Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет50/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
99 
ойнамыш, юз структурлары, образлар силсиляляри иля бязян 
бцтювлцкдя онларын тяркибиня дахил олмушдур. 
Анимистик эюрцшляр Азярбайъанда щяр сащядя юзцня 
эениш йер алмышдыр. Фолклорун епик, лирик янянясиндя, 
мярасимлярдя, ойун вя тамашаларда, ъанлы данышыгда, еляъя 
дя мядяниййятин бцтцн формаларына аид нцмунялярдя ъан-
сыз варлыгларын шцурлу башланьыъа маликлийи идейасына тясадцф 
едилир. Мясялян, янъир аьаъыны кясяндя «Рущу сяни тутаъаг» 
гянаятиня эялирляр. Йеря гайнар су атанда «Торпаьын ру-
щуну инъитдин» дейирляр. Гуша даш атанда «Онун рущундан 
горх!..» хябярдарлыьыны едирляр.
Рущун (ъанын) башга мяканда сахланмасы идейасы да 
мювъуддур ки, Азярбайъан халгынын епик янянясиндя изля-
рини горуйуб сахламышдыр. 
Цчцнъц аниматизм мярщялясидир. Аниматизм

 – еля бир 
инама ясасланыр ки, инсанын, хцсусиля юлцнцн рущунун ябяди-
лик мювъудлуьу юн плана чякилир вя зянн едилир ки, ъисмян 
бядян фяалиййятини дайандырса да, рущ реал дцнйада йаша-
магда давам едир, тякъя мящсулдарлыьыны итирмиш олур. То-
темистик вя анимистик эюрцшляри юз ичярисиндя яритдийи цчцн 
ибтидаи примитив тясяввцрлярин бу формасы яввялкилярля 
мцгайисядя даща универсал сайылыр. «Рущун юлмязлийи», йа-
худ «юлцмдян сонра щяйат» идейасы ибтидаи чаьларда мей-
дана атылса да, бу эцн дя бир сыра алимляри дцшцндцрцр. Бу 
мясяля барядя чохсайлы мцлащизяляр иряли сцрцлцр. Бир сыра 
нязяриййяляр дя йаранмышдыр.
Азярбайъан халгыны формалашдыран бязи етник групларын 
Танрычылыьа вя Ислама гядярки дини дяфн адятляриндя щяйатын 
о бири дцнйада давам етдирилмясиня эцълц инам вар иди. 
«Китаби-Дядя Горгуд»да (XI бойда) Газан ханы ясир алыб 
гуйуйа салан тцрк тайфасынын инамына эюря, йералты алямдя 

Аниматизм – латын сюзцдцр, anиmatus – ъанлы демякдир. Тябиятин бцтюв щалда 
вя айры-айры гцввяляринин, щадисяляринин шяхссиз (ъисимсиз) ъанландырылмасы баша 
дцшцлцр. 


Бярпа, эенезис 
100 
эцнлярини даща хош кечирмяляри цчцн юлцляр эерчяк дцнйа-
нын немятляри иля тямин олунурдулар. Хцсуси мярасимлярдя 
мейитляр басдырылан гуйуларын аьзына йемякляр гойулурду. 
Археоложи газынтылар заманы йурдумуздакы саклара аид кур-
ганлардан (Шякидяки Минбяряк вя Алазан курганларындан) 
тотем дярисиня бцкцлц мейитин йанында ичярисиндя бишмиш 
йемякляр долу габлар, щятта сяфяря эюндярилянин хошладыьы 
яшйалар, бязяк шейляри тапылмышдыр. Бир эил касада ов гушу-
нун хырда сцмцкляри, самовары хатырладан хцсуси мяишят 
яшйасы, дараг, яса аьаъы вя хцсуси аь чай дашындан йонул-
муш ох уълуглары эюстярир ки, улу яъдад юз сойдашынын 
бядянини о бири дцнйайа ялибош йола салмамыш, бир нечя 
мцддятлик азугя иля йанашы, ов етмяси цчцн щятта сурсатла 
да тямин етмишдир. 
Дюрдцнъц антропоморфизм мярщялясидир. Антропомор-
физм

- еля бир дцнйаэюрцшцдцр ки, инсана хас хцсусиййятля-
рин яшйалара, тябият щадисяляри вя гцввяляриня, ъансыз вар-
лыглара, эюй ъисимляриня, щейван вя гушлара аидлийиня инам-
дан доьмушдур. Мядяниййятин инкишафынын мцяййян пилля-
синдя дилдя аллегорик ифадя васитясиня чеврилмиш вя бядии 
йарадыъылыгда эениш истифадя едиляряк инсанлыьын яламятляри-
нин диэяр варлыгларын цзяриня кючцрцлмяси иля шяртлянмишдир. 
Тядгигатчыларын чоху символларын йаранмасыны аллегорийа иля 
баьлайырлар. Антропоморфизм илкин мярщялядя йалныз миф-
ляря хас яламят кими мейдана эялмиш, ъямиййятин инкишафы-
нын бир гядяр ирялийя доьру аддымладыьы мярщялядя ися ибти-
даи динлярин мащиййятиндя дурмушдур. Антик философлар 
тяряфиндян (Ксенафон) тянгидя мяруз галмасына бахмай-
араг, христианлыг вя исламда да юзцня йер алмышдыр.
Антропоморфизмин ишляк даирясинин эенишлийини нязяря 



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет