Диплом ж±мысыныњ көкейтестілігі. Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға көшкендігін ірі өркениетті елдер мойындай бастады.
жүктеу/скачать 232 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- I Тарау. Бастауыш мектеп оқушыларына құлық тәрбиесін беруде Абай шығармаларының алатын ролі.
| Зерттеу нысанасы: Жалпы білім беретін мектептің оқу-тәрбие жүйе-сінде құлықтық тәрбиені қалыптастырудың бағыттары мен жолдарын зерттеу.
Дипломдық жұмысымның міндеттері: 1. Теориялық-әдістемелік материалдарға сүйеніп, бастауыш сынып оқушыларына құлықтық тәрбие қалыптастырудың негіздерін анықтау. 2. Қазақ халық педагогикасында құлықтық мәселелерге талдау жасау және олардың Абай еңбектерімен байланысын анықтау арқылы құлықтық тәрбиенің мәселелерін анықтау. 3. Қазақстандағы озат тәжірибелерге талдау жасау. 4. Ана тілі оқу сабағында оқушылардың Абай туралы білімдерін, білік, дағдыларын зерттеу. 5. Ана тілін оқу сабағында Абай шығармаларының тәрбиелік мәнін анықтау, қалыптастыру туралы философтардың, психологтардың, әдебиетшілердің еңбектері, т.б. Зерттеу әдістері: Зерттеу мәселелері бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, тарихи-этнографиялық, теориялық және әдістемелік әдебиеттерге сүйеніп теориялық іс-тәжірибелерімен танысу және орта сыныптарда жүргізілген іс-тәжірибелерді сараптау. I Тарау. Бастауыш мектеп оқушыларына құлық тәрбиесін беруде Абай шығармаларының алатын ролі.1.1.Бастауыш сынып оқушыларында құлықты қалыптастырудың негіздері.Халқымыз тәуелсіздікке қол жеткізісімен оқушыларға құлықтық тәрбие беру жан сала кірісуі уақыт талабымен бірге келген игілікті мақсат екені даусыз. Білім туралы заңда осы саладағы қоғамдық қатынастарды болашағымыздың мемлекеттік саясаттың негізгі принциптері берілуі қарастырылады. Білім беру заңдық жүйесінің негізгі міндеттері ескеріліп жүргені жөн: Жеке адамның рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, адамгершілікпен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру. Азаматтықты, халықтың, қоғамның және мемлекеттің алдындағы жеке адамның құқылары мен міндеттерін ұғыну. Бұл заңда балаларды мінез құлық тәрбиелеуде, балаларды жаман єдеттен арылту, оқу сабақтарда құқық бұзушылықты болдырмауды қамтамасыз етуді кездейді. Қазіргі қиын кезеңге қарамастан мектепте жан-жақты тәрбие, білім берудің бірден-бір мекемесі мектеп болып отыр. Қай қоғамда болмасын ұрпақ тәрбиелеудің алатын орны ерекше. Білім негізі мектепте қаланады десек, ұрпақ тәрбиесі алдында мектеп мұғалімдерінің жауапкершілігі арасан зор. Күнде өзгеріс болып жатқан бүгінгі таңда халқымыздың арғы-бергі тарихы мен дәстүрін, тарихи асыл мұраларымызды біліп, қастерлеп, бүгініміз бен келешегіміздің нәрлі қайнарына айналдыру. Өмір қажеттілігінен туындап отырған әрқайсымыздың азаматтық, перзенттік парызымыз. Еліміз егемендікке ие болып Қазақстан өз алдына мемлекет мәртебесіне жетіп, бүкіл әлемге, жер жүзіне өзінің елдігін, саясатын таныстырып жан-жаққа жетіп отыр. "Мектеп - қазақтарға білім берудің басты құралы ... Ал біздің барлық үмітіміз, қазақ халқының келешегі осы, тек қана осы мектептерде" - деп Ыбырай Алтынсарин атамыз айтқандай, бүгінгі мектептерден де қоғамның үміті мол. Білім беру жүйесінің негізгі ордасы мектеп екенін ескере отырып оқушыларға белгілі бір көлемдегі білім - білік, дағдыларды меңгертумен бірге табиғат, қоғам, адам, айналаны, қоршаған дүние туралы танымын қалыптастыру, оның жеке басының қасиеттерін жан-жақты дамыту, жоғарғы адамгершілік принциптерге тәрбиелеу бүгінгі күннің басты талабы. Бүгін мектеп табалдырығында жүрген әрбір өскелең жас ұрпақ - ол ертеңгі қоғам иесі. Сондықтан да оқытуды мектеп қабырғасынан бастап оқушыларға сапалы білім мен саналы білім, тәрбие беру, халықтық педагогиканың нәрлі қайнарымен сусындатуды болашақ ұстаз білуі тиіс. Бүгінгі таңда, оқушылармен жұмыс барысында, барлық мұғалімдер, педагогтар Президентіміздің 2030 жылға дейінгі жолдамасын басшылыққа ала отырып ойланып, әр мектептің күшіне сай, оқушылар мен жақсы жұмыстар жүргізіледі. Бұған ұлы Абайдың мына пікірлері дәл келгендей "Егер де ұлың адам болсын десең, оны оқуға бер! Қайырымдылықты аяма! Ол білімсіз оңбаған болып қалса, одан кімге пайда? Ол сен үшін жұбаныш бола ма? Оның өзі бақытты бола ма? Өзі халыққа жақсылық жасай ма?" Оқушыларды тәрбиелеу барысында сабақтан тыс жұмыстар жүргізуде үлкен орын алады. Оқушылардың мінез бітістерінің саңылауы мектеп жасына дейінгі кезеңде көріне бастайды. Төрт-бес жастағы балалардың мазмұнды, рольді ойындарынан мінез бітістерін көрсететін жолдастық ұжымшылдық, ұстамдылық сияқты сапаларды байқауға болады. Оларда мәдени мінез-құлықтың қарапайым ережелеріне түсіне алушылық және ол ережелердің кейбір нақтылы түрлерін іс жүзінде орындай алушылық жиі кездеседі. Жас балалардың мінез бітістерінің ересек адамдардың ісіне, мінез-құлқына, өнегесіне еліктеу арқылы қалыптасып отырады. Бастауыш мектеп бала мінезінің жақсы жақтарын жүйелі түрде дамытып отыратын негізгі орын. Мектептік өмір балалардың мінез-құлқының қалыптасуында шешуші роль атқарады. Оқушылардың мінезін тәрбиелеудегі басты міндет - олардың жан-жақты болып өсуін, мінез құлқының өлеуметтік мәнге ие болу жағын көздестіру. Бұл үшін мұғалім жас ұрпақтың адамгершілік идеяларын баяндайтын иманшарт принциптерін басшылыққа алып, тәрбие жұмысының жоспарын көздеген. Халқымыздың әр заманда кешкен ардагер перзенттерінің Аль-Фараби, Асан-Қайғы, Қабанбай, Төле би, т.б. үлгі өнегелеріне тәрбиелеу - осындай әдістердің негізгілерінің бірі. Бұларды өмір жолы, моральдық тұлғасы - жоғары идеалдықтың батылдық пен ерліктің, табандылық пен ұстамдылықтың, халық ісіне берілгендіктің теңдесі жоқ өнегелері. Әр адам сыртқы дүниенің сансыз тітіркендіргіштеріне өз әлінше түрліше жауап қайтарып отырады. Әр адамның әр түрлі мінез бітістерінің болуы оның сыртқы ортамен түрліше қарым-қатынасы болып табылады. Адамның сыртқы ортамен байланысуы үшін жасайтын осындай қатынастарының жиынтығы оның мінезін құрайды. Мінез - адамның негізгі өмірлік бет алысын және оның өзіндік әрекетінің айырмашылығын сипаттайтын сапалы өзгешелік. Ол - көп қасиеттің бірлігі, түрлі өзгешеліктердің қосындысы, сонымен қатар, адамды әр қырынан көрсететін қасиет. Мінез - кең мағыналы ұғым. Мінездің моральдық жағынан тәрбиелілігі, бірқалыптылығы, толықтылығы, күші мен айқындығы, салмақтылығы - оның негізгі сапалары болып есептеледі. Рухани дүниесі бай қажеттері мен қызығулары, талғамы мен ой өрісі кең адамдарды толық мінезді адам дейді. "Адамның басына қонған бақыттың тұрақты болуы жақсы мінез-құлыққа байланысты" - дөп Аль-Фараби айтқан. Адамның жеке басына біткен мінезін құрайтын және белгілі жағдайда оның қылығы қалай болатынын жобалауға мүмкіншілік бөрөтін психикалық қасиөттөрін мінөздік бітісі дөйді. Ерлік, адалдық, жігөрлік, өңбөкті сүюшілік, адал ниеттілік, қорқақтық, жалқаулық, тымыр мінезділік - мінез бітісінің түрлі сипаттарының мысалдары. Біреуді ер жүрек, тағы біреуді қорқақ, жүрексіз адам десек, осылар бірер қауіп-қатерге ұшыраса өздерін қалай ұстайтынын да шамалап айтуымызға болады. Адамның екпінділігіне қарап, оның бір жаңа істе қалай қимыл көрсететінін болжай аламыз. "Мінез деген ұғым адамның мінез құлқындағы ерекшеліктерді білдіреді, адамның қылықтары да оның осы ерекшеліктеріне қарай болады, сондықтан мұның тікелей өмірлік маңызы бар". Мінез адамның өмір сүру барысында, тұрмыс салтына ықпал жасайды. Табанды, қажырлы, қайратты кісі қандай кедергіні болса да жеңіп, көздеген мақсатына жете алады, осы жолда өз еңбегін, тұрмысын тиімді етіп ұйымдастырады, барлық мүмкіндіктерді жете пайдаланады... Адам өзінің әрбір ісіне, әрбір ойына ішінен баға беріп отырады. Ізгі ой, ізгі іс адамда жағымды сезім туғызады, адамға қалай да болса, қашанда болса пайда келтіретін ой һәм іс ізгілік - деп аталады. Ізгілікке ұмтылу, жауыздықтан безу - адамның жаратылысының өзінде бар нәрсе. Қазақтың жазушысы Міржақып Дулатов бір өлеңінде: "Мен - біткен ойпаң жерге аласа ағаш, Емеспін жемісі көп, тамаша ағаш, Қалғанша жарты жаңқам мен сенікі, Пайдалан шаруаңа жараса, ағаш." Құлық сезімдері, яғни адамның жауыздықтан безіп, ізгілікке ұмтылатын мінезі адамның өзінің жаратылысында бар. Сондықтан адамның құлықтан сезімдөріне дін сезімдерін негіз қылып алу, адамды құлықты болуын дінді болуына бойлау дұрыстыққа келмейді. Құлық сезімдерін өрнектеу жолдарын былайша көрсетуге болады: Баланың маңайындағы адамдардың құлықты болуы. Бала ізгі құлық пен жауыз құлықты айыра алмайды. Баланы ізгі құлықты болуы үшін маңайындағы адамдар, ата-ана, туған-туысқандары өздері ізгі құлықты болуы тиіс. Балаларда құлық сезімдері болуы үшін балаға әдебиеттен, тарихи өрнек әңгімелер айту және оқып беру керек. 2. Үйде және мектепте дұрыс тәртіпті болуы. 3. Баланы құлық туралы ой жүргізіп үйрету. Бала салыстырып, сынап үйренсе, құлық туралы белгілі бір ұғымға ие болады. Ол уақытта алдағы дұрыс пен терісті, ізгі мен жауызды, ақ пен қараны, дұрыс және жеңіл айыратын болады. Сана сезім жақсы жетілген адам ғана өмірдің сан түрлі құбылыстарын таразыға салып, оның әр түрлі ағымына төтеп бере алады. Жақсы адам көрсе қызар, жел көкпе өмес, тек антына адал, уәдесіне берік адамды ғана ер кісі деуге болады. Бейбастық, өсек-аяң, әңгіме айту, әсіресе ер адамға жараспайды. Салқын қандылық, тұрақтылық, мінезділік - адамға ауадай қажет. "Адам болу үшін де ерлікпен қатар ақкөңілділік те керек" - деп Жүсіп Баласағұни адамның жақсы қасиеттерін айтады. С. Макаренко - баланың мінез-құлқы 5 жасқа дейін қалыптасады, ал американың психолог ғалымы білім 7-8 жасқа дейін қалыптасады дөйді/ Әрине ор баланың табиғаты ор түрлі. Бірінің есте сақтау ќабілеті зор болса, ал екіншісінің ойлау қабілеті зор, ал үшіншісінің елестеу қабілеті дамыған. Дамыта оқыту жүйесінде оқытудың барлық кешенде мақсаттары мен шешімдері бала дамуына бағытталған. Сондықган соның нәтижесінде барлық бала ойлауға, ізденуге, қорытындылауға мүмкіндік алып, өз деңгейінде нәтижелерге жетеді — деп Л.В. Занков айтып кеткен. Халқымыздың рухани бейнесін бір жағынан әдебиет, өнер, ғылым, екінші жағынан мінез-құлық, ±лттық сезім, әдет-ғұрыптар бейнелейді. ¦лттық мінез-құлық ерекшеліктері адамдардың біріккен өмірі мен күресінде, әлеуметтік, табиғи-географиялық, материалдық мәдени жағдайдың шарттарына лайықты қалыптаскдн. Әрбір адамда үлттық мінез-құлық, саналы тәртіп, болымды қылықгар, сезім көріністері, дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары пайда болады. Қазақтардың өзін қоршаған әлеуметтік және табиғи ортаға мейірбандықпен, қайырымдылықпен және ізгілікпен қатынас жасауын айрықша айтуға болады. Олардың көшпенді өмір салты өздерінің табиғатының бір бөлігі. Қазақ халқының мінез-қ±лқында орын алған өзара көмектесу, әсіресе басқа түскен қуаныш пен қайғыда бір-біріне риясыз көмектесу, баға жетпес моральдық сүйемелдеу кезінде байқалады. Жас ұрпақтың құлық тәрбиесінде ұлттық тәртіп пен мінез ерекшеліктерінің алатын орны зор. ¦лттық қадір-қасиет дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар ұрпақган-ұрпаққа жалғасып, біздің заманымызға жетіп отыр. Тәртіп пен мінез ерекшеліктері өзгеріп отырады. Қоғамдағы болып жатқан саяси әлеуметтік және экономикалық өзгерістер мектеп м±ғалімдерінің білім беру қызметіне жаңаша қарауды, яғни имандылық тәрбиенің ғылыми педагогикалық негіздерін қызмет барысында қолдануды талап етеді. Имандылық тәрбиесін бала жүрегіне дарытатын, оның пәрменділігін арттыратын ±стаз қауымы, соның ішінде бастауыш мектеп м±ғалімдерінің сауатты іс қимылы өз жемісін бермек. Себебі "білім негізі бастауышта", "білім іргетасы бастауышта қаланады" деген ой-т±жырым өте д±рыс айтылған. Бала жас шыбық сияқты, қалай исең, солай ќарай бейімделіп өседі. Орта сынып оқушыларының психикалық танымдық процестер, мінез-құлық нормалары, адамгершілік, имандылық принциптерін қарастыратын кейбір мәселелер сияқты жалпы адамзаттық мораль нышандары айқын байқалып, қалыптаса бастайды. Жастайынан адамгершілік, имандылық қасиеттерді бойына сіңіріп, жүрегіне дарытқан баладан жамандыққа әуес болады деп ойлаудың өзі қиын. Оқушыларды ±лттық тәрбие, имандық қасиеттерді бойына сіңіруге, жақсы мінез- қ±лықка бой ±руға, жаман мінезден аулақ болуға тәрбиелеу. Бастауыш мұғалімдер өз жұмысында құлық тәрбиесінің міндеттерін былайша іске асыру керек: 1. Оқушыларды қоғамның моральдік нормасын орындауда ќатыстыру. 2. Оқушылардың тәртіп және мінез-құлық тәжірибесін қалыптастыру. 3. Балалардың санасына және мінезіне педагогикалық ықпал жасаудың бірлігін қамтамасыз ету. Отанға, халқымызға, еңбек және қоғамдық іс әрекетке балалардың жауапкершілік сезімін тәрбиелеу. Бұл міндеттерді жүзеге асыру, біріншіден: төрбие процесінің обьсктивті жєне субъсктивті жақтарының бірлігіне, яғни оќушыларға қойылатын педагогикалық талаптарға - бұл объективті жағынан; ал жеке адамның қоғамдық норманы меңгеруі – б±л тәртіп пен мінез-қ±лық тәрбиесінің субъективті жағына байланысты; екіншіден: тәрбие шараларының мазм±нына, идеялық деңгейіне байланысты. Құлық тәрбиесі балалардың жас және дербес ерекшелікгеріне сәйкес жүргізіледі. жүктеу/скачать 232 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|