Дәріс 15  Тақырыбы: Компьютерлік желілер. Internet. Электрондық пошта

Дәріс 15 

Тақырыбы: Компьютерлік желілер. Internet. Электрондық пошта. 

Компьютерлік  желі  –  бұл  араларанда  ақпарат  тасушысы  жоқ,  ӛзара  апарат  алмаса 

алатын компьютерлік жиынтығы. Жүйе құрамына кіретін компьютерлер ӛзара ақпараттар 

алмаса алатын, байланыс коналдары арқылы жалғасуы керек, алкомпьютерлерде жүйелер 

жұмысынан,  байланыстырады  басқару  бағдарламасын  ұйымдастыратын  арнайы 

бағдарламаны  қамтамасыз  ететін  қондырғы  орнатылуы  қажет.  Компьютерлік  жүйе 

тораптардың  (компьютерлер,  жұмыс  станциялардың  және  т.б)  жиынтығын  және  оларды 

жалғастырып тұрған тармақтардан тұрады.  

Жүйе  тармағы  —  бұл  бір-бірімен  байланысты  тораптарды  жаалғайтын  жол.  Жүйе 

тораптары үш типті болады:  

 

Шеткі торап — тек бір тармақтың соңында орналасқан;  

 

Аралық торап — бірден кӛп тармақтардың соңында орналасқан;  

 

Бір-бірімен  байланысты  торап  —  бұндай  тораптар  негізінен  бір-ақ  жолмен 

байланысқан. 

Компьютерлер жүйеге әртүрлі қосу амалы оның топологиясы деп аталады. 

Жүйе топологиясының ең кӛп тараған түрлері: 

 Сызықтық  жүйе.  Тек екі  соңғы және кез-келген аралық  тораптан тұрады, сонымен 

қатар кез-келген екі тораптың арасында тек қана бір-ақ жол болады. 

Шығыршық  тәрізді  жүйе.  Бұл  жүйе  бойынша  әрбір  торапқа  екі  тармақтан 

қосылады. 

Ағаш тәрізді жүйе. Екіден кӛп соңғы тораптардан және қалай болғанда да екі аралық 

тораптан тұрады және екі тораптың арасында тек бір жол. 

Жұлдыз тәрізді жүйе. Тек бір ғанааралық тораптан тұратын жүйе. 

Ұя  сияқты  (тәрізді)  жүйе.  Кем  дегенде  екі  тораптан  тұратын  және  олардың 

арасында екі немесе одан да кӛп жол бар. 

Толық  байланысқн  жүйе.  Кез-келген  екі  тораптың  арасында  тармағы  (бұтақ)  бар. 

Компьютерлік жүйенің ең батысы сипаттамасы-оның архитектурасы. 

Жүйе  архиектурасы  -  ол  мәліметтер  жіберу  жүйесінің  тарату  құрылымы,  оның 

топологиясын,  құрылғысы  (керек-жарағы)  және  олардың  жүйедегі  ӛзара  әрекетінің 

ережесі.  Жүйе  архитектурасы  кӛлемінде  ақпаратты  кодпен  хабарлау  мәселелері,  оның 

адресіне  жіберу,  үздіксіз  келіп  түетін  хабарларды  басқару  жүйенің  жағдаындағы  және 

сипаттаудың нашарлауы кезіндегі қателіктерді бақылау мен талдау мәселелеріқаралады.   

Ӛте кең тараған рхитектуралар:  

 

Ethernet  (англ.  ether  —  эфир)  —  кең  тарататын  жүйе.  Бұл  жүйенің  барлық 

станциялары  алады  деген  сӛз.  Топология-сызықтық  жіберу  жылдамдығы  10  немесе  100 

Мбит/сек.  

 

Arcnet  (Attached  Resource  Computer  Network  –ресурстар  біріктірілген  омпьютерлік 

жүйе-кең  тарататын  жүйе.  Физикалық  топология  –ағашы.  Мәліметтер  жӛнелту 

жылдамдығы 2,5 Мбит/сек.  

 

Token  Rіng  (эстафеталық  шығыршық  жүйе,  маркер  жіберу  (беру)  жүйесі)  – 

шығыршық жүйедегі мәліметтер жіберу принципі – бір-бірімен байланысқан тораптардан 

әрбір  тораптың  қысқа  қайталанбайтын  ерекше  беттер  –маркердің  жүйлігін  тосады. 

Маркердің  келуі  хабарды  сол  тораптан  келесі  торапқа  жіберуді  кӛрсетеді.  Мәліметтерді 

жіберу жылдамдығы 4 немесе 16  Мбит/сек.  

 

FDDІ  (Fіber  Dіstrіbuted  Data  Іnterface)  —  мәліметтерді  кӛп  талшықты  байланыс 

жүйелеріне  жоғары  жылдамдықпен  жіберудің  жүйелік  архитектурасы.  Жіберу 

жылдамдығы - 100 Мбит/сек. Топология — қос шынжыр немесе аралас  (жұлдыз тәрізді 

немесе ағаш тәрізді жүйелерді қосу арқылы). Жүйедегі станциялардың ең кӛп мӛлшері  – 

1000. Құрал-жабдықтың құны ӛте жоғары.  

 

АТМ  (Asynchronous  Transfer  Mode)  —  болашағы  мол,  әзірге  ең  қымбат 

архитектура,  бір  жүйемен  сандық,  бейне  кӛріністік  және  дыбыстық  мәліметтерді 

қамтамасыз етеді. Жіберу жылдамдығы 2,5 Гбит/сек-қа дейін. Байланыс жолы оптикалық.  

Қарапайым  компьютерлік  жүйе  бір-бірімен  онша  алыс  тұрмаған  екі  компьютерді 

жалғастыру арқылы пайда болады. Олар нуль модем деп аталатын (10-20 м. мӛлшердегі) 

арнайы  кабель  аты  келесі  немесе  параллель  тұрған  компьютерлерге  қосылады.  Осындай 

уақытша  қосу  туралы  компьютерлік  байланыс  деп  аталады.  Ол  осылай  қосылып,  содан 

соң оны кез-келген соңғы компьютер пайдаланушысының алып тастауына болады. Қазіргі 

кезде жоғарыда кӛрсетілген қосу түрін, кабелсіз бірден байланыстыруды жүзеге асыратын 

инфрақызыл  порттар  жетілдірілуде.  ТКБ  (ПКС-орысша)  тура  компьютерлік  байланыс 

негізінен  портативті  және  станционарлық  жеке  жұмыс  компьютерлері  арасындағы 

мәліметтер  мен  алмасу  үшін  пайдаланылады,  мысалы,  офистік  компьютерлер,  әйтсе  де 

мұндай мәлімет алмасу екі стационарлық және компьютерлік арасында да болуы мүмкін.  

Локальді  есептеу  жүйесі.  Бір-бірімен  соншалықты  қашық  орналаспаған,  (50-100  м 

алшақ)  бір  арасында  әрдайым  ақпараттық  алмасу  ұйымдастыруды  қажет  ететін 

омпьютерлер  осы  мақсатқа  арналған  арнайы  кабельдермен  станционарды  түрде 

жалғстырылады.  Кӛрсетілген  жүйенің  түрі  лоальді  есептеу  жүйесі  деп  аталады.  (ЛЕЖ) 

немесе (ЛВС) LAN- Local Area Net. 

Құқықты  белгіленген  каналдар  телефон  немесе  оптикалық  кабельдер,  сонымен  қоса 

спутниктік  немесе  радиканалдар  кӛмегімен  жүзеге  асырылады.  Әдетте  белгіленген 

каналдар  арқылы  бір  мекеменің  жүйеге  қосылмаған  компьютерлері  біріктіріледі 

(қосылады).  Жүйеден  алынып  тасталған  компьютерлердің  кӛпшілігін  байланыстыратын 

жүйені  бӛлінген  жүйе  деп  атайды.  Мекемелердің  мұндай  бӛлінген  жүйлеріне,  кіру  тек 

қызметтері  міндеттерін  орындауларына  байланысты  тұлғаларға  ғана  рұқсат  етілген. 

Бұндай  түрдегі  жүйелер  ӛз  функциялары  бойынша  локальді  жүйеге  ұқсас  және 

региональды немесе metropolіtan Area Net – MAN деп аталады.  

Мекменің  региональды  жүйесінде  құрылған  арнайы  коммуникативтік  хабар  алмасу 

жүйесі  (электронды  почта,  факс,  құжаттармен  бірігіп  жұмыс  жасау)  корпоративті  деп 

аталады. 

Глобальды  жүйе.  Дүние  жүзіне  таралған,  әрдайым  ӛте  жоғары  үлкен  кӛлемдегі 

әртүрлі  ақрааттарды  алу  мүмкіндігін  беретін  каналдар  жүйесіндегі  компьютерлер  және 

коммерциялық негіздегі, тілек білдірушілердің барлығына рұқсат берілген жүйе глобольді 

жүйе  деп  аталады  немесе  Wіde  Area  Net-  WAN.  Осындай  жүйелердің  ең  белгілі  ӛкілі 

ИНТЕРНЕТ,  дегенмен  басқда  глобольді  жүйелер  (MSN  –  Mіcrosoft  on  Lіne,  Amerіca  on 

Lіne және т.б). 

Компьютераралық байланысты ұйымдастырудың үш негізгі тәсілі бар:  

 

қатар тұрған компьютерді олардың коммуникациондық порттарын басып ӛтетіндей 

арнайы кабельдермен қосу;  

 

бір  компьютерден  екіншісіне  модем  арқылы  ӛткізілген  немесе  спутниктик 

байланыстың кӛмегімен мәлімет жіберу;  

 

компьютерлерді компьютерлік жүйеге біріктіру (қосу). 

Екі  компьютер  арасындағы  байланысты  ұйымдастыруда  кӛбінесе  бір  компьютерге 

ресурстар  мен  жабдықтаушы  (поставщик)  ролі  (бағдарлама,  мәлімет  және  т.с.с.),  ал 

басқасына  –  бұл  ресурстарды  қайталанушы  ролі  бекітіліп  беріледі.  Бұндай  жағдайда 

бірінші  компьютер  сервер,  ал  екіншісі  –  клиент  мен  немесе  жұмысшы  станциясы  деп 

аталады.  Арнайы  бағдарламамен  жабдықталған  компьютер  –  клиентке  жұмыс  істеуге 

болады (под упр. спец. прогр. обеспеч). 

Сервер  (англ.  serve  —  обслуживать)  —  бұл  құнды  ресурстарды  бағдарлама, 

мәліметтеу  және  шеткі  құрал-жабдықтарға  бірігіп  пайдалануды  басқаратын  еске  сақтау 

қабілеттінің мӛлшері кӛп, жоғары ӛнімді компьютер.   

Клиент (басқаша, жұмысшы станция) — сенрвердің қызметіне кіре алатын кез-келген 

компьютер. Жүйелік сервер HP LD PRO. 

Мысалы, орталық мәліметтер базасы орналасқан қуаты күшті компьютер сервер бола 

алады,  ал  бағдрламасы  қажетіне  қарай  серверден  сұрайтын  жай  компьютер  клиент 

болады. Кейбір жағдайда компьютер бір мезгілде клиент те де, сервер де бола алады. Бұл - 

ӛзін де бар ресурстар мен сақталған мәліметтерді басқа компьютерлерге бере алады және 

бір  мезгілде  олардың  ресурстары  мен  данныйларын  пайдалана  алады.  Пайдаланушының 

атынан  сервердің  қызметін  алатын  қолданбалы  бағдарламаны  да  клиент  деп  атайды. 

 

Осыған  сәйкес,  бағдарламамен  қамтамасыз  етілген  компьюитерді  басқа 

компьютерге қызметкӛросетуі сервер деп аталады-және де компьютерді де атауға болады. 

Телефон  жүйесінің  көмегі  арқылы  байланыс.  Алшақтағы  жеке  компьютермен 

уақытша байланыс модем деп аталатын қондырғы арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. (АТС 

арқылы  телефон  жүйесі)  (факс  модем).  Бұндай  байланыс  тәсілі  коммутирлік  канал 

бойынша  байланыс  деп  аталады.  Модемнің  кӛмегі  арқылы  жай  компьютерлік  арасында 

ақпарат  алмастыруды  ұйымдастыруға  болады,  офистің  локальді  немесе  глобальді 

жүйесіне қосылуға болады. 

Бірнеше  компьютерлерді  біріктіретін  жүйелермен  қоса  терминалдар  жүйесі  де  бар 

немесе  құаты  күшті  (мэйнфеймдар)  компьютерлерді  арнайы  қондырғылар  мен 

байланыстыратын жүйесі бар. Бұл жүйелер ӛте күрделі, алайда қысылмаған кезде олардың 

жұмыс істеуі мүмкін емес немесе типті мәнін жоғалтады. Терминалдық қондырғылар мен 

жүйелерге  банкоматтар,  дүкендегі  кассалық  аппараттар  жүйесі  және  т.б  мысал  бола 

алады.  Терминалдар  жүйесі  кең  тарағанымен  олар  компьютерлер  жүйесінің 

принциптерінен, типті басқа санау техникаларында құрылады. 

Жүйе қондырғларын ӛзара қосу үшін арнайы құрал-жабдықтар пайдаланылады:  

 

Жүйелік  кабельдер  (сыртқы  түрі  түтік  тәріздес  оқшауланған  екі  коаксиальдық 

концентриялы ӛткізгіштер; кӛп тамшықты; айқасқан екі электр ӛткізгішінен құралған қос 

кабелдер және т.б).  

 

Коннекторлар 

(біріктіргіштер) 

кабельдерді 

компьютерлерге 

қосатын 

коннекторлар; кабельдердің бӛліктерін қосатын алмалы-салмалы ажыратқыштар. 

 

Жүйелік  интерфейсті  адаптерлер  мәліметтерді  қабылдау  мен  жӛнелтуге 

арналған. Мәлімметтер беру ортасына кіру белгілі бір протоколға сәйкестендіріле отырып 

жүзеге  асырылады.  Олар  жүйеге  қосылған  компютерлердің  жүйелік  блоктардың 

қондырылады.  Адаптерлердің  алынып-салыныпажыратқыштарына  жүйелі  кабель 

қосылады.  

 

Трансиверлер  мәліметтерді  кабель  бойынша  жіберу  сапасының  мӛлшерін 

арттырады,  жүйеден  келіп  түскен  ескертпелер  мен  келіспеушілікті  табу  үшін  жауап 

береді.  

 

Хабтар  (концентраторлар)  коммутирлік  хабтар  (коммутаторлар)  компьютерлік 

жүйелердің топологиялық, функционалдық және жылдамдық мүмкіншіліктерін кеңейтеді. 

Әр  типті  хаб  әр  алуан  кабельді  системалар  жүйесінің  сегменттерін  (учаскелерін) 

біріктіруге  мүмкіндік  береді.  Хаб  портына  жеке  торды  да,  сондай-ақ  басқа  хабты  да 

немесе кабельдің сегментін (учаскесін) қосуға болады. 

 

Қайталамалар  (репитеры)  кабельдің  үлкен  ұзындығы  бойымен  берілетін 

ескертпелерді күшейтеді. 

Локальды  жүйелерді  біріктіре  қосу  үшін  ӛзара  жүктелген  міндеттері  мен 

мүмкіндіктері бойынша ерекшеленетін тӛмендегідей қондырғылар пайдаланады:  

Көпір (англ.  Brіdge)  — екі  локальды жүйені  байланыстырады. Жүйе араларындағы 

мәліметтерді  ӛзгеріссіз  пакет  түрінде  жіберіледі.  Кӛпірлер  барлық  жүйелерді  локальды 

мәліметтер легінен сақтай отырып пакеттерді фильтрден ӛткізе алады (сүзеді) және де тек 

басқа жүйе сегменттеріне арналған ақпараттарды жібереді.  

Маршрутизатор  (англ.   Router)  жалпы  протокол  мен  жүйелерді  кӛпірге  қарағанда 

тиімді  біріктіреді.  Ол,  мысалы  үлкен  хабарламаларды  ӛте  ұсақ  бӛлшектерге  бӛлуге 

мүмкіндік  туғызады  да  осынысы  арқылы  әр  түрлі  кӛлемдегі  пакеттері  бар  локальды 

жүйелердің ӛзара әрекеттерін қамтамасыз етеді.  

Маршрутизатор пакеттерді белгілі мекен-жайға жібере алады, (кӛпірлер тек қажетсіз 

пакеттерді фильтрлейді (сүзеді) пакеттердің адресін табуына ӛте жақсы жол және басқа да 

әрекеттер  таңдайды.  Жүйелер  күрделі,  әрі  кӛп  болса,  маршрутизаторды  қолданудың 

пайдасы ӛте мол. 

Көпірлік  маршрутизатор  (англ.   Brouter)  —  бұл  кӛпір  мен  маршрутизатордың 

гибриді.  Ол  мүмкін  болған  жерде  алдымен  маршрутты  орындауға  талпынады,  ал  содан 

соң сәтсіз жағдай бола қалса кӛпір тәртібіне (режиміне) кӛшеді. 

Шлюз  (англ.   GateWay),  Шалюздың  кӛпірден  ӛзгешелігі  –  біріктірілетін  жүйелер 

протоколдарының әр түрлілігінде. Бір шалюзден түскен хабарлама екіншісіне сол жүйенің 

талаптарына  сәйкестендіріліп  ӛзгереді.  Сӛйтіп,  шалюздер  жүйелерді  біріктіріп  қана 

қоймай  біріңғай  жүйе  ретінде  жұмыс  істеуге  мүмкіндік  туғызады.  Локальды  жүйелер  де 

шалюздің  кӛмегімен  универсалды  (жан-жақты)  қуаты  күшті  компьютерлерге  – 

мэйнфреймдерге  қосылады.  Сымсыз  жүйелер  кабель  ӛткізуге  қиынға  соғатын,  пайдасыз 

немесе  тіпті  мүмкін  болмаған  жағдайдағы  орындарда  қолданылады.  Мысалы,  тарихи 

ғимараттар,  металл  немесе  темірбетондарды  едені  бар  ӛнеркәсіп  үйлерінде,  қызқа 

мерзімге жалға алынған офистар, қоймалар, кӛрмелерде, конференцияларда және т.б 

―Барлығы-Бәрімен‖  топологиясы.  Бұндай  жағдайда  жүйе  радио  –  адаптерлер 

кӛмегімен  жүзеге  асырылады.  Жан-жақты  бағытталған  антенналармен  жабдықталған 

жүйелік  радио-адаптерлер  радиотолқындарды  ақпарат  жеткізу  ортасы  ретінде 

пайдаланады.  Бұндай  жүйе  ―Барлығы-бәрімен‖  топологиясы  арқылы  жүзеге  асырылады 

және  50-200  м  қашықтықта  жұмыс  істеуге  қабілетті.  Жүйенің  сымсыз  және  кабельді 

бӛліктерінің  арасындағы  байланыс  үшін  арнайы  кіру  нүктесі  (немесе  радиокӛпір)  деп 

аталатын  қондырғы  пайдаланылады.  Екі  жүйелік  –  сымсыз  және  кабельді  адаптер 

орнатылған жәй (простой) компьютерді пайдаланға болады.  

―Нүкте-нүкте‖ топологиясы. Сымсыз жүйені қолданудың басты, маңызды аймағының 

бірі-мәліметтерді  жіберу  инфраструктуралары  (жалпыға  бірдей  кабельді  жүйе,  жоғары 

сапалы  телефон  байланысының  жолдары  және  т.б)  болмаған  жерлердегі  локальды 

жүйелердің  шалғай  сегменттері  арасындағы  байланыстарды  ұйымдастыру  болып 

табылады. Бұл біздің мемлекетімізге тән. Шалғайдағы екі сегмент арасына сымсыз кӛпір 

енгізу үшін бағытталған типтегі антеннасы бар радиокӛпір пайдаланылады. 

―Жұлдыз‖  тәрізді  топология.  Егер  жүйеге  бірнеше  сегмент  біріктірілсе,  онда 

―жұлдыз‖  типті  топология  қолданылады.  Бұндай  жағдайда  орталық  торапқа  жан-жаққа 

бағытталған,  ал  шалғай  тораптарға  –  бағытталған  антенналар  қондырылады.  Жұлдыз 

тәріздес  топологияның  жұйелері  әр  алуан  конфигурациядағы  жүйелерді  құрауы  мүмкін. 

Сымсыз  жүйелік  магистарль  баяу  модемдерді  пайдаланудан  бас  тартуға  жағдай 

(мүмкіндік) жасайды. 

Интернет  (англ.  Іnternet  —  жүйелер  арасы)  —  дүние  жүзіндегі  ондаған  мың 

жүйелерді біріктірген әлемдік алып компьютерлік жүйе. Оның қызметі – тілек білдірушіні 

кез-келген  ақпаратпен  үнемі  қамтамасыз  ету.  Интернет  шексіз  ақпараттық  ресурстар 

пайдалы мағлұмат, оқу, ойын ұсынады білетін адамдармен араласуға мүмкіндік туғызады, 

қашықтықтағы қызмет кӛрсетулерді, файлдарды электронды почта жіберуді және де басқа 

ақпараттық  ресурстарды  ұсынады.  Интернет  дүние  жүзіндегі  адамдарды  бір-бірімен 

араласуы үшін жаңа, ешқайда баламасы жоқ тәсілдермен қамтамасыз етеді.   

Жүйенің арқасында (тегін немесе орынды ақы тӛлеу арқылы) орасан кӛп ақпараттар 

алуға болады. Сонымен, пайдаланушы кез-келген мемлекеттегі ӛзінің қызығушылығымен 

бӛлісетін  адаммен  интернет  арқылы  байланыса  алады  немесе  электронды  кітапханадан 

құнды мәліметтер ала алады, тіпті егер олар әлемнің басқа шетінде болса да. 

Қажетті  ақпарат  спутник,  мұхит  түбі,  таулар  мен  теңіздер,  кабельдер  мен  радио 

арқылы,  аралық  компьютердің  ұзын  тізбек  жолдарынанӛтіп  санаулы  секундта  оның 

компьютерінде болады.  

Интернет ӛкіметтер, ғылыми және ағарту мекемелері, комерциялық құрылымдар мен 

әлемнің  барлық  бӛлігіндегі  миллиондаған  жеке  адамдар  есебінен  қаржыландырылады, 

бірақ оның анық иесі болып ешкім есептелмейді. Жүйені шақырылған ерікті адамдардан 

құралған ―Интернет архитектурасының Кеңесі‖ басқарады. 

Жүйе  1984  жылы  құрылған,  қазір  оны  мӛлшермен  алғанда  қырық  миллиондай  адам 

пайдаланады.  Интернет  уақыт  сайын  ӛзгеріп  отырады,  себебі  ӛздері  үшін  бағдарлама 

жазып, одан кейін оны тілек білдірушілерге тарататын маман қолданушылары кӛп. 

Жаңа  серверлер  үнемі  пайда  болады,  ал  бұрынғылары  ӛз  ―репертуарларын‖ 

жаңартады. Ақпараттар легі үздіксіз ӛсуде.  

Интернетпен байлансыудың ең кең тараған және арзан тәсілі  –  модем және телефон 

жүйесі  арқылы  байланысу.  Осыған  байланысты  Интернетке  қосудың  қызмет  кӛрсету 

кӛлемдері мен бағасы жағынан бір-бірінен ӛзгешеленетін үш түрі бар:  

1.

 

почталық  —  кез-келген  Интернетті  қолданушымен  тек  электронды  пчта  арқылы 

алмасуға рұқсат береді, ең арзан түрі;  

2.

 

on-lіne  тәртібінде  сеанстік  (―тікелей  байланыста‖)  —  диалогтік  тәртіптегі  жұмыс 

— жүйесінің барлық мүмкіндігі сеанс уақытында;  

тура (жеке), ең қымбат тұратын — барлық мүмкіншілігі кез-келген уақытта. 

 

Электрондық    пошта  (Electronіc  maіl,  англ.  maіl  —  пошта,  қысқ.  E-maіl,  ―и-мэйл‖ 

деп  оқылады).  Электронды  пошта  желілері  мен  Интернет  ішіндегі  мәтіндік 

хабарламаларды  жеткізу  үшін  арналған.  Қәзіргі  кездегі  электрондық  пошталардың 

мәтінінің  ішіне  графикалық  және  дыбыстық  файлдарды,  сондай  –  ақ  екілік  файл  – 

программаларында  қосып жіберуге болады. 

Электронды  поштаны  қолданатын  әрбір  абонентке  ӛзіндік  дербес  пошталық  адрес 

беріледі. Оның форматы келесі түрде болады: <пайдаланушы аты> @ < пошталық сервер 

аты>.  Мысалы:  earth@space.com,  мұндағы  earth  —  пайдаланушы  аты,  space.com  — 

компьютер аты, @ — ―коммерциялық  эт ‖ бӛлуші символ. 

E-Maіl  арқылы  түсетін  хабарламалар  ,  компьютерде  арнайы  ―пошталық‖  алушыға 

бӛлінген дискілік аймақ жадысында сақталады (оның ―пошталық жәшігі‖), оны ол арнайы 

клиент – программасының кӛмегімен оқы алады. 

Ал  хабар  жіберу  үшін  абоненттің  электрондық  адресін  білу  керек.  Сапалы  түрде 

жіберген жағдайда электронды хат дүние жүзінің кез – келген жеріне жетеді. 

Usenet  (от  Users  Network)  телеконференция  жүйесі.  Бұл  жүйе  әртүрлі  бағытта 

колективті  талқылаулар  жүргізу  үшін  қолданылады.  Usenet  –тің  қәзіргі  кезде  мыңдаған 

дискуссиялық  топтары(NewsGroups)    бар,  олардың  әрқайсысының  тақырыптары  болады.  

Яғни телеконференциялар бірнеше топтарға бӛлінеді:  

 

news — телеконференция жүйесіне қатысты сұрақтар;  

 

comp — компьютерлер және программлық қамтама;  

 

rec — сауықтар, хобби және ӛнер;  

 

scі — ғылыми  - зерттеу қызтеті және қосымшалар;  

 

soc — әлеументтік сұрақтар;  

 

talk — әртүрлі талас жүргізілетін сұрақтар дебаты;  

 

mіsc —барлық қалғандары. 

Интернет желісіндегі ақпаратты іздеу жүйесі  

Интернетте  кез  –  келген  тақырыптағы  ақпараттар  кӛрсетіледі.  Бірақ  одан  ақпаратты 

табу  оңай  жұмыс  емес.  Содықтан  Интернеттен  жаңа  ақпаратты  тез  алу  үшін  ақпаратты 

іздей жүйесі ӛңделген. 

Интернеттен ақпаратты іздеу жүйесінің барлығы арнайы бӛлінген компьютерлердегі 

мықты  жабдықталған  каналдармен  жабдықталуы  керек.  Олар  бір  минут  ішінде  тегін 

мыңдаған клиенттерге қызмет кӛрсетеді. 

Іздеу жүйелерін екі топқа бӛлуге болады:  

 

адам – редакторлармен қалыптастырылатын пәндік каталогтар;  

 

адам  кӛмегінсіз  компьютердің  арнайы  программаларымен  қалыптастырылатын 

автоматты индекстер. 

Пәндік  каталогқа  негізделген  жүйелер.  Деректер  қорын  қолданатын,  ақпаратты 

таңдайтын,  деректер  қорымен  байланыс  жасайтын,  сілтемелерді  әлтүрлі  іздеу 

категорияларымен  ұйымдастыратын  және  қамтамасыз  ететін  арнайы  редактор-

мамандармен  қалыптастырылатын.  Пәндік  каталогы  бар  компаниялар  WWW-cерверлер 

мен  басқа  да  желілік  ресурстарды  каталогтарға  орналастыра  алады  және  дүние  жүзіне 

тарата алады. Мұның арқасында клиент ақпараттарын жаңалай отырып ӛзінің каталогтар 

тармағын  құра  алады.  Ол  тармақтың  жоғарғы  деңгейінде    ―бизнес‖,  ―ғылым‖, 

―ӛнер‖сияқты  элементтер  болуы  мүмкін.  Осындай  жұмыстың  барысында  олар  үлкен 

кӛлемдегі деректер қорымен жұмыс істей алады. 

Автоматты  индекстер.  Оларды  айта  кетпеуге  болмайды.  Кілттік  сӛз  арқылы  бір 

деректер  қорынан  бірнеше  секунд  ішінде  Интернет  желісінің  WWW-  парақтарының 

барлығын қарап шығуға, іздеу жүргізуге мүмкіндік береді. 

Автоматты индекс үш бӛліктен тұрады:  

 

робот - программалары;  

 

осы роботпен жиналатын деректер қоры;  

 

пайдаланушы жұмыс істейтін осы базадағы іздеу интерфейсі. 

Бұл барлық компоненттер адам кӛмегінсіз жұмыс жасайды.