Дипломдық жоба мамандығы / білім беру бағдарламасы: 5В011300 «Биология» Ақтау 2022
БӨЛІМ. БИОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРҒА ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҚТЫ ҮЙРЕТУ ӘДІСТЕМЕСІ
жүктеу/скачать 0,9 Mb.
|
| 2 БӨЛІМ. БИОЛОГИЯ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРҒА ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҚТЫ ҮЙРЕТУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 PISA бағдарламасының жаратылыстану бағытындағы сұрақтарының мазмұны Жаратылыстану ғылымдары мен технологиялар ғаламның зияткерлік және материалдық бағытына ықпал етеді. PISA тесттерінің «Жаратылыстану сауаттылығы» бағыты төрт компоненттен тұрады. Бірінші компонент. Тапсырмалар шын өміріміздегі жағдайларда берілген үш тапсырманы қарастырып отыр. Бұлар «Жеке», «Әлеуметтік» және «Жаһандық» болып келеді. (Денсаулыққа байланысты, Табиғат ресурстары, Қоршап жатқан ортамыз, Қауіпті жерлер, жаратылыстану және технология ғылымдары). Екінші компонент. «Құзыреттер» үш дағды топты бағалап отыр, «Білу және ғылыми сұрақтар қою» тақырыбы (проблемаларды анықтау, негізгі сөздерді айқындап алу содан кейін басты айырмашылықтарын табу болып отыр), «Табиғи құбылыстардың ғылыми түсіндірмесі» (білімді қолданып отыру, табиғи құбылыстарды негіздеп болмаса интерпретациялап отыру) және де «Ғылымдағы дәлелдерді қолданып отыру»(қорытындылап себеп салдарын бағалау). Үшінші компонент. «Білім» «Физикалық жүйелер» (заттың қарапайым құрылысы, заттың химиялық жағынан өзгеруі, қозғалу, күш пен энергия), «Тірі организмдер жүйесі» (жасуша, анатомия, көбею, экологиялық жүйе және тіршілік), «Жер мен ғаламшар» (Жердің тарихы, жер қабықтары және қабаттары) және «Технология» (ғылым және технологияның байланыстары мен өнертабыстары). Төртінші компонент. «Қатынастар» білім алушылардың ғылымға және зерттеу мәселелеріне қызығушылық таныту дағдыларының қалыптасу деңгейіне жатқызады. Жалпы алғанда, 15 жастағы жасөспірімдердің танымдық дағдыларын, жаратылыстану құбылыстарын түсіну, дәлелдеу және ғылымға негізделген қорытындылар ұсына білу қабілеттерін мазмұндық блоктар мен жаратылыстану бағытындағы құралдар арқылы анықтауға мүмкіндік береді. PISA-2012 зерттеуінде алғаш рет жаңа интерактивтік тапсырмалар компютерлік форматта қолданылды. Мұндай тапсырмалар оқушылардың компьютермен тікелей жұмыс жүргізіп отыруын талап етеді. Зерттеуге қатысушы оқушылардың жаратылыстану функционалды сауаттылық деңгейі сурет, таблица, диаграмма, график және сызбалар түрінде берілген тапсырмалармен анықталады. Компютерлік форматтағы тапсырмалар төмендегідей берілген. Газеттегі мақаланы оқып келесі сұрақтарға жауап беріңіз. ВАКЦИНАЦИЯ ТАРИХЫ Баяғыда Мэри Монтегю деген өте сұлу әйел болған. Ол 1715 жылы шешек ауруынан әзер тірі қалды, бірақ оның денесінде өте көп тыртықтар болды. 1717 жылы Мэри Түркияда өмір сүрді, ол ондағы әдетте қолданатын екпе (прививка) әдісін бақылады. Бұл дегеніміз жас адамдардың денесіне жарақаттап оған шешек ауруының жеңіл түрінің вирусын енгізіп жіберу болатын. Кейін бұл адамдар шешек ауруымен ауырған, бірақ ауру жеңіл түрде өткен болатын. Мэри Монтегю егудің өте қауіпсіздігіне толық сенімді болып, өзінің ұлы мен қызына егу жасатқызады. В 1796 году Эдвард Дженнер егуді сиырдың шешек аурумен ұқсас ауруларға пайдалана отырып, шешекке қарсы антидене жасауға қолданды. Шешек егуімен салыстырғанда бұл егудің кері әсері азырақ болды және егуден кейін ауру бір-біріне жұқпады. Бұл әдісті вакцинация деп аталады. Сұрақ 1: Адамдарға вакцинаны қандай ауруларға қарсы жасауға болады? А. Тұқым қуалайтын ауруларға, мысал ретінде гемофилия В. Вирус арқылы жұғатын ауруларға, мысал ретінде полиомиелит С. Организмнің қызметін бұзатын ауруларға, мысал ретінде диабет D. Кезкелген емделмейтін ауруларға Жауабы: В. Вирус арқылы жұғатын ауруларға, мысал ретінде полиомиелит Сұрақ 2: Егер, адам немесе жануар бактериялар арқылы берілетін жұқпалы аурумен ауырған болса, әдетте жазылғаннан кейін ауруды туғызған бактериялар бұл аурудың ағзада қайта жүруін болдырмайды. Бұл құбылыстың себебі неде? A Ағза ауруға себеп болатын барлық бактерияларды жояды B Ағза бактериялардың көбеюін болдырмайтын антидене өндіреді C Қаннық қызыл түйіршіктері сол аурудың себебі болатын бактерияларды жояды D Қанның қызыл түйіршіктері бактерияларды жойып, ағзадан шығарады Жауабы: В. Ағза бактериялардың көбеюін болдырмайтын антидене өндіредi Сұрақ 3: Қандай себептерге байланысты балалар мен егде адамдарға тұмауға қарсы егу жасауға кеңес береді? Бір себебін жазыңыз. .................................................................................................................................... Жауабы: Жауаптарында, жас балалар мен үлкен кісілерде иммундық жүйесі басқа адамдарға қарағанда әлдеқайда әлсіз екеніне сілтейтін жауап: • Бұл адамдардың ауруларға қарсыласуы төмен • Жас балалар мен кәрілер ауруларды басқа адамдар сияқты тез жеңе алмайды • Егер олар тұмауратып қалатын болса, оның салдары жаманырақ болады • Өйткені, кішкентай балалар мен кәрі кісілердің организмі әлсіз • Кәрі кісілер көбірек ауырады Анализ. Бұл алғашқы алынған сұрақтар PISA емтиханынан алынған бір мысал болатын, және де бұл сұрақтарда сұрақтың үш түрі де бар, олар бір жауапты сұрақ, екі жауапты сұрақ және жазбаша жауапты сұрақ. Мән беріп қарайтын болсақ, аудармашылар тапсырмаларды өте төмен дәрежеде аударған. Жәй күндері сұралатын стандартты сұрақ секілді болмағандықтан, осындай функционалды сауаттылықты да анықтайтын сұрақтың дұрыс аударлымауы, сынақ тапсырушыға айтарлықтай қиын болып келеді. Мысалыға 1976 жылы дегенді В 1976 году деп аударған, тағы да осы сияқты сөзі өзгермесе де мағынасына әсер еткен қате аударлыған сөздер көп. Бұл емтиханның тапсырмалары тек тесттен тұрмайды, көп жауапты сұрақтар бар, және де жазбаша да жауаптар жазуға болады. Сұрақ 4: Келесі үзіндіні оқыңыз: "Өсімдіктердің көптеген түрлері шөпқоректілерге жем болмаудың жолдарын ойлап тапты. Кейбіреулері жануарлар жапырақтары мен сабақтарын жеуіне жол бермеу үшін тікенектерді дамытты. Басқалары олардың дәмін нашар немесе улы ететін химиялық заттарды дамытқан. Төмендегі сұраққа қысқаша жауап жазыңыз: «Өсімдіктер өздерін шөпқоректілер жеуден қорғау үшін қандай эволюция жолымен дамыды? ..................................................................................................................................... Жауабы: Өсімдіктер өздерін шөпқоректілерден қорғаудың бірнеше әдістерін әзірледі. Осындай бейімделудің бірі - жануарлардың жапырақтары мен сабақтарын жеуге кедергі келтіретін тікенектер, тікенектер немесе шаншулардың дамуы. Басқа өсімдіктерде олардың дәмі нашар немесе улы болатын химиялық заттар пайда болды. Сонымен қатар, кейбір өсімдіктер олармен қоректенуге тырысатын жәндіктерді ұстайтын жабысқақ бетті дамытты. Бұл бейімделулер өсімдіктерге шөпқоректілер жиі кездесетін ортада өмір сүруге көмектеседі. Сұрақ 5: Өсімдік жасушасының негізгі құрылысын сипаттаңыз? ………………………………………………………………………………………. Жауабы: Өсімдік жасушасы жасуша қабырғасы, жасуша мембранасы, ядро, митохондрия және хлоропластар сияқты бірнеше бөліктен тұрады. Жасуша қабырғасы - бұл жасушаны қолдау мен қорғауды қамтамасыз ететін целлюлозадан жасалған қатты құрылым. Жасуша қабықшасы – жасушаны қоршап тұратын және заттардың жасуша ішіне және одан тыс қозғалысын бақылайтын жұқа қабат. Ядро – жасушаның қызметін басқаратын генетикалық материалды (ДНҚ) қамтитын жасушаның басқару орталығы. Митохондриялар жасуша үшін энергия өндіруге жауап береді, ал хлоропластарда хлорофилл бар және фотосинтез процесіне қатысады. Сұрақ 6: Сіздің жай кезбен салыстырғанда, денешынықтыру жаттығуларын жасау барысынды әдеттегіден тыс жиі тыныс алуыңыздың себебі неде? ..................................................................................................................................... Жауабы: Көмірқышқыл газының деңгейін кемитіп, организмді оттегімен қамтамасыз етуін арттыру. “Көмірқышқыл газы” мен “оттегінің” орнына ”ауа” сөзі қолданса, жауап Сіз дене шынықтырумен айналысқанда, сіздің организміңіз оттегіні көбірек қажет етеді, сондықтан көмірқышқыл газын көбірек шығарады. Бұл тыныспен жүзеге асырылады Жиі тыныстану – қанды оттегімен көбірек қамтамасыз етуге және көмірқышқыл газын көбірек шығаруға мүмкіндік береді Анализ. Сұрақтар әр тақырыпты шынайы өмірмен байланыстырып отыр. Бұндай сұрақтар оқушыны жалықтырмайды әрі қызықтырады. Сұрақ 7: Төмендегілердің қайсысы симбиотикалық қатынастың мысалы болып табылады? А) Азық іздеп қарақұйрық аулаған арыстан В) Ағашқа ұя салған құс С) Гүлден шырын жинайтын ара Д) Шалғында шөппен қоректенетін бұғы. Жауабы: Дұрыс жауап (С) Гүлден балшырын жинайтын ара. Симбиотикалық қарым-қатынастар - бұл екі немесе одан да көп түрлердің кем дегенде біреуіне пайда әкелетіндей өзара әрекеттесуі. Аралар мен гүлдердің өзара симбиотикалық қарым-қатынасы бар, онда ара гүлден шырын алады және осы процесте гүлдің тозаңдануына көмектеседі. Азық-түлік үшін қарақұйрық аулайтын арыстан (А) жыртқыштық мысалы, ал ағашқа ұя салатын құс (В) және шалғында шөппен қоректенетін бұғы (D) комменсализмнің мысалы болып табылады, мұнда бір түр пайда көреді. екіншісіне әсер етпейді. Сұрақ 8: Төмендегілердің қайсысы адам қаңқасының қызметі болып табылады? А) Ас қорытуға Б) Қан жасушаларын өндіруге С) Ішкі мүшелерді қорғауға Д) Дене температурасын реттеуге Жауабы: C) Ішкі мүшелерді қорғау үшін Адам қаңқасы денені құрылымдық қамтамасыз ету, қозғалысты жеңілдету және ішкі мүшелерді қорғау сияқты бірнеше функцияларды орындайды. Сұрақтың жауабы С) Ішкі мүшелерді қорғау үшін, өйткені адамның қаңқасы ми, жүрек, өкпе, бүйрек сияқты өмірлік маңызды мүшелерге қалқан қызметін атқарады. Сұрақ 9: Төмендегі тұжырымдардың қайсысы осмос процесін жақсы сипаттайды? А) Бөлшектердің концентрациясы жоғары аймақтан төмен концентрациялы аймаққа жылжуы В) Судың аз концентрациялы аймақтан жоғары концентрациялы аймаққа жылжуы С) Бөлшектердің концентрациясы аз аймақтан жоғары аймаққа жылжуы концентрациясы D) Судың концентрациясы жоғары аймақтан төмен концентрациялы аймаққа жылжуы Жауап: D) Судың концентрациясы жоғары аймақтан аз концентрациялы аймаққа жылжуы. Түсініктеме: Осмос – судың іріктеп өткізгіш мембрана арқылы концентрациясы жоғары аймақтан төмен концентрациялы аймаққа таралуы. Концентрация градиенті мембрананың екі жағындағы еріген зат концентрациясының айырмашылығымен анықталады. Су тепе-теңдікке жеткенше жоғары концентрациялы аймақтан (еріген заттардың концентрациясы төмен) төмен концентрациялы аймаққа (жоғары еріген заттың концентрациясы) ауысады. D нұсқасы осмос процесін дұрыс сипаттайды. Анализ. Барлық тақырыптың нақты өмірмен байланысын оқушыға жеткізе білу және биологияның басқа ғылымдармен тығыз байланысын ұштастыру өте тиімді болып келеді. Сұрақ 10: Төмендегілердің қайсысы экожүйедегі ыдыратушылардың мысалдары болып табылады? (Қолданатындардың барлығын таңдаңыз) А) Бактериялар B) Саңырауқұлақтар С) Жәндіктер Д) Құрттар Жауап: Дұрыс жауаптар: (А) Бактериялар және (Б) Саңырауқұлақтар. Декомпозиторлар – экожүйедегі өлі немесе ыдырайтын заттарды ыдырататын, қоректік заттарды қайта өңдеп, оларды топыраққа қайтаратын организмдер. Бактериялар мен саңырауқұлақтар - ыдыратушылардың ең көп таралған екі түрі. Жәндіктер мен құрттар (С) және (D) ыдыратушы емес; керісінше, олар өлі органикалық заттарды ыдыратушылармен ыдыратылғаннан кейін тұтынатын зиянды заттар. Сондықтан (С) және (D) бұл сұраққа дұрыс жауап емес. Сұрақ 11: Төмендегі құрылымдардың қайсысы өсімдік жасушаларында кездеседі, бірақ жануарлар жасушаларында болмайды? ЕКІ жауапты таңдаңыз. А) Ядро В) Жасуша мембранасы С) Хлоропластар Д) Митохондрия Жауабы: С) Хлоропластар және D) Митохондриялар Бұл сұрақ аталған құрылымдардың қайсысы жануарлар жасушаларында емес, өсімдік жасушаларында кездесетінін сұрайды. Дұрыс жауаптар C) Хлоропластар және D) Митохондриялар. Хлоропласттар фотосинтезге жауапты өсімдік жасушаларындағы органеллалар, ал митохондриялар жасушалық тыныс алуға жауапты органеллалар. Өсімдік жасушаларында да, жануарларда да ядролар мен жасуша мембраналары болса, тек өсімдік жасушаларында фотосинтезге арналған хлоропласттар, ал жасушалық тыныс алу үшін тек жасушаларында митохондриялар болады. Сондықтан C және D екеуі де бұл сұраққа дұрыс жауаптар. Сұрақ 12: Төмендегілердің қайсысы жануарлардың қоршаған ортада тіршілік ету үшін дамыған бейімделу мысалдары болып табылады? (Дұрыс жауаптардың барлығын таңдаңыз) А) Ұшуға және жыртқыштардан құтылуға мүмкіндік беретін құстың қанаты В) Хамелеонның қоршаған ортамен үйлесуі үшін түсін өзгерте алуы С) Жыланның уы, оны аулау үшін пайдаланады D) Итбалықтың майы, оны жылы ұстайды. суық суда Жауап: Дұрыс жауаптар: (А) құстың қанаты, (Б) хамелеонның түсін өзгерту қабілеті, (D) итбалықтың майы. Мұның бәрі жануарлардың қоршаған ортада өмір сүру үшін жасаған бейімделу мысалдары. С) Жыланның уы өмір сүруге бейімделу емес, керісінше, олжа аулауға арналған құрал. Сондықтан (С) бұл сұраққа дұрыс жауап емес. Анализ. Бұл тесттің көп жауабы бар. Сондықтан оқушылардың білімін толық тексертуге көмектеседі және де білімдерін шыңдайды. Осылай PISA емтиханында келетін шынайы сұрақтарды бақылай отырып, оқушыларға да осы сұрақтарды шынайы емтихан ретінде беріп, қате кеткен жерлерімен жұмыс жасау және мұғалімдер сұрақтарды оқушылармен бірге отырып талдау жоғары емтихан көрсеткіштеріне жол ашады. жүктеу/скачать 0,9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|