Ежелгі дәуір әдебиеті бес кезеңнен тұрады
жүктеу/скачать 0,49 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Оғаш мінез-құлықты мінеп-сынайды Шортанбай Қанайұлы өмірінің соңында қай бидің қолында болған Жанғұтты бидің
- Ш. Қанайұлы Ш. Қанайұлының өлеңдеріндегі сарындар: (*Елдің ақшаға құнығуын
| ЗАР ЗАМАН АҚЫНДАРЫ
"Зар заман әдебиетінің басы Аман болса (Асан қайғы), аяғы да Асан болып (Албан Асан Барманбекұлы) біткендей, Сондықтан бұл Албан Асанды біз арғы Асаннан бағыт алған, Шортанбайдан үлгі көрген зар заман ақынының соңғысы, екінші Асан қайғы дейміз. " (1. Жансүгіров) Әбубәкір Кердері (1858-1912): "Әдебиет қазақия" (1903). Нұржан Наушабаев (1859-1919): "Манзумат қазақия" (1902), "Нұржан мен Сапарғалидың айтысы" (1903), "Алаш" (1910), т. б. • Зар заман ақыны: (Кердері Әбубәкір Шоқанұлы) • Кердері Әбубәкір Шоқанұлының туған жылы: (1858 жыл) •"Жарандар, кеңес жазайын", "Заманның опасыз халіне айтқаны" деген өлеңдердің авторы: (Кердері Әбубәкір Шоқанұлы) •Самаурын мен шайдың өзін қазақтың дәстүрлі салтын бұзатын жағымсыз құбылыс көрген ақындар: (Зар заман ақындары) • Көшпелі қазақ тұрмысын қанағат тұтқан ақындар: (Ш. Қанайұлы, М.Мөңкеұлы) "АХ ғасырдың екінші жартысындағы киім киіс, тәрбие түзеу мәселесіне наразылық білдіргендер: (М. Мөңкеұлы, Ш. Қанайұлы) • Зар заман ақындары шығармаларының өзіндік ерекшелігі: (Торығу, кемшіліктерді сынау) • "Зар заман ақындарына" жататындар: (Дулат Бабатайұлы, Шортанбай Қанайұлы, Мұрат Мөңкеұлы) Дулат Бабатайұлы (1802-1871) Дулат - жыраулық мектептен шығып, ақындық мектепті күшейткен ақын. " Дулат - қазақтың ұлы ақыны, ұлылықтың бастауы. " (Р. Сыздықова) Туған жері: Семей (қазіргі Шығыс Қазақстан) облысы, Аягөз ауданы. Шыгармалары: "Бірінші сөз", "Бараққа", "Ақтанға", "Сүлейменге", "Ешенге", Айтқызбасымды айтқыздың", "Алладан сұрап иманды". "Атаны бала алдады", Тегімді менің сұрасаң", "Ата қоныс Арқадан". "Ақжайлау мен Сандықтас", "Сауыр жерден айырылып" ("Аягөз, қайда барасың?"), "О, Сарыарқа, Сарыарқа", т. б. өлендері, "Еспенбет" поэмасы. Дулат Бабатайұлы - қоғамдағы әлеуметтік теңсіздікті өткір сынаған реалистік бағыттағы ақын. Өлендері , негізінен, саяси-әлеуметтік лирикаға жатады. Олендерінде ақыл-нақылдық сарын көптеп кездеседі, шыншылдық, сыншылдық. чткір сатира астасып жатады. Бабатайұлы казак әдебиеті тарихында алғаш мысал жазған ақын: "Бір патшаның бір кезде" "Шымшық пен бөдене", "Сары шымшық", "Қара қарға", т. б. Д.Бабатайұлының өлеңдері "Өсиетнама" деген атпен Қазанаа 1880 жылы басылы шыққан. Дулаттың бүгінге жеткен жыр мұрасы шамамен 1500 жолдау делінеді. XIX ғасырдың бірінші жартысындағы әдебиет өкілі, ұлттық тәуелсіздікті жырлаған ақын: (Дулат) Абай өзіне дейінгі қазақ ақындарының ең таланттысы кім деп көрсеткен? (Дулат Бабатайұлын) • Д. Бабатайұлының өмір сүрген уақыты: (1802-1871 (кей деректерде 1874); (10-сынып. Қазақ әдебиеті. ЖМБ, 1871; ҚГБ. 1874) Дулат ақынның әкесі: (Бабатай) Семей облысы Аягөз ауданында туған, орыс отаршыларының зымияндық саясатын әшкерелеген ақын: (Дулат) • Дулат Бабатайұлының өлеңдері, негізінен, қай лирикаға жатады? (Саяси- әлеуметтік лирикаға) • Дулат поэзиясының алтын өзегі: (Отарлық езгіге қарсы күрес) • Дулаттың авто мінездемесі берілген өлеңі: ("Айтқызбасымды айтқыздың"); Дулат ақынның автопортретін берген өліні: ("Айтқызбасымды айтқыздың") Д. Бабатайұлының туған жерге деген сүйіспеншілігі мен қимас сезімін шабыттана жырлаған өлеңі: ("Бірінші сөз") "Ел бүлдірген бегінді, Улы тілмен улаттым." - деп жырға қосқан зар заман ақыны: (Дулат) Бытырап, азып-тозған ел, Бөдене емей немене? - деп береке-бірлікті сақТауға шақырған ақын: (Дулат Бабатайұлы) Дулат Бабатайұлының ел әкімдерін уытты тілмен өлтіре сынаған өлеңі: ("Тегімді менің сұрасан") "Менің атым - Байғыз қарт, Көзге түсер сиқым жоқ " - деп жырлаған ақын: (Д. Бабатайұлы "Айтқызбасымды айтқыздың") • Барақ, Кеңесбай, Сүлеймен сияқты ел әкімдеріне арнап өлең жазған ақын (Дулат) Барақ жас, Барақ жаб, Жегенге тоқ, ішсең мас. Жақсы болса үлгі - Өз елін жаудай таламас… Үзінді авторы: (Дулат) • Дулат Бабатайұлының би-болыстарға, әкімдерге арналған өлеңдер тізбек ("Кеңесбайға", "Сүлейменге") • Д. Бабатайұлының ел әкімдерін өлтіре сынайтын өлеңі: ("Сүлейменге "Жыршының аты мсыршы ма, Оркімнен олен жаттаса, Сөз - жібек жіп, жыр - кесте, Айшығы айқын көрінбес, Өрнексіз тіzin, баттаса…" Осы үзіндінің авторы: (Дулат, "Сүлейменге" өлеңінде)) • Дулат Бабатайұлының қожа-молдаларды сынаған өлеңі: ("Ешенге") "Жер кімдікі?" дегенде Аға сұлтан, қазылар Не деп жауап береді?" - деген жолдардағы Дулаттың ойы: (Орыс переселендеріне қазақ жерін беруге қарсылығын көрсеткен) • "Датыңды айтсаң майырға, Сібірге кеттің айдалып. " Дулаттың осы өлең жолдарындағы дат, майыр деген сөздердің анықтамасы: (Майор және өтініш) • "Еркін жатқан қайран ел, Дәулетің бейне шалқар көл… Енді келіп қамалдың Орыс салған қамалға…" - деген өлең шумағының авторы: (Дулат) • "Жерге қарай мал бітіп. Малға қарай құт болмақ. Қонысынан мал тайса. Құты кетіп жұт болмақ. " - деген шумақтың авторы: (Дулат) • Д. Бабатайұлының Ресейдің қазақ даласын отарлау саясатын әшкерелеген өлеңі: ("Аягөз, қайда барасың?") • "Аягөз, сенің бойыңда Несібе, ырыс тегіс қой. Сай-салаң толған жеміс қой. Қырың - малдың кіндігі, Ойың - өнім жеміс қой, " - деп жырлаған ақын: (Дулат) "Тауды екіге жарасың, Тастың қашап арасын. Кесіп өтіп кезеңді, … қайда барасың?" - деп Дулат жырлаған өзен аты: (Аягөз) "Тауды екіге жарасың, Тастың қашап арасын, " - деген жолдар Д. Бабатайұлының қай өлеңінде кездеседі? ("Аягөз") "Тарбағатай тауынан Тоқсан сала қосылып, Тогыз өзен түйісіп, Ақтың төмен жосылып…" - деген үзінді алынған өлең: ("Аягөз, қайда барасын?") • Дулат Бабатайұлының "Аягөз, қайда барасың?" өлеңіндегі "сауыр" сөзінің магынасы: (Шөбі мол, шұрайлы жер) • Дулаттың өлеңі: ("Ақжайлау мен Сандықтас") "Қаларсың бір күн, Сандықтас, Құлан жортпас бел болып. " Осы үзіндінің авторы: (Дулат) "Аққан бұлақ сай-салаң, Шытырман тоғай айналаң. Жоның жайлау кең алаң. Атам қонған кең далам!"- деген үзінді алынған Дулаттың шығармасы: ("Ақжайлау мен Сандықтас") • Дулат Бабатайұлының "Ата қоныс Арқада" толғауында қандай тарихи тұлғалар кездесетіні: (Ақсақ Темір, Әбілпейіз, Абылай) • Дулат Бабатайұлының Ақсақ Темір, Әбілпейіз, Абылай есімдері кездесет туындысы: ("Ата қоныс Арқада") • Дулат Бабатайұлының өлеңі: ("О, Ақтан жас, Ақтан жас") Жетім бала Ақтанның болашағын қатты толғанып, оның қатарға қосылатынына, жетілетініне сенім артып, өлең жазған ақын: (Дулат) • Дулат ақынның жастарға сенім артып, ел қорғаны болуын аңсайтын өлеңі ("Ақтанға") • "Сен де жетер ме екенсің? Жетімдіктің белінен Асып өтер ме екенсің? Жарық сәуле көре алмай…"- деген үзінді авторы мен өлең жолдарындағы көркемдік тәсіл: (Дулат, риторикалық сұрау) • Ел қорғаны болар ер туса деген идеяны ел зердесіне құю үшін жазылған дастанның авторы: (Дулат Бабатайұлы "Еспенбет") • Дулат Бабатайұлының жетім бала туралы дастаны: ("Еспенбет") • Еспенбет батыр жас кезінен жетім қалып, кімнің қолында тәрбиеленген? (Нағашысы Қосай) • Д. Бабатайұлы жырға қосқан Еспенбет батырдың тұлпары: (Ақбөрте) • Ақбөрте қай жарыста оза шауып, бас бәйгені алды? (Сәтімкұл бидің ас берген тойында) • "Ер Еспенбет кешегі Ерекше ер деседі. Тіл біткеннің шешені, Топта бермес есені, " - деген үзінді қай ақынның поэмасынан алынған? (Дулат Бабатайұлы "Еспенбет") • "Ер Қабанбай ту байлап, Арқа таңы атты борбайлап, Қалмақтарға лап қойды. " Үзінді алынған шығарма: (Дулат Бабатайұлы "Еспенбет") • Қабанбай батыр, Ақтанберді Дулат ақынның қай шығарыасында кездеседі? ("Еспенбет" поэмасында) Дулаттың «Еспенбет» дастанындағы Еспенбет бейнесі: (*Елінің жауын жеңеді мақсат етеді; *Опасыз дүние-мүлікке қызықпайды) • Д. Бабатайұлының «Еспенбет» дастаны кейіпкеріне жатпайтын қатар (Қарасай); (Жататын кейіпкерлер: Ер Қосай, Ақтамберді, Қабанбай, Еспенбет • Дулаттың тұңғыш өлеңдер жинағы қай жылы жарық көрді? ("Өсиетнама" 1880 ж. Қазанда) *** Жетім баланың бойынан ел тілегін ақтайтын батырды көргісі келетін ақын(дар): (Д. Бабатайұлы "О, Ақтан жас, Ақт **** Дулаттың арнау өлеңдері: (***Бараққа":***Еше *** Д. Бабатайұлының шаршы топ алдында атқамінерлердің теріс қылықтарын бетіне басатын өлең(дер)і: (*"Ешенге"; ****енесбайға"; *"Бараққа") *** Д. Бабатайұлының өлеңдері: (***Ақжайлау мен Сандықтас"; *"О, Ақтан жас, Ақтан жас"; **"Тегімді менің сұрасаң") *** Д. Бабатайұлының туған жер тақырыбындағы өлең(дер)і: (*«Ақжайлау мен Сандықтас»; *"Аягөз, қайда барасың?»; *"О, Сарыарқа, Сарыарқа») **** Дулаттың өлеңдері: (***Аягөз"; *"Тегімді менің сұрасаң"; *"Бірінші сөз") *** Дулаттың өзін таныстыратын өлеңі: (*«Тегімді менің сұрасан») Дулаттың атақонысты жырлаған өлеңдері: (*"Ақжайлау мен Сандықтас»; *«Ата қоныс Арқада») *** Д. Бабатайұлы поэзиясындағы эпитеттер: (***Тұнық жырмен җуынам", ***Улы тілмен улаттым") Шортанбай Қанайұлы (1818-1881) Туған жері: Оңтүстік Қазақстан облысы, Түркістан ауданы, Қаратау-Қарнақ жері. Қайтыс болған жері: Қарағанды облысы, Шет ауданы. Шыгармалары: "Зар заман", "Тар заман", "Бала зары", "Опасыз жалған", "Заман қайтып оңалсын?", "Замана", "Келер заман сипаты", "Осынша азды ел неден?", "Байды құдай атқаны", "Қалықтаған сұңқар ем", "Атамыз адам Пайғамбар", "Жарлының жаны берік-ті", "Насихат", т. б. •Шортанбай Қанайұлының өмір сүрген жылдары: (1818-1881) Шортанбай Қанайұлының туған жері: (Оңтүстік Қазақстан облысы, Түркістан ауданы, Қаратау-Қарнақ жері) "Шортанбай Қанайұлының өлеңдеріндегі сарын: (Қазақ даласына келген сауданы айыптау, елдің ақшаға құнығуын сынау) »Шортанбай Қанайұлы қазақ халқын тәуелсіздіктен айыра келген қай саясатқа қарсылық білдірген? (Отаршылдыққа) "Шортанбай Қанайұлы шығармаларында қатты сынға ұшырайтындар: (Орыс патшасы, жандарал, майырлар) Шортанбай Бірінші таскан ағайындас адамдарды теңеген:маған сасқырға) Атамыз адам Пайғамбар" толғауының авторы: (Ш. Қанайұлы) Опасыз жалған"өлеңінің авторы: (Ш. Қанайұлы) • Ш. Қанайұлының өлеңі: ("Жарлының жаны берік-ті") • "Келер заман сипаты" толғауының авторы: (Ш. Қанайұлы) • Ш. Қанайұлының ең танымал туындысы: ("Келер заман сипаты") • "Зар заман", "Бала зары", "Насихат" шығармаларының авторы: (Шортанбай) "Бір насихат айтайын" өлеңінің авторы: (Шортанбай) "Арқадан дәурен кеткен соң Қуғындап орыс жеткен соң Тіпті амал жоқ, қазақтар, Енді сенің торыңа… Байлар ұрлық қылады, " - деген тармақтар алынған Ш. Қанайұлының шығармасы: ("Зар заман") • Шортанбай Қанайұлының "Зар заман" өлеңі неше түйдектен тұрады? (14 гүйдектен) "Мына заман, қай заман? Азулыға - бар заман, Азусызға - тар заман. " Үзінді авторы: (Шортанбай "Зар заман" өлеңі) "Сауып ішер сүті жоқ. Мініп көрер күші жоқ. Ақша деген мал шықты. " Үзінді авторы: (Шортанбай "Зар заман" өлең) "Асылық азған заманда, Алуан-алуан жан шықты. Арам, араз хан шықты. Сауып ішер сүті жоқ, Мініп көрер күші жоқ, Сақина деген мал шықты, " - деген өлең жолдарындағы айтылған ой: (Қазақ даласына келген сауда) "Шолақ аттай діңкілдеп, Бір-біріне жетем деп, Аласұрып өліп жүр. " - деп саудагерлерді сынаған ақын: (Шортанбай) • "Еділ. Жайық екі су, Алтын, күміс тас болар. Арпа, бидай ас болар, Бірігіп жан тусаң да, Қарап та жүріп қас болар, "- деген үзінді алынған Шортанбайдың өлеңі: ("Замана") • "Бай кедейді көрмейді, Кедей байға ермейді. Қызметін бір күн қылмаса, Майлы сорпа бермейді, " - деген үзіндіде Ш. Қанайұлының айтатын ойын: (Қазақ ауылындағы тап жігінің ашылғандығы) "Көшейін десең, жерің тар, Қамалып қазақ сандалды." Үзінді алынған Шортанбайдың өлеңі: ("Заман қайтып оңалсын") • Шортанбайдың кедейлердің отырықшылыққа көше бастағанын, жермен кәсіп ете бастағанын суреттеген өлеңі: ("Байды құдай атқаны") • Мына заман қай заман? Азулыға бар заман, Азусызға тар заман… Үзінді авторы: (Ш.Қанайұлы) • Кәпірді көрдің піріңдей, Тілмашты көрдің жеңгеңдей. Дуанды көрдің үйіндей, Абақты тұр қасыңда Қазылған қара көріңдей!… Үзінді авторы мен өлең жолдарындағы көркемдік тәсіл: (Ш. Қанайұлы, теңеу) "Әркімнен қалады екен дүние шіркін, Өтіңіз тәубе қылып аз жалғанда, " - деген үзінді қай ақынаың шығармасынан алынған? (Шортанбай) • Ш. Қанайұлының "Қалықтаған сұңқар ем" өлеңі не жайында? Оғаш мінез-құлықты мінеп-сынайды Шортанбай Қанайұлы өмірінің соңында қай бидің қолында болған? Жанғұтты бидің • Шортанбай өлеңдері: Тар заман", "Осынша азды ел неден?"; "Байды құдай атқаны","Опасыз жалған" Шортанбай өлеңдері: "Зар заман»; "Тар замана "Тар заман", «Зар заман», «Бар заманды» сипаттаған жырау: Ш. Қанайұлы Ш. Қанайұлының өлеңдеріндегі сарындар: (*Елдің ақшаға құнығуын жүктеу/скачать 0,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|