып  қалады.  Катиондар  мен  аниондар 

топырақ  бөлшектерімен  айтарлықтай  бepiктұтылады  және  тек  қана  топырак 

ерітіндісімен  жанасқан  кезде  ғана  басқаларымен  ығыстырылуы  мүмкiн. 

Ығыстыру химиялық алмасу реакциясы нәтижесінде жүреді. Иондар алмасуы 

эквиваленттік мөлшерде өте тез жүреді, яғни бip Са

+

  катионы  eкi  Н

+

  немесе 

К

+

  катионына  алмасады,  әpi  топырақтың  кез  келген  катионы  топырақ 

ерітідісінің кез келген катионымен алмасуы мүмкін. 

Топырақ коллоидтары Na

+

, К

+

, Са

2+

, Mg

2+

, Fe

3+

, Н

+

,А1

3+

 иондарын жедел 

сіңіреді.  Бұл  қатар  ciңiрy  энергиясының  төмендеуі  бағытында  жазылған. 

Олардыңішіндегі күрделі, кешенді, суда ерімейтінқосылыстарды барлығынан 

жиi түзетіндеріА1

3+

 және Fe

3+

.Сол себenтi табиғи жағдайда Н

+

, Са

2+

, Mg

2+

, К

+

 

және  сирек  жағдайда  N

+ 

ciңipілгенкүйде  болады,  олардыңқұрамы  топырақ 

түзілу  үрдістері  мен  факторларына  тәуелді.  Сіңірілген  катиондар  саны 

әpтүpлi  мөлшердегі  бөлшектердің  көлeмi  мен  құрамына,  әcipece  коллоидты 

бөлшектерге,  яғни  механикалыққұрамына  тәуелді.  Катиондардың  сіңірілу 

сыйымдылығы  мынадай:бөлшектер  мөлшері,  мм. 0,25  — 0,005  — 0,0001  — 

0,005 – тен кіші 0,0001 – 0,00025 – 0,00025 

100 г топырақтағы катиондар саны мг – экв 0,315,0 – 37,5 – 63,90,3 15,0 

37,5 63,9. 

Сіңірілген  катиондардың  немесе  негіздердің  жалпы  саны  100  г 

топырақта  мг-экв-пен  көрсетіледі.  Миллиграм-эквивалент  –  бұл  элементтің 

атомдық  салмағын  валенттілігіне  бөлгендегі  миллиграммен  берілген  өpнeгі. 

Мысалы  Са

2+

cyтeгi  бойынша  эквивалентті  20,04  мг,  ал  Mg

2+

  -  12  г.  100г 

топырақ  эквивалентін  есептеу  үшін  аныктауға  алынған  топырақ  салмағын 

100-ге бөліп, алынған санды негіздердің жалпы мөлшеріне немесе сіңірілген 

катиондар 

қосындысына 

көбейтеді.Сіңірілген 

катиондар 

саны 

минералдыққұрамға  да  тәуелді100  г  топырақта  каолин,  гидрослюда  20  г, 

серицит  20-40  г,  монтмориллонит  60-100  мг-экв  тұта  алады.  Өте  жоғарғы 

сіңіру  қабілеті  топырақтың  органикалық  заттарына  тән.  Мысалы, 

қарашірік100 г топырақта катиондарды 180-ге, ал гумин қышқылдары – 186 

мг-экв дейін ciңipe алады. 

Соныменен,  топырақтың  катиондары  мен  аниондарының  жалпы  саны 

топырақтың 

механикалық, 

минералдыққұрамына 

және 

олардағы 

органикалық  заттар  құрамына  тәуелді.  Топырақта  лайлы  тұнба  бөлшектері, 

монтморилонит  сияқты  минералдар  және  органикалық  заттар  көп  болған 

сайын,  түбінде  топырақтың  ciңipy  кешенінқұрайтын  сіңірілген  иондардың 

жалпы  саны  да  көп  болады.  0,001мм-денкішіciңipyгe  қабілетті  бөлшектер 

жиынтығы  топырақтың  ciңipy  кешені  (ТСК)деп  аталады.  Лайлы  тұнба 

бөлшектерінің саны, шірінді мен минералдардыңқұрамы кезкелген топырақта 

тұрақты болады. Сондықтан топырақ тұтатын катиондар мен аниондар саны 

да тұрақты. Топырақпен тұтылатын катиондар мен аниондардың жалпы саны 

ciңipy  көлемі  деп  аталып,  Е  әріпімен  белгіленеді.Әр  топырақүшін  cіңірілy 

көлеміәртүрлік 100 гқұмдауыт топырақтарда ол 1-5 мг-экв, құмдақтарда 7-8, 

саздықтарда  – 7-8  ден  15-18-ге дейін,  балшықты  топырақтарда 15-30 мг-экв 

дейін, не одан да жоғары, балшықты күлгін топырақтарда 12-18 аралығында, 

шымды  күлгін  топырақтарда  16-25,  орманның  сұр  топырағында-18-30  және 

қаратопырақтарда 30-50 мг-экв. Болады. 

Ciңipy  көлемі  екі  мәннен  құралады  –сіңірілген  негіз  қосындылары  –  S, 

оған  негізінен  К

+

,  Са

2+

,  Mg

2+

  кіреді  және  сіңірілген  Н

+

,А1

3+

,  олардың 

жиынтығы  Н  әріпімен  бeлгiлeнeдi.  Сіңірілу  көлемі  сияқты  S  және  Н  100  г 

топырақтағы мг-экв. Бойынша өрнектеледі, сонымен E=S+H. 

Сіңірілген  негіздер  мен  cyтeгi  мөлшерінің  арақатынасына  қарай 

топырақтарды  негіздермен  қаныққан  және  негіздермен  қанықпаған  деп 

ажыратады.  Негіздерге  қанықпаған  топырақтардың  ciңipy  кешенінде  көп 

мөлшерде  алмасатын  cyтeгi  мен  алюминий  болады  және  олар  қышқылды 

топырактар деп аталады – бұлар шымды, шымды-шымтезекті және орманның 

сұр  топырақтары.  Егер  топырақтарда  сіңірілген  негіздердің  Са

2+

,  Mg

2+

  және 

Na

+

қосылыстары  ciңipy  көлеміне  тең  болса,  олар  негіздермен  қаныққан  деп 

аталады – олар қаратопырақтар, сұртопырақтар, кeбipлep, күрең топырақтар. 

Негіздермен  қаныққан  топырақтар,  олардағы  алмасу  катиондарына 

байланысты, бейтарап немесе сілтілігі болып есептеледі. 

Teмip  мен  алюминийдің  оң  зарядталған  гидрототықтарымен  жеткілікті 

мөлшерде  қаныққан  топырақтың  ciңipy  кешені  аниондардың  физикалық-

химиялықсіңірілуінқамтамасыз 

етеді. 

Аниондардыңсіңірілуібіркелкі 

жүрмейді,  С1

-

анионы  өте  аз  сіңіріледі,  содан  кейін  N0

3(2)

,  ал  одан  ары 

артуына  қарай  SO

4(2)

-

,  Р

2

0

4(3)

  және  ОН

-

,  яғни  аниондардың  валенттілігі  және 

оның  мәні  жоғарлаған  сайын,  олар  жақсы  сіңіріледі  тек  гидрооксильді  топ 

ОН~олардыңқатарына кірмейді. 

Сонымен, топырақтарда сіңірілген күйдегі күкірт, фосфор, аз мөлшерде 

азот  және  хлор  қосылыстары  болады.  Дегенмен,  топырақтыңciңipy  кешені 

көбінесе  тepicзарядталған  бөлшектерден  тұрады,  сондықтан  катиондар 

сіңіріледі. 

Сутегі 

катионымен 

қаныққан 

топырақтардың 

структурасы 

судыңәсерінен  epiпкететін  түйіршікті-шанды,  өздеріқышқыл.  Коллоидтар 

гидрофильді,  жартылай  қайтымды.  Н

+

  катионын  қоректік  элемент  ретінде 

пайдаланбайды және олар микроағзалар мен өсімдіктер тіршілігін тежейді. 

Жылжымалы  түрдеп  алюминий  катионы  өсімдіктер  үшін  улы, 

топырақтарға  қышқылдыққасиет  береді,бipaқбepiкструктураның–  пайда 

болуына әсер ететін коагулятор болып табылады. 

Натрий  –  ортаға  сілтілік  реакция  беретін  катион,  көп  мөлшерде  болса 

өciмдіктіөлтіреді,  топырақтың  структурасын  бұзады,  оны  дисперсиялайды; 

натрий коллоидтары гидрофильді, жылжымалы, тұздары ериді. 

Кальций  және  магний  катиондары  қаратопырақтардыңciңipy  кешенінде 

басым  болады  және  оларға  бейтарапқа  жақын  реакция  береді.  Олар,  жақсы 

коагуляторлар  ретінде,  топырақтарда  органикалық  заттардың  бекуіне 

ceптігінтигізеді, өте құнарлы топырақтардыңciңipy кешеніне кіреді. Олардың 

коллоидтары гидрофильді, қайтымсыз. Топырақ структурасы суға бepiк. 

Teмip  катионы  қышқыл  топырақтардың  топырақтыңciңipy  кешеніне 

кіреді.  Ол  жақсы  коагулятор,  топырақ  структурасына  беріктікбереді,фосфор 

қышқылының  анионымен  нашар  диссоциацияланады  және  нашар 

еритінқосылыстар  түзеді.  Гельдеріқайтымсыз,  гидрофобты.  Аниондары 

топырақта  шамалы  тұтылады,  олардыңкейбіреулерi  (Р

2

0

4(3)

-

  және  S0

4(2)

-

) 

топырақта  суда  ерімейтін  тұздар  түзеді,  ал  С1

-

  және  N0

3{2)

-

  егерде  өсімдік 

тамырларымен тұтылмаса, көбінесе топырақтан шайылып кетеді. 

Химиялықciңipy 

қабілеттілігі– 

топырақтардың 

нашар 

еритінқосылыстар  түріндегі  катиондар  мен  аниондарды  тұтуы.  Нашар 

еритінқосылыстар түзілуі заттар концентрациясы артқан кезде және олардың 

шөгіндіге  түскен  кезінде,  сонымен  қатар  топырақ  ерітіндісінде  ететін 

химиялық  реакция  нәтижесінде  жүреді.  Мысалы,  фосфор  мен  кальцийдің 

нашар еритінқосылыстары қаратопыраққа суперфосфатты салған кезде пайда 

болады: 

2 Са (НСО

3

)

2

+Са (Н

3

Р0

4

)

2

-

>Са

3

 (Р0

4

)

2

+4Са0+4Н

2

0,  

3 СаCl

2

+2Na

3

P0

4

=Ca (P0

4

)

2

+6NaCl. 

Егертопырақтатеміргидраттарыболса, темірфосфатытүзілуімүмкін:  

Fe (OH)+H

3

P0

4

=>FeP0

4

+3H

2

0. 

EpyiнашарқосылыстарСа

2+

, 

Mg

2+

, 

Fe

3+

, 

А1

3+

иондардыңөзараәcepлecyiкезіндеР0

4(3)

-

; 

S0

4(2)

-

- 

CaC0

3

, 

CaS0

4

, 

Ca(P0

4

)

2

жәнебасқадатұздарда,  алмасуреакцияларында:  [ТСК]Са+Н

2

С0

3

  = 

[ТСК]2Н+СаС0

3

пайдаболады. 

Сонымененкатиондарменаниондартопырақтатұтылуымүмкін. 

Олардыңкейбірбөліктеріжаңатүзілімдерді:ақкөзді, 

псевдомицелийді, 

охралықдақжәнебасқадайформалартүріндекездеседі.Хи-

миялықсіңіруқабілеттілігінің 

арқасындатопырақтардафосфоржәнекүкіртсияқтықоректікэлементтержинақт

алады, 

теказоттопырақтар-

дыңмұндайформадағыciңipyқабілеттілігіндетұтылмайдыдеугеболады. 

Топырақтардыңбиологиялықciңipyқабілеттілігіөсімдіктердіңқоректендіруэле

менттерінтаңдапciңipyiмenшартталған. 

Топырақтардыңбиологиялық 

ciңipy 

қабілеттілігі.Органика-

лықзаттартүріндебекігенқоректікэлементтертопырақтарғатүседіжәнеолардаж

инақталабереді.Биологиялықciңipyқабілеттілігі 

азоттыңжәнебарлықмаңыздықоректікзлементтердіңөсімдіктергетиімдіқатына

стардабeкyiнқамтамасызетеді.Онынэрозиялаған, 

жас, 

әлсіздамығанжәнемеханикалыққұрамыбойыншажеңілто-

пырақтардаүлкенерекшемаңызыбар. 

Топырақтыңтүзiлy 

үрдістеріменбұзылуыкездеріндеәртүрлізаттардыңқозғалуы, 

бeкyi, 

пайдаболуыжәнеыдырауы, 

топырақтар-

дыңмаңыздықасиеттерінкөрсететінciңipyқабілетініңбарлықформаларыныңәсе

ретуіненжүреді. 

6.

 

Топырақтың қышқылдығы, сілтілігі.  

Топырақ ортасының реакциясы. 

Топырақтардыңқышқылдығы  қapaшірік  және  басқа  да  органи-

калыққышқылдардың  топыраққа  eнyi  нәтижесінде  пайда  болады. 

Қышқылдар  топыраққа  сумен  бipre  енеді,  онда  көмip  қышкылыныңбipaз 

мөлшері  болады.  Топырақтың  ciңipy  кешені  мен  қышқылдардыңcyтeri 

арасында алмасу реакциясы жүреді. 

[ТСК] CaMg + 4Н қышқылдар → [ТСК] 4Н + қышқылдар + С тұздар + 

Mg тұздар. 

Қышқылдар  топырақтың  ең  жоғарғы  горизонттарына  енетіндіктен, 

сутегі катионы жоғарғы горизонттан бастап топырақтардың ciңipy кешеніне 

кіреді.  Біртіндеп  сіңірілген  күйдегі  сутегімөлшеpi  көбейеді  де,  топырақ  пен 

топырақ ерітіндісіқышқыл бола бастайды. 

Топырақ 

қышқылдылығы 

формалары.Топырақтар 

топырақ 

ерітінділерініңқышқылдығы  (актуальдыққышқылдық)  және  қатты  фазасы 

(потенциалдыққышқылдық)  деп  ажыратылады.  Актуалды  қышқылдық 

топырақ 

ерітінділеріне 

органикалыққышқылдардың(көмip, 

сірке, 

фульвоқышқьшдар  және  т.б.)  eнyiнeнтуындайды  және  cyтeгi  иондарының 

концентрациясы бойынша анықталады. 

Потенциалдыққышқылдық топырақтың ciңipy кешенінде болатын cyтeгi 

катиондарына  байланысты.  Ол  алмасу  және  гидролиздікқышқылдық  болып 

бөлінеді. 

Алмасу  қышқылдығы  –  бейтарап  КСl  тұздары  көмегімен  анықталатын 

топырақтыңқатты фазасының қышқылдығы. Алмасу қышкылдығына Н

+

 және 

А1

3+

қатысады. Қышқылдықты анықтаған кезде мына реакция жүреді: 

[ТСК]А1Н+4КС1=[ТСК]4К+НС1+А1С1 

және 

ары 

қарай 

А1С1

3

+ЗН

2

0=А1(ОН)

3

+ЗНС1 

Дегенмен,  реакция  нәтижeciндe  барлықcyтeгi  емес,  оның  тек  бipбөлiгi 

ғана ығыстырылады, ceбeбi пайда болатын тұз қышқылы диссоциацияланып, 

қайтадан  ТСК-нен  калийді  ығыстырады,  яғни  алмасу  иондарының 

динамикалық 

тепе-теңдігі 

басталады. 

Хлорлы 

аммоний 

судың 

диссоциациялануын  тудырады,  нәтижесінде  алюминий  гидрототығы  және 

ерітіндініқышқылдайтын тұз қышқылы түзіледі. 

Актуалды  және  потенциалдыққышқылдық1л  су  ерітіндісіндегіcyтeгi 

иондарының 

концентрациясын 

көрсетеді. 

Таза 

дистилденген 

судыңмолекулаларыныңбip 

бөлігі 

Н

+

 

және 

ОН

-

 

иондарына 

диссоциацияланады,  ондағы  Н

+

қышқылдық,  ал  ОН

-

сілтілік  қасиеттерді 

анықтайды. 

Иондар 

концентрацияларының 

туындысының 

судың 

диссоциацияланбаған бөлігіне қатынасы тұрақты мән және ол мынаган тең: 

[Н

+

][ОН]=К к. Н

2

0=1кг 14, мұнда К – диссоциация константасы. 

Егер ерітіндіде cyтeгiиондары басым болса, реакцияқышқылдық болады, 

ал  45идроксил  иондары  басым  болса  –  сілтілік,  олардыңконцентрациясы 

бірдей болса, онда ерітінді бейтарап күйде болады. 

Таза  дистилденген  судың  реакциясы  бейтарап,  яғни  иондар  кон-

центрациясында  Н

+

  және  ОН

- 

бірдей  және  ол  1·10 

-7

  тең.  Бұл  мәндермен 

жұмыс  icтeyыңғайсыз  болғандықтан,  ерітінділер  реакциясы  мен  орта 

реакциясын  сутегі  иондар  концентрациясыныңтepicлогарифмімен  өрнектеп 

рН  белгісімен  белгілейді,  онда  судың  бейтарап  реакциясы  үшін–log 

(1·10

7

)=pH=7.  Егерде  рН>7  –46идроксил  иондарыбасым  болғанда  сілтілік, 

егер  рН<7  –  сутегі  басым  болса  –  реакция  қышқылдық.  рН  мәні  бойынша 

топырақтар келесі топтарға бөлінеді: 

рН 

рН 

Күштіқышқылдық– 3 – 4 Бейтарап – 7 

Қышқылдық-4 – 5,5 

Сілтілік– 7 – 8 

Шамалы қышқылдық – 5,5 – 6,5 Күшті сілтілік– 8  

Гидролиздік  қышқылдық  топырактың  ciңipy  кешенініңбip  бөлігі  болып 

табылады және гидролиздік сілітілік тұздар көмегімен анықталады, яғни олар 

күштінeгізжәне  әлсіз  қышқылдар  тұздары.  Әдетте  қышқылдықты  анықтау 

үшінсіркеқышқылды  натрий  қолданылады.  Бұл  тұздың  ерітінді  реакциясы 

табиғи  жағдайда  пайда  болатын  көмірқышқылды  кальций  –  Са(НС0

3

) 

реакциясына жақын. 

7.

 

Топырақтың тотығу-тотықсыздану процестері.  

Топырақ  –  күрделі  тотығу-тотықсыздану  жүйесі.  Тотығу  процессі 

дегеніміз: 1) оттекті қосу; 2) сутекті беру; 3) сутегі мен оттегінің қатысуысыз 

электрондарды беру. 

Тотығу-тотықсыздану процессінің жалпы схемасы:  

+е- 

Ох 



Rеd 

-е-. 

Жалпы  схемаға  сәйкес,  тотығу  –  электрондарды  беру  процессі, 

тотықсыздану – электрондарды қосып алу процессі. 

Топырақта 

тотығу 

процесстері 

органикалық 

заттың 

айналу 

құбылыстарында  кең  дамыған  (мысалы,  тирозин  мен  басқа  хош  иісті 

аминоқышқылдардың  меланиндерге  тотығуы).  Гумификация  –  бұл  тотығу 

үрдісі.  Топырақта  органикалық  заттардың  тотығу  реакцияларының  көбі 

қайтымсыз  тобына  жатады.  Топырақта  кең  таралған  қайтымды  тотығу-

тотықсыздану реакциялары: 

Fe

3+

=Fe

2+

; Mn

4+

=Mn

2+

; N

5+

=N

3+

; S

6+

=S

2-

 және т.б. 

Тотығу-тотықсыздану 

үрдістерінің 

дамуы 

топырақтағы 

микробиологиялық 

үрдістердің 

қарқындылығымен 

анықталады. 

Топырақтағы  негізгі  тотықтырғыш  топырақ  ауасының  немесе  топырақ 

ерітіндісінің  құрамындағы  молекулярлы  оттек.  Тотығу-тотықсыздану 

үрдістерінің  қарқындылығы  мен  бағытын  анықтаушы  негізгі  жағдайлар: 

топырақтың  ылғалдануы;  топырақтың  аэрациясы;  топырақта  органикалық 

заттың  мөлшері;  топырақтағы  микробиологиялық  үрдістердің  жүру 

температурасы. 

Топырақтың тотығу-тотықсыздану жағдайының саналық сипаттамасы  – 

тотығу-тотықсыздану  потенциалы–  берілген  уақытта  топырақтың  әртүрлі 

тотығу-тотықсыздану  жүйелерінің  қоспа  қарқындылығы.  Көрсеткіштің 

белгісі  Eh,  өлшем  бірлігі  мВ.  Топырақта  тотығу-тотықсыздану 

потенциалының көрінісі топырақтың  генетикалық қасиеттеріне,  су-ауа және 

температуралық режиміне байланысты.  

жүктеу/скачать 1,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: