Ә с I гі т I к б I л I m г. А. Кактаева философия

т.т. М атерияны затпен барабар деп қарауды ң бірш ама 
ұ зақ тарихы бар. Е ж елгі грек философиясында барлық 
саналуан заттарды ң түпкі тегі белгілі бір зат деген көзңа- 
рас болған. Ол ең ңарапайы м зат. Ерте заманғы материа- 
листер дүниенің алғаш қы негізі, түпкі бастамасы деп су-
ды алған, екінш ілері - ауаны, үш інш ілері отты алған; 
сөйтіп, бәрі де судан, ауадан немесе оттан пайда болады 
да, қайтадан бәрі де солардың өзіне айналады деп есепте- 
ген. М ысалы, Ф алес үш ін ол - су, А наксимен үш ін - ауа, 
Гераклит үш ін - от, Демокрит үш ін - атом ("бөлінбейтін" 
деген сөз), П ифагор үш ін - сан, т.т.. Күрделі заттардың 
барлы ғы ңарапайы м заттардан ш ы ңқан, солардың ңүра- 
масы, қүрам ды заттар сондыңтан да түрақсы з, өзгере бе- 
реді. Күрделі заттар бүзылғанда алғаш қы ңарапайым зат- 
тарға бөлінеді. А л ңарапайы м біртекті заттар түрақты .
М үнан кейін философтар заттай нәрсенің бәрі атомдар- 
дан - өзгермейтін және бөлінбейтін, бос кеңістікте мәңгі- 
бақи ңозғалы п ж үретін өте үсақ м атерияльщ бөлшектер- 
ден ңүралады деген даны ш панды қ болжам айтты . Сонан 
соң табиғатты ң алуан түрлі заттары мен ңүбылыстары- 
ны ң мөңгі-баңи өмір сүретін ж алпы негізін материя деп 
түсіне бастады. М атерия осы кезеңнен бастап-аң матери- 
а л и с тік б ағы тта бүкіл косм осты ң тү п к і н егізі, бүкіл 
өлемнің біртүтасты ғы ны ң ш ы ғаты н тегі ретінде ңарала- 
ды. Олар үш ін әлем әртүрлі заттарды ң кездейсоқ ңосын- 
дысы ғана емес. Әлем біртүтас нәрсе.
Ж аң а дәуір философиясында (XVII-XVIII ғ.ғ.) қоғам- 
ды қ ө н д іріс пен ғы л ы м н ы ң д ам уы , қоғам д ы ң еңбек 
бөліністің тереңдеуі материяны механикалы ң заттармен, 
дәлірек айтңанда, заттарды ң м еханикалы қ қасиеттері- 
мен теңгеруге ж ол аш ады. М атериалистік ой енді мате-
рияны заттарды ң белгілі бір түрмен емес, оларды ң бар- 
лы ғы на тән ортаң ңасиеттері мен байланыстыруға бейім.
Ал X IX ғ. Ф ейербах болса м атерия барлы қ заттарды ң 
ңосындысы деген көзңарасңа ойысады. М аркске дейінгі 
м атериали стік философия мен ж араты лы с тану ғылы- 
мында м атерия ж өніндегі осы си яң ты көзқарастар бол-
ды. М үнда талас: м атерияны барлы қ заттарды ң табиғи
51

себебі деп есептеуте бола ма, әлде онан басқа тағы бір бас- 
тапқы себеп" бар ма, материялы ң объектілердін, тоқтау- 
сыз қозғалыста болатын себебі нө және қозғалы сты ң шы- 
ғатын көзі неде, материя бір түрлі болып табыла ма ж әне 
сезім арқылы аңғарылатын нақты заттардан өзгеше мате- 
рияны дәл сол өзіндей деп ойлауға бола ма деген мәселе- 
лер жөнінде болды. Бүл ретте м атерияны барлы қ заттар- 
дың алғаш қы негізі деп танып білу үш ін атомдар қозға- 
лысының заңдарын ашса болғаны деп есептелді. Соны- 
мен ңатар көптеген ғалымдар физикалык, және хим ия- 
лык; процестерді атом дарды ң м ех ан и кал ы ң ж ы л ж ы п
ауысуына апарып саюға тырысты.
Алайда, XX ғасырдың бас кезінде ғы лы м ш еш ілмес- 
тей болып көрінген қиы нш ы льщ тарға кездесті. Атомдар- 
дың бөлінбейтіндігі ж өніндегі, м атериялы қ бәлш ектер- 
ціқ кейбір басқа да ңасиеттері ж өніндегі, энергия ж өнін- 
дегі сол кезде үстем болып ж үрген түсініктерді ж оқң а 
ш ығарған ірі-ірі ж аңалы ңтар аш ылды. Ф изика микро- 
дүниеге, яғни атом қүбылыстарының дүниесіне тереңдей 
еніп, материялы қ бөлш ектерің таңғаж айы п ңасиеттері 
мен энергиянын, ж аңа түрлеріне тап болды.
Ғы лымда ж аңадан аш ы лған табы стар м атерия мен 
оның қасиеттері жайы ндағы ескі м етаф изикалы ң түсі- 
ніктерге мүлде қайш ы келді. Ф изикада дағдарыс туды . 
В .И .Ленин "М атериализм ж әне эмпириокритицизм" де-
ген кітабында ғылымда туып отырған ж ағдайды талдай 
келіп, физикадағы дағдарыстық себептерін аш ып берді, 
идеализм қалы птасы п ңалған үғы мдарды ң күйреуінен 
туған ғылымдағы қиы нш ы лы ңтарды пайдаланы п, сол 
ғылы мны ң ж етістіктерін бүрмалап отыр деп көрсетті.
1909 ж ы лы В.И. Лениннің м атерияға берген аны қта- 
масы:

жүктеу/скачать 12,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: