Дәрістер тезистері 1-Дәріс Тақырыбы
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Мақсаты
- Инфоpматика — оның жолдамалары
- 1.2. Ақпаратқа түсініктеме. " Ақпарат "
- Ақпарат қалай беріледі
- 1 Терабайт (Тбайт) = 1024 Гбайт = 240 байт, • 1 Петабайт (Пбайт) = 1024 Тбайт = 250 байт.
- Ақпараттың қасиеттері .
- Компьютерлік өңдеу туралы мәліметтер
- «Информация» деген сөз адам үшін нені білдіреді «Информация»
- Адам информациялармен не атқарады Біріншіден, адам информацияларды сақтай алады.
- Екіншіден, адам информацияларды шығарып бере алады.
- Үшіншіден, адам информацияларды өңдей алады.
- Адам информацияны қалай қабылдай алады
- Образды информация
| Дәрістер тезистері 1-Дәріс Тақырыбы: Ақпарат, адам және компьютер. Ақпаратты кодтау. Санау жүйесі. Мақсаты: Информатика жайлы түсіндіру Информатика мен информацияның міндеттері. Ақпаратты кодтау. Санау жүйесі.
―Информатика‖ француз тілінен аударғанда (ақпарат ) и automatique (автоматтандырылған )"автоматтандырылған ақпарат" деген мағынаны білдіреді. Бұл сӛздің ағылшын тілінен аударғандағы тағы бір мағынасы — "Сomputer science", яғни "компьютерлік ғылым". Инфоpматика —ЭЕМ арқылы информацияны жинау, сақтау, түрлендіру, жетікзу және оны пайдалану заңдылықтары мен тәсілдерін зерттейтін жаңа ғылыми пән.1978 жылғы халықаралық ғылыми конгресі "информатика" терминін нақтылап берді. Информатиканы оқытудың маңыздылығы бұл ғылымның тек ЭЕМ-дерді пайдалану мүмкіндіктері мен олардың жұмыс істеу принциптерін түсіндіріп қана қоймай, қоғамдық ӛмірде және адамдар арасында информацияны кеңінен тарату заңдары мен тәсілдері туралы түсініктер береді. Информатика -адам ӛмірінің яғни қоғамның негізгі обьектісіне айналып отыр.
Есептеу жүйелері және бағдарламалық қамсыздандыру • Ақпарат теориясы, оқыту процессі, байланыс, қабылдау, ақпаратты түрлендіру және сақтау • Математикалық модельдеу, есептеу әдісі және қолданбалы математика • ӛнер әдісі , модельдеу әдісі логикалық және аналитикалық (ойдан шығару, оқыту,ойындар және тағы басқалар.); • анализ жүйесі, • биоинформатика, биологиялық жүйеде ақпараттық процесстерді оқытады ; • әлеуметтік информатика, жалпылама ақпараттық процесстерді оқытады; • машиналық графика әдісі , анимация, мультимедиа; • телекоммуникация торабы, глобальді компьютерлік жүйесі. Россиялық академик А.А. Дородницин информатиканы үшке бӛледі — техникалық құралдар, бағдарламалық және алгоритмдік.
ағылшынның "informatio"ӛзінен шыққан.Информацияны біз ауызша немесе жазбаша түрде, қимыл не қозғалыс түрінде бере аламыз. Кез-келген керекті информацияның мағнасын түсініп, оны басқаларға жеткізіп, соның негізінде белгілі бір ой түйеміз.
•
сигналдар түрінде берілетін мағлұматтар. • Техникада ақпарат хабарлама , таңба сигналдар түрінде • кибернетикада -табиғат пен қоғамдағы басқарумен байланысты Біраз анықтамаларды мысалға келтірсек: • Ақпарат — бұл материя және энергиялармен қатар бізді қоршаған ортаның фундаментальды негізі болып табылады. • Ақпарат — бұл таңбалар мен сигналдар түрінде берілген әлемнің, заттың бейнесі • Ақпарат — бұл қиын құрылымдар әлемі (Моль); Ақпаратты біз ауызша немесе жазбаша түрде, қимыл не қозғалыс түрінде бере аламыз. Кез келген керекті ақпараттың мағынасын түсініп, оны басқаларға жеткізіп, соның негізінде белгілі бір ой түйеміз.
Ақпараттың берілуі. Ақпарат мына тӛмендегі түрлерде беріледі: • Мәтін, сурет, сызба, фотобейне; • Дыбыс сигналдары; • Электр сигналдары; • Магниттік жазба; • Қимылдар мен мимика тілі; • Иіс және дәм сезу; Пән, процесс, материалдық немесе материалдық емес құбылыс, ақпараттық объект
Жалпы тұрғыдан алғанда, информация – таңбалар мен сигналдар түрінде берілген әлемнің, заттық бейнесі болып саналады.Информация алу дегеніміз –бізді қоршаған құбылыстар мен нысандардың ӛзара байланыстары, құрылымы немесе олардың бір-біріне қатысуы жӛнінде нақты мағлұматтар мен мәліметтер алу деген сӛз.Сонымен,информация- белгілі бір нәрсе (адам, жануар, зат, құбылыс) туралы таңбалар мен сигналдар түрінде берілетін маглұматтар.Информацияның түпкі заттық мазмұны оның негізгі қасиеттерін- дәлдігі мен толықтығын, бағалығы мен қажеттілігін, анықтылығы мен түсініктілігін ашуға кӛмектеседі Мысалы :
1.
Хабарлама, ауа райы туралы ақпаратты жіберуші теледидар, қабылдаушы теледидар кӛрушілер 2. Адам табиғи сезім мүшелері (кӛз, құлақ, тері, тілі және тағы басқалар) арқылы бүкіл әлемнен ақпарат қабылдайды , ӛңдейді, сақтайды және бір-біріне таратады. Ақпараттың өлшенуі. Ақпарат қалай ӛлшенеді, мысалы, "Соғыс және Бейбітшілік" романының мәтінінде, Рафаэля немесе адамның генетикалық коды бола ма? Осы сұрақтың жауабын ғылым түсіндіріп бере алмады. Ал, бірақ ақпаратты ӛлшеуге болады? Қандай да бір алфавитті пайдаланып ақпарат жазуды кодтау деп атайды. Бір ғана ақпаратты әртүрлі жолда жазуға болады. Бір белгі тобынан екінші белгі тобына кӛшіру жолын код деп атайды. Ақпараттың сақталу, қабылдану, берілу және ӛңделу жолдары ақпараттың кодталу түріне кӛп тәуелді болады. Бір ақпарат ӛлшемін Клод Шеннон бір бит (ағылшын тілінде. bit — binary digit — екілік таңба ) деп қабылдады. Ақпарат теориясында Бит — ақпараттың ӛлшемі.Есептеу техникасында "0" мен"1" –ден тұратын екілік сан таңбалары арнайы терминмен бит деп аталады. Бит — ақпараттың ең кіші ӛлшем бірлігі. ЭЕМ –де қолданылатын символдық таңбаларды бейнелейтін сегіз разрядты екілік сан — байт, сегіз битке тең. Үлкен кӛлемдегі ақпараттың ӛлшем бірліктері:
Соңғы кездерде мына тӛмендегі ӛлшем бірліктер де қолданылады: • 1 Терабайт (Тбайт) = 1024 Гбайт = 240 байт, • 1 Петабайт (Пбайт) = 1024 Тбайт = 250 байт. Ақпаратпен келесідей амалдарды орындауға болады: құру;
және т.б. Осы процесстердің барлығы ақпараттық процесстер деп аталады. Ақпараттық процесстер –адамдар арасында, тірі организмдерде, техникалық құрылғыларда және қоғамдық ӛмірде ақпаратты жеткізу, жинақтау, түрлендіру процестері.
Ақпарат компьютерде ӛңделу үші дәл,нақты,түсінікті, толық, тиімді болуы тиіс. Ақпараттың қасиеттері:
және т.б. Ақпарат мәселенің ақиқаттық жағдайын толық ашатын болса, оның дәл болғаны. Дәлдігі жоқ ақпарат оны түсінбеушілікке және оған байланысты дұрыс емес шешім қабылдауға әкеліп соғады. Егер ақпарат оны түсінуге және белгілі бір шешім қабылдауға жеткілікті болса, онда оның толық болғаны. Ақпараттың бағалылығы оның берілу жолдарында, кейбір ақпарат сізді қуандырады, кейбіреуі ренжітеді, кейбіреуінде тек фактілер баяндалады. Тіпті, хабардың берілу ырғағына, адамның мимикасына, қол сілтеу ретіне қарай ақпарат әр түрлі бағаға ие болады. Егер ақпарат толық, обьективті, пайдалы, дәл болса, ол сонша бағалы болады.
Ақпаратты ӛңдеу деп бір ақпарат негізінде жаңа ақпарат алуды айтады. Ақпарат ӛңделгенде, оның берілу түрі, алу жолдары ӛзгереді, бірақ оның мағынасы ӛзгермейді. Мысалы, есепті шешу үшін сіз мыналарды орындайсыз: 1. Есептің берілуін оқулықтан оқисыз-ақпарат аласыз. 2. Есепті шешесіз, яғни ақпаратты ӛңдейсіз. бересіз.. Ақпараттарды ӛңдеу үздіксіз процесс, тіпті сіз ұйықтап жатқанда да ақпараттарды ӛңдеу процесі жалғаса береді. Алынған деректерді ӛңдей отырып, математикалықесептерді шеше отырып, адам бұрын ӛзінде болмаған жаңа ақпарат құра алады. Адам ӛзі қоршаған ортадан ақпарат қабылдайды, оларды реттейді, салыстырады, талдайды, соның нәтижесінде жаңа ақпарат құра алады. Ақпараттарды жинақтаудан бастап, нәтиже алуға дейінгі процестерді адамның қатынасуынсыз, алдын ала жасалған бағдарлама кӛмегімен ӛңдейтін процесті ақпараттарды автоматты түрде ӛңдеу дейді. Ақпараттық қорлар — ақпараттық жүйелердегі ӛздеріне сәйкес программалық жабдықтармен біріктірілген және ақпаратты тұтынушылар үшін қызықты болып табылатын жүйеленген электрондық ақпарат.Бұл кітаптар, статья, патенттер, диссертациялар, ғылыми құжаттар, техникалық аудармалар, т.б. Ақпараттық технология— обьектінің процесстің немесе құбылыстың күйі туралы жаңа ақпарат алу үшін мәліметтерді жинау, ӛңдеу, жеткізутәсілдері мен құралдардың жиынын пайдаланатын процесс.Сондай-ақ ақпараттық технология дегеніміз-ЭЕМ жадында сақталған картотекалардағы, каталогтардағы, кітапханалардағы ақпараттарды жинақтауға , біріктіріп сақтауға, керегін жылдап іздеп табуға болатын әр түрлі мәліметтер базасы мен ақпараттық жүйелер. Ақпараттық технологиялардың дамуын желісіз, электрондық почтасыз кӛзге елестету мүмкін емес
Компьютерлік өңдеу туралы мәліметтер Информация - информация деген таңбалар немесе сигналдар тізбегі. Информация - ақпарат ұғымының баламасы ретінде қолданылады. Жалпы алғанда кез – келген мәтін, сурет, музыка, дыбыс, сызба, мәлімет, дерек, мағлұмат бәрі информация болып табылады. Құжат - белгілі бір қызмет атқаратын информацияны құжат деп атайды. Компьютерде ӛңделетін информация магниттік немесе лазерлік дискілерге жазылады. ( дискі деп, күйтаспа сияқты магниттелген шеңбер жолдардан тұратын жұқа дӛңгелек пластинканы айтады).
компьютерде ӛңделетін барлық информация дискіге жазылып, ат беріледі оны файл деп атайды, жай сӛзбен айтсақ, манитор (дисплей) мен баспа құрылғысы (принтер) компьютердің шығару құрылғылары. Жедел жадтағы информация маниторда экранға шығады, баспа құрылғысы арқылы қағазға басылып шығады. Компьютерге басқа да қосымша құрылғылар қосуға болады: дискет енгізгіш, тышқан, джостик, баспа құрылғысы (принтер), модем, факс-модем, сканер, стриммер, т.б. ішіндегі ең керектісі тышқан құрылғысы. Тышқан- экрандағы информация бойынша қозғалуға арналған құрылғы, оның сыртқы кӛрінісіне қарап тышқан деген ат берген. (Екі пернесі бар тышқан тәрізді кішкентай сұр түсті қорапша). Информация ағымы- Басқару сигналдары, жұмыс істеу үшін қолданылады, онда орындалып жатқан бағдарламалар мен командалар жазылады, компьютер электр желісінен ажыратылса, жедел жадтағы информация ӛшіріліп қалады. Қатты дискі мен дискеталар информацияны ұзақ мерзімде сақтау, тасымалдау және сенімділік мақсатында информацияның кӛшірмесін дайындау үшін қолданылады. Дискетадағы информацияны сақтауға арналған еске сақтау құрылғылары болып табылады. Пернетақта- компьютердің енгізу құрылғысы. Пернетақта кәдімгі баспа машинкасына ұқсайды , онда әріптер, цифрлар, бос орын пернесі, басқа арнайы пернелер орналасқан. Мысалы, ENTER пернесі.
арқылы белгіленеді. ENTER пернесі енгізу пернесі деп аталады. Терілген информацияны жедел жадқа жазу үшін ENTER пернесін басу керек. Мысалы, dir сӛзін пернетақтада теріп, ENTER пернесін басу керек. «Информация» деген сөз адам үшін нені білдіреді? «Информация» сӛзі латынның түсіндіру, баяндау, түсінік деген ұғымдарды беретін Informatio сӛзінен шыққан. Қазіргі кезде информация адам ӛміріне, ғылымның әр түрлі салаларына кеңінен енді. Әсіресе информация философия, экономика, физика, математика, информатика және т.б. ғылым салаларында кеңінен қолданылуда. Бірақ информация ұғымы әр түрлі саласында, әр түрлі мағынасында қолданылып жүр. Информация ұғымын біз қалай түсінетімізді ойлап кӛрейікші және оның қолданылуына мысалдар келтірелік. Информацияны біз ауызша немесе жазбаша түрде, тіпті қимыл-қозғалыс түрінде бере аламыз. Күнделікті сіздің оқыған газетіңіз, радиодан естіген хабарыңыз, теледидардан алған мәліметтеріңіз, естіген жаңалықтарыңыз жалпы кӛпшілікке арналған информация құралдары болып табылады. Диктор оқиға болып жатқан жерден теледидар арқылы «әр түрлі қосымша хабар беріп отырады», демек, біз жаңа информация қабылдадық.. Сіз бір- біріңізден: «Кеше біздің футбол командамыз жӛнінде жаңалық естідіңіз бе?»- деп сұраймыз немесе: «Бүгін соңғы хабарды естідіңіз бе?»- деуіңіз де мүмкін, міне, осылардың барлығынан информация аласыз. Алматы тӛңірегіндегі жерден археологиялық қазба кезінде қаз қалпында сақталған бұрынғы сақ тайпасы жауынгерінің киімі, құрал-жарақтары табылғаны белгілі. Бұл олжадан Жетісу ӛңірін бұрын мекендеген сақ тайпаларының тұрмысы жӛнінде, сол
заманғы олардың жауынгерлерінің киімі, тұрмыста пайдаланған заттары жӛнінде ӛте бағалы информация алдық. Тас беттерінде, жер қабаттарында бұрыннан сақталып қалған хайуанаттардың сүйектерін, ӛсімдіктердің жапырақтарын зерттеу нәтижесінде жер бетінде бұрын ӛмір сүрген жануарлар, ӛсімдіктер туралы кӛп мәлімет аламыз. Тірі организмнің құрылысын зерттеу арқылы да кӛп деректер алуға болады. Мысалы: баласы ата-анасына неге ұқсайды, иттен неге торғай тумайды, микроорганизмдер сонша неге әр түрлі болады деген деректерден генетика жӛнінде кӛп деректер алуға болады. Ерте заманғы жұлдыздар жүйесін зерттеу арқылы физиктер, астрономдар олардан жерге жетіп жатқан электромагниттік сигналдар арқылы олардың құрылысы, шығу тегі жӛнінде кӛп мағлұматтар алуда. Адам информациялармен не атқарады? Біріншіден, адам информацияларды сақтай алады. Біз кітап, газет, журналдар оқығанда, ӛзіміздің миымызға информация жинаймыз. Сіз радиодан бұрын естіген деректерді бірнеше күн ӛткеннен кейін біреуге айтуыңыз мүмкін. Демек, адам миы информацияларды тек қабылдап қана қоймай, оны сақтай да алады. Адам миына әсер ететін информация кӛлемі ӛте үлкен, сондықтан оларды дәлме-дәл сақтау мүмкін емес, яғни қабылданған информацияны біреуге қайта айтқаныңызда, ол дәлме-дәл болмайды. Сондықтан да информацияларды сақтап тұру үшін сыртқы информация сақтаушылар пайдаланылады. Олардың қатарына қағаз, папирус, пергамент, фотопленка, таспалар, және т.б. енеді.
кезінде бір адам айтушы ( информация жолдаушы), ал екінші адам тыңдаушы( информация қабылдаушы) болады. Кітап оқыған кезде сіз қабылдаушы боласыз да, ал автор жолдаушы болып табылады. Ал оқыған кітабыңыздың мазмұнын біреуге айтсаңыз, сіз информация жолдаушы боласыз, ал тыңдаушы адам қабылдаушы болады. Информация алмасу үшін жолдаушы және қабылдаушы болуы керек. Хабар беруге пайдаланылатын құралды информация беру арнасы ( канал передачи информации ) деп атайды. Оған теледидар, радио, компьютерлік желі, басылған құжаттар және т.б. жатады. Үшіншіден, адам информацияларды өңдей алады. Информацияларды ӛңдеу деп бір информация негізінде жаңа информация алуды айтады. Информациялар ӛңделгенде, оның берілу түрі, алу жолдары ӛзгереді, бірақ оның мағынасы ӛзгермейді. Мысалы: есепті шешу үшін сіз мыналарды орындайсыз:
Есептің берілуін оқулықтан оқисыз- информация аласыз. 2. Есепті шешесіз, яғни информацияларды ӛңдейсіз. 3. Нәтижені оқытушыға кӛрсетіп, оған информация бересіз. Информацияларды ӛңдеу үздіксіз процесс, тіпті сіз ұйықтап жатқанда да информацияларды ӛңдеу процесі жалғаса береді. Алынған деректерді ӛңдей отырып, матеметикалық есептерді шеше отырып, адам бұрын ӛзінде болмаған жаңа информация құра алады. Адам ӛзі қоршаған ортадан информация қабылдайды, оларды реттейді, салыстырады, талдайды, соның нәтижесінде жаңа информация құра алады. Сонымен, адам информацияларды сақтай алады, өңдейді және шығарып бере алады. Бұл жағдайда адам қалайда бір амалдар орындайды, оны информациондық процесс дейді. Информациондық процесті, әр түрлі құрылғыларды пайдалана отырып, ӛзі ұйымдастыра алады. Ол құрылғылар қатарына: қағаз, магниттік таспа, дискі, калькулятор, компьютер және т.б. жатады.
Адам информацияны үздіксіз қабылдап отырады. Информация, адамға ауа, су, жылу қандай қажет болса, сондай қажет. Айталық, сіз дыбыс, сәуле жоқ бітеу кеңістіктің ішінде қамалып қалдыңыз екен делік. Бірнеше күннен кейін еш нәрсе сезбейтін,ешқандай әрекет істей алмайтын болып, орыныңыздан қозғала алмайсыз. Себебі: сырттан информация берілмеді. Адам ӛмір сүру үшін әрқашанда сырттан иіс, сезім және басқа да информация қабылдап отыруы қажет, онысыз тіршілік болмайды. Адамның ең басты сезім мүшесі- кӛру және есту. Кітаптан, теледидардан және басқа да ақпарат кӛздерінен сол мүшелер арқылы информация қабылдап отырмыз. Сырттан қабылдайтын информацияның 90% - і сол мүшелер арқылы қабылданады.Адам қабылдайтын информациялар таңба және образды түрде болуы мүмкін. Образды информация деп дәм, иіс, сезім сияқты табиғи информация кӛздерінен алынатын информацияларды айтады. Таңба түріндегі информацияларға сӛз жазу және т.б. информациялар жатады. Жазба мәтін әр түрлі белгілерден (а, в, «.», «- » ...) тұрады. Сӛздер дыбыстық белгілерден – фонемалардан тұрады. Фонемадан сӛз және сӛйлемдер құрастырылады. Олар әріптердің сӛз буындарының комбинациялардан құрастырылады. Таңба түрінде қатысуды қатынасу тілі дейді. Қатынасу тілдері табиғи және жасанды болып бӛлінеді. Табиғи тілге кәдімгі ұлттардың жазба және сӛйлесу тілдері жатады. Мысалы: оларға қазақ, орыс, ағылшын және басқа да тілдер жатады. Жасанды тілдерге формальды, математика, физика, музыка, компьютер тілдері жатады. Әр тілдің ӛзіне сәйкес алфавиттері, сӛз құрастыратын белгілері болады. Мысалы: қазақ тілінің 43 символы, орыс тілінің 33 символы, ағылшын тілінің 28 символы бар, ал морзе тілі екі-ақ бнлгіден: «.» , «-» тұрады. Сандарды құрастыратын алфавиттер кӛп. Мысалы: екілік, сегіздік, ондық және он алтылық. Жүйенің негізі қанша болса, ол жүйеге сонша символ енеді. Мысалы: екілік жүйеге тек екі символ: 0 және 1 енеді. 2 дәріс Тақырыбы: Санау жүйесі Санау жүйесі – сандарды жазуға арналған ережелер мен арифметикалық операцияларды орындау мүмкіндігін беретін арнайы сандар жиыны. Санау жүйесі - санды атау және жазу әдістерінің жиынтығы. Санау жүйесі позициялық және позициялық емес болып, екіге бӛлінеді. Позициялық емес жүйеде сандардың мәні (салмағы) оның тұрған орнына (позициясына) байланысты болмайды, мысал ретінде латын алфавитін пайдаланып жазылатын рим сандарын айтуға болады: ССLХVII (100+100+50+10+7), қай жерде тұрса да С – жүз, L – елу, т.с.с. Позициялық санау жүйесінде әр санның мәні оның тұрған орнына сәйкес, мысалы 777,7 санындағы алғашқы 7 саны – 7 жүздікті, екіншісі – 7 ондықты, үшіншісі – 7 бірлікті, соңғысы – бірдің 7/10 бӛлігін кӛрсетеді. Кез келген позициялық жүйе ӛз негізі арқылы ерекшеленеді, олар екілік, сегіздік, ондық, он алтылық санау жүйелері. Әр санау жүйесінде негізі q сандардың жазылуын келесі ӛрнек арқылы кӛрсетуге болады:
...
... 1 1 0 0 1 1 2 2 1 1
мұндағы i a – санау жүйесіндегі сандар, п мен т санның бүтін және бӛлшек бӛліктері. Мысалы, 125,4 санын 1 0 1 2 10 4 10 5 10 2 10 1 түрінде жазуға болады. Жалпы полином ретінде келесі формуланы пайдалану қажет:
...
... ...
1 1 0 0 1 1 2 2 1 1 жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|