Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет19/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
39 
мифи) юмрц узадылыр. Рома мифолоэийасында илкин дювлятчилик 
эюрцшляри якс олунур ки, буну мядяни алямин башланьыъы 
щесаб едирляр. Ромул вя Рем Романы дцшмян щцъумла-
рындан вя дахили хяйаняткарлардан горумаг цчцн хцсуси 
иъра механизми олан йени бирлик йарадырлар [244, 462-464]. 
Астийагын улу бабасы Деийокун Мидийа дювляти гурмасы ща-
ггында Щеродотун вердийи мялуматлар эюстярир ки, Азяр-
байъан мифоложи тясяввцрцндя дювлятин даща мцкяммял 
модели гурулмушдур. 
Яски Шярги тялатцмя эятирян атяшпярястлийин вя онун 
баниси, пейьямбяр Зороастрын йурдумузла баьламасыны ня-
зяря алсаг, «Авеста» мифляримиз топланан яски гайнаглар 
сырасында ян мютябяр йерлярдян бирини тутур.. Доьрудур, 
«Авеста»нын Азярбайъанда (Мидийада) йаранан орижиналы 
Македонийалы Исэяндяр тяряфиндян йандырылдыьындан, чох-
чох сонралар зороастризми дювлят дини кими гябул едян 
иранлылар йаддашлардан топлайыб, йенидян пейьямбярин ана 
дилиндя дейил, гядим пящлявиъя бярпа етдийиндян, мидийалы-
ларын мянафейиня цйьцн щиссяляр атылараг пящлявиляшдирил-
мишдир. Буна эюря дя бцтцн дцнйа «Авеста»ны йалныз Иран 
абидяси кими таныйыр. Лакин «Авеста»да олан мифик 
эюрцшлярдя цлц торпагда мидийалылары явяз едян азяр-
байъанлыларын да пайы вардыр. 
Й.В.Чямянзяминли мифляри наьыллар ясасында бярпа ет-
мяйя (бу классик цсулун баниляри «Мифоложи мяктяб» вя 
«Игтибас» нязяриййяляринин нцмайяндяляридир) тяшяббцс 
эюстярян илк Азярбайъан тядгигатчысыдыр. Онун гянаятиня 
эюря, мифляр мящз зярдцштчцлцйцн ишыьында айдынлашдырыла 
биляр. Бязи тядгигатчылар ися, йалныз тцрк факторуну ортайа 
атырлар. «Авеста»да олан икили дцнйа формулу юз рцшеймляри-
ни тцркцн Урэен-Йерлик гаршылашмасындан эютцря биляр. Йа-
худ яксиня. Яслиндя хейир-шяр гаршылашмасынын мяншяйи да-
ща дяринлярдя – гышла йазын мцбаризяси мютивляриндя ахта-
рылмалыдыр. Она эюря дя фолклорумуздан вя йазылы ядябиййа-


Бярпа, эенезис 
40 
тымыздан гырмызы хятля кечян архетипик символларын - хейир-
шяр, гаранлыг-ишыг, сойуг-исти, йерцстц-йералты дцнйа, вя с. 
мифик тясяввцрлярин кюкцнц тякъя шаманчылыгла вя 
атяшпярястликля ялагяляндирмяк щеч дя уьурлу нятиъя вер-
мяз.
Шифащи халг йарадыъылыьынын еля бир жанры йохдур ки, миф-
лярдян майаланмасын. Аталар сюзцндян тутмуш чохшахяли 
сцжетя малик епосларадяк щяр бир фолклор нцмунясини ди-
ггятля саф-чцрцк етсяк вя яски китаблардан («Авеста» вя 
«Дядя Горгуд» кими) бизя мялум олан эюрцш системляринин 
сцзъяэиндян кечирсяк Азярбайъан тцркляринин мифоложи мо-
делляри щаггында там тясяввцря малик оларыг.
Мифляримизи юзцндя якс етдириб йашадан «Китаби-Дядя 
Горгуд» оьузнамяляри ян эярякли мянбядир. Щям илкин 
тцрк тясяввцрляри, щям дя Гафгаз мцщитиндя формалашыб 
йунан мифолоэийасыны беля гидаландыран ян архаик эюрцшляр 
онун ичярисиндя синтез едилир. Бу мянада «Китаби-Дядя 
Горгуд»у Азярбайъан тцрк мифолоэийасынын «Илиада»сы, 
«Одиссейа»сы, «Билгамыш»ы, «Ригведа»сы щесаб етмяк олар. 
Классик ядябиййатымызын гядим дюврляриня нязяр салан-
да диггятдян йайынан бир мясяляйя щейран галмамаг 
мцмкцн дейил. Индийядяк йазылы епик янянядя «рясми щис-
ся» кими гябул едилян (минаъат, товщид, нят, ситайиш, йара-
дан щаггында) поема, дастан башланьыъларына дини дон эей-
индириб тящлилдян кянарда гоймушдуг. Лакин Гятран Тябри-
зи, Хагани, Низами, Явщяди, Фцзули кими классик сюз сянят-
карларынын поетик ирсинин щямин щиссясиндя ислам мифоложи 
эюрцшляри иля йанашы, дцнйанын йаранмасы щаггында халгы-
мызын даща гядим спесифик инамларына раст эялирик. Онларын 
ясярляринин сцжетиндя мцщцм ящямиййят кясб едян щадися-
лярин дя яксяриййятинин мифлярдян йоьрулдуьуну эюрмямяк 
мцмкцн дейил. Азярбайъанын Эянъя шящяриндя доьулуб 
йашамыш, Тцрк Атабяйляр сцлалясинин вялиящдляринин 
мцяллими олмуш Ябу-Бякр ибн Хосров ял-Устадын (XII яср) 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет