Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет9/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
19 
дя чох иду. «Халгларын психолоэийасы» елмини йаратмаг 
тяшяббцсцнц иряли сцрян В.Вунд (XX ясрин яввялляри) миф-
лярин инсанларын емосионал щиссляри иля ялагясини эюстяр-
мишдир. О йазырды ки, «естетик йашантылара уйьун шиддятли 
щяйяъанлар мифоложи дцшцнъянин мейдана эялмясинин ян 
мцлайим шярти сайылыр» [163, 22]. Мцяллиф шцурда айры-айры 
тясяввцрляр арасындакы ассосиасийалары зянъирвари шякилдя 
сыралайараг емосийаларын мифя чеврилмясинин механизмини 
эюстярмишдир: «Рущ - няфясин эедиб-эялмяси; учан булудлар 
– гуш - юлц рущу; рущун эямиси» вя с. В.Вундун гянаятиня 
эюря, шаирляр юз ялавялярини едиб, мифолоэийанын модел вя 
системляринин айры-айры деталларыны явязлямякля йалныз миф-
лярин защири формасына тясир етмишляр, уйьун култ вя ритуаллар 
васитяси иля горундуьундан онларын мащиййяти вя дахили 
ясасы дяйишмяз галмышдыр.
Франсыз алими Л.Леви-Брйул мифин мцяййянляшдирилмяси 
цчцн йени идейа иряли сцряряк (1920-30-ъу иллярдя) эюстяр-
мишдир ки, мифляр ибтидаи тяфяккцрцн, инсан дцшцнъясинин ин-
кишафынын щансыса хцсуси мярщялясинин мящсулудур. Инкиша-
фын сонракы пилляляриня аид мянтиги дцшцнъянин ясасландыьы 
сябяб-нятиъя ялагясиндян фяргли олараг онун иряли сцрдцйц 
ибтидаи эюрцшляр нязяриййяси «ялагялянмяк гануну»на 
сюйкянирди. Л.Леви-Брйулун нязяриййяси, илк нювбядя, 
З.Фрейд вя К.Йунгун «кортябии шцурсузлуг» тялиминин 
йаранмасына вя инкишафына тякан вермишдир. Онун дедийиня 
эюря, «ибтидаи инсанын ясябляри хястя иди. О, Едип комплек-
синдян язаб чякирди. Яхлаг вя дин, ясасян, бу амилля мей-
дана эялмишдир» [231, 266].
З.Фрейд мцасирляри тяряфиндян ъидди тянгидля гаршылан-
масына бахмайараг, давамчылары онун мцддяаларыны инки-
шаф етдириб иряли апармыш, мцасир инсанын психопатолоэийасы 
иля ибтидаи инсанын нормал психикасы арасындакы уйьунлуьу 
ясасландырмышдылар. 
К.Йунг юйрядирди ки, бцтцн инсанларда символларын щяр 


Бярпа, эенезис 
20 
щансы бир цмуми характерини анаданэялмя «эенерасийа» 
етмяк габилиййяти мювъуддур. Алим символларын щамы 
тяряфиндян сюзсцз, изащсыз анлашылан ъящятлярини «архетип» 
адландырараг билдирирди ки, онлар юзцнц, илк нювбядя, йуху 
просесиндя эюстярир. К.Йунгун сюзляри иля десяк, «танры,
ясасян, йуху вя йухуэюрмя васитяси иля данышыр». Символ-
архетипляр миф, яфсаня вя наьылларда эениш якс олунса да, 
башланьыъда «коллективин кортябии шцурунун мящсуллары» 
кими мейдана эялир. Башга сюзля, онлар кортябиилийин еля 
щиссясидир ки, инсанын шяхси тяърцбяси щесабына ялдя едилмир, 
она бу, минлярля яъдадындан мирас галыр. Йунг архетипляр 
сырасына бир чох тясвири образлары да (мясялян, дюрд щиссяйя 
бюлцнян даиряни, йахуд хачы) дахил етмишдир. Цмумиййятля, 
архетипляр тябият варлыглары олдугда кортябии шякилдя 
шяхсляндирилмякля мцхтялиф формалара дцшя билир. 
Мцасир елми-нязяри фикирдя Ж.Дйумезилин йарадыъылыьына 
щюрмятля йанашылмасына бахмайараг, мифин мцяййянляш-
мяси иля баьлы иряли сцрдцйц фикирляр юзцня тяряфдарлар тапыб 
инкишаф етдирилмямишдир. О, «цчлцк» анлайышынын сакраллашма 
принсипляриндян истифадя едяряк прощинд-авропа мифолоэийа-
сынын щипотетик (фярзиййявари) структуруну цзя чыхармаьа 
чалышмышдыр. Онун гянаятляриня эюря, ибтидаи ъямиййятляр 
бир тяряфдян каста гапалылыьы иля кащин, дюйцшчц вя якинчи-
малдарлара бюлцнцр, диэяр тяряфдян танрылар да аналожи 
цчляшмякля мцвафик «ихтисаслар»ы мянимсяйирдиляр» [190, 
79]. 
А.Ф.Лосев, Я.Э.Голосовкер, А.Ф.Косарев вя б. даща 
чох мифолоэийанын фялсяфи тяряфини арашдырмышлар. Мифик 
дцшцнъянин диалектик ъящятдян диндян айры мювъудлуьуну 
гябул едян А.Ф.Лосевя эюря, «мифолоэийа юзлцйцндя дин 
дейил, хцсуси дини йараныш да дейил, садяъя олараг динин юзц 
дя щеч ъцря мифолоэийа дейил» [241, 166]. Яэяр мифляри ин-
санлар йарадыр вя юзляри дя щямишя мифлярин алями иля 
йашайырса, демяли, инсанын юзц дя мифдир. Она эюря дя инсан 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет