Дәріс тезистері – дәріс. Синтаксис ілімінің зерттелуі
- дәріс. Еркін тіркестерге тән қасиеттер
жүктеу/скачать 0,49 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сөз тіркесіне тән екінші қасиет – синтагмалық байланыста жұмсалуы.
- Сөз тіркесі синтаксемасы оған тән үшінші қасет болып табылады.
| 4- дәріс. Еркін тіркестерге тән қасиеттер
Еркін тіркестердің басты қасиеті біріншіден, тілдік қарым-қатынас жасаудың құралы болып табылады. Сөз тіркесінің бес түрлі байланысу формасы бар болса, олардың әрқайсысы сөйлеудің, сөйлесудің құралы ретінде белгілі бір функционалдық қызмет атқарады. Қиысу қолданылу ерекшелігін танытады. Ал матасу, меңгеру, қабысу, жанасу формалары сөйлеу барысындағы айтылатын ойдың семантикасын толықтыру мақсатында жұмсалады. Сөз тіркесіне тән екінші қасиет – синтагмалық байланыста жұмсалуы. Еркін тіркестің құрамындағы сөздер семантика-грамматикалық жақтан үйлесім тауып өзара синтагмалық байланысқа түседі. Синтагмалық байланыс лексикалық мағынадан тарайтын семантикалық өріспен тікелей байланысты болады. Тіліміздегі сөздер өзара синтаксистік байланықа түскенде олардың атауыштық қызметі екі түрлі жолмен байланысады. Біріншіден, сөз тіркесі құрамындағы сөздердің әрқайсысы өз дербестігін сақтап, дербес атаулар ретінде байланысады, екіншіден, сөз тіркесінің құрамындағы сөздердің бірі екіншісінің семантикасымен ұғымдық, мағыналық жақтан өзара бірлікте келіп, екі сөз де бір ұғымның мәнін анықтайтын атаулар ретінде байланысады. Осыған орай, қазақ тілінде атауыштық мәндегі және семасиологиялық мәндегі синтагма бар деп танимыз. Атауыштық мәндегі синтагмаға мысалы, менің дәптерім, оқушыға қарады, семасиологиялық синтагмаға ағаштың жапырағы, адамның ақылы сияқты сөз тіркестерін жатқызуға болады. Сөз тіркесі синтаксемасы оған тән үшінші қасет болып табылады. Бұл құбылыс сөз тіркесі құрамындағы сөздердің семантикалық дәрежесін айқындайды. Сөз тіркесінің құрамында толық мағыналы кем дегенде екі сөз болса, сол толық мағыналы сөздердің семантикалық дәрежесі екі түрлі болады. Тілдің қолданыстық қызметіне қарай сөздер дербес атаулар ретінде және элементарлы бірліктер ретінде байланысады. Егер сөз тіркесінің құрамындағы сөздер бір ұғымның ішкі мәнін айқындайтын сөздер болса, олар элементарлы бірліктер болып табылады. Мысалы, ағаштың жапырағы, баланың күлкісі, жылқы кісінеді сөз тіркестерінде жапырақ ағашты, күлкі жүктеу/скачать 0,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|