Діни мазмұнды шығармалардың тақырыбы мен идеясын саралаңыз, оларды зерттеген ғалымдар шығармаларына шолу жасаңыз
Қазақ әдебиетіндегі діни ағартушылық ағымның өкілдері туралы шолу жасаңыз, олардың еңбегінің ерекшеліктерін түсіндіріңіз
жүктеу/скачать 171,84 Kb.
|
Діни мотив
| Қазақ әдебиетіндегі діни ағартушылық ағымның өкілдері туралы шолу жасаңыз, олардың еңбегінің ерекшеліктерін түсіндіріңіз.
Діни-ағартушы бағыттағы ақын-жазушылар негізінен діни білім алып, шығыстық өркениетті мұрат тұтқандықтан замана сыры, қоғамдық-әлеуметтік өзгерістерге сол көзқарас тұрғысынан қарайды. Сондықтан да, олардың көпшілігі батыстық үрдістен өріс алған Ресейдегі қоғамдық өзгерістердің шынайы себебін, олардың сан қырлы сыр-сипатын нақты ажырата алмағанын ашық айту керек. Бұлардың шығармашылығында ел қамын ойлаған тынышсыздану, халықты қайтсем түзу жолға салам деген қиналыс бары рас, бірақ бұл тығырықтан шығар нақты жолды олар көрсетіп бере алмады. Шығармашылық тұрғыдан алғанда бұл бағыттағы ақындар өздері нәр алған шығыстың озық үлгілі әдебиетінен үйреніп қана қоймай, шығыс шайырларының көрнекті шығармаларының бірсыпырасын қазақ тіліне аударды. Шығыс сюжетіндегі тақырыптарға өздері де өлең шығарып, нәзирашылдық дәстүрді дамыта түсті. Шығыстың классикалық әдебиетінің қазақ сахарасына кеңінен таралуына ең игілікті еңбек еткен осы бағыттағы ақын-жазушылар. Діни-ағартушы ақындар шығармашылығына негіз болған қазақ поэзиясының арғы арналарындағы Ахмет Яссауи, Рабғузи, Ахмет Игүнеки т.б. шығармашылықтары мен әдебиеттегі діни сарындар. Жалпы алғанда, діни-ағартушы ақындар өз дәрежесінде қазақ поэзиясының көркемдік деңгейін биікке көтерді. ХХ ғасыр басындағы поэзияның жанрлық тұрғыдан баюына елеулі үлес қосты. Діни-ағартушы бағытта шығармашылық мүмкіндіктері әртүрлі ақындар еңбек етті. Бірақ шығармасының мазмұны, түрі әрқилы, идеялық көзқарастары сан алуан, шеберлік деңгейі түрліше болғанымен, бұл бағыттағы ақындарға тән бірнеше басты белгілер бар. Бірінші белгісі – бұлар – діни мектептерде оқып мұсылманша білім алған ақын-жазушылар. Олардың орыс оқуымен, орыс жазушыларының шығармаларымен атүсті ғана таныстығы болды. Екіншіден, бұлар – шығыс әдебиетін, оның түрлі әдеби мектептерін жетік біліп, озық үлгілі дәстүрін, көркемдік тәсілдерін өз бойына үйір етіп, өз шығармаларын сол деңгейде жазуға талпынғандар. Үшіншіден, бұлардың көпшілігі ірі медреселерде білім алып, Ташкент, Бұқара, Қазан, Стамбул сияқты діни орталықтарда болып, ислами әдебиеттің классикалық үлгілерімен танысып, діни ілімнің қыр-сырын меңгергендер. Бұл бағыттағы ақын-жазушылардың кейбірі Шәді Жәңгіров, Ақылбек Сабалұлы, Жүсіпбек Шайхысламұлы, Шораяқтың Омары, Мәулекей Жұмашев және т.б. бірыңғай қиссашылдықпен айналысып, шығыс, ислам сюжеттеріне шығарма жазып, нәзирашылдықты дамытты. Олардың шығыс сюжетінен, діни кітаптардан аударып, өз бетінше жазған шығарма-дастандарын мынадай топтарға бөлуге болады. Діни тақырыптағы қиссалар: «Зарқұм», « Кербаланың шөлінде», «Сал-Сал», «Мұхамед-Ханафия», «Сүлеймен пайғамбар», «Жұм-Жұма» т.б. Қиял-ғажайып ертегі іспетті қиссалар: «Шәкір-Шәкірат», «Шаһмарал», «Абушахма» т.б. Ғашықтық қиссалар: «Жүсіп-Зылиқа», «Таһир-Зухра», «Ләйлі-Мәжнүн», «Боз жігіт» т.б. Батырлық қиссалар: «Рүстем-Дастан», «Кескен бас», «Ескендір», «Қисса Баһрам» т.б. Діни-ағартушылық бағыттағы ақындар ішінен Шәкәрім Құдайбердіұлының шығармашылығындағы дүниетаным ерекшелігі зерттеушілер назарын жиі аудартып келеді. Танылған әрбір құбылыстың танымда із қалдырары хақ десек, дінді дендеп білген, өз дәуірінің озық ойлы рухани тұлғасы болған Шәкәрім қажының әдеби мұрасынан иман-ислам тақырыбының көрнекті орын алуы заңды да. «Ойласам, көрген бейнет, тартқан қайғы Болыпты не біреуден не өзімнен» деп, тірліктің мәнін тереңдей ұғынған ақын жырларына жазмышқа мойынсұну, әр істің ғибраты мен хикметін сезінгендіктен заманға шағынбау, таза ақылмен тапқан діннің тағылымынан туған парасатты көнбістік, ғапылдықтың салдарын терең ұғынып, уағыз-насихат пен ақылгөйлік сарынға бейімделу тән. Сарапшыл, сыншыл, зияткерлік деңгейдегі діндарлық дарыған Шәкәрім өлеңдерінде Жаратқанға деген жалбарынуды Жарға деген махаббат алмастырған. Сопылықтың жоғарғы мақамы «Фәна филлаһ» – «Аллада еріп, жоғалу» дәрежесіне тән. Тәңірлік махаббат тақырыбы ақын шығармаларының ауанын мүлде өзгерткен. жүктеу/скачать 171,84 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|