Бярпа, эенезис
136
эятирилян варлыглар тябии щалына гайтарылыр, илкин мяна тутуму
дярин гатларда галыр. Щалбуки замана аид ики
бахышдан бири
диэяринин яксини тяшкил едир, архаик епосун башланьыъы мифик
илкин йаранышлар дюврцнцн мянзярясини йаратдыьы щалда тарихи
гящряманлыг дастанлары еля щадисяляря цз тутур ки, динляйиъи-
ляря баш вермяси бялли олсун. Тарих фактынын там мянзяряси-
ни йаратмаг мягсяди дашымыр,
садяъя цздя олан бир-ики
яламяти (щадисянин баш вердийи йери, тайфа адларыны, тарихи
шяхсиййятляри вя с), йа да сон нятиъяни мятня дахил етмякля
халгын тарихи-гящряманлыг салнямясини йарадырдылар. Мяся-
лян, наьыл вя дастанларда щадисяляр аллащдан башга щеч кяс
олмайан заманла ялагяляниб намялум падшащла, намялум
юлкя, шящяр – мяканла, сещирли, гейри-ади варлыгларын иштиракы
иля инкишаф етдирилир вя мюъцзянин
кюмяйи иля чалынан гяля-
бяй иля йекунлашыр. Диэяр тяряфдян, яэяр епосда щадисянин
чыхышы щамынын таныдыьы Дямиргапы Дярбянддя, Эюйчядя,
Трабзонда, Тифлисдя, Баьдадда, Гарсда, Ялинъя галасында
вя б. йерлярдя мялум заманда (Мящяммяд пейьянбярин
йашадыьы дюврдя, Осман газинин щакимиййяти чаьында вя с.)
башланырса, сонракы дюйцшлярин дя эерчяклийиня шцбщя иля
бахылмыр. Вя «Дядя Горгуд» она эюря спесифик хцсусиййят-
ли дастандыр ки, онда заман вя
мякан анлайышынынын щяр ики
чыхыш-башланьыъ формасындан истифадя олунур. Лакин еля бой-
лар вар ки,
А)
заман мифик анламдадыр: «Духа гоъа оьлы Дяли
Домрул бойу», «Басат Дяпяэюзи юлдцрдиэи бой», «Дирся
хан оьлы Буьаъ бойы», «Салур Газан тутсаг олуб оьлы Уруз
чыгардыьы бой».
Б) Вя
емприк-тарихи заманла башланан бойлар даща чо-
хдур: «Салур Газанын евинин йаьмаландыьы бой»,
«Гамбюрянин оьлы Бамсы Бейряк бойу», «Газан бяэ оьлы
Уруз бяэин тутсаг олдыьы бой», «Ганлы гоъа оьлы Гантуралы
бойу», «Газылыг гоъа оьлы Йейняк бойы», «Бякил оьлы
Ямранын бойу», «Ушун гоъа оьлу Сяэряк бойу», «Ич