Ә с I гі т I к б I л I m г. А. Кактаева философия

ге ңаты насы ньщ , ж ал п ы м әдениеттіңкөрінісі. Адамдар- 
дың материалды қ дүниені қанш алы ңты дәрежеде игерді, 
сол игерген м азмүнда, күш терден ңанш алы ңты дәреже- 
де өзінің өлеум еттік дүниесін ж асады - міне, материя 
туралы ең алды мен қоғамдьщ санада туаты н көзңарас- 
тар осы ж ағдай ларға байланы сты . А дамзат бүгінгі күнге 
дейінгі тарихы нда іс ж үзінде материяны зат түрінде біле- 
ді. Ол затты ң әртүрлі қасиеттерін меңгерді, заттан көлте- 
генқүралдар ж асады , т.т., яғни ол заттар дүниесінде тір- 
ш ілік етеді. Өзі де сол заттар дүниесінің, ж анды тірші- 
ліктің бірі. А дамдар табиғатта бар заттардан басқа, онда 
гіпті болмаған ж ән е адамсыз болуы м үм кін емес заттар 
ж асайды . А дам дар өздерін белгілейтін заттарм ен өзін 
ңорш аған.
Ж алп ы алғанда, м ат ерияны ц т урлері: зат пен өріс, 
метагалактика мен биосфера. М атерияның алуан түрлілі- 
гінің ш ексіздігін мы надай ф акті көрсетеді: материя тек 
зат түрінде ғана ("элем ентарлы қ" бөлш ектерден қүрала- 
тын ңүм түй ірш іктерін ен бастап зор аспан денелеріне 
дейінгі айналамы здағы заттарды ң бәрі) емес, сонымен к а-
тар өріс түрінде де (электромагнит өрісі, ядро өрісі, тар- 
тылыс өрісі) өмір сүреді. М атерияның осы негізгі екі түрі 
өзара ты ғы з байланы сты ж әне өзара бір-біріне айналы п 
түруға ңабілетті келеді.
XX 
ғ. 80-ш і ж ы лдары нда мат ерияны ц щ р ы л ы м ы  
осындай болып көрінеді: М етагалактика (оған галактика- 
лар, макро-микро-денелер, молекулалар, атомдар, элемен- 
тарлы қ бөлш ектер ж атады ) ж әне Биосфера (оған ңоғам, 
биоценоз, көп кл еткал ы қ организмдер, клеткалар, ДНК, 
РНК ж атады ). Д әуір өткен сайын, адамны ң өндіріс қыз- 
меті ж ан -ж ақты күрделі процеске айналған сайын, адам- 
дардың қы зметтері сан алуанболы п кетті. М атерия тура-
лы адам затты ң түсін іктері заманы на сай өзгере береді.
М атерия үш ін затты қ форма оның негізі емес, негізгі 
форма - jjoзгалы с. Вүл қоры ты нды тек адамның дүние- 
де болу формасына ғана емес, ол ж алпы болмыстын, бар- 
лы қ формалары на ңаты сты .
М атерия үнемі қозғалы ста болады. Болмы сты ң іш кі 
табиғаты - қозғалы с. Сондықтан да бүрынғы материал ис-

тер де мүны белгілі бір дәрежеде болж аған. Ф илософия- 
да көп ойшылдар қозғалыссыз материя ж о қ деген пікірге 
ойыстаған. Бірақ қозғалысты әртүрлі түсінген. Ңозғалыс 
табиғаттағы, ңоғамдағы барлык өзгерістерді түгел ңам- 
тиды. Қозғалыстыңіш кі өзіне ңарама-қарсы бір сөті - ты~ 
ныштыц. Тыныштың қозғалыстан бөлек, оған бөгде нәр- 
се емес. Тыныштың - ңозғалыстың белгілі өткінш і ңал- 
пы. Дөлірек айтсаң, тыныш тьщ - ңозғалы сты ң бірш ама, 
бір сәткі түрақтылығы.
М атерия ңозғалы сты ң бір ф орм асы нан ек ін ш ісін е 
ауысып отырады. Б ірақ ол денелер ж ерге ңаты насы нда 
тыныштьщ ңалпында. Ңозғалыс негізгі, себебі барлың 
тіршіліктін, формалары ш ын мәнінде ңозғалы с. Т іпті ты- 
ныш тықтың өзі де - қозғалыс немесе қозғалы сты ң бірша- 
ма түраңты ңалпы дедік. Сондықтан ты ны ш ты ң относи-
те льдік (салыстырмалы) нәрсе. Ты ны ш ты қ белгілі бір ңа- 
тынаста ғана тыныш тың, басңа барлың қаты настарда -
ңозғалыс. М ат ерия цозгалы сы яы ц н егізгі ф орм алары : 

жүктеу/скачать 12,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: