Жаңартылған білім беру мазмұны жағдайында болашақ дене мәдениеті мұғалімдерінің басқарушылық құзыреттілігін қалыптастыру әдістемесі

Жаңартылған білім беру мазмұны жағдайында болашақ дене мәдениеті мұғалімдерінің басқарушылық құзыреттілігін қалыптастыру әдістемесі

Сонымен қатар, бізде, яғни Қазақстанда басқару саласындағы дене мәдениеті және спорт мамандарын даярлау жеткіліксіз деңгейде қолға алынғандығын атап өту қажет.

«Дене мәдениеті педагогының басқарушылық құзыреттілігі және имиджі» элективті курсы дене мәдениеті мұғалімінің басқару құзыреттілігін қалыптастыру, оны басқару негіздерін ашатын бағдарламаны ұсынады. Курс мазмұнында дене мәдениеті мұғалімінің басқарушылық құзыреттілігін қалыптастырудың теориялық негіздері мен әдістемесі қарастырылады [180].

Элективті курс 5В010800 – «Дене шынықтыру және спорт» мамандығы бойынша білім алушыларға арналған.

Курстың мақсаты: басқару жүйесі туралы ғылыми негізделген идеяларды қалыптастыру, болашақ мұғалімнің басқарушылық құзыреттілігін қалыптастыру, басқару технологияларын қолдана отырып, өзінің кәсіби қызметінде педагогикалық міндеттерді өз бетінше шешуге қабілетті мұғалімді даярлау, елде және әлемде болып жатқан әлеуметтік-экономикалық процестерді түсіну; болашақ мұғалімнің менеджмент техникасын игеру (стратегиялық ойлау, іс-әрекеттерді жоспарлау және салдарын болжау); тиімді менеджерге тән дағдылар мен құндылықтар жүйесін қалыптастыру (мақсаттылық, белсенділік, қарым-қатынасқа бейімділік, инновацияларға қабілеттілік және т.б.); болашақ педагогтың өзін-өзі танытуға ұмтылысын қалыптастыру.

Курстың міндеттері:

• 
  басқарудың заманауи теориялары мен тәсілдері туралы ғылыми түсініктер әзірлеу;
  
• 
  басқа гуманитарлық және әлеуметтік-экономикалық пәндерді тиімді оқыту үшін қажетті бастапқы басқару түсініктерін қалыптастыру;
  
• 
  өзіндік басқарушылық дүниетаным мен басқарушылық мәдениетті қалыптастыру;
  
• 
  өзінің кәсіби қызметінде дұрыс, тиімді басқару шешімдерін қабылдау қабілетін қалыптастыру;
  
• 
  салалық басқару саласындағы жетістіктер туралы ақпаратты жинақтау және пайдалану дағдылары мен біліктерін қалыптастыру;
  
• 
  дене шынықтыру-спорттық бағыттағы ұйымдарда басқарудың заманауи әдістері мен басқару еңбегінің технологиялары туралы білімді меңгерту;
  
• 
  басқарушылық шешімдерді дайындау және қабылдау, сондай-ақ олардың орындалуын ұйымдастыру технологиясын меңгерту.
  

-жаппай сауықтыру жұмыстары мен туризмді ұйымдастырудың отандық және шетелдік тәжірибесін;

• 
  дене шынықтыру және спорт саласындағы кәсіби қызметтің ұйымдастырылу құрылымын;
  

Студент үйренуі тиіс:

• 
  Басқарушылық сипаттағы нормативтік-құқықтық құжаттарды өз бетінше қолдана білу және әзірлеуді;
  

Студент меңгеруі тиіс:

• 
  стандартты емес жағдайларда ұйымдастырушылық және басқарушылық шешімдерді табуға қабілетті және олар үшін жауап беруге дайын болуы;
  
• 
  өз қызметінде нормативтік құжаттарды пайдалана алауы;
  
• 
  кәсіби салада дәстүрлі және инновациялық құралдарды қолдануы; Кәсіби құзыреттіліктер:
  
• 
  нақты сабақтардың оқу жоспарлары мен бағдарламаларын жасай
  

• 
  балалар мен жасөспірімдер спорты саласындағы нақты сабақтардың перспективалық және жедел жоспарлары мен бағдарламаларын әзірлей алады;
  
• 
  рекреациялық қызметке қатысу үшін коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілеттерін пайдалана отырып, халықты қызықтыруға қабілетті;
  
• 
  жоспарлау құжаттамасын құруға, бұқаралық дене шынықтыру іс- шараларын және спорттық жарыстарды ұйымдастыруға және өткізуге қабілетті;);
  
• 
  дене мәдениеті саласында мемлекеттік және қоғамдық басқару органдарының құжаттарын іс жүзінде қолдана алады;
  
• 
  жедел жұмыс жоспарларын құрастыра алады және оларды бастапқы
  

• 
  зерттеу нәтижелеріне ғылыми талдау жүргізуге және оларды практикалық қызметте пайдалануға қабілетті;
  
• 
  дене мәдениеті және спорт жетістіктері туралы ақпаратты жинау,
  

Төменде оқытушының студенттермен жүргізетін өзіндік жұмыс түрлерін көрсетуге тырыстық. (кесте -12)

Болашақ дене мәдениеті мұғалімінің басқарушылық құзыреттілігін дамыту процесін әдістемелік қамтамасыз етудің негізгі мазмұны мыналарды қамтиды: педагогтің басқарушылық құзыреттілігін дамыту проблемасы туралы өз бетінше білім алу қызметінің жеке бағдарламасын жобалау; инновациялық әдістемелерді (жобалық оқыту, диалогтік проблемалық жағдайлар, кейс-стади, басқару ойындары, рефлексивті тренингтер) іске асыру. Бұл ретте болашақ маманның оларды әзірлеу субъектісі рөліне қатысуы көзделеді.

Әдістеменің мақсаты дене мәдениеті білімі маманының басқарушылық құзыреттілігін дамытуға ықпал ететін педагогикалық жағдайлар кешенін практикалық іске асырудың негізгі аспектілерін ашу болып табылады. Интегративті-дамытушылық тәсіл негізінде жүзеге асырылатын әдістемеге мыналар кіреді: мазмұны әдістер, педагогикалық әдістер, маманның басқарушылық құзыреттілігін дамыту мәселелерін шешу және соның негізінде мақсатқа жету үшін қолданылатын құралдар.

Осы тәсіл негізінде біз дене мәдениеті маманының басқарушылық құзыреттілігін дамыту факторларының екі тобын бөлдік: субъективті, оған жеке тұлғаның танымдық және белсенділік аспектілері жатады, және объективті, оған әлеуметтік жағдай мен спорттық-жаттығу микроортасы кіреді.

Оқу-тәрбие жоспарын іске асыру барысында басқарушылық құзыреттілікті және біліктілікті арттыруға оң уәждемені дамыту нақты практикаға бағытталған жарыс-жаттығу сабақтарында жүзеге асырылды.

Дене мәдениеті және спорт мамандары бойында басқарушылық құзыреттілікті қалыптастыруды жоғары жауапкершілігі бар, педагогикалық ұжымның қызметін педагогикалық және экономикалық тұрғыдан сауатты ұйымдастыра алатын жеке тұлғаның өсіп келе жатқан бастамасы жағдайында жүзеге асыру қажет. Студенттердің шығармашылық іс-әрекетінің дамуын қамтамасыз ету, олардың жеке ерекшеліктерін барынша аша отырып, өзін-өзі оқыту мен өзін-өзі дамытуға баса назар аудару, теориялық білімді, дағдыларды игеруден оларды спорттық және дене мәдениеті іс-әрекеттерінде практикалық қолдануға органикалық көшуді жүзеге асыру маңызды.

Элективті курспен қатар жоғары оқу орнында студенттерге

«Басқарушылық құзыреттілік негіздері» электронды оқулығын әзірлеп, оқу үрдісіне енгізілді [181].

Сурет 24 ‒ «Басқарушылық құзыреттілік негіздері» электронды оқулығының құрылымы

Сурет 25 ‒ Электронды оқулықтың тақырыбына сәйкес құрылым

Арнайы ұйымдастырылған спорттық-психологиялық тренинг мазмұны төмендегідей жұмыс түрлерінен тұрды: өзін-өзі тестілеу, семинар-тренингтер (жеке өсуін дамыту, шығармашылық қабілеттерін, коммуникативтік дағдыларды, креативтілікті дамыту), практикумдар, жобалау. Практикумға қатыса отырып, болашақ мамандар жоспарлау түрлерін меңгеріп, қызмет нәтижелерін болжай алатын болды, күнділкті практикалық қызметте

жұмыстың алуан әдістерін мақсатты түрде қолдануға қажетті деген басқарушылық құзыреттілікті меңгерді.

Сабақтардың негізгі мақсаттарын тұжырымдай келе төмендегідей негізгі деген бағыттарда құру қажет деп шешілді: кез келген студент бойында заманауи мұғалім-басқарушы және қауымдастық өкілі сынды қасиеттерді жетілдіру, сонымен бірге осы қызметті тиімді оздыруда туындайтын тәуекелдерді өз бетінше айқындауға үйрету керектігіне баса назар аударылды. Сабақтардың барлығы дерлік бір бағытта құрылып, алдымен сабақ мақсаттары айқындалып, кейін нақты жағдаят сипаттамасы беріледі, сабақтың тәртібі, сабақтың міндетті бағалау кезеңі айқындалады.

Оқушылардың басқарушылық қызметін жандандырудың тиімді әдістерінің бірі, біздің ойымызша, кейс-стади әдісі болып табылады.

Кейстер нақты материалға негізделген немесе нақты жағдайға жақын

және қажетті теориялық материалдарды, дайындыққа арналған практикалық тапсырмаларды және ситуациялық есептерді қамтуы мүмкін, оларды шешу практикалық сабақтарда да, іскери ойындар кезінде де қолданыла алады.

Оқытудың мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес кейстерді келесідей жіктеуге болады.

1. 
   Үйретуші:
   

• 
  типтік тапсырмаларды шешуге бағытталған;
  
• 
  типтік емес тапсырмаларды шешуге бағытталған;
  
• 
  жағдайды талдау және бағалау принциптері.
  

2. 
   Көрсетуші:
   

• 
  белгілі бір әдістемені, тәсілді белгілі бір мысалда қолдануды көрсету.
  

• 
  Құрылымдық кейстер (higstructuredcase) - нақты сандар мен мәліметтермен жағдайды қысқаша және дәл көрсету. Істің бұл түрі үшін дұрыс жауаптардың белгілі бір саны бар. Олар білімді және/немесе белгілі бір білім саласында белгілі бір заңдылықты, құрылымды, техниканы қолдану ерекшелігін бағалауға бағытталған.
  
• 
  Үлкен құрылымданбаған кейстер (unstructuredcases). Олардың басты ерекшелігі - дерек тұрғысынан терең материал ретінде әр қатысушының ойлау ерекшелігін, шапшаңдығы мен стилін, ұғымдар арасындағы басымдықты ажырата білу білігін бағамдауға, қандай да бір салада жұмыс істеу білігін бағалауға бағытталған. Олар үшін бірнеше дұрыс жауаптар бар және әдетте стандартты емес шешім табу мүмкіндігі жоққа шығарылмайды.
  
• 
  Ашушы кейстер (groundbreaking cases) өте қысқа да, ұзын да болуы мүмкін. Мұндай кейстің шешімін байқау адамның ойлана алатындығын, бөлінген уақытта қанша шығармашылық идея бере алатындығын көруге мүмкіндік береді. Егер топтық шешім қабылданса, онда адамның басқа біреудің ойын дамытып, іс жүзінде қолдана алатындығы-алмайтындығы айқындалады.
  
• 
  Шағын кейстер негізгі ұғымдармен таныстырады, оқытылатын пәннің тар аймағында / бөлімінде білімді қолдануды талап етеді.
  

күрделілік деңгейіне қарай бөлген жөн:

• 
  Толық кейстер (орташа есеппен 20-25 бет) бірнеше күн бойы командалық жұмыс істеуге арналған және әдетте олардың шешімін көрсету командалық жауапты талап етеді.
  
• 
  Ықшамдалған кейстер (3-5 бет) тікелей сабақта талдауға арналған және жалпы талқылауды білдіреді.
  
• 
  Шағын (мини) кейстер (1-2 бет), ықшамдалған кейстер сияқты, сабақта
  

Осылайша, студенттердің жұмысын практикалық сабақтарда немесе өз бетінше жұмыс жасау кезінде, студенттердің білім нәтижелерін жедел бағалау кезінде ықшамдалған және шағын кейстерді қолданған жөн.

ЖОО-да оқытудың инновациялық нысандарын пайдалану қажеттілігі бейіндік пәндерді оқыту әдістемелерін белгілі бір тұрғыда дамытуды талап етеді.

Осыған байланысты, толық кейстер студенттердің жеке ерекшеліктерін, стандартты емес ойлауды ашуға және олардың идеяларының шығармашылығын бағалауға мүмкіндік береді. Бұндай жағдайда тапсырмаларды ұсынудың және білім алушылардың қызметін бағалаудың басқа жүйесін қолдану қажет.

Толық кейс мазмұнында жағдаяттық мәселелерді шешуге және бизнес- жағдаяттарды дамытуға қажетті теориялық, нормативтік ақпарат бар екенін ескере отырып, оны іскери ойынды ұйымдастыруда қолдану қажетті нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Басқарушылық құзыреттілікті қалыптастырудың маңызды құралы студенттерді жобалық қызметке тарту болып табылады. Зерттеу барысында студенттердің басқарушылық құзыреттілік негіздерін қалыптастыру үшін ең тиімді жобалық қызмет түрлері анықталды:

Имитациялық - кәсіби ойын жобалары (топтардағы студенттер менеджердің жеке - іскерлік өзара әрекеттесуінің әртүрлі түрлерінің рөлдерін- субъектілерін бөлуді; ойын барысында нақты кәсіби-басқарушылық міндеттерді шешуді, маманның кәсіби-мақсатты әрекеттерін негіздеуді көздейтін іскерлік ойынның мазмұны мен сценарийін жасады); ақпараттық- аналитикалық жобалар (студенттер көп аспектілі кәсіби-маңызды ақпаратты алудың түрлі әдістерін және оны өңдеу тәсілдерін меңгерді: ДТжС менеджменті саласындағы құқықтық және қаржы-экономикалық құжаттарды, компьютерлік деректер қорын талдау және т.б.); мамандандырылған практикаға бағытталған жобалар (нақты басқару жобасын іске асыру

жоспарын негіздеу және әзірлеу; бизнес-жобаны әзірлеу және негіздеу; жобаны таныстыру барысында оны іске асыру тәсілдері көрсетіліп, практик мамандардың жобаға сыртқы сараптамалық баға берді).

Сабақтарды ұйымдастыру жобаларды қорғау мен талқылауды қамтыды. Сабақ барысында студенттер "баяндамашы", "талдаушы", "сыншы", "жаңашыл" сияқты микротоп мүшелерінің арасында ауысып отыратын түрлі рөлдерде болды. Бұл рөлдер өзегіне үңіліп көрсек:

• 
  "баяндамашы" - мәселені тұжырымдайды және мәселені шешуге бағытталған өз тобының жобасын талқылауға ұсынады;
  
• 
  "талдаушы" - "түсінуші": баяндамашы хабарламасының мазмұнын, мағынасын, мағынасын түсінеді, сана сыны елегінен өткізеді. Ол спикердің өзі байқамаған тереңдікті іздейді. Ең алдымен оң мазмұнды көруге тырысады;
  
• 
  "сыншы" - жемісті өзара әрекеттесудің орталық фигурасы. Ол жұмыс тобына соны серпіліс бере алатын "жұмыс қақтығысының" бастаушысы. Сыншы жаңа, балама көзқарасты дамытады, кез-келген мәселенің бірнеше шешімі бар екенін түсінеді және бастаманы айқын көрсетеді;
  
• 
  "жаңашыл" - "шығармашылық түрлендіргіш". Ол проблемаға дәстүрлі емес көзқараспен сипатталады. Ол алынған тәжірибені талдауға, оны қайта құруға, байытуға дайын [182].
  

Курсты игеру кезінде әр сабақта студенттерге жұмыс тобындағы өз қызметін келесі критерийлер бойынша өз бетінше талдау ұсынылды:

1. 
   жұмыс тобына қатысушылардың қызметіндегі келісімділік;
   
2. 
   қатысушылардың идеяларды айту мен талқылаудағы белсенділігі;
   
3. 
   мәселені шешудің оңтайлы нұсқасын іздеудегі конструктивтілік;
   
4. 
   айтылған идеялардың дәлелділігі;
   
5. 
   топ ішінде диалог жүргізе білу.
   

Оқытуда ұйымдастыру барысында студенттердің басқарушылық құзыреттілігін қалыптастыру мақсатында біз әзірлеген арнайы оқу құралды пайдалануды ұсынамыз: “Білім беру мен спорт жүйесіндегі басқару: құрылымды-логикалық сызба, сурет, кесте түрінде” [ 183].

Студенттердің басқарушылық құзыреттілігін қалыптастыру үшін келесі ойындар кешенін қолдануға болады.

"Мақсат қою жоспарлаудың негізі» іскерлік ойыны мақсат қою, мұғалімнің іс-әрекетін жоспарлау процестерін модельдейді және оқу миссиясын жеке және ұжымдық әзірлеуді, мақсатты дұрыс тұжырымдауды, оған қол жеткізу жоспарын құруды қамтиды. Ойынның бұл түрі мақсатты әрекетті жоспарлай алу, басқару міндеттерін орындау, шешім шығарып, топпен атқарылатын жұмыс түрінде туындап жататын өзгерістерді қабылдамау сынды қиындықтарды еңсеру бағытындағы білім-білікті дамытады. Білім алушылар тобы бірлесе шешім шығару кезінде өзара бірін- бірі не деген сыйластыққа негізделген мінез-құлық стилі секілді құндылықтарды дамытуға септеседі; ойында қабылданған шешімдер мен қатысушылар көрсеткен жауапкершіліктің жоғары деңгейі үшін ойынгерлерге ұпай берледі.

"Тиімді бақылау" іскерлік ойыны бақылау үдерісін моделдеуге бағытталған. Ойынға қатысушылар берілген жағдаятты саралап, оны қадағалау формаларын анықтайды, қадағалаудың бағдарламасын жасақтай отырып, сонымен қатар бағдарламаны орындау кезінде оқытьушы үшін де, студенттер үшінде тиісті өз-өзі ұстау ережелерін орнықтырады; бағдарлама мазмұнында төзімділік қағидаларының орын алуын, олардың орындалуын қадағалайды, қажет болса өзгеріс енгізеді; қажетті қадағалай тұрғысында ұсынымдар береді.

Аталған ойынға қатысу арқылы білім алушылар бойынша қажетті білік- дағдылар кешені орнығады, атап айтқанда қадағалау қызметін жүзеге асыру, қадағалай сатыларын даярлау, басқару барысында туындайтын қиындықтарды еңсеру, т,б, осы секілді білік-дағдылар қалыптастырылады. Бұл ойын қабылданатын шешімдер мен іс-әрекеттер үшін жауапкершілік алу, өзге тұлғаларды құрмет тұту, қатынастың сыйластық стилі, әділдік, сапалы кәсіби қызмет сияқты құндылықтарды қалыптастыруға бағытталған.

"Өкілеттіктерді табыстау" рөлдік ойыны (А.П. Панфилованың идеясына негізделген) негізінде білім алушылар басқару қызметінде кездесетін өкілеттіктерді табыстаудың болмысы мен ережелерін меңгереді. Ойынға қатысушы студенттер өзара ұстаз бен студенттің және срсптама жүргізуші сынды рөлдерді бөліске салады. Мұғалімдер тобы делегацияның кезеңдері мен принциптері туралы ақпарат негізінде оқушылармен өзіндік мінез-құлық стратегиясын жасап, оны мұғалімнің белгілі бір міндетін орындауға қабылдауға сендіруі керек. Студенттер тобы мұғаліммен өзінің мінез-құлық стратегиясын және мұғалімнің болашақ міндеттерін орындауға қатысты бірқатар сұрақтар қоюы керек. Сарапшылар тобы ұстаз өкілеттігі қабылданған критерийлер бойынша қаншалықты негізді берілгендігін бағамдайды. Аталған ойын арқылы студенттер бойында кешенді қадір -қасиеттер қалыптастырылады, мысалы, рөлдерді жүктей алу, рөлдік қатынасты оздыру, жұмылдыру, өзгелерді басқару, басқару шешімдерін шығару, олардың нәтижелерін қадағалау арқылы ұйымдағы коммуникацияларды жобалау қабілеті қалыптастырылады.

Параграф бойынша түйін: Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, біз болашақ дене мәдениеті мұғалімдерінің басқарушылық құзыреттілігін қалыптастыру әдістемесін жасау барысында аталған әдіс- тәсілдер әлеуетін барынша кең пайдалануға тырысқанымызды атап өткіміз келеді.

3. 
   
   
   жүктеу/скачать 3,92 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: