Бярпа, эенезис
86
катуклунун йаздыьына эюря, Алп Улутцркяр христианлыьы гя-
бул едяндян сонра, илк нювбядя, сойдашларынын кющнялмиш
никащ вя йас мярасимляринин ялейщиня чыхмыш, юлянлярин
цстцндя «аьылсыз ащ-зарлары вя бычаглашманы» тядриъян ара-
дан эютцрмяйя чалышмыш, юз ата-баба динини «мурдар вя
натямиз»
щесаб едяряк анд ичмишди ки, Аспандиата вя башга
сахта илащиляря щяср олунмуш бцтханалары даьыдаъаг.
Мцсялман Шярги иля дейил, христиан вя бцтпяряст Гярби,
еляъя дя Шималы иля сых баьлананан Алп Улутцркяр ъямиййя-
тин инкишафында тякаллащлы динин бцтпярястлийя нисбятян
мцтярягги аддым олдуьуну дярк етмиш, ятрафда йашайан
тцрк еллярини дя христианлыьа чаьырмышдыр. О, ямр вермишдир
ки, инсанлар бцтляря дейил, йер вя эюйлярин Йарадыъысына -
гадир Аллаща ибадят етмялидирляр.
Бешинъиси, мялум олур ки, Аспандиат танрысынын йердяки
нишаны – бцтцн аьаълардыр вя яслиндя щунлар атларыны щямин
аьаълар цчцн гурбан кясирдиляр.
Муса Каланкатуклу албан-
ларын йепископу Исраилин Дярбянд йахынлыьындакы Чала
дарвазасында йерли ящали иля эюрцшляриня щяср етдийи фясилдя
щунларын инанъ йерлярини бир гядяр дя дягигляшдирир. Демя,
щунлар щцндцр вя сых йарпаглы палыд аьаъларыны хцсуси олараг
Аспандиатын адыйла баьлайыр, ян бюйцйцня ат гурбан кясир,
щейванын ганыны аьаъын йарпагларына чиляйир, кяллясини вя
дярисини ися будагларындан асырдылар. Палыд аьаъыны бцтцн
башга аьаъларын анасы сайыр вя щунлар юлкясиндя чохлары, о
ъцмлядян бюйцк кнйаз Алп Улутцркяр яйанлары иля бирликдя
она ситайиш едирдиляр.
Беляликля, азярбайъанлыларын
улу бабаларынын бахышларына
ясасян бир нечя архетипик символун (йухары-ашаьы, эюй-йер,
даь, ган, ишыг, од, Эцняш, аьаъ вя с.) ибтидаи чаьларда мей-
данаэялмя амиллярини вя инкишафын сонракы мярщяляляриндя
мядяниййятин факторуна чеврилмясини нязярдян кечирдик.
Онларын сайы, функсийасы вя ишляк даиряси сайдыгларымызла
мящдудлашмыр. Бу, айрыъа тядгигатын предметидир. Арашдыр-