Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың мазмұны мен нәтижелері

1. 
   Айқындаушы кезең 2.Қалыптастыру кезеңі 3.Бақылау кезеңі.
   

Айқындаушы эксперименттің мақсаты: жоғары оқу орындарындағы “Дене шынықтыру және спорт” мамандығы бойынша білім алушылардың басқарушылық құзыреттілігінің нақты деңгейін анықтау болды. Экспериментке 3 курстың студенттері қатысты [184].

Басқарушылық құзыреттіліктің ең негізгі көрсеткіштері ретінде: ұйымдастырушылық пен коммуникативтілік қабілеттер алынды.

Батыс Қазақстан инновациялық технологиялық университетінің студенттерін алынған “Тұлғаның коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілеттерін бағалау әдістемесі (В. Синявский, Б. А. Федоришин)” нәтижелеріне тоқталсақ: коммуникативтілік -0,57 (орташа) деңгейін көрсетті (кесте 15).

Ал ұйымдастырушылық қабілет деңгейі- 0,56 (орташадан төмен) көрсетті,

Кесте 15.1 ‒ Батыс Қазақстан инновациялық-технологиялық университеті бойынша коммуникативтілік қабілет деңгейі

Ұйымдастырушылық	шкала	Қазақ тобы ( 34 студент)
Төмен	0,20 – 0,55
Орташадан төмен	0,56 – 0,65	0,56
Орташа	0,66 – 0,70
Жоғары	0,71 – 0,80
Өте жоғары	0,81 – 1,0

Батыс Қазақстан инновациялық-технологиялық университетінің студенттерінің коммуникативтілік және ұйымдастырушылық қабілеттерінің деңгейлерінің диаграмма түрінде салыстырмалы көрсеткішін келесі 26 -шы суреттен көреміз:

Сурет 26 ‒ Батыс Қазақстан инновациялық технологиялық университетінің студенттерінің коммуникативтілік және ұйымдастырушылық қабілеттерінің деңгейлері

Келесі жоғары оқу орны Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті. 16-шы кестеде көрсетіліп тұрғандай коммуникативтілік қабілет

-0,62 (орташа) деңгейін көрсетті.

Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті студенттерінің коммуникативтілік және ұйымдастырушылық қабілеттерінің деңгейлерінің диаграмма түрінде салыстырмалы көрсеткішін келесі 27- ші суреттен көреміз

Сурет 27 ‒ Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті студенттерінің коммуникативтілік және ұйымдастырушылық қабілеттерінің деңгейлері.

Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті бойынша көрсеткіштер 17-ші кестеде анықталған, коммуникативтілік қабілет-0,61 (орташа) деңгейін көрсетті.

Кесте ‒ 17 Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті бойынша студенттердің коммуникативтілік қабілетінің нақты деңгейі

Ал ұйымдастырушылық деңгейі- 0,62, орташадан төмен көрсетті, (кесте 17.1)

Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті студенттерінің коммуникативтілік және ұйымдастырушылық қабілеттерінің деңгейлерінің диаграмма түрінде салыстырмалы көрсеткішін келесі 28-ші суреттен көреміз:

Сурет 28 ‒ Қ.Жұбанов Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті студенттерінің коммуникативтілік және ұйымдастырушылық қабілеттерінің деңгейлерінің көрсеткіші

Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті бойынша студенттердің коммуникативтілік жыне ұйымдастырушылық қабілеттерінің көрсеткіштеріне тоқталсақ, кесте 18 , коммуникативтілік деңгейі-0,58 орташа деңгейді көрсетті.
Кесте 18 ‒ Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті бойынша студенттердің коммуникавтілік деңгейі

Коммуникативтілік	Шкала	Қазақ тобы (15 студент)
Төмен	0,10 – 0,45
Орташадан төмен	0,45 – 0,55
Орташа	0,56 – 0,65	0,58
Жоғары	0,66 – 0,75
Өте жоғары	0,75 – 1,0

Ал ұйымдастырушылық деңгей ‒ 0,61 орташадан төмен болып анықталды.

Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университет студенттерінің коммуникативтілік және ұйымдастырушылық қабілеттер деңгейлерінің диаграмма түрінде салыстырмалы көрсеткішін келесі 29-шы суреттен көреміз:

Сурет 29 ‒ Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университет студенттерінің коммуникативтілік және ұйымдастырушылық қабілеттерінің деңгейлерінің көрсеткіші

Төменде аталмыш жоғары оқу орындарының диаграмма түрін 30-шысурет- тегідей анықтадық,

Суреттен шығатын түйін, коммуникативтілік қабілеттің орташа деңгейі мен ұйымдастырушылық қабілеттің орташадан төмен деңгейі БҚИТУ студенттерінен байқалады (Сурет 31,32).

Сурет 31 ‒ ЖОО салыстырмалы көрсеткіші (коммуникативтілік қабілет)

Сурет 32 - ЖОО салыстырмалы көрсеткіші (ұйымдастырушылық қабілет)

Сурет 33 ‒ ЖОО студенттерінің табысқа мотивациясының көрсеткіштері Суреттен байқағанымыздай: барлық көрсетілген жоғары оқу

орындарында студенттердің көбінде -”нақты тенденция анықталмаған” көрсеткіші басым, яғни сәтсіздіктен қорқынышы да анық емес немесе жетістікке жету де жарқын емес.

Қазақ спорт және туризм академиясының студенттерінің коммуникативтілік және ұйымдастырушылық қабілеттер деңгейлерінің нәтижелерін келесі 34-ші сурет пен 20-шы кестеден көреміз:

Жоғарыда анықталғандай, студенттердің коммуникативтілік қабілеттер деңгейі -0,63 орташа екенін кқреміз.

Ал ұйымдастырушылық қабілеттер деңгейі-0,61 орташадан төмен екенін байқадық (кесте 20.1).
Кесте 20.1 ‒ Ұйымдастырушылық қабілеттерді бағалау шкаласы (ҚазАСТ)

Ұйымдастырушылық	Шкала	34 студент
Төмен	0,20 – 0,55
Орташадан томен	0,56 – 0,65	0,61
Орташа	0,66 – 0,70
Жоғары	0,71 – 0,80
Өте жоғары	0,81 – 1,0

Төменде суретте ҚазСТА студенттерінің коммуникативтілік және ұйымдастырушылық қабілеттерінің салыстырмалы деігейін анықтадық.

М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті студенттерінің коммуникативтілік және ұйымдастырушылық қабілеттерінің деңгейлерінің көрсеткішін анықтау мақсатында төменгі кестелердегі нәтижелерді қорыта аламыз.

Ал ұйымдастырушылық қабілеттер деңгейі-0,58 орташадан төмен екенін байқадық (кесте 18).

Сурет 35 ‒ БҚМУ студенттерінің коммуникативтілік және ұйымдастырушылық қабілеттерінің деңгейлерінің көрсеткіші

Кесте 22 ‒ Коммуникативтілік қабілеттерді бағалау шкаласы (ПМПУ)

Ал ұйымдастырушылық қабілеттер деңгейі-0,67 орташа екенін байқадық (кесте 22.1).

Сурет 36 ‒ ПМПУ студенттерінің коммуникативтілік және ұйымдас- тырушылық қабілеттерінің деңгейлерінің көрсеткіші

Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжинеринг университеті студенттерінің коммуникативтілік және ұйымдастырушылық қабілеттерінің деңгейлерінің көрсеткіштерін төменгі кестелерде қорыта бердік [185].
Кесте 23 ‒ Коммуникативтілік қабілеттерді бағалау шкаласы (КМТИУ)

Коммуникативтілік	Шкала	34 студент
Төмен	0,10 – 0,45
Орташадан томен	0,45 – 0,55
Орташа	0,56 – 0,65	0,61
Жоғары	0,66 – 0,75
Өте жоғары	0,75 – 1,0

Жоғарыда анықталғандай, студенттердің коммуникативтілік қабілеттер деңгейі -0,61 орташа екенін көреміз.

Төменде 38-ші суреттегі аталмыш жоғары оқу орындарының диаграмма түрін анықтадық,

Сурет 39 ‒ ЖОО салыстырмалы көрсеткіші (коммуникативтілік қабілет)

Сурет 40 ‒ ЖОО салыстырмалы көрсеткіші (ұйымдастырушылық

қабілет)
Олар қарым-қатынасқа ұмтылмайды, жаңа ортада, ұжымда өзін-өзі жайсыз сезінеді, өздерімен-өздері жалғыз уақыт өткізуді жөн көреді, таныстарын шектейді, адамдармен байланыс орнатуда және аудитория алдында сөйлеуде қиындық көреді, бейтаныс жағдайда абдырайды, өз пікірлерін қорғамайды, ренішті терең қабылдайды. Қоғамдық қызметте бастамаға ұмтылмайды деуге болады, көптеген мәселелерде олар тәуелсіз шешімдер қабылдаудан аулақ болуды жөн көреді.

Дене мәдениеті және спорт саласындағы қазіргі мамандардың басқару құзыреттілігінің мәнін, мазмұны мен деңгейін олардың бейінінің ерекшеліктерін ескере отырып арнайы зерттеу, сондай-ақ басқарушылық құзыреттіліктің жалпы ерекшеліктерін анықтау дене мәдениеті біліміне болашақ мамандарды даярлау үшін жаңа бағдар мен критерийлерді ұсынуға мүмкіндік береді.

Зерттеу дене мәдениеті және спорт мамандарының басқару

құзыреттілігінде коммуникативтік бағыттың ерекше маңызды екенін көрсетті. Коммуникативті іс-әрекеттің сәттілігі таңдалған жетекші стилімен және коммуникативті және тәрбиелік іс-әрекеттің тиімділігі критерийлерін дұрыс түсінумен анықталады. Анықтау экспериментінің нәтижелері Болашақ дене мәдениеті мұғалімдерінің басқарушылық құзыреттілігін қалыптастыру процесі ортадан төмен деңгейге сәйкес келетіндігін көрсетті. Көрсетілген нәтижелерге сүйене отырып, болашақ мамандарда басқарушылық құзыреттілікті қалыптастыру үшін белгілі бір жүйелі жұмыс жүргізу қажеттілігі айқындалды.

Анықтау экспериментінің нәтижелері аталған университеттерде Болашақ дене мәдениеті мұғалімдерінің коммуникативті және ұйымдастырушылық бейімділіктерін дамыту орташадан төмен деңгейде екенін көрсетті.

Бұл деңгейге жататын студенттердің ерекшелігі - олар қарым-қатынасқа ұмтылмайды, жаңа ортада, ұжымда өзін-өзі жайсыз сезінеді, өздерімен-өздері жалғыз уақыт өткізуді жөн көреді, таныстарын шектейді, адамдармен байланыс орнатуда және аудитория алдында сөйлеуде қиындық көреді, бейтаныс жағдайда абдырайды, өз пікірлерін қорғамайды, ренішті терең қабылдайды. Қоғамдық қызметте бастамаға ұмтылмайды деуге болады, көптеген мәселелерде олар тәуелсіз шешімдер қабылдаудан аулақ болуды жөн көреді.

Зерделенген әдебиеттер тізімінде келтірілген зерттеу нәтижелері

экспериментте алынған коммуникативті және ұйымдастырушылық қабілеттердің орташадан төмен деңгейі оң мотивация, мақсаттылық және кәсіби қызметті жүзеге асырудың қажетті жағдайларын жасау кезінде қалыптасудың жоғары деңгейіне дейін жеткізілуі мүмкін екенін көрсетеді.

Сурет 41 ‒ ЖОО студенттерінің табысқа мотивациясының көрсеткіштері

жету де жарқын емес.

Айқындаушы эксперимент нәтижелері көрсетекендей екі әдістеме бойынша да бізде БҚИТУ студенттерінің орташадан төмен деңгейіне назар аударып, сол университет студентерімен жұмыс жүргізуді мақсат еттік.

Келесі кезекте біз нақты 3 компонент бойынша болған өзгерістерге тоқталуды жөн көрдік. Экспериментке дейін және эксперименттен кейін эксперименталдыө және бақылау топтарының көрсеткіштеріне назар аударсақ.

Көрсеткіштерді нақты 3 компонент бойынша анықтауға тырыстық: мотивациялық –құндылықтық, мазмұнды-іс-әрекеттік, рефлексивті- жаңалаушы.

БҚИТУ студенттерінің табысқа жету мотивациясы және сәтсіздіктен қорқу коэфициенті Реан шкаласы бойынша 20-дан - 11,5 болды. Бұл коэффициентті пайызға келтірсек -52,2 % құрайды (кесте 25).

Кестедегі көрсеткіштерді диаграма түрінде анықтасақ (сурет 42).

Сурет 42 ‒ Мотивациялық- құндылықты компоненті бойынша салыстырмалы нәтижелер

Мазмұндық-іс-әрекеттік компоненті бойынша нәтижелерді 43-ші суретте көрсеттік.

Сурет 43 ‒ Мазмұндық-іс-әрекеттік компоненті бойынша салыстырмалы нәтижелер

Рефлексивті-жаңалаушы компоненті бойынша салыстырмалы нәтижелерді 44-ші суретте көрсеттік.

Қалыптастырушы кезең басында біз ең алдымен студенттерден нақты білімдерін тексеру мақсатында тест алдық және соның нәтижесіне сәйкес жұмыстар белгіледік.

Басқару, менеджмент, басқарушылық құзыреттілік туралы білім деңгейін анықтау мақсатында студенттерден 25 сұрақтан құралған тест алдық. Тест нәтижесі және жүргізілген диагностикалық әдістемелердің көрсеткіштері орташадан төмен болғандықтан қалыптастыру кезеңінде біз

арнайы элективті курс әзірледік.

«Дене мәдениеті педагогының басқарушылық құзыреттілігі және имиджі» элективті курсы 3 курс студенттеріне жүргізілді.

Төменде қалыптастырушы экспериментке дейін және одан кейін эксперименттік және бақылау топтарының тест тапсырмаларының көрсеткішін келтіреміз.

Эксперименттік топта - 22 студент, бақылау тобында - 22 студент алдық. Төменде кестеде кездейсоқ тәсілі арқылы студенттердің білім көрсеткіштерін анықтауға тырыстық.

Кесте 28 ‒ Қалыптастырушы экспериментке дейін және одан кейін эксперименттік және бақылау топтарының «Дене мәдениеті педагогының басқарушылық құзыреттілігі және имиджі» пәні бойынша тест тапсырмаларын орындау көрсеткіштері.

Кесте 29 ‒ Экспериментке дейін және одан кейінгі эксперименттік және бақылау топтары арасындағы «Дене мәдениеті педагогының басқарушылық құзыреттілігі және имиджі» пәні бойынша білімдеріндегі айырмашылықтар