XIX ҒАСЫРДЫҢ ЕКІНШІ ЖАРТЫСЫНДАҒЫ ӘДЕБИЕТ ШОҚАН (МҰХАММЕД-ҚАНАФИЯ) УӘЛИХАНОВ (1835–1865)
Туған жері: қазіргі Қостанай облысы, Құсмұрын бекеті.
Қызметі: тарихшы, этнограф, географ, саяхатшы, ағарушы-демократ, әдебиетші, фольклорист, заңгер. Қазақтан шыққан тұңғыш ғалым.
Н.И.Веселовский: «Шоқан Уәлиханов шығыстану әлемінде құйрықты жұлдыздай жарқ етіп шыға келгенде, орыстың шығысты зерттеуші ғалымдары оны таңғажайып құбылыс деп түгел мойындап, түркі халқының тағдыры туралы онан маңызы зор, ұлы жаңалықтар ашуды күткен еді. Бірақ Шоқанның мезгілсіз өлімі біздің бұл үмітімізді үзіп кетті», - деп жазды. Шоқанның арғы атасы – ұлы Абылай хан.
1847–1853
Омбыдағы Кадет корпусында білім алып, әскери шенді қызметкер болған
1855
Орталық Қазақстанды, Жетісу мен Тарбағатайды аралады.
1856
қырғыз елін зерттеп:
қырғыздар мен Ұлы жүз қазақтарының тарихы, этнографиясы туралы мәліметтер жинайды
ауыз әдебиеті нұсқаларын жазып алады; қырғыздың «Манас» эпосының «Көкетай ханның асы» атты тарауын тұңғыш рет қағазға түсіреді
«Қырғыздар туралы жазбалар», «Ыстықкөл сапарының күнделіктері», «Қазақ халық поэзиясының түрлері туралы» атты еңбектер жазады.
1857
2 ақпанда «Орыс – география қоғамының» толық мүшелігіне сайланды.
1858–1859
Құлжа, Қашқарға сапары негізінде «Қытай империясының батыс провинциясы және Құлжа қаласы», «Жоңғария очерктері» атты еңбектері сол дәуір үшін Ресей ғылымында аса маңызды жаңалық, дүниежүзілік ғылымға қосқан зор үлесі болып табылады. (осы сапары жайлы еңбектері 1865 жылы Лондонда «Орыстар Орталық Азияда» деген атпен шықты.).
1859–1861
Петербургте шығармашылық қызметпен айналысады, Петербург университетінде дәрістер тыңдайды.
1861–1863
денсаулығы нашарлаған Шоқан елінде болады.
1863–1864
Сібір қазақтары үшін жасалып жатқан Сот реформасын (басқару) дайындау ісіне қатысады.
1865
10 сәуірде Алтынемел тауының баурайында, Тезек төренің ауылында қайтыс болады, зираты сол жерде.
